معماری و شهرسازی پایدار
سال:1398 | دوره:7 | شماره:2 |تعداد مقالات:12

در حال حاضر می بایست به جستجوی راهکارهایی برای بهبود مسکن سالمندان به منظور ارتقای امید به زندگی و سلامت آنان در عصر حاضر ایران بود. منظور از مسکن به عنوان یکی از اصلی ترین و ابتدایی ترین نیازهای انسان، صرفا یک سرپناه نیست. مفهوم سکونت فراتر از استقرار در یک فضای بسته است. این مطالعه به بررسی عوامل مرتبط با افزایش امید به زندگی سالمندان در فضاهای کالبدی سالمندان پرداخته و مسکن متناسب با آنان در ایران را با استفاده از این عوامل مورد قیاس قرار می دهد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-پیمایشی و روش جمع آوری اطلاعات میدانی است که پس از توزیع پرسشنامه در بین سالمندان، شاخصه های امید به زندگی در ارتباط با فضاهای کالبدی مشخص و اهمیت هر یک از شاخص ها در ارتباط با گزینه ها با استفاده از تکنیک فرآیند سلسله مراتبی انجام شده است. این تکنیک امکان فرموله کردن مسائل به طور سلسله مراتبی را فراهم می کند و همچنین امکان در نظر گرفتن معیارهای مختلف کمی و کیفی در مسأله را داراست. نتایج رتبه بندی گزینه ها، خانه سالمندان را به عنوان رتبه بالاتر مسکن در افزایش امید به زندگی سالمندان معرفی می کند. خانه سالمندان در این پژوهش مرکزی تعریف می شود که در آنجا پرستاران و پزشکان به صورت شبانه روزی فرد سالمند را تحت نظر دارند و سالمند به طور تمام وقت در آن اقامت دارد.

با توجه به رشد جمعیت، افزایش شهرنشینی، ساختمان های پر مصرف انرژی در مراکز شهری کشورهای در حال توسعه قرار دارند. از این رو نیاز به افزایش بهره وری انرژی ساختمان ها از طریق استفاده منسجم از طراحی فعال و غیر فعال خورشیدی برای راهبردهای کاهش مصرف انرژی، افزایش بهره وری تجهیزات و استفاده از انرژی های تجدیدپذیر، تبدیل انرژی تجدیدپذیر به انرژی حرارتی یا الکتریسیته، اولین گام لازم برای اعمال ترکیب استراتژی های طراحی فعال و غیر فعال است. استراتژی های طراحی غیر فعال یکی از مؤثرترین و ارزانترین روش های کاهش مصرف انرژی در ساختمان هاست. در این مطالعه به بررسی میزان مصرف انرژی ساختمان از نقطه نظر طراحی غیر فعال در مقیاس بلوک شهری و در مقیاس بنا پرداخته شده است و به مرور اصلی ترین شاخص های مؤثر در مصرف انرژی ساختمان و پارامترهای فرمی تأثیر گذار بر جذب انرژی خورشیدی از دیدگاه پژوهشگران متعدد مورد بررسی قرار گرفته است. شناخت دقیق و بررسی شاخص ها و پارامترهای تأثیرگذار بر مصرف انرژی این امکان را به طراحان و معماران می دهد که در مراحل اولیه طراحی با دقتی بیشتر و دیدی تأثیرگذارتر در زمینه مصرف انرژی ساختمان به ارزیابی و طراحی غیر فعال ساختمان بپردازند. در این مقاله مکان قرارگیری توده ساختمان درون سایت در شش حالت کلی در اقلیم شهر تهران مورد بررسی قرار می گیرد. پس از مدل سازی در نرم افزار دیزاین بیلدر، میزان مصرف انرژی و جذب انرژی خورشیدی در مدل ها و در سه جهت گیری مورد ارزیابی قرار می گیرد.

امنیت یکی از شاخص های مؤثر بر ارتقای پایداری سکونتگاه ها و از جمله زیرساخت های لازم جهت رونق اجتماعی، اقتصادی و کالبدی در شهرها و به ویژه بافت های تاریخی است. در این پژوهش سعی گردیده رابطه مؤلفه های کالبدی مؤثر بر امنیت با میزان پایداری بافت تاریخی شهری یزد، در قالب مؤلفه های شش گانه و به واسطه 24 شاخص بررسی گردد. در این پژوهش از روش پژوهش پیمایشی و همبستگی استفاده شده است. به منظور سنجش و ارزیابی رابطه امنیت با میزان پایداری در بافت تاریخی شهر یزد، ابتدا شاخص های سنجش میزان پایداری در ابعاد پنج گانه تعیین و به کمک پرسشنامه و برداشت کالبدی، میزان عددی شاخص ها سنجش و سپس با استفاده از تکنیک AHP و به کمک نرم افزار GIS وزن نهایی شاخص ها اعمال و نقشه های میزان پایداری و در نهایت نقشه پایداری کل استخراج شد. به منظور سنجش رابطه متغیرهای مستقل و وابسته از آزمون های آماری رگرسیون خطی چندگانه و آزمون همبستگی پیرسون استفاده شده است. همچنین از آزمون دوربین واتسون جهت بررسی هم خطی متغیرها و از آزمون آماری کولموگراف-اسمیرنف جهت تشخیص نرمال بودن توزیع داده های پژوهش و جهت تبیین معنی داری مدل رگرسیونی چندگانه از روش تحلیل واریانس ANOVA استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در مجموع بافت تاریخی شهر یزد نسبتا ناپایدار است و مؤلفه های «نور و روشنایی» با بتای0. 576 و «نظارت اجتماعی» با بتای 0. 502بیشترین رابطه مستقیم و معنی دار را با ارتقای میزان پایداری در این بافت دارند. همچنین مؤلفه «خوانایی» با بتای 0. 352 کمترین میزان همبستگی را با ارتقای میزان پایداری دارد.

یکی از مهم ترین عوامل مؤثر محیطی بر آسایش، دماست. منطقه سیستان در شرق ایران که در اقلیم گرم وخشک واقع بوده و اقلیم آن طی دو دهه گذشته به دلیل خشک سالی طاقت فرسا شده است، نیاز ضروری به تعدیل دما دارد. در گذشته یکی از مناسب ترین راهکارهای به کار گرفته شده در معماری بومی این منطقه جهت تعدیل دما، "خارخانه" بوده است. در مورد اثر کیفی خارخانه در فضای زیست تا حدودی مطالعاتی انجام شده؛ اما تاکنون میزان اثر خارخانه بر شرایط دمایی فضای داخل به طور کمی مورد سنجش قرار نگرفته است. این مقاله در راستای اهداف معماری پایدار و استفاده از انرژی های تجدیدپذیر، به نقش دمایی خارخانه به عنوان یکی از مصادیق پایداری در معماری بومی سیستان بر فضای داخل مسکن پرداخته است. روش تحقیق مقاله به این صورت است که در یکی از مصادیق مسکن بومی سیستان، سه مکان اندازه گیری فضای باز بیرون، اتاق دارای خارخانه و اتاق بدون خارخانه در نظر گرفته شد و در روزهای گرم سال طی ساعات مختلف، دمای هوا اندازه گیری شد. نتایج تحقیق نشان داد که به طور میانگین و در کل شبانه روز دمای هوای اتاق بدون خارخانه تنها 0. 58 درجه سانتی گراد از دمای بیرون پایین تر است؛ در صورتی که دمای اتاق دارای خارخانه 7. 69 درجه سانتی گراد خنک تر از دمای هوای بیرون است. این میزان تعدیل دما بسیار قابل توجه بوده و با توجه به اینکه برای کاهش هر درجه افزایش دما، 5-10 درصد انرژی الکتریکی لازم است، لذا این مقدار کاهش دما صرفه جویی زیاد مصرف انرژی را در پی دارد و گامی مهم در راستای معماری پایدار محسوب می شود.

امروزه درک کمی از شکل گیری دلبستگی و وفاداری نسبت به فضاهای شهری در مناطق شهری وجود دارد، که این نوع بی توجهی سبب کاهش بار معنایی نسبت به زمینه های ادراکی، ارزش ها، معانی و وابستگی مردم به امور مادی و معنویی در فضاهای شهری می شود که این مسأله سبب ناکامی مخاطب در دریافت پیام معانی، گسست دلبستگی مکانی و کاهش وفاداری نسبت به فضاهای شهری شده است. از این رو هدف پژوهش، بررسی رابطه سرزندگی و امنیت فضاهای شهری با دلبستگی مکانی و وفاداری رفتاری در میدان شهرداری است. روش تحقیق در این پژوهش از نوع همبستگی و درچارچوب روش های تحلیلی است. داده ها از طریق پرسشنامه گردآوری شده است. پایایی آن ها با روش آلفای کرونباخ با ضریب 870/0 تأیید شد؛ همچنین نمونه آماری پژوهش با فرمول کوکران 384 به-دست آمد. برای تجزیه وتحلیل داده ها، روش های همبستگی و رگرسیون تک متغیره و شاخص های برازش داده-مدل محاسبه و مدل تحلیلی ساختاری متغیر های پژوهش ارائه شد. در یافته های پژوهش متغیرهای بررسی شده قدرت زیادی در پیش بینی تغییرات واریانس وفاداری رفتاری در مطالعه موردی از دیدگاه شهروندان دارند، به طوری که ضریب تعیین تعدیل یافتهR2 در متغیرها نزدیک به 1 از پیش شرط های لازم برای انجام یک رگرسیون و معنادار شدن آنوای رگرسیون است. ضریب β نیز درسطح 01/0< P معنادار است. همچنین ضریب بتای متغیر وفاداری رفتاری 87/0 به-دست آمد. این ضریب مثبت مشخص می کند، اگر یک انحراف معیار متغیر وفاداری رفتاری در بین شهروندان افزایش یابد، به میزان 87/0 شهروندان از طرفداری نسبت به سرزندگی فضاهای شهری افزایش می یابد. همچنین نتایج تحلیل رگرسیونی بین متغیر های بررسی شده، سرزندگی-وفاداری رفتاری با 871/0= β ، 72/34=T و 759/0 = R2 قدرت زیادی در تبیین مستقیم وفاداری کنشی شهروندان در این مکان را دارد.

فرهنگ غنی ایران اسلامی و نمادهای معمارانه آن در این سرزمین به همراه همسازگاری آن معماری با طبیعت و شرایط اقلیمی، لزوم توجه به معماری ایرانی و بازشناسی ارزش های سنتی آن را روشن می سازد. تحقیق حاضر در جست وجوی کشف معیارهای طراحی شهرک سرا های پایدار کاشان با رویکرد بازشناسی الگوهای ارزشمند معماری سنتی در اقلیم گرم وخشک ایران بوده و با هدف تعیین معیارهای طراحی محیط کالبدی سراها در شهر کاشان انجام پذیرفته است. روش پژوهش تهیه پرسشنامه و اقدامات پیمایش میدانی مستند بر بررسی تحلیلی-هندسی بر روی 20 خانه مشهور تاریخی شهر کاشان است. جامعه آماری شامل دو گروه متشکل از30 متخصص رشته معماری و آشنا به معماری ابنیه تاریخی، به انضمام 125 نفر از ساکنین علاقمند در شهر کاشان بوده است که پرسش نامه های حاصل از آنها با نرم افزار تحلیل آماری SPSS22 مورد تحلیل قرار گرفته است. به منظور تشخیص عوامل اصلی الگوی طراحی از روش تحلیل عاملی با کمک منحنی دانه بندی عوامل مؤثر استفاده شده است. یافته های تحقیق بیانگر 8 عامل اصلی مؤثر در طراحی مطلوب است که با تکیه بر 25 ریز عامل تشکیل دهنده است. مهم ترین و برترین شاخص-های طراحی شامل سه معیار اصولی مورد نیاز مخاطبین شهرک سراها با عناوین؛-1 تعامل مخاطب با طبیعت،-2 پاسخ گویی به نیازهای مخاطب و-3 انطباق با فرهنگ بومی بوده اند.

بازار سنتی ایرانی یکی از عناصر اصلی شهری است که در کنار عناصری همچون مسجد، مدرسه، حمام و کاروانسراها سیب شکل گیری ساختار شهر می شود. در این جستار نقش و عملکرد بازار سنتی کاشان در شکل-گیری یک جاذبه گردشگری شناسایی و عوامل اثرگذار بر جذب گردشگر اولویت بندی گردیده است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته ای با ضریب پایایی 0. 88 بوده است. حجم نمونه با استفاده از نرم افزار سمپل پاور 216 نفر محاسبه گردیده است. تحلیل های توصیفی و استنباطی با بهره گیری از نرم-افزار SPSS و آزمون های تی تک نمونه ای و تحلیل عاملی صورت گرفته است. مدل سازی عوامل اثرگذار بر بهبود عملکرد بازار تاریخی کاشان در جذب گردشگر با استفاده از نرم افزار AMOS صورت پذیرفته است. نتایج حاصل از آزمون تی نشان می دهد از 25 شاخص مورد بررسی شاخص های انسجام فیزیکی و پیوستگی اجزای بازار، وجود پارکینگ های متعدد و وجود بازار به منزله یک محور ویژه تجاری و ستون فقرات بافت مرکزی در وضعیت نیمه مؤثر بوده اند. نتایج حاصل از مدل سازی معادلات ساختاری بیانگر آن است عامل ویژگی های کالبدی با بار عاملی 0. 97 بیشترین مقدار اثر را بر جذب و رونق گردشگری داشته است.

به کارگیری آتریوم در ساختمان هایی با حجم کاربری بالا و ابعاد بزرگ روشی متداول در نور رسانی و تهویه فضاهای مرکزی داخلی است. عدم توجه به فاکتورهای مؤثر طراحی اقلیمی در آتریوم ها می تواند موجب عملکرد نامطلوب روشنایی و حرارتی فضاهای داخلی شود. یکی از موارد مهم در طراحی، محل قرارگیری فضاهای داخلی و فاصله آن ها از چاه آتریوم یا به عبارتی میزان عمق بالکن است. بر این اساس سوأل پژوهش این است که در طبقات مختلف و مابین فاصله های مختلفِ فضاهای داخلی از چاه آتریوم، کدام فاصله مناسب تر است؟ و پاسخ به این سوأل هدف اصلی پژوهش است. با توجه به هدف این تحقیق، دو فاکتور متأثر از یکدیگر، یعنی نسبت فاصله فضاهای داخلی از چاه آتریوم (عمق بالکن) به ارتفاع طبقه مربوط به آن، در 4 حالت 1/2، 1، 3/2 و آتریوم بدون بالکن (فضای بلافصل) در نظر گرفته شد. فاکتورهای مربوط به نور روز پویا شامل (sDA300/50%)، (ASE1000/250)، (UDI100-2000) با کمک نرم افزار ((Design Builder v. 6 به صورت سالیانه و دمای هوا در گرم ترین و سردترین روز سال در فضاهای مورد مطالعه داخل طی روش شبیه سازی با کمک نرم افزار ((Ansys workbench در محیط (fluent) به دست آمد. در پایان نتایج تحقیق حاکی از آن است که انتخاب فاصله مناسب از چاه آتریوم یا به عبارتی عمق بالکن مناسب برای جانمایی فضاهای داخلی مجاور آتریوم متناسب با جهت گیری آن ها می تواند بر عملکرد روشنایی و حرارتی سالانه این فضاها تأثیر به سزایی بگذارد. بر این اساس در جبهه شمالی داخل آتریوم مناسب ترین جانمایی فضاهای داخلی برای طبقات اول تا سوم (طبقات پایین و میانی) در حوزه بلافصل با چاه آتریوم است. همچنین در طبقه چهارم یا آخر بهترین وضعیت زمانی است که فاصله تا چاه آتریوم برابر با ارتفاع طبقه باشد. در جبهه جنوبی داخل آتریوم جانمایی فضاها برای طبقات اول و دوم نیز بهتر است در حوزه بلافصل باشد، اما برای طبقات سوم و چهارم (طبقات آخر) بهترین فاصله، زمانی است که عمق بالکن نصف ارتفاع طبقه باشد.

مسکن و مشخصه های کالبدی آن شاخصی از وضعیت اجتماعی-اقتصادی ساکنان هستند که افراد را در معرض برچسب قرار می دهند. پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل کالبدی مؤثر در برچسب زنی اجتماعی-اقتصادی به ساکنان از دیدگاه دو گروه کاربر و طراح انجام شد. جهت حصول این اهداف مجموعه ای از عوامل کالبدی موجود در منابع را با استفاده از روش کیفی داده بنیاد شناسایی و در قالب پرسشنامه مشخصه های کالبدی مسکن تدوین شد و در اختیار 2 گروه افراد شامل 247 نفر کاربر با نمونه گیری تصادفی و 103 نفر متخصص حوزه معماری با نمونه گیری گلوله برفی قرار داده و نظرسنجی انجام شد. شناسایی عوامل مؤثر با محاسبه میانگین نمره کسب شده برای هر دسته (به عنوان نقطه برش) و حذف عوامل با نمره کمتر از حد تعیین شده انجام شده و از طریق تحلیل عاملی اکتشافی در 6گروه دسته بندی شدند. به منظور بررسی تفاوت دیدگاه دو گروه پاسخگو، آزمون تی مستقل مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان داد دیدگاه دو گروه در خصوص اثر عوامل موقعیت مکانی، سایت و بعد داخلی مسکن واجد تفاوت معنادار یافت شده است اما در دو مشخصه ساختمان و واحد مسکونی تفاوت معناداری را نشان نمی دهد. همچنین مشاهده شد که کاربران مشخصه های بعد داخلی را مهمترین عامل در تشخیص سطح اجتماعی-اقتصادی ساکنان دانسته اند، اما طراحان مجموعه عوامل موقعیت مکانی را به عنوان مؤثرترین دسته اعلام کرده اند. لذا لازم است طراحان با توجه به نظرات کاربران و استفاده هدفمند از عناصر و مشخصه ها در سطح عرف اقدام به طراحی نمایند؛ این فرآیند با انتقال معانی مورد پذیرش جامعه موجب کاهش القای برچسب زنی منفی به مسکن اقشار کم درآمد منجر خواهد شد.

امروزه پروژه های محرک توسعه شهری و به ویژه مراکز آموزشی بزرگ مقیاس به دلیل دارا بودن ظرفیت های بالقوه فرهنگی و ارائه خدمات در سطح بالای جامعه شهری از جمله راهبرد های جدید توسعه مجدد و پایداری شهری محسوب می شوند. با این توصیف این تحقیق به دنبال آن است تا مشخص سازد که دانشگاه هنر به عنوان یک پروژه محرک توسعه، در صورت استقرار کامل در محدوده باغ ملی (منطقه 12) شهر تهران، چه تأثیری بر بافت پیرامون خود خواهد داشت. در این تحقیق از روش تحلیلی و توصیفی به صورت ترکیبی و نیز در بخش تحلیل از روش تحلیل عاملی استفاده شده و جامعه آماری شامل دو گروه متخصصان و شهروندان یا ذینفعان را در بر می گیرد. یافته های میدانی نشان می دهد هر دو گروه به تأثیر استقرار کامل دانشگاه بر روی عوامل کالبدی، زیرساخت ها و تغییر نگرش نسبت به محیط اتفاق نظر داشته و تأثیر آن را قابل توجه می دانند. همچنین کمترین تأثیر پذیری را بر توسعه و بهبود مسائل اقتصادی منطقه دانسته و نقش دانشگاه در ارتباط با بهبود تعاملات میان مردم و مسئولان شهری نیز به زعم هر دو گروه در رتبه پایینی قرار می گیرند.

پژوهش حاضر، با تأکید بر قابلیت هوش مصنوعی در پیش بینی پارامترهای پایداری محیطی، به مطالعه فرآیند استفاده از الگوریتم شبکه عصبی مصنوعی در پیش بینی میزان انرژی تابشی دریافتی در یک بافت شهری می پردازد. در این راستا ابتدا مجموعه داده های آموزشی از طریق فرآیند های قاعده محور تهیه می شود و سپس با استفاده از فرآیند داده محور، سه شبکه عصبی مصنوعی آموزش داده شده و سه تابع برازش جداگانه برای آن تقریب زده می شود. این توابع بر اساس سه ساختار متفاوت از شبکه های عصبی مصنوعی تنظیم شده اند. در پایان با مقایسه میزان خطای هر مدل، مقادیر پیش بینی شده نیز مورد بررسی قرار می گیرد و تأثیر ساختار شبکه عصبی در پاسخ های به دست آمده، تحلیل می شود. مدل ارائه شده این پژوهش قابلیت تعمیم پذیری به سایر مسأله های مشابه پیش بینی پارامترهای پایداری محیطی را دارد و دو کاربرد اساسی برای این مدل ها وجود دارد. ابتدا امکان محاسبه دقیق و بدون نیاز به محاسبات سنگین را ایجاد می کند و دوم در شبیه سازی های پیچیده با در اختیار داشتن پارامترهای مستقل و وابسته و بدون نیاز به مطالعه قواعد و قوانین حاکم، قابلیت تخمین تابع را دارد و می تواند پارامتر پایداری مد نظر را با دقت بالا پیش بینی کند.

امروزه بسیاری از شهرهای ایران با کاهش سرزندگی در مراکز شهری روبه رو هستند. رشد بی رویه مجتمع های تجاری در لبه های بیرونی و فرسودگی بناها و محدودیت های فضایی و دسترسی در مراکز شهرها را می توان از مهم ترین علل شکل گیری این ناپایداری دانست. ایجاد شبکه پیاده رهوار از جمله رویکردهایی است که به دلیل فقدان نگاه جامع و علی رغم داشتن فواید موضعی، تا کنون نتایج پایدار و گسترده ای در ایران نداشته است. هدف از این پژوهش به کارگیری نگاه کاربران جهت امکان سنجی و توسعه شبکه فضای پیاده جهت باززنده سازی مراکز شهرهای متوسط است. پرسش اصلی پژوهش نحوه به کارگیری نگاه کاربران در بازنگری و ترمیم فضاهای موجود به عنوان شبکه ای منسجم و کارآمد از عرصه های پیاده مدار در مرکز شهر بابل است. این پژوهش به روش مورد پژوهی انجام شده که با روش مصاحبه نیمه ساختاریافته و مشاهده نظاممند برای جمع آوری اطلاعات همراه شده است. ابتدا به منظور سنجش کیفیت های اولیه مصاحبه عمیق با 5 نفر از متخصصان صورت گرفت. کیفیت های استخراج شده در قالب پرسشنامه که شامل 13 کیفیت و 28 سوأل بود، در مرکز شهر بابل، به تعداد 96 عدد از استفاده کنندگان فضا مورد پیمایش قرار گرفت. نتایج این پژوهش نشان می دهد، کیفیت های مورد نظر مردم در طراحی شبکه فضاهای پیاده ی پایدار را می توان در 5 گروه طبقه بندی کرد. بر این اساس کیفیت های ملموس تر مانند سرسبزی در اولویت اول، نقش انگیزی، ایمنی و امنیت و خارج کردن فعالیت های ناسازگار در اولویت دوم، هویت، اتصال با ساختار حرکت، نفوذپذیری پیاده در اولویت سوم، خوانایی و استخوان بندی فضایی در اولویت چهارم و تنوع و جذابیت فعالیت در اولویت پنجم قرار گرفتند.