مطالعات جامعه شناختی
سال:1393 | دوره:21 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

مقاله ی پیش رو از رساله ای استخراج شده است که به مساله ی بازنمایی کردها در سفرنامه های غربی و شناسایی ابزارهای رتوریکی مورد استفاده ی متون مذکور در برساختن متنی تفاوت فرهنگی معطوف بوده است. در رابطه با مساله ی مورد مطالعه، مهم ترین سوالات مطروحه عبارت بودند از: 1. کردها چگونه (با استفاده از کدام یک از ابزارهای رتوریکی) در سفرنامه های غربی بازنمایی (و برساخته) شده اند؟ 2. آیا بازنمایی های مذکور یک دست هستند یا دوگانه؟ ابزارهای رتوریکی مورد استفاده ی این متون سفرنامه ای متعدد هستند و در مقاله ی حاضر تنها به رصد نحوه ی کاربست یکی از این استراتژی ها، استراتژی زیبایی شناسانه کردن، در متون سفرنامه های غربی اکتفا شده است. لذا پرسش محوری مقاله ی حاضر این است: کیفیت و اشکال کاربست استراتژی رتوریکی «زیبایی شناسانه کردن» در سفرنامه های غربی دوره های مختلف به چه ترتیب است؟ آیا در سفرنامه های متاخر شاهد تداوم کاربست این استراتژی هستیم؟ چهارچوب تحلیلی - نظری این کار بر پایه ی بصیرت های اخذ شده از مطالعات پسااستعماری، به ویژه آرای ادوارد سعید، دیوید سپر، مری پرات و استوارت هال تدوین شده است که مبنای بسیاری از مطالعات معطوف به خوانش متنی برخوردهای بین فرهنگی بوده است. روش شناسی مورد استفاده در این کار تحلیل رتوریک است که به ویژه باتوجه به روایی و داستانی بودن مواد مورد تحلیل (سفرنامه ها) روش متنی درخوری محسوب می شود. در این راستا متون به دو دسته ی متون دوره ی اول یا استعمار و دوره ی متاخر یا مدرن تقسیم شدند. یافته های ما نشان می دهد که استراتژی زیبایی شناسانه کردن هم در متون دوره ی متقدم (دوره ی استعمار) به وفور و در اشکال مختلف به کار رفته است و هم شاهد تداوم کاربست این استراتژی در متون دوره ی متاخر (دوره ی پسااستعمار) هستیم. لذا کاربست استراتژی های گفتمان امپراتوری در متون تولیدشده در دوره ی پس از استعمار نیز کماکان تداوم دارد.

این یادداشت تحلیلی انتقادی درباره ی مقولات مرتبط با آموزش و پرورش، از جمله فرهنگ، فرآیند یادگیری، نظام تعلیم و تربیت است و در آن به مسائل و مشکلات پدیدآمده به دلیل غلبه ی «گفتمان موفقیت» پرداخته شده است. چشم انداز اصلی آن است که این گفتمان که در نهایت منجر به تکوین شرایط و تشکیلاتی به نام «صنعت آموزش» شده است، بر کلیت نظام تعلیم و تربیت در سطوح مختلف، از مهدکودک تا دانشگاه، سیطره دارد و آن را از مسیر اصلی هدف گذاری شده منحرف کرده است. درکنار این محور اصلی به نسبت های بین نظام آموزش و پرورش و ساختارها و نهادهای کلان تر اجتماعی نیز اشاراتی شده است. بر اساس این تحلیل ها نسبت نامطلوبی بین کاستی ها و معایب هر دو مقوله وجود دارد که به دلیل چیرگی گفتمان نام برده، از جانب متفکران رسمی و غیررسمی، نادیده گرفته می شود.

این مقاله تلاش می کند فرآیند ظهور سکونت گاه های غیررسمی را در کرمانشاه مطالعه کند. رویکرد نظری مقاله مبتنی بر آرای میشل دوسرتو است. وی نقش کنش های روزمره را در ساخت شهرها برجسته می سازد و معتقد است افراد عادی خلاق و معناساز هستند. آ ن ها مکان های شهری را به فضاهای زیسته تبدیل می کنند. داده ها از طریق تکنیک های بررسی اسناد، مشاهده و مصاحبه گردآوری شده اند. نتایج پژوهش نشان می دهد که «برنامه ی اصلاحات ارضی» سبب شد روستاییان دشت های اطراف کرمانشاه به این شهر مهاجرت کنند و سالانه به طور متوسط (از 1345 تا 1355) ده هزار نفر به جمعیت آن بیفزایند، درحالی که شهر به لحاظ اقتصادی ظرفیت پذیرش مهاجرین یادشده را نداشت. هم چنین فقر، بی سوادی و عدم تخصص مهاجرین جذب آن ها را غیرممکن ساخت. برنامه ریزی شهری نیز از طریق «طرح جامع» استراتژی هایی نظیر متراژ بالای مسکن را برای طرد آن ها در پیش گرفت. مطرودین که چاره ای نداشتند «راه دیگر» ی را در پیش گرفتند و برای بقا مبارزه کردند. آن ها تاکتیک های مختلفی نظیر تصرف عدوانی زمین های بایر و موات در نقاط پرت و دورافتاده، تصرف خزنده، باز تقسیم زمین، انشعاب های غیر قانونی آب و برق را در پیش گرفتند تا بتوانند به شیوه ای غیر رسمی ماوایی برای خود دست و پا کنند. نتیجه ی این تلاش های بی امان در کرمانشاه شکل گیری چهار سکونت گاه غیررسمی جعفرآباد، شاطرآباد، دولت آباد و کولی آباد بود.

اخلاق در آموزش به مثابه بخشی از اخلاق حرفه ای آکادمیک، مجموعه ای از قواعد و ضوابط ایجابی و سلبی حرفه ای مورد توافق اجتماع علمی است که کنش گران حوزه ی آموزش را ملزم به رعایت اخلاق و پرهیز از بی اخلاقی در فرآیند آموزش علم می نماید. اعضای هیات علمی، دانشجویان و مدیران سه دسته از کنش گران اصلی در فضای آموزش هستند که متناسب با نقش و انتظارات نقش خود ملزم به رعایت اخلاق حرفه ای و حفظ شرافت دانشگاهی هستند. نظر به مساله مندی رعایت اخلاق علم در فضای آموزش دانشگاهی پرسش از «گونه های عدم تبعیت از هنجارهای مرتبط با نقش کارگزاران اصلی (اساتید، دانشجویان و مدیران) فضای آموزش علوم اجتماعی در ایران» موضوع این پژوهش است. این پژوهش با کاربرد تکنیک تحلیل محتوای کیفی و استفاده از مصاحبه ی نیمه ساخت مند و مراجعه به تجربیات دانشجویان دکتری رشته های علوم اجتماعی دانشگاه های علامه طباطبایی، تهران، شهید بهشتی، الزهرا و تربیت مدرس قصد دارد تا گونه های هنجارشکنی اخلاق علم در فضای آموزش علوم اجتماعی ایران را با توجه به موقعیت و نقش هر یک از کنش گران اصلی این رشته شناسایی نماید. نتایج پژوهش نشان می دهد دامنه ی عدم تبعیت از هنجارهای اخلاق علم در آموزش علوم اجتماعی گسترده است و نه فقط صرفا به کنش گران رشته ی علمی (اساتید، دانشجویان و مدیران) بر حسب میزان و نوع هنجارشکنی علمی محدود نمی شود بلکه متاثر از ساختار آموزش در سطوح دانشگاه، دانشکده و گروه آموزشی شامل قواعد، قوانین و رویه های سازمان آموزش است. انتظار می رود اتخاذ یک رویکرد تلفیقی در شناسایی گونه های عدم تبعیت از هنجارهای اخلاق علم در دو سطح کنش گر و ساختار و پرهیز از یک سونگری در بررسی این موضوع بتواند درک روشن بینانه تری از وضعیت اخلاق علم در ساختار آموزش عالی ایران ارائه نماید.

نگاه اجتماعی به زبان و پررنگ کردن نقش جامعه در شکل گیری معنا از زمره ی مواردی است که از اهمیت ویتگنشتاین در علوم اجتماعی و فلسفه ی آن پرده برمی دارد. از منظر وی نوع زبانی که در جامعه ی ما بسط می یابد نوع مواجهه ای را که ما، یعنی سوژه های تجربی، به مثابه اعضای این جامعه با امور مختلف داریم تعیین می کند. در این نوشتار می کوشم که پرسش های بنیادینی را در فلسفه ی علوم اجتماعی از منظر ویتگنشتاین متاخر به بحث گذارم: آیا واقعیت اجتماعی و یا به طور کلی واقعیت، امری زبانی و به عبارتی ساخته و پرداخته ی جامعه است؟ آیا جدای از سوژه های تجربی واقعیتی عینی وجود دارد؟ اساسا معیار تفکیک واقعی و غیرواقعی کدام است؟ از آن جا که فلسفه ی ویتگنشتاین متاخر گرفتار تفاسیر متفاوت و گاه متعارض است، پاسخ این پرسش ها را باتوجه به تفسیر ایلهام دیلمن، از شارحان برجسته ی ویتگنشتاین پی می گیرم.

هدف: پژوهش حاضر با هدف آزمون تئوری آنومی مرتون (1968) صورت گرفت. در این پژوهش سعی بر این بود که برخی از مفاهیم کلیدی تئوری مرتون که کم تر در پژوهش های داخل و خارج مورد توجه قرار گرفته اند در مدلی نظری و در قالب هشت فرضیه که از تئوری مرتون استخراج شده بودند مورد آزمون قرار گیرند.روش: پرسش نامه ی تهیه شده تشکیل شده از مقیاس های پایگاه اجتماعی - اقتصادی در دو بعد عینی و ذهنی، مقیاس احساس آنومی (بی هنجاری)، مقیاس آرزومندی به اهداف توفیق آمیز و مقیاس فرصت ادراک شده بود. هم چنین نمرات حاصل از تفریق فرصت ادراک شده از آرزومندی ها به عنوان نمرات شکاف در پژوهش حاضر به عنوان یک متغیر کلیدی مورد استفاده قرار گرفت. پرسش نامه ی مذکور در بین 480 نفر از دانش آموزان پسر دبیرستانی و پیش دانشگاهی شهر اهواز با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای در بین 9 مدرسه توزیع شد و 467 پرسش نامه جهت تحلیل نهایی باقی ماند.نتایج: یافته ها نشان دادند که پایگاه اجتماعی - اقتصادی در هر دو بعد اگرچه با احساس آنومی هم بستگی دارد اما در معادله ی رگرسیون اثر معناداری ندارد و از طریق شکاف آرزومندی - فرصت و محرومیت نسبی بر آنومی اثر غیرمستقیم دارد. هم چنین مشخص شد که شکاف آرزومندی - فرصت هم اثر مستقیم معنادار و هم اثری غیرمستقیم از طریق احساس محرومیت نسبی بر احساس آنومی دارد. زمانی که کلیه ی متغیرهای پژوهش در یک معادله ی رگرسیون وارد شدند و اثر آن ها بر آنومی بررسی شد، اثر محرومیت نسبی، شکاف آرزومندی - فرصت و فرصت ادراک شده (که همگی آثار پایگاه اجتماعی - اقتصادی اند) معنادار بود. هم چنین یافته هایی در مورد اثرات تک تک شکاف ها به دست آمد.نتیجه گیری: این پژوهش را می توان اولین پژوهش جامع پیرامون آزمون نظریه ی مرتون با تاکبد بر رویکرد شکاف در ایران دانست. هم چنین در این پژوهش مفهوم شکاف آرزومندی - فرصت با منطق مرتون بسط داده شد و ورای حوزه های صرفا اقتصادی طرح شد. در مجموع یافته های این پژوهش تئوری آنومی مرتون را مورد تایید قرار داد.

پژوهش حاضر به بررسی اثر فناوری اطلاعات بر زندگی شغلی کارکنان در سازمان های صنعتی با تکیه بر مطالعه ی کارکنان شرکت پارس خودرو می پردازد. این مطالعه با رویکردی کیفی به پژوهش اجتماعی و با استفاده از روش نظریه ی مبنایی استراس و کوربین و برمبنای مصاحبه های عمیق روایی - زندگی نامه ای با کارکنان شرکت پارس خودرو و هم چنین بررسی اسناد، مشاهده و... صورت پذیرفته است. نتایج این مطالعه نشان می دهد فناوری اطلاعات دارای پیامدهای گوناگونی است که برخی الزاما در ابتدا مدنظر سازندگان و اجراکنندگان آن نبوده است. شیوه ی اثرگذاری آن نسبتا پیچیده و ترکیبی از ایجاد تحول در امکانات و ساختارهای مادی و هم چنین متحول ساختن روابط، سلسله مراتب، معانی ذهنی و... در میان کنش گران است. اثرات این فناوری با استفاده از چهار الگو در حیطه های ازجاکندگی کنش و اعتماد و مخاطره، سلسله مراتب و خشونت نمادین، مهارت و رقابت، و نهایتا استقبال از فناوری اطلاعات تشریح شده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد اثر به کارگیری فناوری اطلاعات در سازمان های صنعتی به محیط کار و کارخانه محدود نمی شود بلکه زندگی شخصی و خانوادگی افراد را نیز دربر می گیرد.

مقاله ی حاضر در پی خوانش انقلاب ژانویه 2011 مصر به عنوان یک متن واحد با دیدگاه انسان شناختی است. رویکرد نظری اتخاذ شده، ترکیبی از آرای وبر و هرمنوتیک گادامر است و در روش شناسی از آرای انسان شناسی تفسیری و به خصوص کلیفورد گیرتز استفاده شده و شامل دو بخش توصیف مختصر و توصیف فربه است. در توصیف مختصر انقلاب مصر، به بررسی زمینه ی اجتماعی فراملی و ملی پرداخته و در توصیف فربه، خوانش اندیشه های مسلط در جامعه ی مصر و گفتمان های موجود در آن، نظیراسلام گرایی و تفکرات غیراسلام گرایانه مدنظر بوده و هم چنین به بررسی کنش ها و ارتباط آن با اندیشه ها پرداخته شده است.