راهبردهای توسعه روستایی
سال:1398 | دوره:6 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

رویکرد معیشت پایدار یکی از رویکردهای تحلیلی جدید در زمینه توسعه روستایی است که در سال های اخیر به منظور توسعه روستایی و کاهش فقر مورد توجه قرار گرفته است. هدف این پژوهش تحلیل وضعیت پایداری معیشت روستاییان در شهرستان سقز می باشد. برای مشخص نمودن روستاهای مورد مطالعه ابتدا روستاها به 5 گروه جمعیتی تقسیم شدند و سپس بر اساس فراوانی روستاها در هر طبقه جمعیتی تعداد روستاهای هر طبقه مشخص گردید که در مجموع تعداد 28 روستا به عنوان نمونه انتخاب شد. با استفاده فرمول کوکران 308 خانوار به عنوان حجم نمونه تحقیق انتخاب گردید و بوسیله آنها پرسشنامه تکمیل گردید. نتایج حاصل از یافته های توصیفی و آزمون T تک نمونه ای نشان می دهد که وضعیت پایداری معیشت در همه ابعاد معیشت پایدار در سطح منطقه مورد مطالعه پایین می-باشد. همچنین نتایج حاصل از آزمون همبستگی و رگرسیون نشان می دهد که رابطه مستقیم و معناداری میان مولفه های معیشت پایدار وجود دارد و از میان این مولفه ها دارایی های اقتصادی و فیزیکی تاثیر بیشتری بر معیشت پایدار ساکنان دارد. همچنین نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس و آزمون توکی نشان می دهد که تفاوت معناداری میان بخش های شهرستان سقز به لحاظ پایداری معیشت وجود دارد و بخش مرکزی به لحاظ پایداری معیشت وضعیت مناسب تری نسبت به سایر بخش ها دارد.

با توجه به اهمیت حفظ و نگهداری از محیط زیست روستاهای گردشگرپذیر، پژوهش حاضر با هدف اصلی بررسی نقش توسعه گردشگری در ارتقای دانش زیست محیطی در روستاهای گردشگرپذیر منطقه ی گردشگری قلعه چایی شهرستان عجب شیر صورت گرفته است. تحقیق ازلحاظ هدف، کاربردی، ازلحاظ ماهیت، توصیفی و نیز از نوع علی و تحلیلی است. جامعه آماری تحقیق را روستاییان ساکن 9 روستای این محور تشکیل داده است. با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده و بر اساس فرمول کوکران، تعداد نمونه 370 نفر به دست آمد. روایی صوری پرسش نامه توسط متخصصان مورد تایید قرار گرفت. با استفاده از فرمول ویژه کرونباخ آلفا، پایایی پرسش نامه تحقیق 887/0 به دست آمد. برای تجزیه وتحلیل داده ها از آزمون آماری همبستگی اسپیرمن و آزمون رگرسیون چندمتغیر و تحلیل مسیر با استفاده از نرم افزار PLS استفاده شد. اولویت بندی روستاهای با استفاده از مدل های پرومته، ویکور، ANP و کپلند استفاده شده است. نتایج یافته های پژوهش در ارتباط با آگاهی های زیست محیطی نشان می دهد که تمامی متغیرهای حفاظت از تعادل اکولوژیکی روستا، حفاظت از پوشش گیاهی و جانوری، مقابله با خشک سالی، عدم آلودگی صوتی، حفاظت از منابع آبی و خاکی، استفاده از کشاورزی ارگانیک، کاهش استفاده از سوخت های فسیلی، دفن اصولی زباله ها، عدم استفاده از زباله های تجدیدناپذیر، مدیریت بحران زیستی و احیا و بازسازی محیط آسیب دیده رابطه معنی داری وجود دارد. همچنین بر اساس نتایج مدل های چند شاخصه روستای تپیک دره دارای بالاترین اولویت و روستای قوزلجه دارای کمترین اولویت از نظر دانش زیست محیطی روستائیان بوده است. درنهایت، با توجه به نتیجه پژوهش پیشنهاد می شود که از کارکردهای گردشگری روستایی در حفاظت از محیط زیست محلی به کار گرفته شود.

روستاهای الحاقی به کلانشهرها با آلودگی زیست محیطی متعددی مواجه اند. یکی از شایع ترین این آلودگی ها که از اهمیت بالایی برخوردار است آلودگی های مربوط به خاک، زباله و. . . می باشد. بر این اساس مقاله حاضر به تحلیل آلودگی های زیست محیطی روستاهای الحاقی شهر مشهد می پردازد. روش تحقیق حاضر توصیفی-تحلیل بوده و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزارهای ArcGIS و GeoDa استفاده شده است. جهت بررسی توزیع فضایی بیماری سالک از ضریب موران و آماره عمومی G استفاده شده و همچنین از شاخص دومتغیره موران برای سنجش خودهمبستگی بیماری سالک در اثر آلودگی های زیست محیطی استفاده شده است. جامعه آماری 10 روستای مستحیل شده به شهر مشهد هستند، نمونه ها را با استفاده از آمار شبکه بهداشت به دست آوردیم. در بین روستاهای مطالعه شده نرخ روستای سیس آباد با 2190 مورد ابتلا به بیماری، بیشترین سالک را داشته است. نتایج نشان می دهد که توزیع فضایی بیماری سالک در شهر مشهد به صورت خوشه ایاست و آماره G 5/0 به دست آمده است. در ارتباط با تحلیل خودهمبستگی فضایی بیماری سالک و آلودگی های زیست محیطی، توزیع فضایی به دست آمده از نوع خوشه ایمی باشد و ضریب موران دومتغیره 68/0 به دست آمد که بیانگر این است که بیماری سالک در مکان هایی که آلودگی زیست محیطی بالایی دارند، بیشتر است. نتایج تحقیق نشان می دهد از آنجایی که روستاهای ادغام شده در شهر مشهد بیشتر در اطراف کشف رود قرار دارند و جهت شیب مشهد نیز به سمت این رودخانه می باشد، لذا بیشترین میزان آلودگی های زیست محیطی در روستاهای مستحیل شده وجود دارد که باعث مبتلا شدن ساکنان این مناطق به بیماری سالک شده است.

انتخاب دهیار به عنوان مدیریت نوین روستایی را می توان به عنوان نقطه ی عطفی در تاریخ مدیریت روستایی به شمار آورد. دهیاری ها از بدو تشکیل تاکنون با استفاده از همیاری و مشارکت مردم و کمک های دولتی به منظور رفع نیازمندی های عمومی، بهبود و نظافت محیط، حفظ و نگهداری و بهره برداری از زیر ساخت ها و غیره اقدام کرده اند. هدف از پژوهش حاضر، بررسی کارکرد دهیاری ها در چهارچوب حکمروایی شایسته از دیدگاه ساکنان روستاهای بخش مرکزی شهرستان اردبیل است. تحقیق حاضر از لحاظ هدف کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش 34 روستای دارای دهیاری با جمعیت 28199و 8151 خانوار است. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 367 نفر برآورد گردید. پراکندگی تعداد نمونه ها در روستاها متناسب با جمعیت آنها توزیع گردید و انتخاب نمونه ها در روستاها به صورت تصادفی سیستماتیک بوده است. به منظور ارزیابی عملکرد دهیاران از هشت شاخص حکمروایی خوب(مشارکت، قانونمندی، پاسخ گویی، مسئولیت پذیری، عدالت محوری، توافق جمعی، شفافیت، کارآیی و اثربخشی) در قالب 60گویه استفاده گردید. پرسشنامه با پرسش های بسته در قالب طیف پنج گزینه ای لیکرت طراحی گردید. روایی صوری پرسشنامه به وسیله پانل اساتید متخصص تایید قرار گرفت. میزان پایایی کل پرسشنامه بر اساس آلفای کرونباخ 784/0 بدست آمد. نتایج آزمون t تک نمونه ای با میانگین 07/2 نشان داد حکمروایی شایسته روستاهای بخش مرکزی اردبیل پایین تر از حد متوسط است. نتایج نشان می دهد که کارکرد دهیاری ها بر اساس حکمروایی شایسته از دیدگاه ساکنین روستاهای بخش مرکزی اردبیل کمتر از حد متوسط ارزیابی می شود و در شرایط مطلوبی نیست.

امروزه جایگاه تولید گیاهان دارویی در سلامت جامعه و ارزش گیاهان دارویی و معطر بر کسی پوشیده نیست. محصولات جنگلی، مرتعی و گیاهان دارویی و صنعتی علاوه بر این که نقش خاصی در اقتصاد داخلی دارند، می توانند تاثیر به سزایی در صادرات غیر نفتی نیز داشته باشند. بیان این نکته حائز اهمیت است که استان کهگیلویه و بویر احمد دارای آب و هوای مناسب و متنوعی است که می تواند یکی از مناطق مستعد کشت و تولید گیاهان دارویی باشد. از این رو این پژوهش به منظور بررسی و شناسایی نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت ها و چالش های کشت و تولید گیاهان دارویی در استان کهگیلویه و بویر احمد انجام گرفت. برای این منظور، از روش تحلیل مربوطه (سوات) استفاده شد و سرانجام، با استفاده از ماتریس سوات راهبردهایی جهت بهبود شرایط توسعه ی این صنعت در منظقه مورد مطالعه ارائه گردید. شرح بیشتر و دقیق تر یافته ها از جمله راهبردهای مورد نظر در متن مقاله ارایه شده است.

به منظور جلب مشارکت ساکنان یک حوزه آبخیز برای شرکت در طرح های آبخیزداری، عوامل تاثیرگذار باید مورد توجه قرار گیرد. تحقیق حاضر به منظور بررسی نقش نگرش روستائیان نسبت به طرح های آبخیزداری بر مشارکت آنها (مطالعه موردی حوزه آبخیز سعیدآباد کیاسر)صورت گرفته است. مطالعه حاضر از نوع تحقیقات کاربردی بوده که به روش همبستگی-توصیفی انجام گرفته است. جامعه آماری تحقیق حاضر را تمامی سرپرستان خانوار حوزه آبخیز سعیدآباد)343(N=تشکیل داده اند. اندازه نمونه به وسیله فرمول کوکران محاسبه گردید. تعداد 157 نفر برای انجام تحقیق انتخاب شدند. نمونه ها با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه استفاده گردید که روایی آن توسط اساتید فن و صاحب نظران تایید شد. مقدار آلفا کرونباخ محاسبه شده بین 75/0 تا 89/0 بود. میانگین تعداد دفعات شرکت در دوره های آموزشی 1 بار بوده است. میانگین میزان مشارکت پاسخگویان در طرح های آبخیزداری و نگرش روستائیان نسبت به طرح های آبخیزداری در حد زیاد بودند. نتایج بدست آمده از تحلیل رگرسیون نشان داد که 29 درصد واریانس مشارکت به وسیله نگرش تبیین گردید. با توجه به نتایج به دست آمده از تحقیق، توصیه می گردد با برنامه ریزی دقیق و ایجاد نگرش مطلوب در روستاییان می توان از مشارکت آنها در طراحی و تدوین، اجرا و ارزشیابی طرح های آبخیزداری استفاده نمود.

بهینه سازی حمل و نقل محصولات کشاورزی، نقش مهمی در کاهش هزینه های تولید و قیمت تمام شده ی آن ها داشته و به کاهش حاشیه بازاری موجود در بازار این محصولات کمک می نماید. استان خراسان رضوی یکی از استان های مهم کشور در تولید محصولات باغی از جمله صیفی جات محسوب می شود. با توجه به گستره تولید محصولات باغی در سطح استان، انتقال آن مستلزم وجود یک شبکه انتقال کارا، به منظور افزایش بهره وری ماشین آلات و کاهش هزینه های مرتبط با آن است. هدف از مطالعه حاضر طراحی یک شبکه بهینه برای حمل و نقل این محصولات، از مناطق تولیدی در استان تا مراکز نگهداری و در نهایت مناطق مصرفی برپایه اطلاعات سال 96-1395 می باشد. برای این منظور از الگوهای برنامه-ریزی ریاضی حمل و نقل بهره گرفته شده که دارای 45 نقطه مبدا و 49 نقطه مقصد و تعدادی نقاط میانی شامل انبار و سردخانه می باشد. نتایج مطالعه نشان داد در صورتی که از مسیرهای بهینه که مدل ارائه داده است استفاده شود، حدود 51/22 درصد هزینه های حمل و نقل کاهش خواهد یافت. در انتها به منظور تحلیل حساسیت الگو، دو سناریو با انحراف از مدل بهینه حل گردید که نتایج آن نشان داد افزایش تقاضای محصولات باغی باعث افزایش هزینه های حمل و نقل و افزایش میزان تولید؛ و افزایش ظرفیت ماشین آلات منجر به کاهش هزینه های حمل و نقل خواهد شد.

حمایت از زنان روستایی به عنوان تولیدکنندگان علاوه بر مادران و مدیران خانواده مورد نظر است. در نواحی روستایی، زنان در تمامی فعالیت های مختلف حضور فعال داشته اند اما نقش تولیدی زنان در دهه های اخیر کم رنگ شده است. در برخی از مناطق روستایی ایران از جمله جامعه آماری این پژوهش یعنی روستاهای بخش زبرخان شهرستان نیشابور با کاهش نقش فعالیت های تولیدی زنان به ویژه صنایع دستی مواجه شده است. لذا پژوهش حاضر بر آن است تا کاهش سطح فعالیت و مشارکت زنان را واکاوی نماید. بر این اساس 111 نمونه از زنان شاغل به صنایع دستی در جامعه مورد مطالعه انتخاب و با آمار توصیفی و استنباطی مورد آزمون قرار گرفتند. در سطح استنباطی برای آزمون فرض ها از کلموگروف اسمیرنوف و T-Test تک نمونه ای و به منظور تعیین پایایی آزمون از روش آلفای کرونباخ استفاده گردید. آزمون پارامتری T تک نمونه ای نشان داد که صنایع دستی روستایی در متنوع سازی فعالیت های اقتصادی و سطح فعالیت تولیدی و مشارکت زنان نقش دارد و کاهش نقش این صنایع در منطقه مورد مطالعه سبب کاهش درآمد خانوارهای روستایی و در نتیحه مهاجرت آنان شده است. برای مقابله با کاهش نقش صنایع دستی در منطقه پیشنهاد می گردد با آشنایی زنان روستایی با شیوه های نوین تولید، کاربردی کردن دانش زنان هنرمند روستایی و بالا بردن اعتبارات مربوط به آموزش و بیمه کردن صنعتگران زن روستایی نه نتها سبب توسعه صنایع روستایی بلکه موجب تقویت و مشارکت بیشتر زنان روستایی در تولید گردید.