پژوهش های ارتباطی
سال:1398 | دوره:26 | شماره:2 (پیاپی 98) |تعداد مقالات:7

نظرسنجی ها راهی مطمئن و قدرتمند برای جمع آوری اطلاعات و آگاهی از نظرها، پنداشت ها، گرایش ها و حتی باورها و ارزش ها و به طور کلی آگاهی از چگونه اندیشیدن اذهان عمومی هستند. پرسش های حساس را می توان پرسش هایی دانست که پاسخگو در برابر آنها احساس آسیب پذیری می کند. از این رو با توجه به اهداف پژوهشی لازم است در مطالعات افکارسنجی ابتدا مجموعه آگاهی های لازم در مورد جامعه مورد بررسی، بویژه از نظر ویژگی های فرهنگی و میزان آگاهی های عمومی درباره موضوع مورد مطالعه بررسی و تحلیل شود. نتایج معتبر و قابل اتکا و تفسیر پذیر، در گرو پیش بینی حساسیت ها و اعتراض های احتمالی در پاسخگویان نمونه مورد بررسی است. چگونگی مواجهه با موضوعات حساسیت برانگیز در پرسش های باز و پرسش های بسته با گزینه های انتخابی محدود، ملاحظات خاص خود را دارند. به نظر می رسد در جامعه های آماری مختلف و با توجه به تفاوت های فرهنگی، نوع و درجه حساسیت ها متفاوت است و در نتیجه ضرورت کسب اطلاعات مقدماتی درباره جامعه مورد بررسی برجسته می نماید. در این مطالعه قصد داریم، ضمن شناسایی خطاهای ناشی از پرسش مستقیم موضوعات حساس، به معرفی فنون، شیوه ها یا راهکارهایی بپردازیم که در عین پرسیدن پرسش های حساس، کمترین خطا و انحراف در نتایج فراهم آید.

در این مقاله تلاش شده است، ضمن دفاع از قابلیت نظرسنجی ها در انکشاف افکار عمومی، زمینه های «انگاره ناکارآمدی نظرسنجی ها» در سه سطح شهروندان؛ موسسات نظرسنجی؛ و مدیران و مسئولان، بررسی شوند. ایده اصلی مقاله این است که «انگاره ناکارآمدی نظرسنجی ها» بیش از آنکه مبتنی بر نتایج واقعی نظرسنجی ها باشد، حاصل برساخت عوامل گوناگونی است که هریک با انگیزه های خود، تلاش در ترویج این انگاره دارند. در حوزه موسسات نظرسنجی، برخی افراد و موسسات، ناکامی خود در تحلیل نظرسنجی ها را که ناشی از ضعف بینش جامعه شناختی و عدم التزام به استانداردهای علمی و سازمانی است، به مطالعات نظرسنجی نسبت می دهند. در حوزه سازمان های مصرف کننده نتایج نظرسنجی ها، برخی مدیران که قدرت و منافع خود را در نادیده گرفتن صدای مردم می دانند، سعی می کنند با توسل به ایدئولوژی تخصص گرایی و غیرتخصصی جلوه دادن یافته های نظرسنجی ها، از اعتبار، اهمیت و تاثیرگذاری نظرسنجی ها بکاهند. به عبارت دیگر، در حوزه های مختلف برخی افراد و گروه ها، با انگیزه های متفاوت، منافعی در ترویج «انگاره نارکارآمدی نظرسنجی ها» دارند و با تقلیل مسئله «اعتبار عمومی» نظرسنجی ها به مسئله «اعتبار علمی» و تشکیک در اعتبار علمی نظرسنجی ها، سعی در باورپذیر کردن این انگاره دارند.

امروزه برنامه ریزان و عرضه کنندگان کالا و خدمات، علاقه مند به دانستن نظرهای افراد درباره محصول ارائه شده خود هستند تا از این طریق بتوانند در راه تامین نیازهای استفاده کنندگان از کالاها و خدمات حرکت کنند و به بهبود موقعیت خود بپردازند. کسب نظر افراد درباره یک موضوع خاص، نظرسنجی نامیده می شود. نظرسنجی ها به طور معمول، از طریق شیوه های نمونه گیری نااحتمالاتی و بدون چارچوب انجام می شوند. مشکل استفاده از این روش آن است که نتایج به دست آمده، از دقت نمونه گیری های احتمالاتی برای تعمیم به کل جامعه برخوردار نیست و تنها توصیفی از نظر افرادی ارائه می شود که در نمونه قرار گرفته اند. استفاده از فنون مختلف نمونه گیری می تواند به رفع این نقیصه کمک کند. در مقاله حاضر، ضمن اشاره مختصر به روش های آمارگیری نمونه ای نااحتمالاتی و احتمالاتی، مزایای استفاده از روش های احتمالاتی در نظر سنجی ها برشمرده خواهد شد. همچنین مفهوم آمارگیری چرخشی و مزایای آن در مقایسه با سایر آمارگیری ها در طول زمان بیان می شود و پیشنهاد استفاده از آن در نظرسنجی ها مطرح خواهد شد.

امروزه معنای سواد از توانایی خواندن و نوشتن یا توانایی به کاربردن زبان برای خواندن، نوشتن، گوش دادن و سخن گفتن که تنها تامین کننده سطحی ترین لایه ارتباط است، به فهم مفاهیم، انگاره ها و اندیشه ها تغییر یافته است و «باسواد» به فردی اطلاق می شود که توانایی شناخت، درک، تفسیر، ساخت، برقراری ارتباط و محاسبه در استفاده از مواد چاپ شده و نوشته شده مربوط به زمینه های گوناگون را داراست. متعاقب این چرخش در مفهوم سواد، سواد آماری مهارتی بسیار مهم در برقراری ارتباط با داده ها و اطلاعات آماری است که امروزه به سرعت درحال رشد و گسترش است. همزمان با رشد روزافزون این مهارت پایه و متعاقب آن مطالبات عمومی و میل به مصرف آمارها و اطلاعات آماری برای ساختن یک زندگی بهتر، توجه به تامین این نیاز نیز در خور اهمیت است. از این رو، پیمایش به عنوان تکنیکی برای گردآوری، تبدیل داده ها به اطلاعات و گزارش دهی صحیح آنها نیازمند فرهنگ عمومی است. به بیان روشن تر، سواد آماری در بستری از فرهنگ عمومی قابلیت رشد خواهد داشت که هم از سوی گروه های مرتبط با پیمایش و گردآوری داده شامل «تولیدکنندگان»، «مصرف کنندگان» و «مشارکت کنندگان» و هم از حیث مراقبت در تبدیل و ارائه آنها، پاسدار و پشتیبان باشد. بر این اساس مقاله حاضرتلاش دارد چارچوبی در این زمینه ارائه دهد.

پرسش این است که با توجه به نواقص و برد به نسبت محدود پژوهش های پیمایشی و افکار سنجی، چگونه می توان ضمن حفظ قابلیت ها و فواید این روش ها، از روش های مکمل و جایگزین استفاده کرد. برای پیدا کردن پاسخی مناسب برای این پرسش، پس از مرور توضیحات روش شناختی و نقدهای نوشته شده و نیز با توجه به تجارب مختلف به دست آمده، برای جبران و پوشش دادن نواقصی که به صورت احتمالی در جمع آوری اطلاعات، تجزیه و تحلیل اطلاعات، تفسیر ها و نتیجه گیری نهایی ایجاد می شود، با مقایسه ویژگی های روش های دیگر و با بهره گیری از امکانات سایر روش ها، الگویی کارآمدتر برای به کارگیری این نوع از پژوهش ها پیشنهاد شده است. به عنوان روش های مکمل پیشنهاد این است که از گروه بحث متمرکز در تک تک مراحل پژوهش پیمایشی استفاده کرد. به عنوان روش های جایگزین، تلاش شده است تا حسب مورد، نشان داده شود که با کنار گذاشتن هر ویژگی از ویژگی های پژوهش های پیمایشی، از کدام یک از روش های جایگزین پیشنهادی یعنی مردم نگاری، تحقیق عملی مشارکتی، مطالعه موردی و تحلیل محتوا، می توان بهره گرفت.

سنجش نگرش با تحلیل داده ها به پایان نمی رسد بلکه آغاز راهی است که بتوان کیفیت گویه های نگرش سنجی را افزایش داد و فرصتی فراهم کرد تا خطای اندازه گیری را کاهش داد. در این پژوهش تفاوت بین دو نظریه کلاسیک اندازه گیری (CTT) و نظریه سوال-پاسخ (IRT) در تعیین ویژگی های روان سنجی داده های حاصل از افکارسنجی مطالعه شده است؛ قبل از ارائه نتایج تحلیل های مربوط به این دو نظریه به منظور بررسی روایی و نیز ساخت و تایید ابزار از تحلیل عامل اکتشافی (EFA) و تحلیل عامل تاییدی (CFA) نیز بهره برده شده است. موضوع موردمطالعه، داده های واقعی مربوط به افکارسنجی 3684 نفر از اقشار مختلف مردم درخصوص برنامه های تلویزیونی بوده است. یافته ها حاکی از آن است که هر دو نظریه کلاسیک و سوال-پاسخ می توانند اطلاعات مشابهی درباره گویه های مقیاس در ارتباط با خصیصه مکنون مورد اندازه گیری ارائه دهند، اما دو نظریه اندازه گیری تصاویر متفاوتی از دقت مقیاس ها به دست می دهند. به طور کلی، نظریه سوال-پاسخ، هم اطلاعات غنی تری درباره دقت اندازه گیری و هم پیشنهاد های روشن تری برای بهبود مقیاس ارائه می دهد.

ارائه برآوردی دقیق از میزان مشارکت مردم در انتخابات و برآورد میزان آرای نامزدهای انتخابات همواره مورد توجه افراد، احزاب، جنا ح ها، گروه ها و نهادهای سیاسی و اجتماعی کشور بوده است. ازاین رو با ارائه راهکاری برای بی پاسخی واحدهای جامعه آماری و طبقه بندی پسین در نمونه گیری، می توان نتایج بهتری برای برآورد میزان مشارکت و آرای نامزدها نسبت به سایر طرح های نمونه گیری احتمالی ارائه داد. اثرات طرح نمونه گیری و طبقه بندی پسین بر آماره های تحلیلی، منجر به برآوردهایی دقیق با استفاده از میانگین های نمونه ای شد که پیش از این از اساس در تحلیل های عملی داده های نظرسنجی های انتخابات نادیده گرفته می شد.