مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی
سال:1397 | دوره:10 | شماره:4 (پیاپی 40) |تعداد مقالات:8

سازمان ها، آحاد جامعه، نخبگان، و خط مشی های دولتی، درحالی که خود به شدت تحت تاثیر دانشمندان رشته های علمی گوناگون قرار دارند، به روش های گوناگون بر فراگرد ساخت آینده تاثیر می گذارند. براساس نظریه های «وضع» و «ساخت اجتماعی واقعیت»، و مدل خط مشی گذاری «نخبگان توده ها»، آینده به طور مستمر تحت تاثیر عناصر فردی و سازمانی فعال در جامعه در حال شکل گیری است و این افراد و سازمان ها، معمولا اقدامات خویش را با توجی هاتی علمی صورت بندی می کنند؛ توجی هاتی که در تعامل با دانشمندان و نخبگان می آموزند. ضمن اینکه یافته علمی حاصل از تلاش پژوهشگران رشته های علمی گوناگون، ممکن است در قالب مجموعه ای از نظریه های معطوف به اجرا، ساخت جهان آینده را تحت تاثیر قرار دهند. زیرا این علوم میان رشته ای، برایند نظری علوم و فنون گوناگون بوده و نظریه ها و استراتژی های تغییر و برنامه های تحول آینده را تحت تاثیر قرار می دهند؛ تاثیری که از طریق رسوخ دانش به زبان عامه، منطق کارگزاران دولتی، و رویه های رفتاری و ساختاری مرسوم در روند توسعه سازمان ها و نهادهای اجتماعی، ایجاد می شود. این مقاله با طرح این پرسش که آینده چگونه ساخته می شود؟ فراگرد ساخت آینده را برایند مولفه های اجتماعی، واقعیت های زبانی، مدل های تصمیم گیری و کنشگری فوق فعال بازیگران (سازمان ها، احاد مردم و نخبگان) معرفی می کند. این مولفه ها با تاثیرپذیری از علوم میان رشته ای و تاثیرگذاری متقابل بر آن، واقعیت آینده را شکل می دهند.

نحوه برخورد با غرب از مهم ترین مولفه های مهم فضای اندیشه ای ایران است. انقلاب اسلامی یکی از محصولات همین دغدغه مندی اندیشه ای می باشد. مطهری به عنوان یکی از مهم ترین ایدئولوگ های انقلاب کوشید تا در مقابله با پارادایم غزب زدگی با ایجاد ساز و برگی نوین برای باورها و اصول دینی سنتی، زمینه ای فراهم کند که دین اسلام توان رقابت با ایدئولوژی های غربی را داشته باشد. او می خواست از این راه ایمان جوانان را در مبارزه با سکولاریسم حفظ کند. در این مسیر، با خلق معناها و مضامین جدیدی که برگرفته از عناصر سنتی، مذهبی، اسطوره ای و مدرن بود به بازنمایی غرب پرداخت. در این مقاله سعی شده تا با بهره گیری از آموزه های مطالعات پسااستعماری در باب غیریت و دیگری سازی به عنوان چارچوب نظری و روش تحلیل گفتمان لاکلا و موفه به مثابه روش، به این سوال پاسخ داده شود که غرب در گفتمان سیاسی مطهری چگونه بازنمایی می شود؟ یافته های این مقاله مبین آن است که مطهری از طریق مکانسیم بازنمایی و غیریت سازی به ترسیم یک مرز هویتی میان «ما»ی ایرانی و «دیگری» غربی پرداخته و به تولید تصویری از غرب اقدام کرد که واجد دال هایی چون امپریالیست، استثمارگر، شیطان، ظالم، مستکبر، طاغوت و ظلمت است. این مقاله، بر اساس منطق هم ارزی، تفاوت غرب را در رویه های «استعماری» و«ضدیت با دین» در گفتمان مطهری بررسی کرده و چگونگی برجسته سازی «خود» و حاشیه رانی بازنمایی غرب به مثابه «دیگری» را نشان می دهد.

مهاجرت از آن قسم پدیده های چندوجهی است که برای مطالعه و درک درست آن لازم است رویکردها و روش های مختلفی با نگاه میان رشته ای به کار گرفته شوند. مطالعه ادبیات نظری درباره مهاجرت گویای این است که نظریه های تشریح کننده مهاجرت، اغلب بر روی مسائل اقتصاد کلان و نظریه های نیازهای فردی توسعه پیدا کرده اند. درحالی که، اگر مهاجرت یا تمایل به آن را تصمیمی برای اقدام بدانیم، قاعدتا این تصمیم برآمده از تصویر یا تصاویری از آینده است. مهاجرت به این منظور صورت می گیرد که تصویری مطلوب از یک آینده محقق، یا از تحقق تصویری نامطلوب جلوگیری شود. از این منظر می توان تصاویر آینده را برای شناخت پارامترهای ذهنی و بین الاذهانی موثر بر مهاجرت، مطالعه کرد. با این هدف، پژوهش حاضر در سنت کیفی، با استفاده از مصاحبه های نیمه ساختاریافته به بررسی تصاویر آینده جوانانی که مایل به مهاجرت هستند، می پردازد و تلاش می کند تا پدیده مهاجرت را از ساحت تصاویر ذهنی مربوط به آینده بررسی کند. داده های حاصل از 23 مصاحبه بعد از اشباع نظری، با استفاده از روش تحلیل مضمون، تحلیل شدند و نتایج نشان داد که سه تم اصلی یعنی: 1) تصاویر ویرانشهری از مبدا؛ 2) پیروی از یک همه گیری برای رفتن؛ و 3) جاذبه مقصد، تصاویر قوی محرک مهاجرت به شمار می آیند. دراین میان، بیشترین و قابل ملاحظه ترین سهم مربوط به تصاویر ویرانشهری از مبدا است.

با توجه به افزایش نگرانی ها در ارتباط با مسائل زیست محیطی، مصرف پایدار که از آن به مصرف سبز نیز تعبیر می شود و شناسایی عوامل مرتبط با آن به دغدغه جدی علمی و سیاست گذاری در بیشتر جوامع تبدیل شده است. در میان عوامل متعدد تاثیرگذار بر مصرف پایدار، می توان از ارزش ها و جهت گیری های ارزشی اجتماعی، به عنوان سنگ بنای تمامی رفتارها، از جمله رفتارهای مصرفی یاد کرد. مطالعه حاضر با هدف بررسی روابط بین برخی جهت گیری های ارزشی از جمله مادی گرایی، فردگرایی و جمع گرایی (در ابعاد مختلف شان) با مصرف پایدار انجام یافته است. جامعه آماری پژوهش حاضر شهروندان ارومیه و نمونه آماری آن 516 نفر از شهروندان 64-15 سال می باشند که با به کارگیری روش پیمایش و استفاده از نمونه گیری خوشه ای، مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج به دست آمده نشان می دهد بعد محوریت مادی گرایی اثری کاهشی و معنی دار و فردگرایی افقی و جمع گرایی افقی اثری افزایشی و معنی دار بر میزان مصرف پایدار دارد. همچنین، نتایج تحلیل های چند متغیره نشان داد که متغیرهای مذکور در مجموع حدود 19درصد از تغییرات متغیر وابسته را تبیین می نماید.

باتوجه به روند صعودی انجام پژوهش ها و تحقیقات در زمینه آموزش محیط زیست، در مقاله حاضر سعی شد نتایج کلیه تحقیقات انجام شده در حوزه آموزش محیط زیست گردآوری، و ضمن ترکیب این نتایج، یک دیدگاه واحد و منسجم از عوامل موثر بر آموزش محیط زیست در داخل حاصل شود. روش پژوهش مبتنی بر استفاده از روش سنتزپژوهی و جامعه آماری آن شامل کلیه مقالات علمی معتبر در زمینه آموزش محیط زیست بوده که باتوجه به جست و جوی منظم در پایگاه های اطلاعاتی داخل، بر اساس معیارهای ورود، تعداد 206001 مقاله علمی شناسایی و درنهایت، بر اساس معیارهای خروح، تعداد 78مقاله به منظور تحلیل نهایی انتخاب شد. برای فراهم آوردن اطلاعات، از کاربرگ طراحی شده توسط محقق برای گزارش و ثبت اطلاعات پژوهش های اولیه استفاده گردید و به منظور تحلیل یافته ها، از الگوی شش مرحله‍ ای سنتزپژوهی روبرتس با استفاده از روش های کدگذاری باز و محوری استفاده شد. طبق یافته های به دست آمده، از آنجا که آموزش محیط زیست باعث افزایش آگاهی و حساسیت زیست محیطی می شود، به عنوان مهم ترین روش در آموزش افراد در جهت شناسایی و مقابله با مشکلات زیستی محسوب می‍ شود. در این راستا، آنچه بر اثربخشی این آموزش تاثیرگذار بوده است، متاثر از این 6عامل است: نیازسنجی، به کارگیری روش های آموزشی، آموزش رسمی، آموزش غیررسمی، آموزش همگانی و آموزش مادام العمر. طبق یافته ها، آموزش رسمی با کمبودها و ضعف هایی مواجه بوده و آموزش غیررسمی در این زمینه اثربخش تر بوده است.

کشاورزی مهم ترین فعالیت اقتصادی روستاییان است و بیشترین سهم مصرف آب، مربوط به این بخش می‍ باشد. کمبود آب در این بخش می تواند موجب بروز بحران‍ های جدی از جمله تنش های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی و. . . در زندگی انسان‍ ها به ویژه روستاییان کشاورز شود. باتوجه به اهمیت میان رشته ای بودن این موضوع، هدف از این مقاله تحلیل تنش های اجتماعی ناشی از کمبود آب بین کشاورزان روستایی دهستان میان جام می باشد. روش به کار رفته، توصیفی تحلیلی است. ابزار اصلی برای جمع آوری داده ها، روش کتابخانه‍ ای، اسنادی و میدانی است و از پرسشنامه استفاده شده است. برای پردازش و تحلیل داده‍ های حاصل از تنش اجتماعی، از نرم افزار SPSS و جهت رتبه‍ بندی روستاهای موردنظر از نرم افزار پرومیته استفاده شده است. به منظور بررسی متغیر تحلیل تنش های اجتماعی ناشی از کمبود آب باتوجه به نرمال بودن شاخص‍ ها از آزمون T تک نمونه‍ ای استفاده شد. با توجه به اینکه حد بالا (1/1969) و حد پایین (0/3279) شاخص‍ ها مثبت بوده و میانگین جامعه در این شاخص‍ ها، بیشتر از مقدار مورد آزمون می‍ باشد، نتایج گویای این است که شاخص‍ های مذکور در روستاهای مورد بررسی در وضعیت متوسط رو به بالا قرار گرفته است. جهت بررسی ارتباط بین دو متغیر خشکسالی و تنش اجتماعی از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد که مقدار این عدد (0/395) به دست آمد. این مقدار نشان می دهد که با بالارفتن معضلات آبی، به همان میزان تنش های اجتماعی افزایش می‍ یابد. نتایج حاصل از نرم افزار پرومیته نیز نشان داد، به لحاظ تنش اجتماعی به وجود آمده، روستاهای امغان و کلاته مروی دارای بیشترین میزان جریان خالص می‍ باشد.

«کمبود آب» و «آلودگی هوا» دو بحران زیست محیطی هستند که کلان شهر تهران را تهدید می کنند. سوال این است که مسئولیت پژوهش در این زمینه به عهده کدام سازمان یا نهاد است؟ آیا محیط زیست باید این وظیفه را به عهده بگیرد یا رسانه های جمعی یا زبان شناسان شناختی؟ به نظر می رسد راه حل این معضل از توان هر یک از آن ها به تنهایی خارج است و تنها، نگاه به پدیده موردنظر از منظر بینارشته ای می تواند راه گشا باشد. در مقاله حاضر، این سوال مطرح شده است که تصویر های دیداری در روزنامه همشهری (1394ش) چگونه می توانند با به کارگیری استعاره های تصویری به بحران کمبود آب و آلودگی هوا در کلان شهر تهران کمک کنند؟ برای پاسخگویی، از فورس ویل (2016) بهره گرفته شد. در این رویکرد، فرض کلی بر این است چنانچه مغایرتی بین عناصر تشکیل دهنده استعاره های تصویری در رویکرد مذکور و عناصر تشکیل دهنده استعاره های تصویری در روزنامه همشهری مشاهده نشود، تصویرهای دیداری مورد نظر شرایط لازم را خواهند داشت تا توسط بینندگان/خوانندگان دریافت شوند و آگهی دهندگان به هدف خود، که همانا پیام رسانی در مورد بحران های زیست محیطی است، دست خواهند یافت؛ اما چنانچه مغایرتی مشاهده شود، فقط در صورت رفع مغایرت است که استعاره های مذکور می توانند دریافت شوند. این مقاله، توصیفی تحلیلی است و یافته های آن از بیشتر جهات در راستای یافته های فورس ویل (2016) پیش رفته است. این پژوهش نشان می دهد استعاره های تصویری روزنامه همشهری قابلیت آن را دارند که توسط خوانندگان روزنامه دریافت شوند و آگهی دهندگان به هدف خود، که پیشتر گفته شد، دست یابند.

مدیریت درست الگوی مصرف منابع آب یکی از زیرساخت های اصلی توسعه پایدار در بخش انرژی است. خشکسالی، افزایش جمعیت، صنعتی شدن جامعه و گسترش شهرنشینی از عواملی است که منجر به بحران منابع آب در کشور شده است. در این راستا، بازاریابی اجتماعی نقش موثری در اصلاح الگوی مصرف در بخش انرژی، به ویژه مصرف منابع آب، دارد. در این مقاله، به منظور تعیین و چگونگی ارتباط عوامل موثر در بازاریابی اجتماعی و نقش آن در تغییر داوطلبانه نحوه مصرف آب و مدیریت اثربخش، از 115 تن از خبرگان و کارشناسان مطلع در حوزه منابع آب به عنوان جامعه آماری، در مورد عوامل مرتبط با الگوی مصرف در قالب پرسشنامه نظرخواهی شد. بر اساس تجزیه و تحلیل های به دست آمده، با استفاده از روش تحلیل عامل اکتشافی سه متغیر مکنون منطبق بر بازاریابی اجتماعی، شامل مناطق بحرانی (مکان)، تغییر رفتار مصرف (محصول) و فرهنگ سازی (ترفیع)، شناسایی شد. سپس با بهره گیری از الگو سازی معادلات ساختاری، ثابت شد که مولفه تغییر رفتار تحت تاثیر دو عامل فرهنگ و مکان است و در نهایت، بر اساس رتبه بندی به روش تاپسیس فازی، عامل مکان با ضریب 644/0 به عنوان تاثیرگذارترین عامل بازاریابی اجتماعی در مدیریت منابع آب تعیین شد. این الگو می تواند در راستای سیاست گذاری های آمایشی و برنامه ریزی های بلندمدت راهکاری برای پشتیبانی از تصمیم گیری های مدیران در بخش مدیریت منابع آب به منظور تغییر الگوی مصرف باشد.