مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی اصفهان (مطالعات و پژوهش های دانشکده ادبیات و علوم انسانی)
سال:1382 | دوره:- | شماره:33-32 |تعداد مقالات:12

در سالهای بین دو جنگ جهانی، با آنکه برخی از منتقدان تئاتر اهمیت کارگردانی را بسیار برتر از اهمیت متن نمایشنامه می دانستند، تعدادی از نویسندگان تئاتر نمایشنامه هایی شاعرانه به وجود آوردند که همه توانایی و قدرت تاثیر آنها بر پایه متن های دقیق و بسیار شاعرانه بود. در میان این نویسندگان ژان ژیرودو جایگاهی ویژه دارد، زیرا اولا آثار نمایشی وی به سرعت در شمار شاهکارهای نمایشی جهان قرار گرفت و نویسنده را از شهرتی جهانی برخوردار ساخت و ثانیا روی آوردن گروههای مختلف خواننده و بیننده به آثار نمایشی وی با همه اختلاف سطح آگاهی و دانش آنان، از سویی و نا روشنی مقاصد و مفاهیم مورد نظر نویسنده در نمایشنامه هایش، از سوی دیگر مساله بسیار مهمی را درباره چگونگی انتظار از آثار ادبی و به ویژه تئاتر مطرح می سازد و آن عبارت از طرح این پرسش است که آیا خواننده نمایشنامه یا بیننده نمایش باید اندیشه ها و مقاصد نویسنده را به روشنی دریابد؟ در این جست و جو که با روش اسنادی و کتابخانه ای تهیه گردیده کوشش به عمل آمده است تا با نگاهی تحلیلی به مشهورترین نمایشنامه ژیرودو، "آنتراکت" و نیز با بررسی شیوه کار و چگونگی نظریات نویسنده و همچنین با بهره گیری از نظریات منتقدانی که درباره آثار وی سخن گفته اند به این پرسش مهم تا آنجا که ممکن است پاسخ داده شود.

دوره تکوین و رشد خاندان حمدانی از اواسط قرن سوم به بعد قابل بررسی است. نام این خاندان در شاخه حلب با بروز شایستگی های فراوانی مصاف و همراه است. آنان با تلاش گسترده خود میراث بزرگ علمی و ادبی یی به یادگار گذاشتند که تا امروز منابع تاریخی و ادبی از اعتلای آن سخن به میان می آورند. این جهش عظیم فرهنگی به واسطه وجود دانشمندان و فرهیختگانی بود که از گروههای مختلف توانستند آثار فراوانی در خدمت سیف الدوله به جامعه بشری تقدیم کنند. این مقاله ضمن بررسی کوتاه از چگونگی قدرت یابی این خاندان به طور اختصار، به شایستگی های دولت سیف الدوله اشاراتی خواهد داشت.

در این مقاله به بررسی معانی مختلف کلمه "زندیق" نزد مسلمانان پرداخته می شود. نگارنده بر این مدعاست که این اصطلاح معانی مختلفی برای مسلمانان داشته است. مانوی، زردتشتی، مزدکی، مشرک، مرتد، منافق، ... ، از رایج ترین معانی این کلمه نزد مسلمانان می باشد. نتیجه این تحقیق آن است که این کلمه معنا و کاربری دقیق نزد مسلمانان نداشته و در بیشتر موارد به سبب بار معنایی منفی، به مخالفان مذهبی اعم از مسلمان و غیرمسلمان نسبت داده شده است. بنابراین برخلاف ادعای دانشمندان علم حدیث، این کلمه بر گروهی که دارای اهداف و مشخصات خاصی، به خصوص اهداف توطئه آمیز و ضد اسلامی است، دلالت نمی کند.

زبان به عنوان یک نظام نشانه ای با انتقال معنا به ایجاد، حفظ، تقویت یا تضعیف و قطع روابط بین انسانها می پردازد. لاینز (1997) معتقد است معنایی که زبان منتقل می کند بر سه دسته است: معنای توصیفی، معنای بیانی و معنای اجتماعی. در این میان نامگذاری به عنوان یک پدیده زبانی خود به عنوان منتقل کننده این معانی است، گرچه ممکن است در هر نامی یکی از این معانی برجستگی بیشتری پیدا کند و یا در هر دوره ای یکی از معانی ترجیح داده شده و سایر معانی و جنبه های نام کم رنگتر شود و سخنگویان یک زبان را به سمت انتخاب نامهایی که بیان کننده آن معناست سوق دهد. در این مقاله خواهیم دید که چگونه ضرورتهای جدید فرهنگی مردم، خود را در نحوه نامگذاری نمایان می سازد و چگونه فرد با حفظ ارزشهای پیشین با انتخاب نام به نیاز "به روز شدن" و "متجدد به نظر رسیدن" پاسخ می گوید و همه معانی توصیفی، بیانی و حتی نمادین را در جهت انتقال معنای اجتماعی به خدمت می گیرد. دراین مقاله خواهیم دید که نام در جامعه ما صرفا ابزار خطاب یا اشاره صرف به پدیده های عالم هستی نیست، بلکه فارسی زبانان با انتخاب نام و نحوه نامگذاری بر پدیده های جهان، رابطه خود را نیز با آنها تعریف می کنند. در این مقاله سعی داریم به جنبه های مختلف زبانی - فرهنگی نام پسران و دختران در استان اصفهان بپردازیم و سیر تحول نامگذاری در ایران را طی سه دهه اخیر (حدود 1350 تا 1380) بررسی نموده و به شفاف سازی گرایشهای فرهنگی جامعه که خود را در قالب نام پنهان نموده اند بپردازیم. ادعای این مقاله بر این است که به دلیل گسترش فرهنگی بسیار ساری و جاری که در جامعه کنونی ایران به چشم می خورد که خود ناشی از پیشرفتهای ارتباطی چشم گیری است که در جهان امروز به وجود آمده، یافته های این تحقیق تا حد زیادی به کل کشور ایران قابل تعمیم می باشد.

زبان طبیعی و تفکرات فلسفی، در منطق قدیم نقش اساسی ایفا نموده است، از این رو دیدگاه های منطقیون بزرگ ما، همچون ابن سینا، قطب الدین رازی و خواجه نصیر الدین طوسی، در بعضی از مباحث بنیادی منطق، صوری محض و منطقی صرف نبوده است؛ و گاهی در این دیدگاهها، تعارضاتی مشاهده می شود که ناشی از تاثیر همین عوامل برون منطقی است. ما در این مقاله برآنیم تا این تاثیرات را در مورد یکی از بنیادین ترین مسائل منطق یعنی مساله "مصداق" و "مفهوم" و جایگاه منطقی آن درمنطق قدیم، بررسی کنیم.

پس از فتح شام به دست مسلمانان، خطر بازستانی آن از سوی امپراتوری روم شرقی بسیار بود. ولی، امپراتوری از این بازستانی بازماند. برجسته ترین عامل ناتوانی روم، وفاق اجتماعی در سوریه آن زمان بود. در این باره، افزون بر منابع، در پژوهشهای بسیاری از نویسندگان باختر زمینی و عرب، نوشته هایی ارزشمند یافت می شود، ولی تا کنون پژوهشی جداگانه انجام نشده است. در این نوشتار، تلاش بر آن است که درباره وفاق یاد شده، شناختی افزون به دست آید. در این راستا، زمینه های تنش برآمده از دعوای زمین در سوریه آن زمان، منافع سیاسی و اقتصادی بیزانس در آنجا و برنامه مهاجرتهای عربی به سوریه بررسی خواهند شد.

مقاله حاضر در جست وجوی این است تا پاسخی هر چند کوتاه بر پرسشهایی که ذهن انسان را به خود معطوف می دارد از راه شناخت روان و از دریچه نفس ارائه دهد. هویت و ماهیت انسان چیست؟ آیا گوهر انسان قابل تعریف منطقی است؟ در این نوشتار به انظار و افکار اشاره شده و از میان آنها دیدگاه عرفانی درباره شناخت نفس را برتر شمرده و این نکته را مفروض دانسته که ما نمی توانیم خود را صرفا ذهن بنامیم، یعنی نمی توانیم هویت خویش را مجموعه ای از آگاهی های فردی و خاطرات بدانیم. سرانجام بر این لوازم دست یافته ایم که گوهر وهویت انسان یک حقیقت جاوید، غیر قابل تعریف منطقی. غیر قابل تجزیه است و فساد و تباهی در او راه ندارد، زیرا اولا عاری و فاقد از هر گونه ضد است و ثانیا زوال علل چهارگانه با توجه به اینکه نفس انسانی صورتی زاید بر ذات ندارد و فاعل و غایت او واجب الوجود است، در او مفهوم نیست.

آثار ادبی و به ویژه منظومه هایی ادبی آیینه تمام نمای فرهنگ ملتهاست. با مطالعه منظومه های شاخص ادبی در زبان فارسی یعنی منظومه های غنایی، تعلیمی و عرفانی به جای مانده از قرن چهارم تا اواسط قرن هفتم به این نتیجه کلی دست می یابیم که در میان منظومه های غنایی مورد نظر خسرو و شیرین نظامی از بهترین و مطلوبترین موقعیت برای رشد و پرورش شخصیت زنان در تمامی ابعاد برخوردار است. در نقطه مقابل خسرو و شیرین، لیلی و مجنون و ورقه و گلشاه قرار دارد که مردسالاری و تعصبات جاهلانه، سرنوشت تمامی زنان و دختران آن را تحت تاثیر قرار می دهد و دختران پاک و شوریده حال را به گرداب ناکامی و مرگی اندوهبار می کشاند. در میان منظومه های تعلیمی و عرفانی نیز، زنان منظومه های عرفانی عطار از برترین موقعیت برخوردارند به طوری که در بسیاری از موارد از مردان راه حق هم گوی سبقت می ربایند و بر آنان برتری می یابند. در مرتبه بعد زنان بوستان سعدی قراردارند که وجودشان تحت قیمومیت و حاکمیت بلامنازع مردان به رسمیت شناخته می شود. بدین ترتیب درنازلترین و پایین ترین مراتب، زنان حدیقه سنایی جای می گیرند که دراکثر موارد رکیک ترین دشنام ها و اهانتها در موردشان به کار گرفته می شود و شأن انسانی آنها به وقیحانه ترین وجهی شکسته می شود.