تحقیقات جغرافیایی
سال:1397 | دوره:33 | شماره:1 (پیاپی 128) |تعداد مقالات:15

سرشت متحول رابطه انسان و محیط جغرافیایی، بر اندیشه و مکتب فلسفی علوم جغرافیا تاثیر قابل ملاحظه ای گذاشته است. این رابطه در قالب «تحلیل اکولوژیکی»، یکی از حوزه های مهم تحقیقاتی در علوم جغرافیا است. موقعیت جغرافیایی کشورها یکی از عناصر مهم در محیط جغرافیایی است و در تمامی نظریات سنتی و مدرن علوم جغرافیا، یکی از متغیرهای مهم در شکل یابی قدرت و رفتارهای سیاسی کشورها است. تماس با آب های آزاد و موقعیت دریایی کشورها، یکی از عناصر موقعیت جغرافیایی است و متغیری مهم در نظریات جهانی جغرافیای سیاسی و مطالعات دریایی است. دسترسی به محیط های دریایی، بسترهایی از محدودیت و فرصت برای کشورها فراهم می نماید. هدف این تحقیق، تبیین رابطه دسترسی کشورها به دریا با شاخص توسعه انسانی و مقایسه شاخص توسعه انسانی کشورهای دریایی با کشورهای محصور در خشکی است. تحقیق حاضر ازلحاظ هدف، بنیادی و ازنظر روش توصیفی-تحلیلی و همبستگی است. به منظور تبیین رابطه دسترسی دریایی کشورها با شاخص توسعه انسانی، دسترسی دریایی کشورهای دریایی، شاخص سازی و رتبه بندی گردید و در تحلیل رگرسیونی، رابطه این دو شاخص تبیین گردید. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون نشان می دهد که ضریب همبستگی شاخص دسترسی دریایی با شاخص توسعه انسانی برابر با 314/0 است (05/0 < 000/0 مقدار احتمال). نتایج نشان می دهد که رابطه معنی داری بین این دو شاخص وجود دارد، به طوری که به ازای یک واحد افزایش در میزان شاخص دسترسی دریایی، میزان شاخص توسعه انسانی به اندازه 577/0 درصد افزایش می یابد (مقدار ثابت 649/0 درصد). به منظور تبیین بیشتر اثر دسترسی دریایی بر شاخص توسعه انسانی، کشورهای محصور در خشکی در مقام گروه شاهد انتخاب شده اند. نتایج حاصل از آزمون تی دو گروه مستقل (کشورهای دریایی و کشورهای محصور در خشکی)، مبین آن است که کشورهای دریایی در مقایسه با کشورهای محصور در خشکی، میزان شاخص توسعه انسانی بالایی دارند (05/0 < 015/0 مقدار احتمال). با توجه به نتایج تحقیق می توان گفت دسترسی کشورها به دریا از عوامل تاثیرگذار بر روند توسعه انسانی است.

آمایش سرزمین از جمله علوم میان رشته ای است که در عصر ما جایگاه و شانیت خود را در بسیاری از کشورها بازیافته است. ولی این نکته را هم نمی توان ازنظر دور داشت که درپاره ای موارد کامیابی مطلوبی هم به دنبال نداشته است. برای جغرافیدانان ایرانی همواره این سوال مطرح بوده است که علت ناکامی برنامه های آمایشی ایران با اجرای ده برنامه 5 ساله را باید در کجا جستجو کرد؟ این پرسش و ده ها پرسش دیگر پیرامون فرایند و ویژگی های پیشرفت و توسعه در ایران سبب شد که جمعی از محققان ایرانی در قالب موسسه ای غیردولتی تحت عنوان مرکز الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، گرد هم آمده و با پشتیبانی جمع نسبتا کثیری از دانشمندان ایرانی در سال 1390 با تشکیل اندیشکده های متعددی در این زمینه به کالبدشکافی و ارائه الگویی برای توسعه ایران مبادرت کنند. یکی از اندیشکده های این مجموعه اندیشکده آمایش بنیادین است که نتایج کارهای خود را به صورت تک نگاشت هایی منتشر کرده است. واکاوی اسناد منتشرشده در این اندیشکده و همچنین تحلیل نظرات 18 تن از اندیشمندان حوزه آمایش، با روش پدیدارشناسی و با استفاده از مدل شبکه معنایی واژگان ویتگنشتاین نشان می دهد که محققان ایرانی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در مورد آنچه به عنوان دانش آمایش سرزمین ارائه شده است نظرات متفاوتی دارند. در این خصوص می توان تفاوت های نظری عمده آن ها را در سه مورد بیان کرد: الف-آمایش دانشی تجربی با قواعد جهان شمول صرف نمی باشد و تابعی از دستگاه جغرافیایی و فرهنگی ملل است ب-سرزمین، ظرف مکانی شکل گیری یک نظریه ارزشی است و برحسب تفاوت های ارزشی جوامع، چارچوب های متفاوتی از فضا شکل می گیرد. بنابراین چارچوب های ارزشی اسلام نوع دیگری از فضا را شکل خواهد داد که در دستگاه فرهنگی آتن امکان پذیر نیست. ج-هویت مکانی شاخص مغفول در دانش آمایش سرزمین است که در آمایش بنیادین بر آن تاکید خاصی می شود. این عامل، تضمین کننده رشد خلاقیت و به رسمیت شناختن سازمندی های اجتماعی در جوامع ایران است.

یکی از مهم ترین پدیده های امنیتی عصر حاضر، ظهور و گسترش گروه تروریستی داعش در غرب آسیا و شمال آفریقاست. پدیده ای که تمامی تحولات سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی در این منطقه را تحت تاثیر قرار داده و موضوع بررسی و مطالعه کارشناسان حوزه های مختلف قرار گرفته است. این مقاله درصدد بررسی تاثیرات ظهور داعش در سوریه و عراق بر معادلات سیاسی امنیتی و تحولات قدرت در خاورمیانه است. با توجه به نظریه واقع گرایی نوکلاسیک، متغیر ثابت این پژوهش، داعش و متغیر وابسته آن تحولات قدرت در منطقه خاورمیانه در نظر گرفته شده است. روش تحقیق این مقاله «توصیفی-تحلیلی» است. مطالب جمع آوری شده با استفاده از روش کتابخانه ای و اسنادی در قالب جداول به صورت کمی نشان داده می شوند و سپس بر مبنای چهارچوب نظری پژوهش مورد تحلیل قرار می گیرند. در این پژوهش ابعاد مختلف نقش داعش در تحولات خاورمیانه مورد بررسی قرارگرفته است. از دیدگاه نوشتار پیش رو، اولین و مهم ترین پیامد ظهور گروه تروریستی داعش در غرب آسیا، «تضعیف جبهه مقاومت» در مقابل رژیم غاصب اسرائیل است. این رویداد از دو جهت بررسی شده است. اول آنکه با افزایش تعداد گروه های تروریستی در خاورمیانه، توان گروه های حامی محور مقاومت صرف مقابله با آن ها می شود. دوم آنکه ظهور داعش موجب افزایش شکاف سنی و شیعه و اختلافات داخلی در جهان اسلام و در نهایت به نفع رژیم غاصب اسرائیل شده است. پیامد دیگر داعش «افزایش اسلام هراسی» در جهان است. از سویی دیگر بحران داعش موجب «تاثیرات منفی بر اقتصاد و توسعه» در منطقه شده است. بر این اساس شاهد تحلیل رفتن منابع مالی کشورهای غرب آسیا و عقب افتادن آن ها از روند توسعه اقتصادی و صنعتی هستیم. در مجموع داعش باعث بوجود آمدن آسیب های امنیتی – اقتصادی برای همه ی بازیگران در منطقه خاورمیانه شده و با به چالش کشیدن نظم نسبی موجود، ریشه های بی اعتمادی در منطقه را افزایش و چشم انداز صلح بین بازیگران منطقه را با چالش های جدی مواجه کرده است.

غرب آسیا، از همان آغاز شکل گیری نظام دولت در این منطقه، همواره بحران آلودترین منطقه در ژئوپولیتیک جهانی بوده است. این وضعیت به ویژه در هزاره جدید میلادی در اثر دخالت های فرا منطقه ای، اشغالگری نامشروع، جنگ های داخلی و منطقه ای بیش ازپیش تشدید شده اند. در حال حاضر کشورهای این منطقه یا میدان خشونت بارترین منازعات نظامی هستند یا به طور مستقیم و غیر مستقیم در آن ها درگیرند. از طرفی کنشگران فرا منطقه ای نیز مجال مداخله در این قبیل بحران ها را به دست آورده اند. از سوی دیگر، به نظر می رسد شدت یابی بحران های غرب آسیا خصلت خودتداوم یابنده نیز یافته اند، به گونه ای که تاکنون هیچ راه حل عملی امیدبخشی برای حل وفصل آن ها ارائه نشده است. بارزترین جلوه تجربی این مدعا را می توان آشکارا در بحران سوریه مشاهده کرد. تحلیل گران، در علت یابی این وضعیت، همواره بر یک یا چند عامل محدود تمرکز می کنند و در بسیاری مواقع در دام تقلیل گرایی می افتند. در این نوشتار تلاش می شود با عنایت به این سوال اصلی که «چرا بحران های غرب آسیا، با تاکید بر بحران سوریه از 2010 به بعد ماندگارند؟ » از طریق تلفیق سه سطح فرو ملی، ملی و بین المللی، مدل نظری جامعی درزمینه تبیین این وضعیت ارائه شود و با بهره گیری از آن، راهکار عملی برای برون رفت از بحران های مذکور مطرح گردد. در همین راستا، با بهره گیری از روش تبیینی تحلیلی و توسل به داده های تاریخی و شواهد تجربی روز، استدلال شده است که «پایداری تعامل عوامل قوام بخش و مجال بخش در غرب آسیا با تاکید بر موضوع بحران دولت بین المللی سوریه پس از 2010، زمینه را برای ماندگاری بحران ها در این منطقه و کشور فراهم نموده است». در نتیجه گیری، چنین استدلال شده است که بحران های ژئوپولیتیک در غرب آسیا نه تنها ماندگاری داشته اند بلکه به علت انباشتگی چالش های فرارویشان، تسری فرا منطقه ای آن ها نیز دور از انتظار نیست. راه حل عملی برای مقابله با چنین وضعیتی همانا عادی سازی نظام دولت بر پایه زدودن چالش های مجال بخش و قوام بخش خواهد بود که طبعا وجود دولت های کارآمد، مدیریت منازعات منطقه ای و فقدان مداخله قدرت های بزرگ را ضروری خواهد ساخت.

ما اینک در جهانی توامان انباشته از رسانه ها، نظام نشانه ها و بحران های کلان زندگی می کنیم. بسیاری از عرصه های زیست جهان ما مخلوق نظام نشانه ها بوده و به این اعتبار می تواند زمینه ساز بحران و تداوم بحران ها شود. به نظر می رسد اگر در رابطه میان جهان اسلام به ویژه منطقه پرآشوب خاورمیانه و غرب پس از یازده سپتامبر، این نسبت را برقرار کنیم اهمیت این موضوع دو چندان می شود. در سال های اخیر مطالعات مابعد استعماری، افق های جدیدی در زمینه قدرت و بازتولید انواع بحران ها در نسبت با شیوه عمل رسانه ها پیش روی محققان گشوده است. از زمان انتشار کتاب شرق شناسی ادوارد سعید و باب شدن مطالعات پسااستعماری، اهمیت رسانه ها برای پژوهشگران عرصه سیاست، تفکر سیاسی و جغرافیای سیاسی اهمیتی دیگر پیدا کرده است. در مقاله حاضر و با استفاده از نظریه پسااستعماری این پرسش مطرح می شود که در جهان انباشته از رسانه ها چه کسانی و در چه شرایطی به جای جهان اسلام به تولید گفتمان حقیقت مشغول اند؟ فرضیه مقاله آن است که بخش مهمی از آمریت غرب در ساحت فرهنگی، از طریق نظام رسانه ای شکل گرفته است. اهمیت این پژوهش نشان دادن تداوم ایده شرق شناسی از جهان اسلام اما این بار از طریق نظام رسانه هاست. این به آن معناست که رسانه ها ماهیت و معنای ژئوپولیتیک جهان را تغییر اساسی داده اند و رسانه ها ماهیت و معنای ژئوپولیتیک جهان را تغییر اساسی داده اند. یافته های مقاله نشان می دهد در سال های پس از یازده سپتامبر، کارکرد «مجازی سازی و حقیقت سازی رسانه ای» چگونه جای واقعیت تمدنی چون اسلام را گرفته و گفتمان های وارونه رسانه ای علیه اسلام را تبلیغ می کنند. از جمله نتایج مقاله حاضر توجه دادن خوانندگان به این مسئله است که چگونه و تحت چه شرایطی، در سال های اخیر حتی پژوهش ها و پژوهشگران جوامع اسلامی خود در دام اطلاعات رسانه ای یا اسلام رسانه ای افتاده اند. مقاله حاضر از روش توصیفی-تحلیلی استفاده کرده و با بهره گیری از چارچوب نظری پسااستعماری به نگارش درآمده است.

کشورهای ساحلی خلیج فارس همانند سایر کشورهای ساحلی، عمدتا متاثر از قوانین بین المللی مربوط به حقوق دریاها به تدوین و تصویب قوانینی ملی که منعکس کننده قلمروسازی های ادعایی آن ها بر دریا می باشد، مبادرت ورزیده اند. این ادعاها که معمولا در قوانین مناطق دریایی کشورها بازتاب می یابند، همواره مورد توجه سایر کشورها به خصوص همسایگان و قدرت های دریایی بزرگ قرار می گیرند و در صورت مغایرت با حقوق و قواعد بین المللی و یا تزاحم با حقوق و منافعشان در دریا با واکنش هایی ازجمله اعتراض دیپلماتیک روبرو گشته اند. کشور کویت نیز در راستای قلمروسازی در دریا، قوانینی را در سال های 1949، 1967 و 2014 میلادی تصویب نموده است. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی-تحلیلی، ضمن بررسی سند قانون مناطق دریایی کویت، به تحلیل کارتوگرافیکی نقشه «ضمیمه قانون» در نرم افزار Arc GIS پرداخته است. تحلیل ها نشان می دهد استفاده از خطوط مبدا مستقیم در دهانه خلیج کویت در مواردی از جمله: طول بیش از 24 مایلی خطوط محصورکننده دهانه خلیج، عدم انتشار رسمی و عمومی مختصات جغرافیایی نقاط خطوط مبدا، قرار دادن جزیره عوهه پشت خط مبدا، عدم تبعیت خط مبدا مستقیم کویت از مسیر کلی ساحل اصلی، انطباق کاملی با قواعد کنوانسیون حقوق دریاها ندارد. تحلیل کارتوگرافیکی نقشه ضمیمه قانون، نشان از تزاحم و هم پوشانی مناطق دریایی مورد ادعای کویت با قلمروهای دریایی ایران دارد. به طوری که مرز شرقی منطقه انحصاری اقتصادی و فلات قاره ادعایی کویت، از خط میانه خلیج فارس و حتی نقطه 4 خط مرز دریایی کویت-عربستان (توافق شده در سال2000م) فراتر رفته است. این قلمروگستری آشکار و عبور از خط میانه، مغایر با اصول و قواعد حقوقی بین المللی و مواد کنوانسیون 1982م، قانون مناطق دریایی جمهوری اسلامی ایران و حتی مغایر با مواد 6 و 7 قانون مناطق دریایی کویت می باشد. پیش روی مناطق دریایی کویت به سمت دریا و ترسیم آن بر روی نقشه در حالی صورت گرفته است که دو کشور ایران و کویت در زمینه تعیین و تحدید مرز فلات قاره به توافقی نرسیده اند. با توجه به وجود منابع و میادین نفت و گاز در این منطقه، این گونه اعمال و ادعاها، بر فرایند تحدید حدود مرز فلات قاره دو کشور که هنوز تحدید نشده تاثیر منفی می گذارد و مغایر با اصول و قواعد حقوق بین الملل می باشد.

یکی از ابعاد دموکراسی، فضاهای عاری از قدرت، پاسخگو و پذیرای همه آحاد جامعه است. مقوله قدرت در فضا وجوه مختلفی را شامل می شود. ازاین روی روابط زنان و مردان در شهر را می توان با نظریه های قدرت و نابرابری اجتماعی تحلیل نمود. سازوکار روابط میان زن و مرد، فرایندهای قدرت و سلطه در تصمیم گیری و بهره مندی از فضا، طراحی و شیوه های اعمال محدودیت در فضا بر حضور، رفتار و ماهیت فضاهای عمومی شهری اثرگذار است. در این پژوهش تلاش می شود ابعاد حق به شهر در فضای شهری از منظر زنان مورد واکاوی قرار گیرد. با توجه به ماهیت موضوع، پرداختن به مسئله حضور و مشارکت از منظر حق به شهر و نه صرفا ابعاد کیفیت فضای شهری از وجوه نوآوری این تحقیق به حساب می آید. برای این منظور از طریق پرسشنامه و مصاحبه اقدام به جمع آوری داده های موردنیاز شد. نوع تحقیق کاربردی بوده و تحلیل ها از طریق کمی سازی داده های کیفی و با استفاده از نرم افزار SPSS صورت می گیرد. بر این اساس دودسته سنجه های معطوف به الزامات حضور و مشارکت زنان و تنوع حضور و مشارکت زنان در فضای شهری مورد پرسش قرار گرفت. بر اساس نتایج مشخص شد که اولا، امتیاز سنجه های منتسب به حق به شهر(که بیانگر الزامات حضور و مشارکت زنان در فضای شهری است) بیشتر از امتیاز سنجه های منتسب به حق تفاوت (که بیانگر ضرورت وجود طیف متنوعی از زنان در فضا است) می باشد. ثانیا، میان متغیرهای سن، وضعیت تاهل، سطح تحصیلات و مدت زمان اقامت در فضا با حق به شهر ارتباط معناداری وجود دارد. در بیشتر سوالات، زنان پاسخگو به این موضوع اذعان کرده اند که برای حضور در فضاهای عمومی محدودیت های جدی مواجه هستند. با استفاده از تحلیل مسیر برای عوامل مرتبط بااحساس حق به شهر و مشارکت زنان مشخص شد دو سنجه تنوع حضور افراد باهدف گذران اوقات فراغت، فضاهای ویژه زنان کمترین تاثیر رادارند. از سوئی دیگر، چهار سنجه تنوع فعالیت های جاری در فضا، امنیت، روشنایی مناسب فضا در شب و عدم وجود فضاهای پنهان، تنوع حضور افراد(باهدف خرید) بیشترین تاثیر را در حق به شهر و احساس مشارکت زنان دارا است.

هر توسعه ای در مناطق طبیعی باید با برنامه ها و طرح های مدیریتی و بر اساس توان اکولوژیکی سرزمین صورت گیرد، تا به بهره برداری مستمر از این مناطق نایل شویم. ارزیابی توان اکولوژیک، به دلیل ضرورت انتخاب و بهره برداری بهینه از پتانسیل اکولوژیک سرزمین، در قالب مطالعات برنامه ریزی و مدیریت زیست محیطی به منظور حصول به اصل توسعه پایدار است. هدف از انجام این پژوهش، تعیین توان اکولوژیکی حوضه آبخیز گزدراز-لاور ساحلی برای کاربری های کشاورزی و مرتعداری و همچنین مقایسه توان اکولوژیکی منطقه برای کاربری های ذکرشده با نقشه کاربری های فعلی منطقه می باشد. در این پژوهش ابتدا با بررسی منابع مختلف، معیارها و زیرمعیارها مشخص گردیدند. معیارهای اصلی مورداستفاده، شامل: نقشه های توپوگرافی، خاک شناسی، سنگ شناسی، اقلیم، پوشش گیاهی و کاربری اراضی می باشد. سپس با تهیه پرسشنامه و با استفاده ازنظرات متخصصین، امتیازات و اهمیت مربوط به معیارها و زیرمعیارها تعیین شد و از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در محیط Expert Choice برای وزن دهی به معیارها و زیرمعیارها استفاده گردید. درنهایت تمام لایه های اطلاعاتی با استفاده از روش ترکیب خطی وزن دار ((WLC در نرم افزار Arc map روی هم گذاری گردیدند و نقشه نهایی توان اکولوژیکی منطقه برای کاربری های کشاورزی و مرتعداری به دست آمد. نتایج نشان می دهد در نقشه نهایی، کاربری های کشاورزی و مرتع داری، طبقات 1 و 2 کشاورزی بیشتر به دلیل محدویت های فرسایش و شوری و طبقات 1 و 2 مرتعداری به دلیل محدویت های شیب، اقلیم، تراکم پوشش گیاهی و عمق خاک وجود ندارد. همچنین از مجموع 19964 هکتار سطح کل حوضه، طبقه 3 کشاورزی با مساحت 3780 هکتار (93/18 درصد)، طبقه 3 مرتعداری با مساحت 6/9895 هکتار (56/49 درصد) و طبقه 4 مرتعداری با مساحت 5/6095 هکتار (56/30 درصد) موجود می باشد. یافته ها حاکی از آن است که تلفیق روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی و سامانه اطلاعات جغرافیایی جهت ارزیابی توان سرزمین و همچنین مشخص نمودن مناسب ترین معیارها در خصوص ارزیابی توان منطقه موردمطالعه می تواند در مدیریت صحیح منطقه، حفظ منابع موجود و رسیدن به توسعه پایدار مفید واقع گردد.

در دهه های گذشته و به تبعیت از جنبش روش شناختی ترکیبی در علوم اجتماعی، فراخوانی گسترده برای استفاده جغرافی دانان از روش های ترکیبی به وجود آمده است. این در حالی است که در مطالعات جغرافیایی در ایران بنا به دلایلی این روش مهجور مانده و استفاده نمی شود. ازاین رو، هدف پژوهش حاضر ریشه یابی علل استفاده اندک از روش تحقیق ترکیبی در بین اساتید و دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری در پنج دانشگاه ایران بود. برای نیل به این هدف از هر دو روش کمی و کیفی به طور متوالی اکتشافی و با اهمیت برابر استفاده شد. در این طرح ابتدا داده های کیفی گردآوری و تحلیل شد و سپس در مرحله دوم داده های کمی ( به عنوان طرح مکملی)، گردآوری و تحلیل شدند. درنهایت، هر دو تحلیل کیفی و کمی یک جا مورد تفسیر قرار گرفتند. جامعه آماری پژوهش، دانشجویان تحصیلات تکمیلی و اساتید گروه های جغرافیا و برنامه ریزی شهری 5 دانشگاه شهید بهشتی، تبریز، خوارزمی، محقق اردبیلی و زنجان بود(دلیل انتخاب این دانشگاه ها برای این پژوهش ارتباط نزدیک با اساتید و دانشجویان دوره های تکمیلی این دانشگاه ها بوده است). در این تحقیق از شیوه نمونه گیری روش ترکیبی استفاده شد. در بخش کمی از روش نمونه گیری تصادفی و تعیین حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران استفاده شد. در نمونه گیری بخش کیفی تعداد 10 نفر از اساتید گروه های جغرافیا و برنامه ریزی شهری از دانشگاه های موردمطالعه مصاحبه انجام گرفت و در بخش کمی تعداد 81 نفر با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی به عنوان حجم نمونه از بین دانشجویان تحصیلات تکمیلی این رشته در این دانشگاه ها انتخاب شدند. برای تجزیه وتحلیل داده ها از آزمون تی تک نمونه ای استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که عوامل ماهوی روش تحقیق ترکیبی که در این تحقیق عبارت اند از: مبهم بودن روش ترکیبی و ناآشنایی اساتید به این روش و همچنین عوامل ساختاری ازجمله سلایق فصلنامه ها، کمی بودن سیستم آموزشی و عدم مقبولیت روش تحقیق ترکیبی در بین اساتید از عوامل تاثیرگذار در استفاده محدود از روش ترکیبی در تحقیقات در بین اساتید و دانشجویان رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری است.

توسعه شهری بر اساس اصول توسعه پایدار یکی از مفاهیم اصلی شهرسازی در دهه های گذشته بوده است. اصطلاح توسعه پایدار شهری به معنای فراهم آوردن زمینه های لازم برای استفاده متعادل و کارآمد از منابع شهری است تا تمام شهروندان بتوانند از زیرساخت های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی شهری متناسب با نیازهای خود بهره مند شوند. تحقیق حاضر با هدف بررسی وضعیت پایداری در کلان شهر تبریز صورت گرفته است. پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی است. جامعه این پژوهش، ساکنین مناطق ده گانه تبریز می باشند. با استفاده از فرمول کوکران و به روش تصادفی ساده، 500 نفر از افراد بالای 15 سال به عنوان حجم نمونه انتخاب گردید. روایی پرسشنامه توسط کارشناسان مورد تائید قرارگرفته است. پایایی بخش های مختلف پرسشنامه نیز با استفاده از فرمول آلفای کرونباخ 876/0 الی 881/0 به دست آمد. برای ارزش گذاری متغیرها از روش تاپسیس فازی و برای ارزیابی وضعیت پایداری از مدل بارومتر پایداری استفاده شد. همچنین برای استنباط و بررسی وضعیت آزمون پذیری داده ها از آزمون های آماری Anova، آزمون T و آزمون های تعاقبی توکی و شفه استفاده شد. ترسیم نقشه های مربوط به وضعیت پایداری مناطق شهری تبریز با استفاده از نرم افزار GIS صورت گرفته است. بر اساس نتایج به دست آمده، منطقه 8 پایدارترین و منطقه 3 ناپایدارترین منطقه در شهر تبریز است. همچنین کل مناطق ده گانه تبریز با ارزش پایداری 591/0 در وضعیت پایداری متوسط قرار دارند. وضعیت کل مناطق ازنظر رفاه انسانی و رفاه اکوسیستمی نیز به ترتیب برابر با 548/0 و 515/0 بوده است. نتایج آزمون های T و Anova نیز نشان داد که مطابق نتایج بارومتر پایداری به ترتیب ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی قرار دارند. آزمون های توکی و شفه نیز شکاف پایداری بین ابعاد مختلف پایداری را اثبات نمود. درنهایت با توجه به یافته های پژوهش و با در نظر گرفتن وضعیت مناطق ده گانه شهر تبریز، پیشنهادات کاربردی متناسب با ابعاد مختلف توسعه پایدار شهری ارائه شده است.

کم ارتفاع های بریده[1] به عنوان یک کم ارتفاع بسته در تروپوسفر میانی و بالایی تعریف می شوند که به طور کامل از جریان اصلی بادهای غربی جداشده اند. کم ارتفاع بریده یکی از پدیده های اثرگذار بر اقلیم ایران می باشد. هدف از این مقاله بررسی میزان این اثرگذاری و ارتباط آن با برخی شاخص های پیوند از دور می باشد. ویژگی های کم ارتفاع های بریده در ایران، برای دوره 2015-1976 مطالعه گردید. برای شناسایی این سیستم ها از الگوریتم رائول نی یتو، باقابلیت شناسایی خودکار، استفاده گردید. این الگوریتم از داده های میانگین روزانه ارتفاع ژئوپتانسیل ترازهای 500 و 600، باد مداری در تراز 500 هکتوپاسکال و دمای تراز 500 هکتوپاسکال، از پایگاه داده های مرکز ملی پژوهش های جوی[2] استفاده می کند. نتایج نشان داد که بیشترین فراوانی کم ارتفاع های بریده در ایران، در فصل بهار و با یک بیشینه در ماه مارس می باشند. در دوره آماری 40 ساله، فراوانی رخداد این سیستم ها، روندی مثبت دارد. بررسی طول عمر این سیستم ها نشان داد که بیشترین فراوانی را کم ارتفاع های بریده با ماندگاری 2 روز دارند. در بررسی فصلی طول عمر، مشخص گردید که در فصول زمستان و بهار برتری با طول عمر 2 روز و در فصول تابستان و پاییز بیشتر کم ارتفاع های بریده طول عمر یک روز داشته اند. در سال های لانینا، فراوانی کم ارتفاع های بریده در ایران عموما بالاتر از میانگین و در سال های ال نینو، فراوانی این سیستم ها کمتر از میانگین مشاهده گردید. در خصوص ارتباط با نوسان اطلس شمالی، فازهای منفی نوسان اطلس شمالی، همراه با فراوانی کمتر کم ارتفاع های بریده و فازهای مثبت نوسان اطلس شمالی، همراه با فراوانی بیشتر این سیستم ها می باشند. همچنین در ماه هایی با فاز مثبت (منفی) نوسان اطلس شمالی، بیشترین رخداد کم ارتفاع های بریده در فصل گرم (سرد) مشاهده گردید. نهایتا در این مقاله یک مطالعه موردی از رخداد کم ارتفاع بریده در شمال ایران، در فوریه 1991 که در بازوی شرقی بندال امگا شکل گرفته، بررسی گردید.

برآورد دمای سطح زمین (LST) برای طیف گسترده ایی از برنامه ریزی های کاربردی مانند کشاورزی، جزیره حرارتی شهری (UHI)، مدیریت انرژی، فرین های آب هوایی و مطالعات دگرگونی آب و هوایی کاربرد دارد. فرآورده های LST مودیس به به صورت پیوسته و در ردیف های منظم ارائه می شوند و تغییرات فضایی-زمانی را به شکل محصولات روزانه، هشت روزه و ماهانه به صورت جهانی پردازش می کنند. هدف از این پژوهش واکاوی برونداد داده های سنجنده مودیس به منظور توزیع دمای شب هنگام سطح زمین در گستره ایران است. به این منظور داده های دمای سطح زمین مودیس که با استفاده از خوارزمیک روز-شب تولید شدند؛ برای دوره آماری 2001-2015 میلادی مبتنی بر برونداد فرآورده موسوم به MOD11C3 (V5) استخراج گردید. سپس آرایه ای به ابعاد 62258×4855 تشکیل شد. در این آرایه 62258 تعداد یاخته ها با تفکیک مکانی 5 کیلومتر و 4855 نماینده روزها تعیین و در گام بعدی این آرایه به 62258×12 تقلیل یافت که 12 نماینده ماه های سال می باشد. برای پایش نهایی از روش زمین آمار کریجینگ برای پهنه بندی دمای سطح زمین استفاده شد. نتایج نشان داد کمینه دمای شب هنگام سطح زمین ازنظر زمانی در ماه های دسامبر تا فوریه رخ می دهد و میزان آن تا 20-درجه سلسیوس می رسد. ازنظر مکانی نیز این مناطق منطبق بر ارتفاعات و الگوی ناهمواری ها، به ویژه نیمه غربی، شمالی و شمال غرب و شمال خراسان می باشد. ماه سپتامبر واسطه دگرش دمای شب هنگام سطح زمین از دوره گرم سال به دوره سرد سال و ماه مارس واسطه دگرش دوره سرد سال به دوره گرم سال محسوب می شود. کانونی از دماهای گرم شب هنگام سطح زمین در ماه های مختلف سال قابل مشاهده است. ازنظر زمانی این دماهای گرم از آوریل تا سپتامبر بر مناطق گرمسیری حکم فرمایی می کنند. تنوع دمای شب هنگام سطح زمین در ایران زیاد است، ارتفاعات و ناهمواری ها عامل کارسازی در شکل گیری وضعیت و میزان دمای شب هنگام سطح زمین در ایران محسوب می شوند.

چند دهه فعالیت با رویکردهای مختلفی هم چون: انقلاب سبز، صنعتی سازی روستاها و توسعه یکپارچه روستایی، نتوانست مسئله فقر روستایی را حل کرده و بسیاری از معضلات ناشی از فقر روستاییان حل نشده باقی ماندند، بنابراین نیاز بود که رویکردی جدید که در آن بر مردم فقیر و آسیب پذیر روستایی تمرکز کند، در عرصه نظریه های توسعه روستایی برای ایجاد حیاتی مجدد در روستاها ظهور کند. امروزه جهت رفع فقر به عنوان یکی از موانع اصلی تحقق پایداری نظام روستایی بر تامین معیشت پایدار روستاییان تاکید می گردد این در حالی است که در رویکرد معیشت پایدار نیز، تاکید اصلی، جهت پایدار بودن معیشت و رفع فقر بر متنوع اقتصاد روستایی با تاکید بر فعالیت های غیر کشاورزی می باشد. در این راستا امروزه، گسترش گردشگری با توجه به استقبال گسترده و پتانسیل های نواحی روستایی به عنوان راه کاری مطمئن و مکمل، جهت تامین معیشت پایدار روستاییان مطرح شده است. با توجه به این امر، پژوهش حاضر، دراین ارتباط و به منظور ارزیابی نقش گردشگری در تامین معیشت پایدار روستاییان روستاهای هدف گردشگری دهستان اورامان که قبل از توسعه گردشگری به دلیل انزوای جغرافیایی و فقدان زیرساخت های توسعه در سطح نازل معیشتی قرار داشتند؛ انجام گرفته است. نوع پژوهش، توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر رویکرد کمی-کیفی می باشد. گردآوری اطلاعات آن از منابع اسنادی و میدانی مبتنی بر مصاحبه و توزیع تصادفی پرسشنامه در میان250 نفر از سرپرستان خانوار دهستان اورامان بوده که به روش کوکران از میان1110 سرپرست خانوار روستاهای هدف گردشگری، تعیین حجم گردیدند. نتایج تجزیه وتحلیل داده های گردآوری شده با شاخص مهم آمار توصیفی(میانگین) و آزمون های آمار استنباطی(t تک نمونه ای، t زوجی، ویلکاکسون، خی دو، رتبه ای فریدمن) نشان از اثرگذاری مثبت گردشگری در بهبود سطح معیشت و تامین پایداری معیشت روستاهای هدف گردشگری دهستان اورامان دارد. در این راستا نیز کاهش سطح آسیب پذیری و افزایش میزان دارایی های معیشتی موجب شده تا توسعه گردشگری به عنوان استراتژی مهم معیشتی در سطح روستاهای منطقه مطرح گردد.

امروزه کارآفرینی یکی از مهم ترین راهبردهای توسعه جوامع محلی است که در راستای توسعه آن، انجام مطالعات پایه ای در این زمینه از الزامات اساسی می باشد. با توجه به اهمیت کارآفرینی در توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع امروزی، تبیین وضعیت شاخص های کارآفرینی در میان روستاییان و همچنین شناسایی عواملی که می توانند در تقویت شاخص های کارآفرینی موثر واقع شوند، از اهمیت بسزایی برخوردار است. هدف از پژوهش کمی حاضر که با روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته است، بررسی و سنجش وضعیت شاخص های کارآفرینی و شناسایی عوامل موثر بر آن در سکونتگاه های روستایی شهرستان روانسر است. ابزار گردآوری داده ها، پرسش نامه بوده است. جامعه آماری پژوهش را کلیه سرپرستان خانوار روستایی شهرستان (5668 نفر) تشکیل می دهد. جهت دستیابی به اهداف پژوهش از آزمون های مقایسه میانگین، جدول توزیع فراوانی، ضرایب همبستگی پیرسون و اسپیرمن و رگرسیون چند متغیره در نرم افزار SPSS استفاده شده است. نتایج پژوهش در خصوص برخورداری سرپرستان خانوار موردبررسی از شاخص های کارآفرینی نشان داد میزان برخورداری 2/39 درصد پاسخ گویان در سطوح بسیار ضعیف و ضعیف، 5/45 درصد در سطح متوسط و حدود 3/15 درصد در سطوح زیاد و بسیار زیاد بوده است. به طورکلی میانگین محاسبه شده برای برخورداری روستاییان از شاخص های کارآفرینی، 74/2 بود که در سطحی پایین تر از متوسط قرار دارد. نتایج رگرسیون چند متغیره نشان داد پنج متغیر شناسایی شده توانسته اند حدود 70 درصد واریانس شاخص های کارآفرینی در محدوده موردمطالعه را تبیین نمایند. متغیرهای شناسایی شده و درصد تبیین هر یک از آن ها به ترتیب اهمیت عبارت اند از: پایگاه اقتصادی اجتماعی (391/0)، دسترسی به امکانات و تسهیلات (315/0)، سرمایه اجتماعی (244/0)، عملکرد نهادهای مدیریتی (240/0) و مالکیت منابع سرمایه ای (191/0). نتایج بررسی رابطه شاخص های کارآفرینی با متغیرهای موردبررسی نشان داد در بین 11 متغیر موردبررسی، رابطه کارآفرینی با متغیرهای جنس؛ دسترسی به اینترنت، سن، بعد خانوار و فاصله تا مراکز ضروری، به لحاظ آماری معنادار نبوده است و متغیرهای ذکرشده رابطه ای با کارآفرینی ندارند.

فرهنگ سیاسی هر ملتی نماد رفتارهای یک ملت نسبت به مقولات مرتبط همچون حکومت، قدرت، روابط خارجی و یکی از عناصر مهم موردمطالعه در جامعه شناسی، تاریخ، علوم سیاسی و دیگر حوزه های مرتبط می باشد. در یک جامعه، سنت های سیاسی، کارکرد نهادهای عمومی، هیجانات سیاسی شهروندان و همچنین سبک عمل رهبران نتایج تصادفی حوادث تاریخی نیستند بلکه جزئی از یک کل معنادار و تناسب یافته می باشند که فرهنگ سیاسی جامعه را تشکیل می دهند. این در حالی است که هر پدیده ظهور یافته در یک کشور اعم از فرهنگ سیاسی، به طور مبنایی از ابعاد طبیعی و انسانی فضای جغرافیایی محل استقرار خود نیز تاثیر می پذیرد. فرهنگ سیاسی در ایران نیز مراحل و دگرگونی های زیادی را پشت سر گذاشته است و مطالعه این فرایند بدون توجه به بنیاد جغرافیایی ناکافی بوده و توجه به ابعاد جغرافیایی فلات ایران می تواند بخشی از علل ظهور فرهنگ سیاسی در ایران را نمایان سازد. با توجه به وسعت موضوعات موردمطالعه در فرهنگ سیاسی ایران در این پژوهش کوشش گردیده بنیادهای جغرافیایی میل به تمرکزگرایی در حکمرانی و علل قوام آن در قرن اخیر در اذهان و رفتارهای سیاسی دولت مردان و شهروندان با اتکا به روش شناسی توصیفی تحلیلی تحلیل گردد. یافته های پژوهش نمایانگر آن است یکی از عمده ترین سرچشمه های تکوین مقبولیت حکمرانی بسیط در فرهنگ سیاسی دولت-ملت در ایران درنتیجه عواملی هم چون موقعیت استراتژیک ایران و تنوع خرده فرهنگ های انسانی، همچنین وجود منابع طبیعی و فسیلی بی بدیل موجود در ایران و اثرات آن در افزایش قدرت دولت در بین نیازی به جامعه مدنی می باشد. ضمن اینکه موقعیت جغرافیایی حائل ایران مابین قدرت های بری و بحری و صدمات و خساراتی که از این بابت بر ملت ایران وارد گردید؛ سبب ایجاد حس تنفر نسبت به قدرت های بیگانه در اذهان حکومت و ملت ایران و اعتقاد به تمرکز تصمیم گیری برای مقابله با چنین اهدافی در فرهنگ سیاسی ایران گردیده است.