دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تهران)
سال:1384 | دوره:56 | شماره:2 (176) |تعداد مقالات:12

در این مقاله نخست مقدمه ای کوتاه راجع به پیشینه نمایش در ایران آوردیم و سپس به بررسی واژه درام چه از نظر لغوی و چه از نظر اصطلاحی پرداختیم و به تقسیم بندی های آن که اعم از تراژدی و کمدی است اشاره کرده و راجع به هر یک از آنها جداگانه بحث نمودیم. در ادامه به بحث  راجع به حماسه پرداخته و وجوه اشتراک و افتراق حماسه و تراژدی را بر شمردیم. پیرامون وجوه افتراق درام و تراژدی نیز بحث کردیم و در پایان راجع به غنا و ویژگی های آن سخن گفته و وجوه اشتراک و افتراق غنا، حماسه و تراژدی را تبیین نمودیم. آنگاه وارد مبحث اصلی مقاله شده و تحت دو عنوان "شاهنامه فردوسی و جلوه های دراماتیک" و "خمسه نظامی و جلوه های دراماتیک" به بحث راجع به آنها پرداختیم. برای تحلیل و بررسی عناصر دراماتیک در شاهنامه، داستان رستم و اسفندیار را برگزیدیم و بر اساس یکی از الگوهای عناصر درامی به نقد و تحلیل آن پرداختیم. داستان خسرو و شیرین را نیز از خمسه انتخاب نموده و بر اساس یکی دیگر از الگوهای ساختار نماشی آن را تحلیل نمودیم و در پایان به نتیجه گیری از دو بحث اخیر پرداختیم.

چناچه در متن مقاله آمده نظر به اهمیت کتاب نهج البلاغه از دیر باز شروح و ترجمه های متعددی بر این کتاب بلند مرتبه پذیرفته است. ابوالحسن علی بن حسن زواری عالم بزرگ تشیع نیز در کنار تفسیر معروف خود موسوم به تریجمه الخواص و آثار متعدد راجع به حدیث و قصص انبیا اقدامی به ترجمه و شرح نهج البلاغه نموده است. زواره ای از دانشمندان نامی قرن دهم در عهد شاه اسماعیل صفوی و فرزندش شاه طهماسب است. وی شاگرد محقق کرکی و استاد ملا فتح اله کاشانی است. کسانی چون میرزا عبداله افندی در ریاض العلما، مرحوم ملک الشعرا بهار بهار در سبک شناسی، استاد سعید نفیسی در تاریخ نظم و نثر ایران مقام علمی او را ستوده اند و از او به بزرگی یاد کرده اند. نگارنده که در صدد بر آمده جهت رساله دکتری به تصحیح ترجمه و شرح نهج البلاغه از این نویسنده اقدام نماید در این راستا کوشش بر آن بوده که از پنج نسخه خطی معتبر که از کتابخانه های مجلس شورای اسلام (دو نسخه)، مرکزی دانشگاه تهران، مدرسه مروی و کتابخانه آیت اله مرعشی فراهم شده جهت تصحیح استفاده شود. تا چه قبول افتد و که در نظر آید.

وزن شعر به منزله قالبی است، که شاعر خلاق بر آن، روح می دمد و با سلیقه خود بر اندامش جامه لفظ می پوشاند. از این جهت چه بسا یک وزن واحد در دیوان دو شاعر - با سبکها و سلیقه های مختلف - به ظاهر متفاوت به نظر آید.با توجه به محدود بودن وزن های عروضی، به توانایی شاعران بزرگی چون حافظ که در حقیقت بحری را در کوزه ای جای داده اند بیشتر می توان پی برد.در این مقاله به چند موضوع در مورد موسیقی شعر حافظ پرداخته می شود: یکی ویژگی های بر جسته شعر حافظ از لحاظ اوزان و موسیقی شعر و آنچه شعر او را از دیگران متمایز می سازد و راز دلنشینی غزلیات او.و دیگر اوزانی که به ترتیب بیشترین بسامد را در دیوان او دارند و بررسی اشعار و وزن آنها، و نیز مقایسه کلی آنها با برخی اشعار معروف شعرای نامدار که در همان اوزان سروده شده است.

نگارنده بر آن است که چگونگی تشکیل انجمن های ادبی را در ایران از آغاز شعر فارسی دری در باز جستی هر چند کوتاه در قلم آرد و بدین نکته اشارت کند که نخستین تشکل انجمن های ادبی در دربارهای سلاطین فرصت ظهور یافته است و شاعران اگر چه در مواردی در مدح سلاطین راه مبالغه پیموده اند و لیکن نقش حساس آنان را در نگاه داشت زبان فارسی و استقلال ملی و مذهبی نادیده نتوان گرفت.افزون بر دربارهای سلاطین و رجال سیاسی، این انجمن ها در منازل ادبا و شاعران و در قرون متاخر در قهوه خانه ها تشکیل می شده است.

یکی از راه های شناخت دیدگاه افراد، بررسی نگاه آنان به شخصیت های مشهور تاریخ است. در مقاله ای دیگر با عنوان «بانگ صفیر»، نویسنده، به مقایسه «دیدگاه مولوی در مورد معاویه» با معارف قرآنی و روایی پرداخته است. در این نوشتار، نگارنده دیدگاه مزبور را با واقعیت های تاریخی می سنجد و آن را به نقد می کشد.

یکی از روش های مدرن نقد ادبی هرمنوتیک یا علم تفسیر و تاویل متن است. این روش دارای دو دوره کاملا مجزا از هم است:1- هرمنوتیک سنتی که در آن از اصل قطعیت معنی سخن گفته می شود. معروف ترین فرد این دسته، شلایر ماخر است.2- هرمنوتیک جدید که معنا را همان چیزی می داند که خواننده درک می کند. از این گروه نیز گادامر و آیزر معروف هستند.هر چند می توان شعرهای حافظ را از دید مکاتب مختلف نقد ادبی مثل نقد فرمالیستی و اسطوره گرا بررسی کرد؛ اما یکی از بهترین روش های تحلیل شعر او هنوز هم روش هرمنوتیکی است.

در خلال نیم قرن فترت سیاسی که با مرگ ایلخان ابو سعید (736/1336)، آخرین فرمانروای ایلخانان، در قلمرو آنان حکمفرما گشت، مبارزات فراگیری در سراسر مملکت ایران بر سر کسب قدرت در گرفت. سران جنبش سربدار در زمره افرادی بودند که توانستند بخشهایی از خراسان را زیر سیطره خود در آورند، و در قلمرو حکومتی خود برای مدتی اگر چه کوتاه به استقلال حکومت کنند. جنبش سربدار و تشکیل دولت آنها موجب تحولات اساسی و مهم در اوضاع سیاسی، اجتماعی و مذهبی شرق ایران شد، که در تاریخ قلمرو اسلامی تقریبا بی سابقه و کم نظیر بود. درست به همین دلیل، مراحل نخستین قیام و عوامل موثر در چگونگی سیر تطور آن تا تشکیل دولت اهمیت بسزایی دارد.

سخن گفتن از عشق هم دل انگیز و دل نشین است و هم سخت و دشوار؛ دل انگیز از آن جهت که حدیثش زخمه بر تار دل می زند و نغمه بی قرار جان را به فراسوی زیباترین مطلوب به پرواز در می آورد و فضای روح را با شمیم خوشبوی آن عطر آگین می سازد و دشوار از آن رو که عشق پدیده ای نفسانی و روحانی است که جز به وسیله خود عشق به تعریف در نمی آید و محصول تجربیات شخصی است. غزل های جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی بیانگر حالات درونی اوست که از سوز دل عاشقش حکایت می کند و چنان لطیف و دل نشین است که شنونده را هر چند بی ذوق باشد، مفتون می سازد.در این مقاله سعی بر آن گردیده است تا از میان موضوعات بی شماری که در دیوان جمال الدین وجود دارد، عشق و عاشق و معشوق در غزلیات وی مورد بررسی اجمالی قرار گیرد. آنچه در این نوشتار می آید، شامل: 1- منشا و تعریف عشق 2- صفت عشق 3- درونمایه عشق 4- فراق و هجران ناشی از عشق و جور عتاب معشوق به عاشق 5- صفات عاشق و معشوق.

از آن جایی که مساله انسان شناسی در طول تاریخ بشر، مورد توجه علما، عرفا، معلمین اخلاق، روانشناسان و حتی انسانهای معمولی بوده است و به گزاف نیست که اگر بگوییم همه اختلافاتی که در عرصه اندیشه رخ داده است ریشه در عیار تعریفی دارد که از انسان و ابعاد وجودی او بدست می آید، و تعریفی که در این مقاله از انسان داده می شود، فارغ از همه ممیزات فکری، فرهنگی، تاریخی، نژادی و علمی اش می باشد که مورد احترام و تکریم خداوند است که از عیاری یکسان نزد پروردگار برخوردار است و همین نکته حکایت از قابلیت بالای او، در دریافت حقایق هستی و توانمندی بالای او در ابعاد گوناگون دارد، یعنی هم می تواند زیباترین فضیلتهای اخلاقی را بیافریند و هم می تواند منشا بروز و ظهور رذیلت های اخلاقی  باشد یعنی قابلیت های متضاد. در اینجا در صدد هستیم ابتدا انسان را بماهو انسان بشناسیم و سپس هدف از خلقت او را مطرح کنیم و به این نتیجه برسیم که انسان می تواند با شناخت نفس خود به شناخت خدا (و سیر و سلوک در راه او با مدد از اسما الهی (اسما الحسنی).) برسد. و در این راستا از کلام بزرگانی چون صدر المتالهین شیرازی (ملاصدرا) و امام خمینی (ره) و ... استفاده خواهد شد.

هر جان بیداری از خود می پرسد؛ این اقیانوس بیکران و پر تلاطم وجود سر چشمه اش کجاست؟ جان عالم دنایی حقیقی کیست؟ وجود شکوفا از محو حقیقت خود، جواب می شنود؛ "لاهوالاهو"، او که این سوال و جواب از اوست، او که در حجاب کبریایی خود محتجب است و فقط از ورا اسما و صفات با چشم جان مشاهده می شود.گره تاریکی و محدودیت ادراک حسی، اهل دنیا را به خود مشغول داشته و از دیدن نور محروم مستند ولی ضمیر و دل اولدالالباب و اویا الهی که به برکت «تتجافی جنوبهم عن المضاجع یدعون ربهم خوفا و طمعا» (سجده/16) مشمول «ابیت عند ربی یطعمنی و یسقنی» گشته اند، و به نور حقیقت نورانی گشته است همه چیز از محسوس تا مجرد، از هیولی تا جبرئیل را آینه معاینه حضور حق تعالی و جلای تجلیات حضرتش می یابند و از لذتهای بی نهایتی که روشنی بخش دیده هاست، بهره می جویند؛ «فلا تعلم نفس ما اخفی لهم من قره اعین» سجده/17.عاشقان جانباز این راه آمدن                                      از دو عالم دست کوتاه آمدندزحمت جان از میان برداشتند                                     دل بکلی از جهان بر داشتند