اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1399 | دوره:12 | شماره:44 |تعداد مقالات:8

بعضی از عناصر سنگین مانند مس و روی برای متابولیسم ماهی و انسان ضروری هستند، در حالی که غلظت بیش از حد فلزات سنگین اکوسیستم را مختل می کند، زیرا برخی از این موارد باعث تخریب بالقوه محیط زیست موجودات زنده می شوند. ماهی ها عمده ساکنان این محیط ها هستند که می توانند تحت تأثیر آلاینده های سمی قرار بگیرند. ورود این این آلاینده ها به ماهی و انتقال به انسان می تواند بیماری های متعددی را برای انسان ایجاد کند. ماهی سفید ازجمله ماهیان بازارپسند و ممتاز شیلاتی محسوب می شود که بررسی میزان فلزات سنگین آن ازنظر میزان سلامت و همچنین سلامت غذای جامعه اهمیت دارد. این تحقیق باهدف بررسی میزان تجمع فلزات سنگین کروم، روی و مس در بافت عضلانی ماهی سفید تالاب انزلی، بررسی همبستگی این عناصر با طول و وزن ماهی و مقایسه غلظت این فلزات با استاندارد FAO انجام شد. برای اجرای این تحقیق تعداد 30 فطعه ماهی سفید از هر یک از مناطق شمال (انزلی) و جنوب (صومعه سرا) تالاب انزلی در فصل زمستان سال 1396 صید شد. میزان تجمع عناصر سنگین در بافت خوراکی با استفاده از روش اسپکتروفتومتری اتمی شعله ای اندازه گیری شد. میانگین وزن نمونه ها در مناطق شمال و جنوب تالاب 468-460 گرم و میانگین طول 40/32– 31 سانتی متر بود. میانگین روی در ماهی سفید مناطق شمال (32/11) و جنوب تالاب (61/13) میکروگرم/گرم اختلاف معنی دار داشتند (05/0 P<). اما میانگین کروم در مناطق شمال و جنوب (00/0) میکروگرم/گرم و مس در مناطق شمال (47/2) و جنوب (66/3) میکروگرم/گرم تالاب اختلاف معنی دار نداشتند (05/0P>). میانگین روی و مس در مقایسه با استاندارد جهانی (FAO) به طور معنی-داری کمتر بود (05/0 P<). در این مناطق تجمع روی از مس و کروم و تجمع مس از کروم در ماهیچه خوراکی ماهی سفید تالاب انزلی بیشتر بود. فلزات مورد مطالعه در بافت خوراکی نمونه های صید شده از مناطق شمال و جنوب تالاب تفاوت معنی دار نشان ندادند (05/0> P). بر اساس نتایج اندازه گیری کروم ارتباط این فلز با طول و وزن قابل بررسی نبود. در بافت خوراکی ماهی سفید صید شده از مناطق شمال و جنوب تالاب، طول و جنسیت با فلزات روی و مس همبستگی منفی داشتند. در منطقه جنوب تالاب همبستگی مثبت بین وزن و غلظت فلز مس اتفاق افتاد. در منطقه شمال تالاب همبستگی بین سن با فلز مس در ماهی مورد مطالعه منفی بود. همچنین تفاوت معنی-دار در همبستگی مشاهده نشد (05/0P>). بین تجمع فلزات کروم، روی و مس با جنسیت ارتباط وجود نداشت. با توجه به این که حد مجاز کروم، روی و مس توسط غذا و دارو 0، 50 و 20 میکروگرم/گرم اعلام شده است، بنابراین ازنظر بهداشت مواد غذایی ماهی سفید صیدشده از مناطق شمال و جنوب تالاب انزلی ازنظر میزان تجمع روی، مس و کروم برای مصارف انسانی مناسب بوده و فاقد عوارض جانبی برای انسان است.

تالاب ها از مهم ترین عرصه های محیط زیست اند که در حفظ و بهبود تنوع زیستی، بهبود کیفیت هوا و اقلیم های محلی نقش جدی ایفا می نمایند، اما با توسعه صنعتی شدن و گسترش شهرها در حاشیه طبیعت این دسته از مظاهر محیط زیست در تهدید نابودی قرار دارند. از این منظر، ارزیابی و پهنه بندی کیفی تالاب ها به منظور رسیدن به شناختی از مکانیسم طبیعی دارای اهمیت ویژه است. در این تحقیق، از یک رویکرد مکانی-زمانی کریجینگ برای بررسی الگوی کیفی حاکم بر تالاب بامدژ بر اساس شاخص کیفیت آبی ایالات متحده آمریکا، شاخص تجمعی کیفیت آبی مطابق با استاندارد کانادا و چند شاخص دیگر استفاده شد. تالاب بامدژ که یکی از تالاب های مهم واقع در شمال اهواز در استان خوزستان بوده و عمده ترین آورد آن از رودخانه شاوور و پساب مزارع بالادست تأمین می شود. این تالاب در بالادست متأثر از بند تنظیمی شاوور است که بده ورودی به تالاب را کنترل نموده و با توجه به خروجی در پایین دست، میزان مصارف به منظور کشاورزی و دام پروری را تعیین می نماید. این تحقیق در سال 1396، بر اساس نمونه برداری های ماهانه انجام شده در 23 نقطه با بیش از 20 خصوصیات فیزیکی و شیمیایی از تالاب در سال 1389-1388 انجام شد. نتیجه این مطالعه به منظور درک بهتر رفتار کیفی تالاب هدف بر اساس شاخص های مختلف، مورد استفاده قرار گرفته و تطابق رویکردهای و شاخص های مختلف پهنه بندی کیفیت تالاب مورد سنجش قرار گرفته و نقشه های کیفیت تالاب با توجه به شاخص های مورد بررسی تهیه شد. نتایج نشان داد که شاخص NSF بین 50 تا 90 درصد در فروردین ماه می باشد در نتیجه بخش عمده تالاب دارای کیفیت متوسط تا خوب بود. همچنین، با توجه به مقدار شاخص NSF در خردادماه، کیفیت تالاب کاسته شده و در محدوده متوسط قرار گرفته است. حداکثر مقدار شاخص CCME نیز برابر با 79 درصد و حداقل آن 4/31 درصد است در نتیجه وضعیت کیفی تالاب در محدوده نامناسب تا مناسب قرار دارد. در مجموع، با توجه به نقشه های کیفیت تهیه شده تالاب، می توان اذعان داشت که شاخص های کیفیت در شمال شرقی، غرب و در برخی مواقع در جنوب شرقی وضعیت بهتری قرار دارند.

انسان علیرغم استفاده های گوناگون از آب رودخانه ها به علت توسعه جوامع بشری و گسترش صنایع، همواره از منابع مهم آلودگی آب های جاری بوده است. برای تعیین کیفیت آب ها از شاخص های متعددی استفاده می شود. امروزه از موجودات آبزی به عنوان شاخص کیفی آب بهره های شایانی به عمل می آورند. در این مطالعه دیاتومه های رودخانه عنبران که در شهرستان نمین در شرق استان اردبیل واقع شده است در سال 1396 موردبررسی قرار گرفت. جهت بررسی دیاتومه های رودخانه عنبران، 4 ایستگاه نمونه برداری انتخاب شد. در هر ایستگاه، نمونه های جلبکی از بستر سنگی نمونه برداری گردید. همچنین نمونه های آب نیز در ظروف یک لیتری برداشته شد و جهت تعیین میزان نیترات، آمونیوم، سولفات، فسفات، سیلیس، کلر، کلسیم و BOD و COD به آزمایشگاه منتقل گردید. میزان اکسیژن محلول، دما، هدایت الکتریکی، شوری، pH و TDS نیز با استفاده از دستگاه پرتابل در محل اندازه گیری شد. برای بررسی ارتباط بین گونه های دیاتومه ای و عوامل محیطی از روش رسته بندی با استفاده از نرم افزار CANOCO 5 استفاده گردید. به طور کلی در این بررسی 45 گونه متعلق به 27 جنس و 13 تیره دیاتومه شناسایی شد که بزرگ ترین جنس ازنظر تعداد گونه ها Nitzschia با 5 گونه بود. گونه های غالب در ایستگاه های این رودخانه شامل Planothidium lanceolatum، Cocconeis placentula، Cymbella affinis و Planothidium frequentissimum بودند که جزو گونه های شاخص آب های یوتروف می باشند. بر اساس آنالیز رسته بندی PCA مهم ترین عوامل تأثیرگذار روی پراکنش دیاتوم ها، pH، فسفات، BOD، COD، دما، نیترات و آمونیوم بودند. بر اساس داده های تنوع گونه ای این رودخانه در وضعیت کمی آلوده قرار داشت.

مطالعه حاضر با هدف بررسی وضعیت آرایه شناختی جمعیت جنس Turcinoemacheilus رودخانه گاوه ر ود از حوضه تیگریس براساس ژن زیر واحد 1 سیتوکروم اکسیداز (COI) و ریخت شناسی آن در سال 1395 به اجرا درآمد، چراکه ویژگی های ریختی شامل ریخت سنجی و الگوی رنگی این جمعیت کاملاً متفاوت از سایر جمعیت های گزارش شده این جنس در حوضه تیگریس بود. برای این منظور پس از نمونه برداری، DNA نمونه ها به روش فنل-کلروفرم استخراج و ژن سیتوکروم COI طی فرآیند PCR تکثیر و پس از خالص سازی توالی یابی شد. بر اساس نتایج نمونه های رودخانه گاوه رود در درخت تبارزایی ترسیم شده با سایر جمعیت های گونه Turcinoemacheilus kosswigi با فاصله ژنتیکی 61/0 درصد در یک کلاد قرار گرفتند. به علاوه این جمعیت T. kosswigi تفاوت ریختی مشهودی را با سایر جمعیت های آن نشان داد و به واسطه داشتن باله دمی بریده و صاف (در مقابل کمی فرورفته بودن)، فقدان لکه سیاه پررنگ در قاعده باله پشتی و تجمع وجود لکه های ملانوفور در محل اتصال باله دمی قابل تشخیص می باشد.

پژوهش حاضر در سال 1397 با هدف تاثیر گیاه پالایی جهت کاهش پارامترهای فسفات، نیترات، اکسیژن خواهی شیمیایی (COD) و اکسیژن خواهی بیوشیمیایی (BOD) فاضلاب شهر اهواز طی 90 روز زمان ماند انجام شد. برای انجام آزمایشات این پژوهش از طرح کاملا تصادفی در قالب 4 تیمار و 3 تکرار استفاده گردید و مراحل انجام تحقیق آزمایشگاه خاک شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز انجام شد. گیاهان لویی (Typha Latifolica) و علف هفت بند (Polygonum aviculare) با توجه به آب و هوای منطقه گرمسیری استان خوزستان انتخاب شدند. در این پژوهش درصد حذف پارامترهای اکسیژن خواهی بیوشیمیایی، اکسیژن خواهی شیمیایی، نیترات، فسفات به وسیله گیاه لویی به ترتیب 40/55، 13/59، 35/57، 38/52 درصد به دست آمد. همچنین راندمان حذف پارامترهای مورد مطالعه به وسیله گیاه علف هفت بند نیز به ترتیب 89/25، 80/61، 98/73، 04/59 درصد بوده است. راندمان حذف نیترات، فسفات در علف هفت بند بیشتر از گیاه لویی بود. بر اساس نتایج به دست آمده گیاه لویی و علف هفت بند در تیمارهای دوم و چهارم بر مقادیر اکسیژن خواهی بیوشیمیایی، اکسیژن خواهی شیمیایی، فسفات، نیترات تاثیر داشته و طی زمان ماندهای مورد مطالعه طی 90 روز سبب کاهش این پارامتر شده است. مقادیر اکسیژن خواهی بیوشیمیایی، اکسیژن خواهی شیمیایی، اسیدیته، هدایت الکتریکی در مقایسه با استانداردهای سازمان حفاظت محیط زیست ایران و آمریکا جهت کاربری آبیاری کشاورزی پایین تر بود، اما میزان نیترات بالاتر به دست آمد.

تامین آب، تامین عوفه دام های منطقه، پناهگاه حیات وحش، اشتغال و بهره برداری انسانی، پژوهش و آموزش، تعدیل آب و هوا و خدمات تفریحی از جمله کارکردهای تالاب ها محسوب می شوند. این تحقیق با هدف برآورد ارزش اقتصادی تالاب بین المللی گندمان با مساحتی بالغ بر 1100 هکتار در استان چهارمحال و بختیاری و ارائه آن به دستگاه های ذیربط جهت حفاظت هرچه بیشتر از آن در سال 1396 انجام شده است. ابزار جمع آوری اطلاعات در این مطالعه، پرسشنامه می باشد و اطلاعات گردآوری شده با استفاده از آمار توصیفی و رگرسیون لاجستیک و به کمک نرم افزارهای SPSS و SHAZAM مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که بین متغیر مبلغ پیشنهادی و احتمال تمایل به پرداخت پاسخ گویان، رابطه ای منفی و معنی دار در سطح پنج درصد وجود دارد. همچنین بین متغیرهای درآمد ماهانه و سن بازدیدکنندگان از تالاب با احتمال تمایل به پرداخت آنان، رابطه ای مثبت و معنی دار در سطح ده درصد به دست آمده است. به علاوه براساس مفهوم اثر نهایی، یک واحد افزایش در مبلغ پیشنهادی، درآمد ماهانه و سن پاسخ گویان به ترتیب منجر به کاهش 09/0 درصدی، افزایش 19 درصدی و نیز افزایش یک درصدی در احتمال تمایل به پرداخت آنان خواهد شد. با استفاده از مدل لاجیت برآورد شده، مقدار مورد انتظار(میانگین) تمایل به پرداخت برای هر بازدیدکننده معادل 2/5831 تومان و ارزش تفرجگاهی تالاب بین المللی گندمان حدود 175 میلیون تومان به دست آمده است.

ارزیابی غلظت فلزات سنگین در محیط های آبی می تواند در جهت انجام اقداماتی برای بهبود کیفیت شرایط محیطی مؤثر باشد. لذا مطالعه حاضر جهت ارزیابی آلودگی فلزات سنگین در آب و رسوبات نقاط تأمین آب تصفیه خانه های شهرستان اهواز و ملاثانی در طول رودخانه کارون و تأثیر پارامترهای فیزیکوشیمیایی بر غلظت این آلاینده ها صورت گرفت. بدین منظور شش ایستگاه در طول رودخانه انتخاب و به صورت تصادفی از هر ایستگاه سه نمونه آب و رسوب در تابستان و زمستان 1394 برداشت شد. پس از انتقال نمونه ها به آزمایشگاه و هضم نمونه ها، سنجش فلزات سنگین با استفاده از دستگاه جذب اتمی شعله صورت گرفت. از نرم افزار SPSS و نیز آزمون های آماری ANOVA، T-test و همبستگی پیرسون جهت تجزیه و تحلیل نتایج فلزات و پارامترهای مورد بررسی در آب و رسوبات استفاده گردید. براساس نتایج میانگین غلظت فلزات Pb، Zn، Cr و Cd در آب به ترتیب 62/0± 1/3، 04/1± 42/4، 45/1± 29/6 و 06/0± 31/0 g/lµ و در رسوب 7/3± 8/19، 20/7± 9/65، 5/6± 8/41 و 25/0± 1/2 g/gµ اندازه گیری شد. نتایج آنالیز واریانس یکطرفه نشان داد میانگین فلزات و پارامترهای فیزیکوشیمیایی در بین ایستگاه های مختلف دارای اختلاف معنی داری هستند (05/0>P). آزمون T-test نیز اختلاف معنی داری را در مقایسه غلظت فلزات و پارامترها (به جز DO و دانه بندی) بین دو فصل نشان داد (05/0>P). بررسی ارتباط بین پارامترهای فیزیکوشیمیایی (pH، EC، TDS، دما و شوری) و میزان فلزات در آب رودخانه نشان داد پارامترهای مختلف بر میزان انحلال فلزات در آب رودخانه تاثیر متفاوتی دارند. ارتباط بین پارامترهای فیزیکوشیمایی رسوب با میزان فلزات در رسوبات رودخانه نیز نشان داد اندازه ذرات رسوب تأثیر قابل توجهی بر توزیع مکانی و تجمع فلزات در رسوب ندارد، در حالی که درصد مواد آلی با میزان تمام فلزات رابطه مثبت معنی داری نشان داد. یافته های این مطالعه اطلاعات مفیدی را در مورد توزیع پارامترهای فیزیکوشیمیایی و غلظت فلزات سنگین در رودخانه کارون ارائه می دهد که می تواند به نظارت و ارزیابی آب در منطقه کمک کند.

امروزه حفاظت از منابع طبیعی، بدون توجه به نقش جوامع محلی به منظور حفاظت نوین و بهره وری پایدار، امکان پذیر نیست؛ زیرا مشارکت مردم محلی در حفاظت از این سرمایه های طبیعی گامی مؤثر و بزرگ در حراست از آن هاست. تالاب گوری بلمک بزرگ ترین تالاب شهرستان پل دختر به مساحت 562 هکتار در سال 1375 توسط افراد ذی نفع اولیه با احداث زه کشی از طریق حفر کانال های به طول هفت کیلومتر آب تالاب را به رودخانه کشکان تخلیه نمودند. پژوهش حاضر که در پاییز 1398 صورت گرفت، ازنظر هدف کاربردی و از نوع تحقیقات توصیفی-همبستگی محسوب می شود که تکنیک جمع آوری داده ها پرسشنامه قبل از آموزش و بعد از آموزش است. جامعه آماری موردبررسی در این پژوهش تعداد 37 دانش آموزان مختلط دبیرستان مقطع متوسطه اول شهید مؤمنی می باشند. آموزش دانش آموزان در 7 روز که شامل 5 جلسه آموزشی که تلفیقی از پرسش و پاسخ، بحث گروهی، سخنرانی و برای تجزیه وتحلیل داده ها، از آزمون کای دو استفاده گردید. نتایج ارزیابی نگرش تالابی عامل های «دانش عمومی تالاب» و «مدیریت مشارکتی احیای تالاب» دانش آموزان قبل از آموزش بیانگر امتیاز نمرات 08/12 با انحراف معیار 81/1 و بعد از آموزش با افزایش 58/4 میانگین نمرات به 66/16 با انحراف معیار 57/1 می باشد. در بین 5 متغیر این دو عامل، متغیر مشارکت در فرهنگ سازی زیست محیطی تالاب با 96/4 بیشترین افزایش نمرات بعد از آموزش را دارا بود. مقایسه میانگین امتیاز نگرش دانش آموزان بر اساس آزمون کای دو بیانگر تفاوت معناداری با احتمال 99 درصد اطمینان بین نگرش دانش آموزان قبل از آموزش و بعد از آموزش دارد.