نامه مفید
سال:1379 | دوره:6 | شماره:1 (پیاپی 21) |تعداد مقالات:9

تحولات بعد از جنگ سرد جهانی نشان می دهد که موازنه قدرت جدیدی بین تمدنها شکل گرفته است. در این روند، قدرت غرب، در مقایسه با سایر تمدنها کاهش یافته است. موازنه جدید قدرت، منجر به افزایش اعتماد به نفس بین جوامع غیر غربی گردیده است. این امر دارای ویژگیهای ذیل می باشد: 1-       روند سقوط مطلوبیت و برتری غرب در فرآیندی کم شدت انجام پذیرفته است. 2-       روند کاهش قدرت غرب در مسیر مستقیمی به پیش نمی رود. این روند به شدت نامنظم و بی قاعده می باشد. 3-       علت مشخصه افول غرب را باید در کاهش منابع قدرت آن، مورد جستجو قرار داد. بر اساس اطلاعات ارائه شده، سهم قدرت غرب در نظام جهانی کاهش یافته است. منابع قدرت اقتصادی، نظامی، نهادی، جمعیتی، سیاسی، اجتماعی و تکنولوژیک آمریکا در اوایل قرن بیستم افزایش یافته بود. اما این روند از دهه 1980 و در مقایسه با سایر تمدنها کاهش یافته است. کشورهای غیر غربی، اقتدار خود را از طریق بومی سازی و احیا فرهنگهای غیر غربی و همچنین احیا مجدد دین فراهم آورده اند.  

توسعه سیاسی یکی از محوری ترین مباحث در حوزه های علوم سیاسی است که در دنیای اسلام با توجه به نقش و تاثیر دین و نحوه تعامل آن با توسعه می تواند تعیین کننده باشد. نوسازی در جهان اسلام اگر بطور جامع و یکپارچه صورت گیرد، از جمله در بعد سیاسی به توسعه سیاسی می انجامد که در این مقاله با بررسی ادبیات نوسازی و توسعه سیاسی تلاش می شود معنی و مفهوم و شاخصهای آن روشن گردد. در پی آن بحث دیگر گروههای نوساز هستند که طبقه متوسط یکی از مهمترین گروههای نوساز از جمله در جهان اسلام است و کیفیت شرایط طبقه متوسط در جهان اسلام در صورت شکل گیری، تحقق توسعه سیاسی را ممکن می سازد.

رواداری (تسامح) و بر نتافتن معتقدات غیر و دگراندیشی، دو مفهومی است که ممیز دوره های فرهنگی برخی جوامع بشری بوده اند. پیدایش نظریه قرارداد اجتماعی و جنبش حقوق مدنی موجب شد که شرایط مساعدتری در راستای تحقق رواداری عقیدتی فراهم آید. تصویب اعلامیه حقوق بشر گامی تعیین کننده در رسمیت یافتن اصل رواداری در مناسبات اجتماعی گردید.  

رابطه بین «علم» «حقیقت» و «دانش همبسته» همواره مورد توجه اندیشمندان فلسفه، علوم اجتماعی و علوم سیاسی واقع گردیده است. «ماکس وبر» بر خلاف «اگوست کنت» بر این اعتقاد است که علم نمی تواند منجر به «دانش همبسته» (Unified Science) گردد. این امر منجر به آن گردیده است که برخی احساس نمایند که وی بر نقش «آرمانها» (Ideals) و «هنجارها» (Norms) در رفتار گروههای انسانی تاکید دارد. «وبر» در مقاله تاریخی خود تحت عنوان «اخلاق پروتستان و روحیه سرمایه داری» (The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism) بر نقش مولفه های مذهبی و ارزشی در شکل گیری تحولات اجتماعی تاکید ورزید. البته وی بر متغیرهای اقتصادی نیز نظر داشت. از سوی دیگر «وبر» اعتقاد داشت که «دولت» و «نظام اجتماعی» هر جامعه با یکدیگر پیوند دارند، این امر مبتنی بر طبیعت بشر، سود، روح آزادی و انگیزه های گروهی است که در ساخت دولت تبلور می یابند. بر این اساس وبر (Max Weber) به این جمع بندی می رسد که پژوهشگران و اندیشمندان (Scholars) نباید تسلیم حقایق رفتار سیاسی گروههای فشار و نهادهای سیاسی قرار گیرد، زیرا این امر به مفهوم پذیرش بی قید و شرط ساختار قدرتی است که باید توسط اندیشمند مورد مطالعه قرار گیرد.  

فلسفه حق اکنون یکی از شاخه های فربه فلسفه ارزشها گردیده است. به رغم این که تاریخچه ظهور مفهوم «حق» به معنای جدید به سده سیزدهم بر می گردد و از آن پس به تدریج به دست متفکران، از پختگی و پیچیدگی قابل توجهی برخوردار شد. بحث تحلیلی و برهانی پیرامون این موضوع و تشخیص و تفکیک وجوه گوناگون آن، وامدار تلاشهای  موشکافانه فیلسوفان و نظریه پردازان سده بیستم می باشد. در این ارتباط، مقاله آقای «جرمی والدرون» نمونه ای است از تلاشهای فیلسوفانه در شرح و بسط پاره ای از مهمترین موضوعات فلسفه حق. وی در این نوشتار به سه موضوع بسیار مهم «مفهوم حق»، «محتوای حق» و «تئوریهای موجه ساز حق» پرداخته است. اما در آغاز توضیحاتی هر چند کوتاه توسط مترجم، پیرامون سه بحث مقاله آمده است که عمدتا به ذکر نکاتی پرداخته شده که «والدرون» آگاهی خوانندگان از آنها را فرض می گیرد، یا برای روشنی بحثهای وی ضروری به نظر می آیند.  

کشورهای غربی از قرن 16 به بعد توانستند مبانی تمدن خود را در مناطق مختلف جهان گسترش دهند. این امر ناشی از پیروزیهای نظامی، ابتکارات تکنولوژیک و تولیدات اقتصادی بوده است. در طی این دوران آمریکا و سایر کشورهای غربی همواره بر این تاکید داشته اند که مردم واحدهای غیر غربی باید خود را با مبانی ارزشی غرب از جمله دموکراسی، بازار آزاد، حقوق بشر و فرد گرایی هماهنگ نمایند. از دهه 1970، روند تحولات فرهنگی ضد غربی در کشورهای مختلف جهان پدیدار شد. از جمله این موارد می توان به ظهور بنیاد گرایی اسلامی، تکثر سلاحهای کشتار جمعی و تسخیر بازارهای اقتصادی شرق آسیا توسط واحدهای غیر غربی اشاره داشت. در دوران جدید، سازمان ملل متحد و سایر سازمانهای بین المللی از مولفه های نسبی گرایی در برابر جهان گرایی غربی حمایت کردند. به این ترتیب زمینه های بین المللی برای گسترش فرهنگ غرب کاهش یافت. در چنین شرایطی جامعه غربی با موج فشار از درون نیز رو به رو شد. مهاجرت گروههای پیرامونی به غرب بر شدت این فشارها افزوده است. هم اکنون کشورهای غربی و آمریکا با دو نوع فشار و واکنش فرهنگی روبرو هستند. مجموعه های اصول گرا در کشورهای پیرامونی و جنبش های ضد نظام در ساختار داخلی را باید از جمله این گروهها تلقی نمود.

وضعیت طلاق در حقوق ایران، شاید مانند بسیاری از کشورها، فراز و نشیبهای را طی کرده است و هنوز هم آن گونه که باید و شاید، وضع تثبیت شده و کاملا مشخص و روشنی ندارد. بحث ما در این بخش بررسی همه ابعاد و احکام طلاق نیست بلکه در مورد تفاوتهایی که در خصوص توسل به این وسیله برای برهم زدن عقد نکاح در حقوق ایران وجود دارد و مبانی آن که همانا موازین اسلامی فقه جعفری است مختصر بحث و تجزیه و تحلیلی خواهیم داشت و شاید نتیجه گیری و نظر قطعی هم ارایه ندهیم بلکه نفس شرح و تحلیل و شکافتن موضوع را برای بهره گیری خوانندگان و علاقمندان این مباحث مفید و مطلوب می دانیم.ابتدا سیری اجمالی در قوانین مختلف موضوعه در حقوق ایران و سایر کشورهای اسلامی در مورد طلاق خواهیم داشت و آنگاه به شرح چگونگی اختیار و حق مرد و زن در توسل به این طریق پرداخته و مقداری پیرامون مباحث فقهی آن بحث می نماییم.

اساس مقاله تحلیل انتقادی اصالت وجود این است که اصالت وجود آن گونه که ملاصدرا آن را عرضه کرده است علاوه بر این که سابقه روشنی در فلسفه ندارد، از نظر هستی شناسی به سئوالات اساسی پاسخ نمی دهد، لوازم معرفت شناسی مطلوب و مناسبی ندارد، و از نظر مسائل علمی و ارزشی فاقد آثار و برکات علمی است. بر خلاف آن، اصالت وجود عرفانی هم دارای سابقه روشن و طولانی است، هم پاسخگوی بسیاری از سئوالات هستی شناسی ماست و هم لوازم معرفت شناسی و آثار و برکات عملی فراوانی دارد. در پایان هم متناسب با این مقدمات و نتیجه گیریها، پیشنهاداتی جهت اصلاح و باز سازی فلسفه اسلامی ارائه شده است. در این مقاله همه این ادعاها مورد نقد قرار گرفته و ضمن پاسخ بدانها، ثابت شده است که اصولا تصور و تصویر مولف از اصل مساله اصالت وجود و لوازم آن خطاست و به همین دلیل، هم مقدمات و هم نتیجه گیریهای به عمل آمده اشتباه و غلط است. بعلاوه، نشان داده شده است که پیشنهادات ارائه شده مبتنی بر آن مقدمات و نتیجه گیریهای غلط، به جای آن که پیش برنده و سازنده باشد، بازدارنده و مخرب است. به عنوان جایگزین، پیشنهاد دیگری جهت اصلاح و بازسازی فلسفه اسلامی در پایان این مقاله ارائه شده است.