دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تهران)
سال:1387 | دوره:59 | شماره:185 |تعداد مقالات:8

با آغاز انقلاب صنعتی اول در اواسط قرن هیجدهم، بریتانیا، با رشد فزاینده تولیدات صنعتی و دسترسی بیش از پیش به مستعمرات در نیمه اول قرن نوزدهم قدرت بزرگ صنعتی در جهان گردید. توسعه قدرت این کشور در نیمه دوم قرن نوزدهم همچون گذشته با بهره وری از توان صنعتی امکان پذیر شد. در این زمان، تکنولوژی ارتباطی، از دستاوردهای انقلاب صنعتی دوم بیشترین امکان را برای بسط قدرت سیاسی و اقتصادی بریتانیا و نیز پیشی گرفتن آن در عرصه رقابتهای بین المللی از سایر رقبای اروپایی فراهم کرد. در این مقاله، چگونگی راه اندازی کابل دریای سرخ و اهمیت آن در سیاست مستعمراتی بریتانیا در شرق، مورد بررسی قرار گرفته است.

نوشتار حاضر به مساله ریختن خون اعضای خاندان شاهی که می توانستند به گونه ای، تهدیدی برای قدرت سلطان و یا جانشین او به شمار آیند، پرداخته است. مساله قتل و خونریزی های سیاسی در نظام های موروثی به تبع بحران جانشینی که مبتلا به آن بودند همواره وجود داشته است. امپراتوری عثمانی نیز از این قاعده مستثنی نبود و در طول دوره استقرار با بحران مذکور دست و پنجه نرم می کرد. در این مقاله در کنار تبیین موضوع به صورت مقایسه ای بین امپراتوری عثمانی و دیگر حاکمیت های دوره میانه سعی شده است، به طور ویژه «قانون برادرکشی» سلطان محمد فاتح مورد تامل و ارزیابی قرار گیرد.

هدف این مقاله بررسی عملکرد رسانه ایست که در پی جنبشی مهاجرتی در استانبول شکل گرفت و چهارده سال دوام آورد. تحلیل محتوایی شماره های دو سال نخست این رسانه که «شمس» نام دارد، حاکی از این است که گردانندگان آن تمایلات مشروطه خواهانه داشته اند و برای استقرار مجدد و احیا مشروطه تلاش می کرده اند.

فردگرایی، یکی از ارکان شکل گیری هویت انسان متجدد در غرب است اما آنچه امروز از این مفهوم برداشت می شود چیزی نیست که بدون زمینه تاریخی و فی البداهه در طیّ سده های اخیر پدید آمده باشد. این نوشتار درصدد واکاوی ریشه های تاریخی شکل گیری این مفهوم با استفاده از رهیافت اندیشه سیاسی و بازگشت به سرچشمه های هستی شناسانه آن در دوران میانه است. بدین منظور، ابتدا به تشریح مفهوم و تعریف فردگرایی بدانگونه که در فرهنگ غربی فهمیده می شود اشاره خواهد شد. پس از آن، مقاله به سیر تحول این مفهوم از دیدگاه تاریخ شناسان اندیشه دوران میانه و ارزیابی دیدگاه های مختلفی که در این زمینه وجود دارد می پردازد. در بخش پایانی، مفهوم اهمیت دادن به زندگی عادی در دوران جدید که می تواند به عنوان مهم ترین نقطه تمایز توجه به فرد نسبت به دوران پیش از آن به شمار آید تشریح خواهد شد.

دو دولت خوارزمشاهیان و سلغریان (اتابکان فارس) که از خوارزم و فارس برخاسته اند، علیرغم بعد جغرافیایی از اوایل قرن هفتم با یکدیگر سروکار یافته اند، دلیل آن نیز تعارض منافع آن ها در نواحی مرکزی و غربی ایران بود که هر دو دولت بدان نواحی نظر داشتند. هر چند در ابتدا این تعارض به تضاد نظامی میان آنها منجر شد و سپس حملات مغول نیز دولت خوارزمشاهیان را به خود مشغول داشت، اما سرانجام پیوند خانوادگی، سلغریان و خوارزمشاهیان را در کنار یکدیگر قرار داد. به همین جهت در دهه 620 هـ.ق. یعنی روزگار فرمانروایی سلطان جلال الدین خوارزمشاه، سلغریان مهمترین متحد خوارزمشاهیان در برابر مغولان بودند. حتی چند سالی پس از انهدام دولت خوارزمشاهی نیز سلغریان سیاست ضد مغولی آنان را ادامه دادند.

از آنجا که متن های ایرانی درباره موضوع آغاز اتحاد مادها اطلاعی در اختیار نمی گذارند، این مطالعه تنها بر اساس منابع غیر ایرانی ممکن می شود. در عین حال، این گونه منابع نیز از نظر قدمت، اصالت، چرایی و چگونگی ارایه مطالب با یکدیگر متفاوت اند. در این میان، نوشته های مورخان یونانی، به ویژه هرودت و کتسیاس از دیرباز مورد توجه واقع شده اند و محققان جدید نیز بیشتر به یکی از آنها استناد کرده اند. با اینکه پژوهشگران معاصر برای بازسازی اتحاد مادها، معمولا نوشته های هرودت را بر دیگران ترجیح می دهند، در استفاده از کتاب این مورخ یونانی باید احتیاط کرد. از این رو، برای درک درست تاریخ ماد، منبع شناسی و بررسی نقادانه منابع اهمیت اساسی دارد.

اندلس یا بخش اسلامی شبه جزیره ایبری در هشت سده حاکمیت مسلمین، فراز و نشیب بسیار داشته و از همان اوان با شکل گیری هسته های مقاومت مسیحی در برخورد با مسیحیان بود.از اواخر قرن پنجم هجری / یازدهم میلادی بخشهای وسیعی از قلمرو اندلس اسلامی به دست ایشان (مسیحیان) افتاد. این سقوط که روزگار پایانی آن بسیار خونبار و دلخراش است در یک فرایند طولانی فراهم آمد. علاوه بر آنکه مسیحیان با اتکال به حافظه تاریخی خود درباره مناسبات اسلام و مسیحیت و با انگیزه بسیار این هدف را دنبال کردند، محیط اجتماعی مسلمانان و درگیری های قبیله ای آن ها از آغاز استقرار مسلمین، شدت بخش روند سقوط بود.

جا به جایی کانون های بازرگانی خلیج فارس در قرون پنجم تا هشتم هجری / قمری یکی از رویدادهای مهم این منطقه است. طی این دوره، تحولات بسیاری در جهان اسلام و آبراه های دریایی شرق به وقوع پیوست. این رویدادها و حوادث، تاثیرات بسزایی بر روند بازرگانی دریایی بر جای گذاشت و شرایطی را به وجود آورد. رقابت بین دو آبراه مدیترانه و خلیج فارس در این ایام وارد صحنه جدیدی شد که نتیجه آن، افول بنادر خلیج فارس و تفوق بازرگانی بنادر مدیترانه و دریای سرخ بود. چگونگی شکل گیری روند جابه جایی کانون های بازرگانی دریای شرق و غرب از قرن پنجم تا هشتم هجری قمری، موضوعی است که در این مقاله به آن پرداخته خواهد شد.