زیست شناسی دریا (بیولوژی دریا)
سال:1397 | دوره:10 | شماره:37 |تعداد مقالات:8

به منظور مطالعه و مقایسه پارامترهای ریخت سنجی اتولیت ساجیتا در گونه های راشگو چهار خط (Eleutheroonema tetradactylum)، راشگو پنج-رشته (Polynemus plebeius) و راشگو شش خط (Polynemus sextarius) در مناطق مرجانی آب های خلیج فارس و دریای عمان، نمونه برداری به روش غواصی و به مدت یک سال از فروردین ماه 1393 تا فروردین ماه 1394 انجام پذیرفت. طی این مدت تعداد 52 قطعه راشگو چهار خط، 23 قطعه راشگو پنج رشته و 45 عدد راشگو شش خط مورد بررسی قرار گرفت. پارامترهای زیست سنجی مانند طول، عرض، وزن، محیط و مساحت اتولیت ساجیتا و همچنین خصوصیات زیست-سنجی نمونه ها شامل طول کل، طول چنگالی و وزن ماهی مورد مطالعه قرار گرفت. براساس نتایج حاصل، بین طول و وزن اتولیت، بین طول چنگالی ماهی و طول اتولیت و همچنین بین طول ماهی و وزن ماهی همبستگی بالایی مشاهده شد. بیشترین میزان همبستگی بین پارامترهای اشاره شده در گونه راشگو چهار خط به دست آمد. نتایج حاصل از بررسی وزن اتولیت نشان داد که این پارامتر در گونه های راشگو چهار خط و راشگو شش خط اختلاف معنی دار ندارد (05/0p>)، ولی در گونه راشگوی مخطط (پنج رشته) با دو گونه دیگر اختلاف معنی دار وجود دارد (05/0p<). مساحت اتولیت در گونه های راشگوی مخطط (پنج رشته) و راشگو شش خط اختلاف معنی داری نداشت (05/0p>)، ولی در گونه راشگو چهار خط با دو گونه دیگر اختلاف معنی دار نشان داد (05/0p<). پارامترهای طول اتولیت، عرض اتولیت و محیط اتولیت در تمام گونه ها اختلاف معنی داری داشتند (05/0p<). در نتیجه می توان گفت گونه راشگوی مخطط از طریق پارامترهای طول، عرض، وزن و محیط اتولیت از دو گونه دیگر قابل جداسازی است. همچنین گونه راشگو چهارخط نیز با استفاده از پارامترهای طول، عرض، مساحت و محیط اتولیت قابل تفکیک از دو گونه دیگر می باشد.

هدف از انجام این مطالعه، تعیین میزان تجمع فلزات سنگین سمی (سرب، کادمیوم، جیوه، آرسنیک و کروم) و غیرسمی (آهن، روی و مس) در بافت های خوراکی (عضله) و غیرخوراکی (آبشش) ماهی سفید (Rutilus frisii kutum) در سواحل جنوبی دریای خزر بود. نمونه گیری از ماهیان بالغ از 6 ایستگاه در سواحل جنوبی دریای خزر انجام گردید. پس از انجام زیست سنجی، جهت اندازه گیری فلزات از بافت عضله و آبشش ماهیان موردمطالعه، از روش هضم با به کارگیری اسید نیتریک استفاده شد. سپس فلزات سنگین آن ها با استفاده از دستگاه طیف سنجی اتمی پلاسما (ICP-AES) اندازه گیری گردید. میزان تجمع فلزات سنگین سرب، کادمیوم، جیوه، آرسنیک، کروم، مس، آهن و روی در بافت عضله به ترتیب 6/22، 3، 5/4، 79/4، 227، 402، 10680 و 6843 (میکروگرم بر کیلوگرم) و در بافت آبشش به ترتیب فلز 2/50، 0073/0، 8/4، 3/14، 469، 405، 57400 و 21323 (میکروگرم بر کیلوگرم) وزن خشک بود. نتایج نشان داد میزان تجمع فلزات بین بافت ها معنی دار و به صورت آبشش > عضله بود (05/0>P). براساس آزمون پیرسون بین میزان تجمع فلزات آرسنیک و کادمیوم با شاخص های وزن و طول در بافت های ماهی، رابطه مثبت معنی-دار وجود داشت. بین میزان تجمع فلز سنگین روی با فلزات سنگین جیوه، آرسنیک و مس، همچنین فلز سنگین آرسنیک با سرب در بافت عضله ی ماهی، رابطه مثبت معنی داری دیده شد. مقایسه تجمع فلزات سنگین در بافت عضله از حد مجاز اعلام شده توسط سازمان بهداشت جهانی در خصوص فلزات سنگین سرب، کادمیوم، جیوه، آرسنیک، کروم، مس، آهن و روی به ترتیب 4/0، 2/0، 5/0، 2/0، 3/1، 10، 100، 100 (میکروگرم برگرم) پایین تر بود. بنابراین، میزان تجمع فلزات سنگین در ماهی سفید در حد بسیار پایین بوده و این ماهی برای مصارف انسانی سمی نمی باشد.

خرچنگ های جنس Charybdis ازجمله جنس های مهم خانواده ی Portunidae می باشند که وضعیت قرارگیری آن ها در این خانواده همیشه موردبحث محققین مختلف بوده است. از این رو در مطالعه ی حاضر ضمن بررسی توالی قطعه ی یک ژن سیتوکروم اکسیداز دو گونه ی C. helleri و C. lucifera به بررسی این موضوع پرداخته شد. نمونه برداری در سواحل خلیج چابهار در سال 1393 انجام گرفت. استخراج DNA با استفاده از روش CTAB صورت گرفت. با انجام واکنش زنجیره ای پلیمراز و با استفاده از آغازگرهای رفت و برگشت LCO1490 و HCO2198 توالی قطعه ی یک ژن سیتوکروم اکسیداز تعیین گردید. پس از انجام آنالیزهای فیلوژنتیکی و ترسیم درخت فیلوژنتیکی مربوط به آن، مونوفایلیتیک بودن خانواده ی Portunidae و قرارگیری جنس Charibdis در زیرخانواده ی Thalamitinae با درصد حمایت بالا تائید شد.

بررسی غلظت کلروفیل a (Chl-a) از دیدگاه علوم مختلف مرتبط با دریا نظیر زیست شناسی دریا، محیط زیست دریا، اقلیم شناسی و اقیانوس شناسی دارای اهمیت است. با بررسی و پایش این پارامتر امکان شناسایی پدیده های مهمی همچون شکوفایی جلبکی و فراجوشی فراهم می شود. در این مطالعه ابتدا داده های ماهواره ای غلظت Chl-a با دقت مکانی 05/0 درجه از پایگاه داده NOAA و سنجنده MODIS Aqua به صورت ماهانه و طی سال های 2003 تا 2016 میلادی برای خلیج فارس تهیه گردید و سپس توسط تکنیک های آمار فضایی موران جهانی و موران محلی موردبررسی قرار گرفتند. نتایج حاصل از تحلیل موران جهانی حاکی از خودهمبستگی قوی و توزیع خوشه ای داده ها در هر چهارفصل بود که در فصل زمستان از قوی ترین و فصل تابستان از ضعیف ترین خودهمبستگی برخوردار بودند. در ادامه جهت تشخیص نوع خوشه های فضایی و محل تشکیل آن ها از آماره موران محلی استفاده گردید. نتایج این تحلیل بیانگر تعداد بیشتر خوشه های بالا-بالا (مقادیر بالای غلظت Chl-a) برای فصل زمستان نسبت به سایر فصل ها بود. با بررسی نقشه های خروجی از این تحلیل مشخص گردید که غلظت بالای Chl-a در فصل های زمستان و بهار عمدتاً در امتداد سواحل شمالی خلیج فارس و در فصل تابستان اکثراً در امتداد سواحل جنوبی این خلیج شکل گرفته اند؛ اما در فصل پاییز غلظت بالای Chl-a در امتداد تمامی سواحل منطقه دیده شد. خوشه های پایین-پایین (مقادیر پایین غلظت Chl-a) نیز غالباً در نواحی مرکزی خلیج فارس تشکیل شده بودند. درمجموع می توان بیان نمود که تغییرات غلظت Chl-a در خلیج فارس وابسته به جریانات سطحی دریا، ورودی رودخانه ها و شرایط اقلیمی منطقه است.

با توجه به اهمیت زبوپلانکتونها، مقایسه تغییرات زی توده زئوپلانکتونهای سواحل شرقی چابهار در دو فصل تابستان و پاییز بررسی شد. نمونه برداریبا استفاده از تور مخروطی زئوپلانکتون با چشمه 100 میکرومتر به صورت افقی در دو فصل تابستان (مانسون) و پاییز (پس مانسون) 1395 در 8 ایستگاه صورت پذیرفت. طبق نتایج، میانگین زی-توده خشک زئوپلانکتونها در فصل پاییز 34/16 ± 46/115 و در فصل تابستان، 26/2 ± 45/23 میلی گرم بر مترمکعب محاسبه شد. آزمون Tمستقل اختلاف معنی داری بین فصول تابستان و پاییز از لحاظ مقدار زی توده نشان داد (05/0p<). از طرفی در هر دو فصل تابستان و پاییز، اختلاف معنی داری ازلحاظ میزان زی توده خشک، در بین ایستگاه های نمونه برداری مشاهده شد (05/0p<)، به طوری که، ایستگاه 3 (لنج سازی) بالاترین و ایستگاه 8 (خارج از اسکله بریس) کمترین مقدار را داشتند. میانگین تغییرات دما (درجه سانتیگراد) و شوری (قسمت در هزار) در تابستان به ترتیب91/0± 12/31، 58/0 ± 41/32 و در پاییز 79/0± 87/88، 23/0± 25/32 بدست آمد. با توجه به نتایج آزمون واریانس یک طرفه، اختلاف معنی داری بین فاکتورهای شوری و دما در بین ایستگاه های مختلف در فصول تابستان پاییز مشاهده نشد (05/0P>). همچنین، میزان شفافیت در ایستگاه 3 در فصل تابستان به طور معنی داری بالاتر از سایر ایستگاه-ها بود. با توجه به نتایج حاصل از همبستگی پیرسون، یک رابطه خطی قوی و معکوس بین بیوماس و دما با توجه به ضریب همبستگی769 /0 – و یک رابطه معکوس و ضعیف بین شوری و بیوماس با توجه به ضریب همبستگی 285/0-وجود داشت. بر اساس نتایج به دست آمده به نظر می رسد زی توده زئوپلانکتونها در خلیج چابهار تحت تأثیر مانسون و بادهای موسمی جنوب غربی اقیانوس هند قرار داشته و در مجموع می توان گفت، تغییرات زی توده زئوپلانکتون ها، ناشی از تأثیر شرایط محیطی، تغذیه ای و تولیدمثلی در فصول مختلف می باشد.

همه ساله تعداد قابل توجهی بچه تاس ماهی ایرانی در کارگاه های تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری تولید و به دریا رهاسازی می شوند. تراکم بالای این بچه ماهیان در کارگاه و لزوم حفظ سلامت آن ها به منظور توانایی در مواجهه با شرایط شوری و محیطی جدید لزوم مطالعات انگل شناسی و آسیب شناسی را در آن ها نشان می دهد. 100 عدد بچه تاس ماهی ایرانی 2-3 گرمی از کارگاه تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری تهیه شد. در مطالعه ی میکروسکوپی بافت آب شش این ماهیان، انگل تک یاخته ای تریکودینا از خانواده Trichodinidae مشاهده شد. این انگل علاوه بر محفظه ی آبششی، در مجرای اسپیراکل این بچه ماهیان و نیز در محفظه دهانی و حلقی آن ها نیز مشاهده گردید. 15 درصد بچه ماهیان آلوده به این انگل بودند. آسیب وارده به آب شش بچه تاس ماهی ایرانی در اثر تهاجم این انگل عموماً در ناحیه ی مویرگ های خونی و به صورت خروج لخته های خونی از بافت مشاهده گردید. همچنین ازآنجایی که این انگل عموماً به صورت متصل به لاملاهای آب ششی مشاهده گردید و با توجه به آسیب های وارده به بافت آب شش به نظر می رسد که موجب ایجاد اختلال در فرآیند های تنفسی و تنظیم اسمزی این بچه ماهیان می گردد.

کونوتوکسین ها، پپتیدهای سمی اگزوکرین هستند که توسط سلول های اپیتلیالی مجرای سم شکم پایان مخروطی، سنتز می شوند. کونوتوکسین ها، نوروتوکسین و یا سیتوتوکسین می باشند. نوروتوکسین ها، عوامل تسکین دهنده درد در مدل های حیوانی بوده و سیتوتوکسین ها به عنوان عوامل ضد توموری معرفی می شوند. در این مطالعه فعالیت همولیتیک عصاره کونوتوکسینی دو گونه-ی Conuscoronatus و Conusfrigidus آزمایش شد. نمونه برداری در ساحل پارک زیتون قشم، در سال 1393 انجام شد. مجراهای سم جداسازی و با استونیتریل هموژن شدند. مخلوط در دور 10000 به مدت 5 دقیقه سانتریفیوژ شد. سوپرناتانت به عنوان عصاره استخراجی بود. پپتیدهای بالا و پایین ده کیلو دالتون، به وسیله فیلتر فالکون MWCO 10000 میلی پور جداسازی شدند. غلظت های سریالی عصاره های تام کونوتوکسینی، عصاره های بالا و پایین ده کیلو دالتون جهت آزمون همولیتیک روی گلبول های قرمز خون انسانی و خون ماهی، در پلیت های 96 خانه انجام شد. فعالیت همولیتیک عصاره تام، عصاره های بالا و پایین ده کیلو دالتون متفاوت بوده و اثرات لیز کنندگی فقط روی خون انسانی مشاهده گردید. عصاره های تام، در غلظت های پایین، فعالیت همولیتیکی نداشته و در غلظت معادل 1000 میکروگرم بر میلی لیتر، درصد همولیتیک خون انسانی، در گونه C. coronatus و C. frigidus معادل 62 درصد و 38 درصد بود. عصاره های بالای ده کیلو دالتون اثرات همولیتیک بیشتری نسبت به عصاره های کمتر از ده کیلو دالتون داشتند. اثرات همولیتیک عصاره های کونوتوکسینی برحسب نوع خون متفاوت و فعالیت سیتوتوکسین عصاره ها در غلظت های بالابود. لذا با توجه به حضور پپتیدهای نوروتوکسین ضد درد در این گونه ها، در صورت کاربرد دارویی منجر به آسیب به گلبول های قرمز خونی نمی شوند.

این تحقیق به منظور تعیین غلظت فلزات سنگین نیکل، سرب و کادمیوم در عضله ماهی میش ماهی (Argyrosomus hololepidotus) و ماهی سوکلا (Rachycentron Canadum) دریای عمان (خلیج چابهار) در فصول بهار، تابستان و پاییز 1392 انجام شد. در این تحقیق 48 نمونه ماهی از دریای عمان (خلیج چابهار) از دو منطقه ساحلی و دریایی صید شد. جهت استخراج فلزات از بافت های موردمطالعه، از روش هضم مرطوب استفاده شد و تعیین غلظت فلزات سنگین به وسیله دستگاه جذب اتمی صورت پذیرفت. میانگین میزان کادمیوم، سرب و نیکل در دو گونه ماهی در منطقه ساحلی بالاتر از نواحی دریایی بود. میانگین میزان فلزات سنگین موردمطالعه در عضله ماهیان در فصل تابستان بالاتر از فصول بهار و پاییز به دست آمد. میزان فلز نیکل در عضله دو گونه ماهی موردمطالعه نسبت به فلزات کادمیوم و سرب در عضله بالاتر بود. مقادیر فلزات کادمیوم، سرب و نیکل در عضله میش ماهی در مناطق ساحلی و دریایی در سه فصل بهار، تابستان و پاییز بالاتر از ماهی سوکلا به دست آمد. با توجه به مقادیر به دست آمده از تجمع فلزات سنگین در گونه های موردمطالعه در این تحقیق و مقایسه آن با استانداردهای جهانی غلظت فلز سنگین نیکل در عضله میش ماهی و ماهی سوکلا که از گونه های پرمصرف منطقه چابهار می باشند نسبت به استانداردهای جهانی بالاتر بود. میزان فلز کادمیوم در مقایسه با آستانه استانداردهای جهانی پایین تر بود. میزان سرب در مقایسه با حد مجاز استانداردهای جهانی سازمان غذا و کشاورزی و سازمان بهداشت جهانی بالاتر به دست آمد.