مطالعات دفاعی استراتژیک
سال:1397 | دوره:16 | شماره:71 |تعداد مقالات:9

انگاره ی «دفاع» و مختصات آن ازجمله مفاهیم مرکب و سیال در طول تاریخ اندیشه ی بشر بوده است به طوری که از فرهنگی به فرهنگ دیگر و از مکتبی به مکتب دیگر ابعاد آن مختلف و احیاناً مخالف بوده است. انگاره ی «دفاع» در فرهنگ سیاسی تشیع معنایی متفاوت از سایر مکاتب فکری دارد لذا برای شناخت صحیح آن لازم است محدوده و مرزهای آن را در یک پژوهش مستقل موردمطالعه قرار دهیم. حضرت امام خامنه ای ( )به عنوان تأثیرگذارترین عالم دینی در جهان تشیع در عصر حاضر که میراث بر اندیشه های ناب ائمه اطهار(j)است دارای نقطه نظرات مهم و تأثیرگذار در این موضوع می باشد ازاین روی بررسی مرزهای «دفاع» در اندیشه ی ایشان در شناخت صحیح از فرهنگ سیاسی تشیع اهمیتی عمده دارد. از این منظر سؤال اصلی پژوهش حاضر آن است که انگاره ی «دفاع» در اندیشه ی امام خامنه ای( )دارای چه مختصاتی است؟ برای پاسخگویی به این پرسش نگارنده مفهوم «دفاع» را در چهار حوزه ی هستی شناسی، معرفت شناسی، غایت شناسی، و روش شناسی در اندیشه ی امام خامنه ای( )موردبررسی قرار داده است. یافته های پژوهش نشان داد در سپهر اندیشه ی امام خامنه ای( )انگاره ی «دفاع» با هستی شناسی دوبعدی، معرفت شناسی توانمند ساز و قابلیت محور، غایت شناسی سعادت طلبانه، و روش شناسی اخلاق مدار فهم می گردد. نوشتار حاضر از نوع پژوهش های کیفی است که با روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفته و اطلاعات آن از طریق مطالعه اسنادی به دست آمده است.

با توجه به معادلات منطقه ای و جهانی، جمهوری اسلامی ایران در مسیر پیشرفت خود در آستانة ورود به فرآیند تحول به ساختاری دانش پایه است؛ ضرورتی که در فرمایشات مقام معظم رهبری(مدظله العالی)، سند چشم انداز 20 ساله و برنامه های مختلف پیشرفت به صورت آشکار و تلویحی بارها مورد تأکید قرارگرفته و در همین راستا نیاز است در تحول راهبردی به ساختار دانش­ پایه با توجه به نیاز به بازتعریف آن در چارچوب های علمی، اجتماعی و فرهنگی کشور با پایه های تحقیقاتی و عملیاتی توجه اساسی شود؛ ، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلّح جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان یک سازمان مبتنی بر دانش، نیاز به انواع روش ها و الگوها برای مدیریت دانش در سطوح مختلف راهبردی و عملیاتی و در گستره های متفاوتی مانند ستاد وزارت، سازمان های تابعه و صنایع دفاعی را دارد. هدف اصلی این تحقیق دستیابی به ابعاد الگوی مدیریت راهبردی دانش در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلّح است. در این تحقیق که از نوع کاربردی-توسعه ای است، جهت نیل به نتایج از روش موردی و زمینه­ ای و بهره­ گیری از تکنیک آمیخته (روش­ های کمّی­ وکیفی) با تحلیل محتوا و تحلیل مضمون استفاده گردیده است. نتیجه حاصله نشان می دهد: الگوی مدیریت راهبردی دانش در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلّح دارای 5 بُعد اصلی مشتمل بر: (1) زیرساخت های مدیریت راهبردی دانش، (2)فرآیندهای راهبردی مدیریت دانش، (3)حوزه های راهبردی دانش، (4) تولید ارزش برای ذینفعان و (5)تولید قدرت بازدارنده و شایستگی دفاعی است.

با پیروزی انقلاب اسلامی، دشمنان ج ا ایران هر آنچه که در توان داشتند برای تضعیف و سرنگونی این نظام مقدس آغاز نمودند. با توجه به امکان استفاده ی دشمنان ج ا ایران از ابزار زور برای نیل به اهداف سیاسی، احتمال انتخاب گزینه ی نظامی علیه نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران با اولویت به کارگیری قدرت هوایی دور از ذهن نیست. مسلم است که نیروهای مسلح ایران باید آمادگی رویارویی با هرگونه تهدید هوایی را مطابق با الگویی راهبردی داشته باشند تا تأثیر مطلوبی را بر اراده ی دشمنان تحمیل کنند. دغدغه ی پژوهشگر این بوده که در مقایسه ی بین قدرت های هوایی ج ا ایران و دشمنان، بایستی چه الگویی را برای سنجش قدرت هوایی ترسیم نمود تا تصویر روشنی از میزان قدرت هوایی بر مبنای ایجاد توازن راهبردی در توان تأثیرگذاری به دست آید؟ هدف کلی این پژوهش «دستیابی به الگوی راهبردی سنجش قدرت هوایی جمهوری اسلامی ایران بر مبنای موازنه ی تأثیر با قدرت هوایی دشمنان» بوده که به روش های توصیفی و موردی-زمینه ای انجام شده است. جامعه ی آماری در این پژوهش، صاحب نظران راهبردی حوزه ی قدرت هوایی بوده که به صورت تمام شمار و بدون در نظر گرفتن جامعه ی نمونه لحاظ گردیدند. نتیجه ی این پژوهش، تدوین الگویی سه بُعدی برای سنجش قدرت هوایی ج ا ایران برمبنای موازنه ی تأثیر بر دشمنان بود که مشتمل بر ابعاد راهبردی، عملیاتی و تاکتیکی همراه با مؤلفه ها و شاخص های مربوط می شد. این الگو، تجانس ابعاد قدرت هوایی با یکدیگر، شکل فضای به دست آمده، روند تغییر مؤلفه ها و نهایتاً تناسب مؤلفه ها با ابعاد قدرت هوایی ج ا ایران را تعیین نموده و معادله ی نهایی سنچش قدرت هوایی نیز از آن استخراج گردیده است.

جمهوری اسلامی ایران سبک متفاوت و نوینی را در حکمرانی و اداره کشور به ارمغان آورده است. نیروهای مسلح به عنوان نهادی پیشرو در نظام که همواره در خط مقدم مبارزه ضد استکباری قرار داشته اند، اصول و مبانی فرماندهی و مدیریت را بر گفتمان ولی فقیه به عنوان فرمانده عالی خود قرار داده اند که ترجمانی است از آموزه های دینی و اسلامی و سیره نبوی (صلوات ا. . . علیه) و ائمه اطهار (علیهم السلام). در این تحقیق که باهدف احصاء مؤلفه های الگوی راهبردی فرماندهی و مدیریت در نیروهای مسلح به روش آمیخته انجام شده، روش تحقیق داده بنیاد به عنوان روش غالب می باشد. جامعه آماری این تحقیق، در روش میدانی، خبرگان این حوزه به تعداد 200 نفر برآورد گردیده که 120 نفر از آن ها به روش هدفمند غیرنسبتی در دسترس به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. بر اساس یافته های تحقیق، معنویت محوری و مکتبی بودن، مردمی بودن، مدیریت و رهبری مقتدر و انقلابی و شهادت طلبی از اهم مؤلفه های الگوی راهبردی فرماندهی و مدیریت در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران هستند.

این تحقیق با هدف آزمون «مدل مرکز مطالعات راهبردی آجا برای ارزیابی تهدیدات» (ETMSSC AJA) که توسط مرکز مطالعات راهبردی آجا ارائه گردیده، انجام شده است. در این راستا این سؤال مطرح است که پاسخ های دریافتی از «مدل مرکز مطالعات راهبردی آجا برای ارزیابی تهدیدات» (ETMSSC AJA) تا چه حد با پاسخ های دریافتی از مدل آنتروپی شانون و مدل ساده وزنی برای سنجش تهدیدات ج. ا. ا. منطبق اند؟ تحقیق حاضر از نوع کاربردی و روش انجام آن، توصیفی-تحلیلی و همبستگی-همخوانی بوده و برای جمع آوری اطلاعات از هر دو روش میدانی و کتابخانه ای استفاده شده است. جامعه آماری این تحقیق شامل کارشناسان، محققان و خبرگان مرکز مطالعات راهبردی آجا و نیروهای مسلح و مراکز امنیت پژوهی، علمی و دانشگاهی با حداقل 25 سال خدمت، 45 سال سن، مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد و جایگاه شغلی 18 و به تعداد 60 نفر بوده است که با تمام آن ها به روش سرشماری مصاحبه به عمل آمد یا پرسشنامه تکمیل گردید. برای تحلیل مصاحبه ها و سؤالات باز پرسشنامه ها از روش تحلیل محتوای سیستماتیک استفاده شد. اعتبار و روایی پرسشنامه ها نیز با کمک آلفای کرونباخ محاسبه گردید. تبیین مبانی نظری و عوامل مؤثر بر تهدیدات نظامی با استفاده از منابع کتابخانه ای و انجام تحقیق به روش میدانی با برگزاری جلسات نخبگی صورت گرفت. برای تجزیه تحلیل داده های تحقیق و اعتبارسنجی داده های گردآوری شده نیز از آمارهای توصیفی و استنباطی و روش تحلیل سیستماتیک استفاده شد. نتایج این تحقیق نشان از انطباق پاسخ های دریافتی از «مدل مرکز مطالعات راهبردی آجا برای ارزیابی تهدیدات» (ETMSSC AJA) با پاسخ های دریافتی از مدل آنتروپی شانون و مدل مجموع وزنی ساده دارد.

از صبحگاه پیروزی انقلاب تابه حال، تلاقی و اصطکاک استقلال طلبی جمهوری اسلامی ایران و مداخله گری ایالات متحده، اقدامات خصمانه واشنگتن را علیه تهران برانگیخته است. برقراری روابط پنهانی با لیبرال های نهضت آزادی در دولت موقت بازرگان، به منظور انحراف مسیر انقلاب و حذف انقلابیون مذهبی از صحنه، محاصره اقتصادی و توقیف دارایی های ایران، خلق ماجرای ناکام طبس، طراحی و اجرای کودتای نافرجام نقاب(پایگاه هوائی همدان)، صدور فرمان پنهان به صدام برای آغاز تهاجم علیه ایران، شدت بخشیدن به حربه ترور، بهره گیری از تاکتیک فشار و دیپلماسی در جریان ایران گیت از سوی مک فارلین، فشار مطلق و دخالت مستقیم در شامگاه عملیات و اجرای سیاست مهار دوجانبه و تحریم شدید اقتصادی، عمده ترین اقدامات خصمانه ای است که از سوی مجریان سیاست خارجی آمریکا در سه دهه گذشته، به طور مستقیم و آشکار، برای براندازی نظام جمهوری اسلامی ایران، طرح ریزی و اجرا گردیده است. در این راستا با توجه به نقش مهم عملیات روانی در عرصه بین الملل، تحقیق حاضر به دنبال تعیین چشم­ انداز و اولویت های راهبردی ج. ا. ایران برای مقابله با عملیات روانی دشمن صورت گرفته است. این تحقیق توصیفی– تحلیلی با روش تحلیل محتوا صورت گرفته ­ است. در این تحقیق اهداف و اولویت های راهبردی مقابله با عملیات روانی دشمن به روش کتابخانه ای احصاء و پس از تأیید جامعه آماریِ تحقیق، اولویت بندی و اهم آن ها تعیین شده است. حجم نمونه بر حجم جامعه منطبق و نمونه­ گیری هدفمند صورت گرفته است. نتایج تحقیق شش اولویت راهبردی را برای ج. ا. ایران برای مقابله با عملیات روانی دشمن، نشان می دهد.

حیات جوامع انسانی درگرو مجموعه­ ای از نیازهای مادی و معنوی است که تأمین آن ها نیازمند توانایی سازمان دهی، کنترل و بهره برداری از منابع محدود مادی و ذخایر پیچیده معنوی به ویژه در شرایط بحرانی بوده و این مهم متأثر از عواملی همچون شخصیت فردی و اجتماعی و ساختار نظام سیاسی و ماهیت نقش و تعامل افراد بوده و از جامعه ای به جامعه دیگر متفاوت است. مشخص نبودن نقش مؤلفه های روانشناسی اجتماعی در بسیج ملی مسئله این تحقیق بوده و هدف آن بررسی نقش این مؤلفه ها بر بسیج ملی است. سؤالات تحقیق "چیستی مؤلفه­ های روانشناسی اجتماعی مؤثر بر بسیج ملی؟ میزان رابطه آن ها با این امر؟ و چیستی و چرایی وجوه تمایز قابلیت بسیج ملی در نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران با سایر نظام های سیاسی؟ " بوده است. دو فرضیه تحقیق عبارت اند از: بین مؤلفه های روانشناسی اجتماعی نظام های سیاسی و قابلیت بسیج ملی آن ها رابطه معنی­ داری وجود دارد؛ و: نظام سیاسی ولایی مبتنی بر جهان بینی الهی در مقایسه با نظام سیاسی برگرفته از جهان بینی غیر الهی از توان بالقوه بیشتری در شکل دهی فرایند بسیج ملی برخوردار است. این تحقیق از نوع کاربردی و توسعه­ ای بوده و به روش آمیخته تبیینی تعقیبی متوالی انجام شده است. برای آزمون فرضیه­ اول از آزمون خی دو و فرضیه دوم تفسیر استفاده شده است. نتایج تحقیق بیانگر وجود رابطه معنا دار بین مؤلفه های روانشناسی اجتماعی نظام های سیاسی و قابلیت بسیج ملی آن ها بوده که نظام سیاسی ولایی مبتنی بر جهان بینی الهی از توان بالقوه بیشتری در شکل دهی بسیج ملی برخوردار است.

حوزه سلامت همواره به عنوان یکی از اساسی­ ترین موضوعات غالب درتمامی کشورهای دنیا مطرح می باشد. چراکه این حوزه نقش به سزایی در رابطه با توسعه پایدار کشورها ایفا می نماید. همین امر باعث شده است تا متصدیان سیاست گذاری کلان راهبردی کشور نسبت به بخش نظام سلامت کشور توجّه ویژه ای را اعمال نمایند. هدف اصلی این مقاله تبیین گفتمان ولایت فقیه در اداره امور نظام سلامت است. در این مقاله با فن تحلیل محتوا و گفتمان؛ بیانات و آثار حضرت امام و حضرت امام خامنه اینشان داده شده است که مفهوم کانونی در گفتمان ولایت فقیه در حوزه اداره امور نظام سلامت، «اداره امور نظام سلامت بر اساس سلامت و رفاه مردم» است. گفتمان ولایت فقیه واجد ضدیت ها، چالش ها و گفتمان های رقیب هم هست. برای تحلیل محتوا از نرم افزارهای متن کاو اطلس تی و مکس کیو دی ای و نرم افزارهای تجمیع کننده آثار امام و امام خامنه ای استفاده و تحلیل گفتمان هم به روش لاکلا-موفه تدوین و ارائه گردیده است. مقایسه آثار ولایت فقیه در موضوع اداره امور نظام سلامت کشور در طول پس از انقلاب تاکنون نشان می دهد که به اقتضای ظرفیت زمانه؛ نگاه هردو بزرگوار به جایگاه بخش نظام سلامت مردم چه از منظر امنیت اجتماعی و مدیریتی یکسان مورد توجّه بوده است. و هردو بزرگوار با دیدگاهی مدبرانه این حوزه را دنبال و به مسئولین امر گوشزد کرده اند.

گرچه در اسلام صلح یک اصل و قاعده است، ولی درعین حال جنگ و جهاد، نه تنها پدیده ای مذموم به شمار نمی رود بلکه در مواردی یک ضرورت محسوب می شود. این مقاله باهدف نسبت سنجی جنگ و کرامت انسان در اسلام با رویکرد شیعی و به عنوان یک پژوهش کیفی، نخست مطابق آیات قرآن و آموزه های فقه شیعه به تبیین تفهمی انسان شناسی سیاسی در اسلام و مفهوم کرامت و حفظ حرمت انسان در نظام اندیشگی اسلام خواهد پرداخت و سپس در ادامه با مروری بر مفهوم جنگ، بررسی چیستی و جایگاه جهاد در اندیشه اسلام به ویژه در فقه شیعی، و تحلیل گفتمان آیات مرتبط خواهد کوشید تا برخی از ملاحظات نظری پیرامون حدودوثغور جنگ و صلح را تبیین نماید. مقاله نشان خواهد داد که در اندیشه اسلام شیعی و در مباحث مربوط به جنگ، فقط آن دسته از جنگ هایی مشروعیت دارند که منطبق با مفهوم «جهاد» باشند و جهاد اقدامی ضروری علیه کسانی است که به هر نحو ممکن می کوشند کرامت انسان را نادیده گرفته و مانع از دستیابی او به جایگاه واقعی خود در خلقت شوند.