محیط شناسی
سال:1396 | دوره:43 | شماره:1 |تعداد مقالات:13

علی رغم تمام تلاش ها برای ساماندهی و ارتقاء کیفیت محیطی سکونتگاه های غیررسمی، همچنان برخی مولفه های کلیدی در بررسی ها و تحلیل مسائل این سکونتگاه ها مغفول مانده اند که از آن جمله می توان به تحلیل پیکره بندی فضایی این محلات اشاره کرد. از همین رو برای اثبات فرضیه پژوهش مبنی بر وجود تفاوت های آشکار در پیکره بندی فضایی محلات غیررسمی، به مقایسه برخی پارامترهای پیکره بندی فضایی پنج مورد از سکونتگاه های غیررسمی شهر همدان پرداخته شده است. روش پژوهش حاضر تحلیلی-تفسیری است که در آن سعی شده با تهیه نقشه های همپیوندی، عمق، اتصال و غیره برای چند نمونه موردی به مقایسه و تحلیل پیکره بندی فضایی آنها پرداخته شود. بنابراین پس از بررسی منابع داخلی و خارجی مرتبط با دو موضوع «پیکره بندی فضایی» و «سکونتگاه-های غیررسمی»، نقشه ها و داده های مرتبط با پارامترهای پیکره بندی فضایی شهر و محلات غیررسمی همدان با استفاده از نرم افزار Depth Map تهیه و استخراج شده است. سپس مقایسه کمی و کیفی پارامترهای پیکره بندی فضایی در نمونه های موردی انجام گرفته است. نتیجه بررسی ها نشان می دهد نه تنها تقریبا همه محلات غیررسمی شرایط نامناسبی به لحاظ پیکره بندی فضایی دارند بلکه در پارامترهای آن نیز هر یک از محلات شرایط و خصوصیات متفاوتی دارند و لذا راهبردهای پیشنهادی متفاوتی را طلب می کنند.

در طول دهه های اخیر، بروز و افزایش بحران های مختلف زیست محیطی، نگرانی های فزاینده ای را نسبت به امنیت زیستی انسان برانگیخته است. بسیاری بر این باورند که راه حل بحران های زیست محیطی باید در تغییر رفتار و نگرش انسان و روش زندگی وی بر کره خاکی، جستجو شود و تاکنون متغیرهای مختلفی به عنوان عوامل موثر بر تبیین رفتارهای زیست محیطی مورد بررسی قرار گرفته اند. پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر مولفه های دانش زیست محیطی، ادراک زیست محیطی، نگرش زیست محیطی و نیت زیست محیطی بر رﻓ ﺘ ﺎ رﻫ ﺎ ی زﻳ ﺴ ﺖ ﻣ ﺤ ﻴ ﻄ ﻲ اعضای سازمان های مردم نهاد زیست محیطی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق، سازمان های مردم نهاد زیست محیطی استان تهران می باشند که 148 نفر به عنوان اعضای نمونه تعیین شدند. ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه انتخاب گردید که پایایی آن از طریق آزمون آلفای کرونباخ 88 %درصد بدست آمد. نتایج بدست آمده از مدلسازی معادلات ساختاری مبتنی بر روش حداقل مربعات جزیی بیانگر رابطه مثبت و معنی دار چهار مولفه دانش زیست محیطی، ادراک زیست محیطی، نگرش زیست محیطی و نیت زیست محیطی با رفتارهای زیست محیطی بودند. همچنین نیت به عنوان متغیر میانجی 6/59درصد و چهار متغیر (دانش، ادراک، نگرش و نیت زیست محیطی) 4/33 درصد از مجموع واریانس رفتار زیست محیطی در بین اعضا سازمان های مردم نهاد زیست محیطی استان تهران را تبیین می کنند.

زهاب اسیدی اثرات مخربی بر محیط زیست دارد. معدن دره زار یکی از معادن مس پورفیری است که دگرسانی فیلیک در آن گسترش قابل توجهی دارد و کانی پیریت (سولفید آهن) در این دگرسانی جزو کانی های باطله با قابلیت تشکیل زهاب اسیدی است. در این تحقیق، کانی های ثانویه آهن مرتبط با زهاب اسیدی در معدن دره زار با استفاده از بررسی ویژگی های طیفی کانیها و پردازش تصاویر لندست 8 مطالعه و بارزسازی شده اند. به منظور شناسایی ویژگی های طیفی کانی های شاخص زهاب اسیدی از طیف های کتابخانه طیفی USGS1 و برای بارزسازی مناطق دارای پتانسیل زهاب اسیدی با تصویر لندست 8 از روش آنالیز مؤلفه اصلی استفاده شده است. نتایج نشان دادند که با مطالعات طیفی و روش های پردازش تصویر مانند آنالیز مؤلفه اصلی امکان شناسایی کانیهای زهاب اسیدی وجود دارد با مطالعات میدانی حضور کانیهای ثانویه آهن در دامپ های شرقی، غربی و بخش مرکزی توده معدنی تائید شد و در مطالعات طیف سنجی نمونه های صحرایی نیز کانی های ثانویه آهن مانند گوتیت، ژاروسیت و هماتیت شناسایی شدند. اندازه گیری pH و EC وجود آبهای با pH پایین و EC بالا را در محدوده داخل معدن نشان دادند که در مجموع مطالعات میدانی و آزمایشگاهی با نتایج پردازش تصویر هماهنگ بودند.

امروزه در سراسر دنیا آلودگی آب های طبیعی به آرسنیک به یک مشکل زیست محیطی مهم تبدیل شده است. هدف از انجام این مطالعه بررسی دامنه ی تأثیر میدان مغناطیسی بر روی میزان حذف آرسنیک سه ظرفیتی (آرسنیت) از نمونه های آب آلوده در حضور و یا عدم حضور براده های آهن بود. این مطالعه از نوع مداخله ای می باشد. جامعه ی آماری شامل نمونه ها ی دارای غلظت آرسنیک 2 و 5/0 میلی گرم بر لیتر واکنش داده شده با براده ی آهن در دوز های 0، 5 و 5/2 گرم بر لیتر در زمان های تماس 5، 10 و 15 دقیقه در pH خنثی و در شرایط آزمایشگاهی بود که با سه مرتبه تکرار آزمایش 108 نمونه بدست آمد. جهت بررسی تاثیر میدان مغناطیسی بر روی یون ها و نمک های تشکیل شده یک ستون مگنتیک طراحی شد و نمونه ها از آن عبور داده شدند. نتایج این مطالعه نشان داد که میدان مغناطیسی غلظت آرسنیک نمونه ها ی بدون براده ی آهن را کاهش ولی غلظت آرسنیک نمونه های دارای براده ی آهن را افزایش داد. از این تحقیق چنین نتیجه گیری می شود که با اعمال میدان مغناطیسی خارجی می توان آرسنیک را بدون واکنش با یون یا جاذب دیگری از آب آشامیدنی حذف کرد.

در این مطالعه به بررسی فرآیند گازی سازی هیدروترمال پسماند تولیدی کارخانه های کاغذسازی موجود در ایران پرداخته شده است. در این تحقیق ابتدا مشخصات یک نمونه پسماند تولیدی کارخانه کاغذسازی مشخص شده است و تمرکز بر اثر دما بر فرآیند گازی سازی هیدروترمال به عنوان یک روش تولید انرژی و یک روش مدیریت پسماند، مورد ارزیابی قرار گرفته است. به منظور تهیه نمونه ای از پسماند کارخانه کاغذسازی که بتواند تا حد ممکن به نمونه واقعی نزدیک باشد، نمونه برداری از پسماند کارخانه کاغذسازی در طول یک سال و در چهار نوبت و از 5 کارخانه کاغذسازی انجام شده است. رطوبت، مواد فرار، کربن ثابت و خاکستر نمونه خشک شده قبل از اینکه ورود به راکتور اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد، میزان گاز خروجی مستقیما با دما در ارتباط می باشد و با افزایش دما میزان گاز خروجی افزایش یافت. با افزایش دما از oC 500 به 750 میزان گاز خروجی از میزان 27. 09 به 45. 22 mol/kg افزایش یافت. میزان CO2 در ابتدا mol/kg 38/8 می باشد که در نهایت به mol/kg 21/17 افزایش می یابد. میزان افزایش در بازه ی 600 تا 650 درجه ی سانتی گراد افزایش ناگهانی دارد که بر اثر واکنش های انجام شده مربوط به تولید CO2 می باشد،

خاکهای رسی در محل های دفن زباله به صورت متراکم و به منظور کاهش آلودگی کاربرد دارند. با توجه به اینکه غالباً لاینرهای رسی متراکم غیراشباع می باشند، تخمین ویژگی های هیدرولیکی غیراشباع از جمله منحنی رطوبتی ضروری است. در این پژوهش، منحنی مشخصه رطوبتی(SWCC) خاک رسی در شرایط رطوبتی متفاوت (خشک، بهینه، مرطوب) و تراکم های متفاوت(کاهش، استاندارد، اصلاح شده) با استفاده از دستگاه صفحات فشاری به دست آمد. سپس از 5 مدل تانی، نمایی، روسو، فردلاند و زینگ پنج پارامتره، ون گنوختن برای تخمین Swcc استفاده شد و پس از انتخاب بهترین مدل، پارامترهای آنها به منظور بررسی رفتار خاک رسی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که مدل ون گنوختن در نمونه دست نخورده و تراکم کاهشی-بهینه؛ مدل روسو در تراکم اصلاح شده-مرطوب و مدل فردلاند و زینگ در سایر نمونه ها به دلیل R2 بزرگ تر و SSR و RMSE کوچک تر بهترین عملکرد را ارائه دادند و مدل تانی ضعیفترین عملکرد را داشت. مقدار α در مدل فردلاند و زینگ و ون گنوختن در تراکم اصلاح شده و استاندارد با افزایش رطوبت، افزایش یافت در حالی که در تراکم کاهشی روندی متفاوت داشت. همچنین مقدار α در تراکم اصلاح شده با افزایش رطوبت به مقدار ثابت میل کرد.

هدف از این پژوهش ارزیابی مدل های خطی و الگوریتم های تکاملی در تهیه نقشه پراکنش فلزات سنگین سرب، روی، کادمیم و مس با استفاده از تکنیک سنجش از دور در اطراف شرکت ملی سرب و روی استان زنجان است. در این پژوهش پیش بینی پراکنش فلزات سنگین با استفاده از اطلاعات تصاویر ماهواره ای سنجنده TM و مدل های رگرسیون چندمتغیره خطی گام به گام و مدل هیبریدی شبکه عصبی مصنوعی-الگوریتم ژنتیک انجام شد. مجذور میانگین مربعات خطا داده های آموزش مدل های شبکه عصبی مصنوعی-الگوریتم ژنتیک برای غلظت کل عناصر سرب، روی، کادمیم و مس به ترتیب 07/0، 09/0، 17/0 و 17/0 و با استفاده از مدل رگرسیون چندمتغیره خطی گام به گام به ترتیب 45/0، 32/0، 48/0 و 54/0 بود. ضرایب تبیین داده های آموزشی در مدل شبکه عصبی مصنوعی-الگوریتم ژنتیک برای عناصر فوق به ترتیب 88/0، 80/0، 75/0، 45/0 و در مدل رگرسیون چندمتغیره خطی گام به گام به ترتیب 53/0، 43/0، 44/0 و 43/0 بود. نتایج تحلیل خودهمبستگی فضایی نشان داد که فلزات سرب و کادمیم خوشه های متمرکزی در اطراف تأسیسات صنعتی داشته و برای عنصر روی بیشتر در اطراف آبراهه های موجود در منطقه تمرکز وجود دارد. نتایج مؤید پیش بینی موفق کاربرد مدل شبکه عصبی مصنوعی-الگوریتم ژنتیک در تعیین الگوی پراکنش عناصر سنگین با استفاده از داده های سنجش از دور بود.

نیترات و فسفات مواد مغذی محدودکننده تولید اولیه و مؤثر بر یوتریفیکاسیون هستند. به همین دلیل اثرات آن ها در شش ایستگاه از تالاب بین المللی گمیشان و یک ایستگاه دریا مطالعه شد. برخی پارامترهای محیطی در محل توسط دستگاه مولتی پارامتر و مواد مغذی توسط اسپکتروفتومتر در آزمایشگاه سنجیده شدند. مقدار جذب فاکتور کلروفیلa، پس از فیلتراسیون (45/0G/FF, ) و استخراج در استون90%، در اسپکتروفتومتر به دست آمد. نتایج نشان داد، عمق کم تالاب موجب بارگذاری فسفر به ویژه در 3s و 4s بود که تحت تأثیر فاضلاب و کود کشاورزی بودند. هر چند عوامل اقلیمی به عنوان عوامل اولیه خشک سالی در منطقه مطرح هستند اما تغییرات کاربری زمین نیز بر میزان تولید رواناب و خشک سالی هیدرولوژیکی مؤثر بودند. کدورت در ایستگاه دریای خزر و دهانه گرگان رود بالا بود که با کاهش آن طی دوره مطالعه نرخ دسترس پذیری ارتوفسفات افزایش یافت. بعلاوه، در این دو ایستگاه، نیترات نقش محدودکننده تر داشت. در سایر ایستگاه های مطالعاتی، همبستگی مثبت بین کدورت، کلروفیل a و ارتوفسفات وجود داشت و همبستگی پیرسون در تأیید آن، ارتباط معنی دار ارتوفسفات وChla log را نشان داد (**69/0). بر اساس نتایج، اقدامات حفاظتی، پایش دوره ای وکنترل بارگذاری مواد مغذی، در کاهش یوتریفیکاسیون در تالاب بین المللی گمیشان ضروری است.

آب از ضروری ترین عوامل توسعه انسانی بوده و ایران نیز ازجمله کشورهایی است که برای تأمین آب در مصارف مختلف، به خصوص آب آشامیدنی، دچار مشکل بوده و این مسئله از مهم ترین دغدغه های دولتمردان در راستای توسعه پایدار بوده است. از طرفی تجهیزات، انرژی و مواد شیمیایی مصرف شده در تهیه آب آشامیدنی، اثرات زیست محیطی ای در پی دارند که تشدید گرمایش جهانی به دلیل افزایش گازهای گلخانه ای، از جمله ی این آثار است. لذا در این پژوهش میزان گاز دی اکسید کربن معادل که عامل اصلی گرمایش جهانی است، با ابزار زیست محیطی ارزیابی چرخه حیات و با استفاده از نرم افزار SimaPro در چرخه ی آب آشامیدنی تخمین زده شده است. برای این کار شهر ساری به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده و تأمین آب از چاه های آب و همچنین در سه سناریو، جایگزینی منابع آب زیرزمینی با آب سد شهید رجایی بررسی شده است. طبق نتایج بدست آمده چنانچه تأمین آب از محل سد شهید رجایی انجام پذیرد، میزان اثرات زیست محیطی (مقدار دی اکسید کربن معادل تولید شده) به مقدار زیادی کاهش می یابد. همچنین در بین مراحل چرخه ی آب آشامیدنی، برداشت آب بیشترین تأثیر در تولید گاز دی اکسید کربنِ معادل را دارد. از بین عوامل مؤثر در تولید گاز دی اکسید کربن نیز، مصرف برق بیشترین تأثیر را داشته است.

جهت تصفیه آب و حذف فلزات سنگینی چون کروم شش ظرفیتی نانو گرافن متخلخل سنتز شده توسط کربوکسیل عاملدار و سپس بوسیله نانو ذرات Fe3O4 و Fe2O3 مگنت گردید (NPG/Fe3O4@COOH). مغناطیسی کردن جاذب برای کاهش اثرات نامطلوب نانو ذرات مگنت شده و جداسازی از محلول های آبی انجام شده که این فرآیند با استفاده از یک آهنربا به راحتی، در کمترین زمان و هزینه صورت گرفت. مورفولوژی و سایر مشخصات جاذب با استفاده از تکنیکهایSEM, TEM و FT-IRتعیین گردید. اثر پارامترهای مختلف همچون pHمحلول، زمان جذب، دز جاذب، دما و غلظت اولیه کروم در روند کاهش غلظت آلاینده مورد بررسی و مقادیر بهینه هر کدام از فاکتورها مشخص شد. ایزوترم های جذب با استفاده از دو مدل ایزوترم لانگمایر و فروندلیچ و معادلات سینتیکی شبه درجه اول و دوم مورد بررسی قرار گرفت. که نتایج بدست آمده نشان دهنده همخوان بودن میزان جذب با مدل ایزوترم لانگمایر و معادله سینتیکی شبه درجه دوم می باشد. فرایند جذب با افزایش بی نظمی همراه بوده و گرماگیر می باشد. نانو جاذب سنتز شده بدلیل جداسازی راحت و سریع از محلول می تواند به عنوان یک جاذب مؤثر برای حذف آلاینده ها بویژه فلزات سنگین از آب و فاضلاب در صنعت به کار رود.

آلودگی فلزات سنگین یکی از جدی ترین مسائل زیست محیطی در محیط های آبی است. تالاب چغاخور یکی از مناطق مهم بین المللی برای پرندگان است. به منظور تعیین آلودگی ناشی از فلزات در تالاب، غلظت فلزات آهن، روی، مس، منگنز و نیکل در 52 نمونه رسوب سطحی سنجش شد. شاخص های فاکتور آلودگی، غنی-شدگی و زمین انباشتگی به منظور برآورد میزان آلودگی رسوبات مورداستفاده قرار گرفتند. همچنین روش وزن دهی معکوس فاصله برای تهیه نقشه پهنه بندی فلزات در رسوبات استفاده گردید. نتایج نشان داد که غلظت متوسط مس، آهن، منگنز، نیکل و روی در رسوبات به ترتیب 75/15، 86/6076، 74/297، 07/30 و 87/29 میلی گرم بر کیلوگرم بود. با توجه به نتایج حاصل از فاکتور آلودگی، زمین انباشتگی و غنی شدگی، آلودگی قابل توجه و شدیدی از فلزات در رسوبات منطقه مشاهده نشد. بر اساس دستورالعمل کیفیت رسوبات، مشخص شد که تنها غلظت نیکل در رسوبات ممکن است اثر بیولوژیکی نامطلوب بر موجودات آبزی تالاب داشته باشد. اگرچه، نتایج حاصل از تحلیل مؤلفه های اصلی نیز نشان داد که تمام فلزات عمدتاً دارای منشا طبیعی هستند؛ اما الگوی مکانی غلظت فلزات در رسوبات چند لکه داغ را در تالاب نشان داد که به نظر می رسد فعالیت های کشاورزی، فاضلاب های روستایی، صیادی و گردشگری از دلایل اصلی افزایش غلظت فلزات در این مناطق بوده اند.

برای تامین جریان زیست محیطی رودخانه می توان بخشی از جریان های تخصیص یافته به دیگر اهداف بهره برداری از سدها مانند صنعت، برق آبی و کشاورزی را به جریان زیست محیطی اختصاص داد. اما برای ایجاد یک تعادل مناسب و رعایت عدالت در میان ذی نفعان اهداف زیست محیطی و دیگر اهداف موجود، لازم است تمامی این اهداف به منظور تعیین یک جریان رهاسازی مناسب، به طور هم زمان مورد بررسی قرار گیرند. بنابراین در این تحقیق، به تعیین جریان رهاسازی بهینه از سد به گونه ای که این جریان بتواند تمامی اهداف کلان موجود در بهره برداری از آب رودخانه را تامین کند، پرداخته شده است. برای تعیین جریان رهاسازی بهینه، مقدارهای جریان زیست محیطی در رودخانه با استفاده از روش های هیدرولوژیکی محاسبه شدند. سپس اهداف کمی و کیفی موجود در بهره برداری از آب رودخانه، شناسایی، دسته بندی و تعریف شدند. پس از آن، با استفاده از نظریه حل اختلاف نش، از میان بازه جریان زیست محیطی حاصل شده، یک جریان رهاسازی بهینه با توجه به تمامی اهداف مختلف موجود، تعیین شد. روش ارائه شده بر روی سامانه مخزن-رودخانه گتوند-کارون به-کار گرفته شد و جریان رهاسازی بهینه برای وزن های نسبی مساوی برای تمام اهداف، برابر با 8/183مترمکعب بر ثانیه به دست آمد.