پژوهش های ادبیات تطبیقی
سال:1398 | دوره:7 | شماره:2 (پیاپی 20) |تعداد مقالات:8

اندرزنامه های سیاسی، یک مرحله مهم توسعه اندیشه سیاسی و ارائه کارویژه های سنتی دستگاه حکومت در جهان هستند که قرن ها نگارش آن ها تداوم یافت. ریشه پیدایش اندرزنامه های سیاسی وجود شکل سنتی حکومت، یعنی حکومت های استبدادی و خودکامه بود، لذا با شکل گیری کشورهای مدرن در جهان، تاریخ مصرف این سبک نگارشی نیز پایان یافت. اندرزنامه های سیاسی متونی در زمینه آیین های عملیاتی کشورداری و روش های مطلوب اداره حکومت هستند. در ایران و جهان اسلام این سنت ادبی از محبوبیت ویژه ای برخوردار بود. تاکنون مقالات و کتاب های زیادی در ارتباط با این سنت ادبی به ویژه از دیدگاه اندیشه سیاسی به نگارش در آمده است؛ اما مقاله فوق تلاش دارد تا با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به بررسی تحلیلی این منابع و نیز فلسفه پیدایش و توسعه، ماهیت، اهداف، ویژگی ها و کارکردهای اندرزنامه های سیاسی بپردازد. همچنین نشان داده می شود، مهم ترین کارویژه اندرزنامه های سیاسی ارائه طرح های عملیاتی کشورداری به حکومت ها بوده است.

بعد از جنگ جهانی دوم، مفهوم انسانِ دیگر جایگاه تازه ای در فلسفه ی غرب پیدا کرد. مسئله ی مواجه یِ انسان با انسانی دیگر، منجر به طرح نظریه ی "دیگری" به مثابه "غیریت" شده است که سرانجام به امر اخلاقی منتهی می شود. در راستایِ این تغییراتِ اخلاق محور، امانوئل لویناس واقعیتِ هستیِ دیگری را مطرح می کند و حضور و جایگاهش را در زندگی، هویت و احساسات ما گریز ناپذیر می داند. دراین پژوهش به تحلیل روابط عاطفی میان شخصیت های دو رمان «دو منظره» اثر غزاله علیزاده و « مادام بواری» اثر گوستاو فلوبر بر مبنای آرای فلسفی لویناس می پردازیم. این پژوهش را با بررسی مبانی فلسفی-نظری لویناس در باب مسئله ی "دیگری" آغاز می کنیم. در بخش های بعدی خواهیم دید که یکی از درون مایه های اصلیِ آثار فلوبر و علیزاده، اهمیتِ جایگاهِ "دیگری" در روابط شخصیت هاست. سپس به مطالعه ی وجوه مختلف مفهوم "دیگری" هم چون "چهره"، "احساس مسئولیت" و "امر زنانگی" خواهیم پرداخت و در آخر با تحلیل این ابعاد در بازخوانی روابط میانِ شخصیت ها، نوشته ی خود را به اتمام می رسانیم. در مجموع، محور اصلی این پژوهش، شرح و بررسی چگونگی مواجهه ی شخصیت های این دو رمان، هریک در موقعیتِ زیست خود، با امرِ "دیگری" است.

بحران هویت و دوپارگی وجودی از موضوعات محوری ” ادبیات مهاجرت“ است، در همین حال یکی از شاخصه­ های ساختاری اصلی ادبیات ” پسااستعماری“ تلاش نویسندگان بر واژگونی جایگاه قدرت ما بین زبان استعمار­ گر و زبان استعمارزده یا به عبارتی دیگر مقابله نرم با استعمار است. بدین­ ترتیب بررسی داد و ستد هوشمندانه­ ای که در آثار ادبی مابین دو زبان استعمارگر و استعمارزده صورت می­ گیرد مبین موضع، مهارت و خلاقیت نویسنده در بکارگیری ابزار زبان است. هدف از نگارش این جستار برجسته­ سازی تأثیر تجربیات مشترک و همسان نویسنده ایتالیایی-سومالیایی، کریستینا اوباکس علی­ فرح و نویسنده الجزایری تبار و فرانسوی زبان، آسیه جبار در نگارش دو رمان ایشان با عناوین مادر کوچک و ناپدیدی زبان فرانسه است. در این جستار ابتدا شیوه و فن نگارش این دو نویسنده را بر اساس نظریات صاحب­ نظر ادبیات پسااستعماری، شانتال زابوس، بررسی کرده و سپس با تأکید بر رویکرد مکتب امریکایی و به روش تحلیلی – تطبیقی ارتباط تنگاتنگ اصل زبان با مفهوم هویت را برجسته می­ کنیم.

هانس کریستن آندرسن (1805-1875) شاعر، قصه­ پرداز و نمایش نویس مشهور دانمارکی پدیدآورنده 160 داستان و افسانه، 800 قطعه شعر و 6 رمان است. یک ویژگی نوشته های آندرسن توجه او به ادبیات عامه، شفاهی و زبان گفتار است. او بیش از همه از افسانه های عامیانه تأثیر می گیرد. وی برای نوشتن این افسانه ها، بیشتر از افسانه های هزارویک شب و نیز افسانه های دیگر ملل جهان الهام گرفته است. در این مقاله ابتدا درباره اندرسن و انواع قصه­ های وی و تاثیر پذیری­ اش از شرق و ویژگی­ ها و سرمنشأ قصه ­ های آندرسن و پیشینه موضوع سخن می­ گوییم، سپس تنها به چهار مورد از سرچشمه ­ های ایرانی قصه­ های اندرسن و تطبیق آنها با داستان­ های ایرانی اشاره و داستانها مقایسه و تطبیق داده می­ شود. این چهار داستان عبارت اند از: 1. مندیل خیال و مقایسه با لباس تازه امپراتور؛ 2. جبرئیل جولا و مقایسه با صندوق پرنده؛ 3. قاضی و جوحی و مقایسه با کلاوس بزرگ و کلاوس کوچک؛ 4. خاله سوسکه و مقایسه با تامبلینا. ضمن روایت شناسی این چهار داستان، از ابعاد مختلف به تطبیق روایات پرداخته می­ شود. درنهایت درمی­ یابیم به دلایل مختلف ازجمله آشنایی آندرسن با هزارویکشب از طریق ترجمه آن به نام الف نهار و علاقه به ادبیات مشرق زمین با افسانه­ های ایرانی به خوبی آشنا بوده و از آنها بهره گرفته و در جهت اهداف مذهبی و تربیتی خویش از تمام با بخشی از داستان سود جسته است.

جریان فمنیسم جنبشی سازمان یافته است که در اوایل قرن بیستم میلادی برای دفاع از حقوق زنان و حفظ موقعیت آنان دربرابر نظام مستبدانه ی مردسالاری و ازبین بردن سیطره ی تبعیض جنسیتی به­ وجود آمد. در سراسر جهان، پژوهشگران زیادی به فعالیت در این حوزه و دفاع از حقوق زن پرداختند. از میان این روشن فکران، نجیب ­ محفوظ، نویسنده ی سرشناس مصری و برنده ی جایزه ی نوبل ادبیات، و سیمون دوبووار، نویسنده ی مشهور فرانسوی بودند که در آثارشان از ظلم بر زنان و مظلومیت آنان دربرابر فشارهای زندگی مردسالاری سخن به میان آورده­ اند. در این پژوهش، با روش توصیفی تحلیلی و در چارچوب مکتب امریکایی ادبیات تطبیقی، جریان نقد فمنیسم در رمان های بین القصرین از نجیب ­ محفوظ و زن درهم شکسته از سیمون دوبووار بررسی و وجوه اشتراک و افتراق این دو نویسنده درخصوص توجه به حقوق زنان بیان شده است. نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن است که هر دو نویسنده به نقد رفتارهای زنان و تن دادن به فرودستی، تسلیم آنان دربرابر نظام مردسالاری، فقر و فساد زنان و نیز تباه شدن حق و حقوقشان پرداخته­ اند. شخصیت زن در هر دو رمان، صرف­ نظر از تفاوت­ های موجود در شیوه زندگی­ شان، ضعیف، احساساتی، شکننده، وابسته و فرمان بردار ترسیم شده است که به راحتی تسلیم نظام مردسالاری می شود و به فرودستی تن می­ دهد. نظام مردسالاری در رمان بین­ القصرین با مشخصه­ هایی نظیر رفتار خشک پدر، مخالفت با ازدواج فرزندان با همسر مورد علاقه شان، اجازه ندادن به همسر و دختران برای خروج از خانه و. . . نمود پیدا می­ کند. در رمان زن درهم شکسته هم، اختیار کردن همسر و معشوق دوم بدون اطلاع همسر اول، منع فرزندان از ازدواج، عدم حضور زیاد در خانه و کنار همسر و. . . از نشانه­ های بارز نظام مردسالاری است. هر دو نویسنده ضمن انتقاد از نظام مردسالاری، جایگاه مقدس مادر و منزلت والای زن را به مخاطب معرفی می­ کنند.

تعامل میان ادبیات دربین ملت ها از طریق مفاهیم مشترک و تأثیرپذیری شاعران در آثار ادبی ازهم درحوزه ی ادبیات تطبیقی مورد بررسی قرار می گیرد. بخشی ازشعرمعاصر در جامعه امروز برخواسته از زندگی اجتماعی است و تأثیر پذیری ازفرامتن های شعری در محیط های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی حاکم بر جامعه است. شاملو، پل الوار و هیوز شاعرانی هستند که از سه فرهنگ متمایز و در قرنی مشترک و البته در محیط جغرافیایی متفاوت به شاعری می­ پردازند؛ زمینه های اصلی شعر این سه متأثر از زندگی اجتماعی است و هرسه در دوره ای از زندگی شعری شان به جریان های چپ گرایش داشته اند و همین گرایش ها مضامین مشترکی را در شعر ایشان پدید آورده است. مضامینی همچون آزادی، عدالت، ظلم ستیزی، استبداد ستیزی، توجه به وضعیت زندگی کارگران، بازنمود آموزه های مارکسیستی و یاد مبارزانی که در راه این اهداف تلاش می کردند از جمله این اشتراکات است. به طوری که شعرآنها نمایانگر وضعیت و بحران های جامعه خود و جهان است. این پژوهش به شیوه توصیفی، تحلیلی دیوان شاعران مورد بحث را برای استخراج این مشابهت ها و نقد و تحلیل آن برمبنای جامعه شناسی ذوق ادبی و هنری ایشان بررسیده است.

طبیعت و عناصر آن در منظومه فکری بشر، نقشی محوری دارند. گیاه یکی از این عناصر طبیعی است که به شکل موازی و با خویش­ کاری­ های مشابه در اساطیر ملل مختلف ظهور و بروز داشته­ است. این نقش­ مایه­ ها به دلیل همراهی با آداب و رسوم آیینی و مقدس­ اند. بازخوانی تطبیقی گیاهان اساطیری و خویش­ کاری آن­ ها می­ تواند مبیّن نقش طبیعت به­ ویژه آشنایی با آبشخور مشترک آن در اسطوره­ سازی بشر باشد. این پژوهشِ توصیفی-تحلیلی براساس رویکرد تطبیقی مکتب امریکایی تلاش کرده­ است این وجوه مشترک و عملکرد مشابه را در طبقه­ بندی ژرژ دومزیل واکاوی کند. از نتایج تحقیق برمی­ آید که گستره خویش­ کاری گیاهان، از اسطوره ی آفرینش و نمودهای آن در اسطوره ایزدان نباتی، فرایند زایش و تولد دوباره قهرمانان اسطوره ای و حتی خویش­ کاری آن­ ها در دگردیسی و یا خاصیت الهی بخشیدن به انسان­ ها؛ چون تعلق رویین­ تنی و نامیرایی به آدمیان تا اساطیر مرگ و رستاخیز گیاهی ابرانسان­ های مقدس به ادراک مناسبات انسان و گیاه در اساطیر ملل و نسبت آنها در جهان­ بینی نظام­ های سه­ گانه اجتماعی عصر اسطوره­ ای تعلق دارد. بر اساس این الگو، اغلب روایات اسطوره­ ای گیاه تبار جهان برآمده از بینش طبقه روحانیان است که برای طبقه فرودست (توده کشاورز و تولیدکننده) در جهت حفظ زایش، حیات و استمرار آیینی آنها به شکل فلسفه مقدس حیات و بقا ایجاد شده است.

ادبیات تطبیقی همواره فضایی فراهم کرده تا ادبیات ملل مختلف با هم­ دیگر به گفت­ گو بنشینند و به تعامل و زایندگی بپردازند. بینامتنیت یا حضور قابل­ توجه عناصری از متون مشخص در اثری دیگر، از مواردیست که در گستره ی ادبیات تطبیقی جای می­ گیرد. صادق هدایت از پیشگامان ادبیات مدرن در ایران و از جمله نویسندگانی که آشنایی عمیق با ادبیات غرب و به ویژه ادبیات فرانسه داشته، در بسیاری از آثار خود متأثر از نویسندگان صاحب­ سبک خارجی بوده است. داستان کوتاه گرداب که در فضایی تلخ و ناتورالیستی رخ می ­ دهد، یکی از آثار هدایت است که به شدت تحت­ تأثیر مکتب ناتورالیسم و به ویژه رمان ناتورالیستی پیر و ژان گی­ دو موپاسان به نظر می­ رسد. مضمون خیانت که به فروپاشی خانواده­ ای به ظاهر خوشبخت منتهی می­ شود و ساختاری که این مضمون در قالب آن روایت می ­ شود، حلقه ی اتصال این دو اثر هستند. این مضمون در دو اثر، با استفاده از قوانین مکتب ناتورالیسم که به ترسیم بی­ پروای هر آن­ چه که در جامعه و در میان بشریت به انحطاط می ­ انجامد، پرورانده می­ شود. مسئله ی اصلی در مقاله ی حاضر یافتن ریشه­ ها و مصادیق خیانت در دو اثر با تکیه بر ساختار روایی و تحلیل رفتار شخصیت­ ها در مواجهه با این بحران خانوادگی خواهد بود. در نهایت سعی بر این خواهد بود تا از این رهگذر به هدف اصلی این مطالعه ی تطبیقی که توضیح عناصر ناتورالیسم در داستان گرداب و هم­ ارزی آن با عناصر ناتورالیستی رمان موپاسان می­ باشد، دست یابیم.