دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تهران)
سال:1382 | دوره:53 | شماره:165 (زبان و ادبیات فارسی و باستانی) |تعداد مقالات:14

شاعران و نویسندگانی که اندیشه آنها از یک نظم فلسفی و منطقی برخوردار است، نه تنها آن نظم در زندگی فردی و اجتماعی آنان اثر می گذارد بلکه در آثار ادبی که حاصل تراوش فکری آنان است بسیار موثر است . در این مقاله سعی شده است که این شیوه و رویِِِه در اندیشه علامه اقبال به صورت کوتاه نشان داده شود و گوشه ای از تجلی قرآن کریم در ذهن و زبان اقبال بررسی شود.بویژه تاثیری که فرایند آن بزرگترین فلسفه اقبال یعنی اسرار خودی و رموز بیخودی را برای او و جهان بشریت به ارمغان آورد و او را به عنوان شاعری هدفمند و خردورز و اجتماعی به جهان معرفی نمود.

فال در لغت به معنی طالع، بخت، شگون، اختر، پیش بینی و عاقبت گویی آمده است. علم فال علمی است که به وسیله آن برخی از حوادث آینده دانسته می شود و این کار با گشودن قرآن کریم یا کتب بزرگان مانند دیوان حافظ و مثنوی مولوی و نظایر آن انجام می پذیرد.استخاره نیز مانند فال به وسیله قرآن کریم و تسبیح صورت می گیرد و در فرهنگ عرب تفال و تطیر سابقه ای کهن دارد . ایرانیان به فال نیک مرواو به فال بد مرغوا می گفتند. از انواع فال، فال قهوه، فال نخود، فال ورق و دیگر فالها در خور ذکر است. در برخی از منابع به سابقه تاریخی بعضی فالها اشاره گردیده که در این مقاله به نقل یکی دو مورد بسنده شده است.

یکی از شاخه های علوم بلاغی «فن بدیع» است که یررسی صناعات ادبی لفظی و معنوی را بر عهده دارد، اگر چه دانش بدیع تا حدودی از حقیقت و ماهیت بلاغت بدور است و لیکن از آنجا که در شکل ترکیب کلامی و انسجام اسنادی بدون تاثیر نبوده آن را یکی از شاخه های بلاغت به شمار آورده اند. تاریخ پیدایش صناعات ادبی ریشه در تاریخ موسیقی ترکیب زبان دارد و بنابراین تاریخ علم بدیع هر زبانی به تاریخ پیدایش آن زبان باز می گردد.

از آنجا که زیباترین کلام وجود از در گاه خلود، به زبان تازی فرود آمده است، در بلندای زمان پارسیان شیرین بیان، برای نشر معانی و کشف اسرا آن، در پهنه سرزمین پهناور ایران، برای فهم هموطنانی که به زبان عربی تسلط نداشته اند، به روشهای گوناگون و به مقتضای زمانها و مکانها و بینشها و گویشها به ترجمه و تفسیر آن پرداخته اند و معانی زیبای آنرا به یاری زبان و ادب دل انگیز منثور و منظوم پارسی بر لوح دل هموطنان نگاشته اند، نگارنده این مقال بر آن شد تا به اقتضای حال نگاهی به سیر ترجمه ها و تفسیرهای دلربای فارسی قرآن مجید اندازد. و از سلمان پارسی و ترجمه آهنگین قرآن مجید و ترجمه تفسیر طبری و تفسیر خواجه عبداله انصاری و کشف الاسرار میبدی و تفاسیر منثور و منظوم دیگر چون دو اثر زیبا و حکیمانه و عارفانه صفی علیشاه و سید محمد حسین انوار شیرازی یاد کند تا ان شاء اللّه تعالی در ضمن مجموعه ای، تحقیقات خود را به عاشقان زبان و ادب و حکمت و عرفان قرآن در سرزمین ایران و جهان تقدیم دارد. واللّه الموفق و المعین و علیه التکلان

روایت اصطلاحی فراگیر برای ارجاع به انواع گسترده ای از نوشته ها و گفته هاست اما در تحقیق حاضر روایت در معنای ادبی آن مورد بررسی قرار می گیرد که شامل انواع ادبی چون رمان، رمان کوتاه و داستان کوتاه است. روایت در معنای ادبی آن از دیرباز حوزه تحقیق و پژوهش مکاتب ادبی مختلف به خصوص ساختگرایی روسی بوده است، اما فرضیه پردازان و منتقدان معاصر نیز روشهای آن را در گرایش های مختلف و گاها متضاد خود به کار گرفته اند. در نوشته حاضر با طرح مفهوم «دیدگاه روایی» که عمدتا از نظریات راجر فالر گرفته شده است، انواع مختلفی از راویان یک داستان معرفی و ارایه می شوند. راوی یک داستان درونی باشد یعنی به درون افکار و احساسات شخصیتها نفوذ کند و یا برونی باشد یعنی مثل خواننده داستان فقط ظواهر و رفتار شخصیتها را ببیند و به افکار احساسات آنها دسترسی نداشته باشد. این درونی و برونی بودن نیز به بخشهای دیگری قابل تقسیم است. در دیدگاه روایی، به بررسی و نقد دیدگاههای زمانی، مکانی و روانشناختی یک روایت و چگونگی تشخیص آنها پرداخته می شود تا دیدگاه ایدئولوژیکی نویسنده یک داستان تعیین شود.در هر دیدگاه توانمندی و روشنگری ابزارهای زبانشناختی در نقد آثار ادبی به تصویر کشیده می شود.

در خلال دو جنگ ایران و روس که منجر به جدایی قسمت بزرگی از خاک شمال ایران گردید، حضور علما در تشویق مردم به دفاع از وطن خویش باعث شد که اشتهای دولت تزار روس در دستیابی به آبهای گرم جنوب کشور (خلیج فارس) کور گشته و دست از طمع خام خود بردارد. حضور مستقیم علمای دین چه با صدور فتاوی، چه با حضور در جنگ عامل مهمی در پدید آمدن نوعی از ادبیات شد که بهترین عنوان برای آن، ادب جهادی است.

ذوقافیتین سرایی، در قرنهای کهن، از فنون هنری محسوب می شد که متاسفانه اکنون بدست فراموشی سپرده شده است.به منظور حفظ این فنّ ظریف و مشکل، در فرهنگ پارسی، سرودن آنرا از دیرباز آغاز نموده ام تا این هنر شگفت انگیز در فرهنگ زبان و ادب فارسی پایدار ماند.اما برای آموزش و پرورش نوپایان و دانشجویان و مشتاقان به سرآمدی و اثرپردازی در فنون ادبی باید عرض کنم که:                        طی این مرحله بی همرهی خضر مکنچه در محضر پر فیض استادانی ره یافتم که هر یک مهر و ماه آسمان علم و ادب بوده و هستند چه:یاد یاران یار را میمون بود                          خاصه کان لیلی و این مجنون بود

این مقاله به بررسی نقش تجویز هنجارهای زبانی در زبان علم می پردازد. قواعد تجویزی فرآیند تغییر دایمی زبان را به نظم در می آورند و ارتباط متخصصان را تسهیل می نمایند در این مقاله تکواژ قاموسی control در رشته الکترونیک در زبان کرواسی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است و هدف از این تحلیل نشان دادن این مطلب بوده است که واحدهای وصفی مختلف در واحدهای واژگانی چند کلمه ای چار چوب مفهومی برخی اصطلاحات را تغییر می دهند که معمولا معنی این اصطلاحات مرتبط با بافت است و تحدید و تجویز آنها بسیار مشکل است.در پایان مولف نتیجه میگیرد که به جای سخن گفتن از گرایش تجویزی هنجاری، بهتر است که تنها به توصیف الگوهای زبانشناختی واقعی بپردازیم، چرا که زبان همواره یک قدم جلوتر از تجویزهای ماگام برمی دارد و هر چند ما تلاش می کنیم که آن را با آرمانها و نیازهایمان تطبیق دهیم همواره راه های پنهانی خود را می رود و قواعد خاص خود را می آفریند.

علامه ذوفنون «شیخ محمد علی حزین لاهیجی» عالم، عارف، شاعر و مبارز خستگی ناپذیر به سال 1103 هـ.ق در اصفهان زاده شد، و در سال 1180 به لقاءاللّه پیوست و در آرامگاهی که از قبل در محله «فاطمان» بنارس برای خود در نظر گرفته بود به خاک سپرده شد.حزین با سفر به شهرهای مختلف ایران و شبه قاره و حجاز و عراق، از هر خرمنی خوشه ای چید تا علاوه بر آثار ارزنده ادبی، تاریخی، مذهبی و عرفانی، دیوانی که هر ورقش دفتر معرفتی است فراهم آورد.وی علاوه بر اینکه باادای احترام نسبت به والدین و استادان خود، توفیقات خود را مدیون زحمات ایشان می داند، برکت یافتن وقت، اشتیاق به مطالعه بویژه مطالعات سحر گاهی و اهتمام در ترک لذات را از عنایت الهی و مایه اصلی توفیق خود می شمارد و بدین نعمت شکر گزار است.گویی این وسعت وقت با وسعت نظر وی توام شده که بر اثر سیر و سفرها و زندگی پر ماجرا در محیط هند و مشاهده همزیستی فرقه های مختلف، بدور از تعصب معتقد است که هر کس راهی به خدا راهی به خدا دارد و به حکم «الطرق الی الله بعدد انفس الخلایق».

این مقاله به زبان فارسی پیشرفته ای می پردازد که با حفظ هویت تاریخی و فرهنگی خود و حرکت در مرزهای فرهنگ، دانش و فن آوری روز جهان، ظرفیت بالایی در ترجمه، انتقال و تولید علم، از خود نشان می دهد و در انجام وظیفه ملی و جهانی خود، هیچگاه تحت تاثیر زبانهای دیگر قرار نمی گیرد. بلکه با سعه صدر و کمال جویی مخصوص به خود، به تعامل صحیح با زبانهای با شکوه جهان از جمله فرانسه، انگلیسی، عربی و ... توجه دارد.رکن و جوهر اصلی اصلی این مقاله "اصول و قواعد دستوری لغات و اصطلاحات علمی و فنی معاصر" در زبان فارسی است و امیدوارم مجموعه مقالات من در این خصوص، شکل کاملی از این ایده تحول آفرین را ارایه نموده و دریچه جدیدی به زبان علم در زبان فارسی بگشاید.

آخرین رمان لف نیکلایویچ تالستوی "رستاخیز" یک اثر فلسفی، عقیدتی و اجتماعی است که نویسنده مدت ده سال روی آن کار کرده است. رمان "رستاخیز" اثری انتقادی شدید درباره شرح حال قهرمان اصلی دمیتری ایوانویچ نخلودف است که با توصیف شخصیت او نویسنده مسایل عقیدتی و اجتماعی سالهای 80-90 قرن 19 روسیه را برای خواننده به تصویر می کشد.مقاله ابتدا به تاریخچه شکل گیری رمان که موضوع آن برگرفته از یک جریان واقعی دادگاهی است و همچنین به علت انتخاب نام رستاخیز برای اثر که با وصف طبیعت آغاز شده است می پردازد.در ادامه ضمن مقایسه شخصیت قهرمان اصلی اثر با قهرمانهای رمانهای "جنگ و صلح"، "آناکارنینا"، "حاجی مراد" و "خوشبختی خانوادگی" به چگونگی تکامل روحی نخلودف که هدف غائی خود را رسیدن به کمالات انسانی و مبنای سعادت را زیستن برای و دیگری و عشق به همنوع قرار داده بود پرداخته می شود.

در این مقاله به رده شناسی و یا توجیه تنوعات زبانی در چارچوب نظریه اصول و پارامترها خواهم پرداخت و آن را نقد و بررسی خواهم کرد. با توجه به برخی پارامترها تاکید خواهم کرد که مطالعه رده شناسی در این نظریه فقط می تواند بر پایه اصل زیر مجموعه برویک (Bcrwick) (1982) انجام پذیرد. وگرنه نظریه با اشکال روش شناختی مواجه می گردد.

پیشینه سفر از جایی آغاز می شود که انسان جستجوگر در پی یافتن دنیای آرمانی از محدوده مکرر دانسته ها می گریزد تا به نادانسته ها دست یابد، زمانی دیگر گونه، مکانی دیگر و دیدی نو بیابد و به جهان بینی تازه ای برسد تا دنیای درون را متحل کند. سفر به دنیای خیال، دنیای مردگا، سفرهای تفریحی، زیارتی، سیاسی، فضایی و سفرنامه نویسی در هر دوره تاریخی و علل اجتماعی گرایش به سفر و سفرنامه نویسی مطالبی است که در این مقاله به آن اشاره شده است. در انتها آماری از مجموع 389 سفرنامه که به لحاظ صورت، جنسیت، موضوع، جغرافیا و زمان تفکیک شده اند ارایه شده است.

رابطه میان مفاهیم انسان و مفاهیم مذهبی ریشه ای عمیق به قدمت پیدایش اولین اجتماعات انسانی و شاید آغاز سخن گفتن و جدل کردن داشته باشد و مساله مورد بحث و قابل توجه اغلب دانشمندان و مکاتب مختلف بوده است. در این میان هدف غایی انسان که در سالهای 1126-1196 میلادی توسط ابن رشد و ابن میمون، آن هم از جهت ارتباط دادن به ایمان و خرد مطرح می شود، تقریبا همان است که هشتصد سال بعد یعنی در فاصله سالهای 1902-1987 میلادی توسط کارل راجرز و آبراهام مازلو بنیانگزاران انسانی مطرح می شود.جالب آنکه این همان است که قرآن در آیات مختلف بیان می کند؛ آنجا که می گوید انسان استعداد دستیابی به والاترین مراتب کمال را دارد، یعنی می تواند به چنان مقامی برسد که موجودی ملکوتی شود.