پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده
سال:1397 | دوره:6 | شماره:10 |تعداد مقالات:6

چکیده فارسی:پژوهش حاضر با هدف کشف دیدگاه اسلام در مورد یکی از عرصه های مهم روابط زوجین یعنی تصورات، به کنکاش در آموزه های اسلامی پرداخته و با استخراج مفاهیمی مرتبط با این موضوع، نقش آسیب زای تصورات منفی در روابط همسران را مورد بررسی قرار داده است. همچنین به روش توصیفی-تحلیلی مشکلات زوجین در بعد تصورات را از دیدگاه روان-شناسی و اسلام تحلیل نموده است. سپس با تعیین اهداف درمانگری، یک راهکار درمانی در نه گام، برای حل این مشکل ارائه و فنون درمانگری را نیز تحلیل و تبیین نمود. نتایج پژوهش نشان داد که تصورات منفی در پدیدآیی روابط آسیب زا بین همسران تأثیر قابل توجهی دارد. از این رو، تصورات منفی یکی از وجوه روابط همسران است که مورد توجه اسلام واقع شده و متون روان شناسی نیز بر آن تأکید دارند. فنون درمانی که طی پژوهش حاضر از منابع اسلام و روان شناسی استخراج شد عبارتند از: مواجهه تجسمی، تصویرپردازی مثبت، تصور بالاترین حد، تصورات ذهنی هدایت شده، تجسم خلاق، دعا و انس با خداوند، تصویرپردازی مثبت از اعمال، کسب تفکر یقینی، تصویرپردازی صورت باطنی عمل و تصویرپردازی عواقب عمل، و هدایت خودگویی. چکیده عربی: یرمی هذا البحث الى الکشف عن رأی الإسلام فی واحد من المجالات المهمّة فی العلاقة بین الزوجین؛ وهو مجال الإنطباعات والتصوّرات، ولهذا قام بعملیة بحث وتقصٍ فی التعالیم الإسلامیة، وعمل من خلال استخراج مفاهیم منها ذات صلة بهذا الموضوع أن یکشف عن دور السلبی والمضر للإنطباعات السلبیة فی العلاقات بین الأزواج. کما حاول أیضاً باسلوب وصفی وتحلیلی، بیان المشکلات التی تنشأ بین الزوجین فی ما یتعلق بالإنطباعات من وجهة نظر علم النفس والإسلام. ثم سعى من خلال تعیین الأهداف العلاجیة، وضع منهج علاجی فی تسع خطوات لغرض حلّ هذه المشکلة مع تبیین وتحلیل فنون العلاج أیضاً. وقد اظهرت نتائج هذا البحث أن الإنطباعات السلبیة تأثیر لا یُستهان به فی ایجاد ما یُحدث خللاً فی العلاقة بین الأزواج. ومن هنا فقد کانت الإنطباعات السلبیة من الامور التی اهتم بها الإسلام کجانب من جوانب العلاقات الزوجیة، وهو ما تؤکد علیه نصوص علم النفس أیضاً. الفنون العلاجیة التی استُخرجت خلال هذا البحث من المصادر الإسلامیة ومن معطیات علم النفس، تتلخص فی ما یلی: المواجهة التصوریة، تکوین الصور الایجابیة، تصور الحدّ الأعلى ، الإنطباعات العقلیة الموجهة، التجسید الخلاق، الدعاء والانس بالله، ایجاد الصور الایجابیة عن الأعمال، کسب التفکیر الیقینی، تکوین الصور الباطنیة للعمل، وایجاد تصویر لعواقب العمل، والتوجیه بالتلقین الذاتی.

چکیده فارسی: برخورداری از شادمانی در همه ابعاد زندگی از ضروریات زندگی بشر است. از این رو، وجود شادمانی در زندگی زناشویی از اهمیت ویژه ای دارد. پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر آموزش معنویت با تأکید بر آموزه های اسلامی بر شادمانی زناشویی زنان متأهل شهر اصفهان، به شیوه نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل و پیگیری بعدی انجام گرفت. جامعه آماری این پژوهش کلیه زنان متأهل شهر اصفهان در سال 1396-1395بودند، تعداد30 نفر از آنان که شرایط ورود به پژوهش را داشتند به طور هدفمند انتخاب و به شیوه تصادفی ساده در دو گروه آزمایش و کنترل گمارده شدند. افراد نمونه، پرسش-نامه شادمانی زناشویی را در مرحله پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری (45 روزه) تکمیل کردند. داده ها به روش تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر تحلیل شد. نتایج نشان داد که آموزش های معنویت با تأکید بر آموزه های اسلامی بر شادمانی زناشویی در گروه آزمایش، در مقایسه با گروه کنترل در مرحله پس آزمون و پیگیری تأثیر مثبتی داشته است. بنابراین، آموزش معنویت با تأکید بر آموزه های اسلامی می تواند در بالا بردن شادمانی زناشویی زنان متأهل مؤثر باشد. چکیده عربی: من ضروریات حیاة الإنسان أن یستشعر السعادة والبهجة فی جمیع جوانب حیاته. ومن هنا تکتسب السعادة أهمیة فائقة فی الحیاة الزوجیة. أُنجز هذا التحقیق بهدف دراسة تأثیر تعلیم المعنویة مع تأکید التعالیم الإسلامیة على السعادة الزوجیة للنساء المتزوجات لمدینة اصفهان، وذلک بطریقة شبه الاختبار، من خلال اطروحة ما قبل الاختبار وما بعد الاختبار مع وجود مجموعة السیطرة والمراقبة ومتابعة لاحقة. المجتمع الاحصائی لهذا البحث شمل جمیع النساء المتزوجات فی مدینة اصفهان فی عام 2016 2017م، ووقع الاختیار على 30 منهن ممن تنطبق علیها شروط المشارکة فی التحقیق بطریقة الاختیار الهادف، وجرى تقسیمهن بطریقة عشوائیة بسیطة الى مجموعتی الاختبار والسیطرة (التحکم). وقد أکمل أفراد العینة استمارة استبیان السعادة الزوجیة فی مرحلة ما قبل الاختبار، ما بعد الاختبار والمتابعة (45 یوماً). وجرى تحلیل البیانات بطریقة تحلیل التغایر بالقیاس المکرر. وکشفت النتائج انه کان لتعلیم المعنویة بالتأکید على التعالیم الإسلامیة على السعادة الزوجیة تأثیر ایجابی فی مجموعة الاختبار بالمقارنة مع مجموعة السیطرة لمرحلة ما بعد الاختبار والمتابعة. وعلى هذا الأساس، یمکن لتعلیم المعنویة بالتأکید على التعالیم الإسلامیة أن یکون له تأثیر فی رفع مستوى السعادة الزوجیة للمتزوّجات.

چکیده فارسی: معرفت شناسی فمینیستی حاصل واکاوی دخالت عنصر«جنسیت» در فرایند معرفت است. آموزه های حاکم بر جریانات ساختارگرایی، پساساختارگرایی و پست مدرنیسم، بسترساز و الهام بخش فمینیست ها در تنسیق اصول معرفت شناسی فمینیستی است. این نوشتار، پس از پاسخ گویی به این سؤال که در معرفت شناسی فمینیستی، جنسیت چه تأثیری در معرفت دارد، به بررسی و نقد نظریات معرفت شناختی فمینیستی با تکیه بر مبانی معرفت شناختی فلسفه اسلامی پرداخته است. رویکرد سلبی و انتقادی، و رویکرد ایجابی و اثباتی، دو رویکرد موجود در معرفت-شناسی فمینیستی است. در رویکرد سلبی، فمینیست ها قائل به تأثیر نگاه و منافع مردانه در علوم کنونی و مردانگی دانش و لزوم تولید علم زنانه شدند و در بخش ایجابی معرفت شناختی فمینیستی، اصول معرفت شناختی حاکم بر علم زنانه توسط فمینیست ها تبیین شد. پژوهش حاضر پس از بیان این دو رویکرد، به شیوه توصیفی، مشکلات علم فمینیستی و گرفتاری معرفت شناسی فمینیستی در باتلاق نسبیت گرایی را بیان نمود. سپس نسبیت گرایی که مبنای معرفت شناسی فمینیستی است بارویکرد فلسفه اسلامی نقد شد. وجود بدیهیات و بداهت شناخت آنها، نفی مادیت علم و اثبات تجرد آن، شالوده نسبیت گرایی را در هم می-شکند، در نتیجه تأثیر فاعل شناسا در فرایند معرفت، نه به عنوان سازنده معرفت بلکه به عنوان دریچه ای متمایز به حقیقت که مکمل افق های دیگر معرفتی است، بیانگر نقش جنسیت در معرفت است. طبق این تحلیل، هرچند جنسیت می تواند افق های جدیدی را فراروی علم بگشاید، این افق ها متناقض و مقابل هم نخواهند بود. این نتیجه به معنای خط بطلانی بر ادعا و آرمان معرفت شناختی فمینیستی مبنی بر مردانگی دانش و تدوین علم زنانه خواهد بود. چکیده عربی: نظریة المعرفة النَسَویة حصیلة بحث مدخلیّة عنصر «الجنسیة= جنس الشخص اذا کان رجلاً أو امرأة» فی عملیة المعرفة. التعالیم السائدة فی المسارات البنیویة، وما بعد البنیویة، وما بعد الحداثة، بمثابة الممهد والملهم لأنصار النزعة النسویة لتنسیق اصول نظریة المعرفة النَسَویة. یتولى هذا البحث الإجابة عن السؤال التالی وهو: ما هو تأثیر جنس الأشخاص فی المعرفة استناداً الى ما تفید به نظریة المعرفة النَسَویة؟ ثم ینطلق من ذلک لبحث ونقد ما جاء من الآراء فی نظریة المعرفة النَسَویة، مع الترکیز على مبادئ نظریة المعرفة فی الفلسفة الإسلامیة. هناک منهجان فی نظریة المعرفة النَسَویة؛ منهج سلبی وناقد، ومنهج ایجابی واثباتی. فی المنهج سلبی، یزعم أنصار الاتجاه النَسَوی تأثیر النظرة والمصالح الذکوریة فی العلوم الحالیة ورجولیة العلم وضرورة تولید علم انثوی، وفی الجانب الایجابی من نظریة المعرفة النَسَویة، جرى تبیین اصول نظریة المعرفة السائدة فی العلم الانثوی من قبل أنصار الاتجاه النَسَوی. یهتم هذا البحث من بعد شرح هذین المنهجین باسلوب وصفی، ببیان مشکلات علم الاتجاه النسّوی، ووقوع نظریة المعرفة النَسَویة فی مستنقع النسبیة. ثم توجه بالنقد لنظریة النسبیة التی تمثل أساس نظریة المعرفة النَسَویة، بمقاربة منهج الفلسفة الإسلامیة. إن وجود البدیهیات وبداهة معرفتها، ونفی المادیة عن العلم واثبات تجرده، تهدم أساس النظریة النسبیة، وهو ما یعنی بالنتیجة أن تأثیر الموضوع فی عملیة المعرفة، لیس بصفة صانع المعرفة، بل بصفة النافذة المتمیزة الى الحقیقة المکملة للآفاق المعرفیة الاخرى ، مبیّن لدور الجنسیة فی المعرفة. ووفقاً لهذا التحلیل، رغم أن الجنسیة قادرة على فتح آفاق جدیدة أمام العلم، فإن هذه الآفاق لن تکون متناقض ولا متضادة. وهذه النتیجة تعنی ابطال ادعاء ومثالیة نظریة المعرفة النَسَویة فی ما تذهب الیه من ذکوریة العلم والدعوة الى صیاغة علم انثوی.

چکیده فارسی: انتخاب همسر یکی از مهم ترین انتخاب های فرد است، اما باورهای غیرمنطقی در مورد انتخاب همسر می تواند فرایند ازدواج دختران و پسران را با چالش مواجه کند. از این رو، پژوهش حاضر با هدف مقایسه و پیش بینی باورهای غیرمنطقی همسرگزینی بر اساس بهزیستی ذهنی، سازمان شخصیت و سبک های دلبستگی در دانشجویان، به روش مقایسه ای از نوع همبستگی انجام شد. جامعه آماری این پژوهش کلیه دانشجویان مجرد دانشگاه پیام نور تالش در سال 96-1395 بودند که 300 نفر از آنها به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از مقیاس تجدید نظرشده دلبستگی بزرگسال، مقیاس نگرش به نحوه انتخاب همسر، سیاهه سازمان شخصیت کرنبرگ و مقیاس بهزیستی ذهنی استفاده شد. داده ها از طریق آزمون تحلیل واریانس چندمتغیری، ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندمتغیری گام به گام تحلیل شد. یافته ها نشان داد که بجز آزمونگری واقعیت، بین دختران و پسران در باورهای غیرمنطقی همسرگزینی، بهزیستی ذهنی، سبک های دلبستگی، دفاع های روان شناختی نخستین و سردرگمی هویت، تفاوت معناداری وجود ندارد. همچنین یافته ها نشان داد که متغیرهای بهزیستی ذهنی، دلبستگی ایمن، آزمونگری واقعیت و سردرگمی هویت می توانند 6/18% از واریانس باورهای غلط همسرگزینی را تبیین کند. با توجه به یافته های این پژوهش، می توان آموزش و مداخله در بهزیستی ذهنی، سازمان شخصیت و سبک دلبستگی دختران و پسران را یک روش مؤثر در کاهش باورهای غیرمنطقی همسرگزینی آنان پیشنهاد داد و زمینه تسهیل ازدواج آنان را فراهم کرد. چکیده عربی: اختیار الزوجة واحد من أهم الخیارات التی تواجه الفرد فی حیاته، غیر أن المعتقدات غیر المنطقیة فی اختیار الزوجة یمکن أن تهدد عملیة زواج الفتیان والفتیان بتحدّیات عدّة. ومن هنا، أُجری هذا البحث بهدف المقارنة وتوقّع المعتقدات غیر المنطقیة فی اختیار الزوجة على أساس الرفاهیة الذهنیة، وبناء الشخصیة وأنماط التعلق لدى طلبة الجامعات، باسلوب المقارنة من النوع الترابطی. شمل المجتمع الاحصائی لهذا البحث جمیع الطلبة العزّاب فی جامعة پیام نور، فرع تالش فی عام 2016 2017م، الذین وقع الاختیار على 300 طالب منهم بطریقة العیّنة العشوائیة. ولغرض جمع البیانات استُخدِم مقیاس تعلّق کبار السنّ المعدّل، ومقیاس النظر فی کیفیة اختیار الزوجة، ومسوّدة بناء الشخصیة کرنبرگ، ومقیاس الترف العقلی. وجرى تحلیل ما جُمع من البیانات بواسطة اختبار تحلیل التغایر المتعدد المتغیرات، ومعادل ترابط پیرسون، والارتداد المتعدد المتغیرات، خطوة فخطوة. أظهرت المعطیات انه ما عدا اختبار الواقعیة، لا یوجد فارق ذو دلالة بین الطالبات والطلاب فی المعتقدات غیر المنطقیة لاختیار الزوجة، والرفاهیة العقلیة، وأنماط التعلّق، ودفاعات علم النفس الأولیة وضیاع الهویة. کما أظهرت المعطیات أیضاً أن متغیرات الرفاهیة العقلیة، والتعلق الآمن، واختبار الواقعیة وضیاع الهویة تستطیع تبیین 6/18% من متغیر المعتقدات المغلوطة لاختیار الزوجة. وفی ضوء المعطیات التی توصل الیها هذا البحث، یمکن اقتراح التعلیم والمداخلة فی الرفاهیة العقلیة، وبناء الشخصیة ونمط تعلّق الطالبات والطلاب کاسلوب مؤثر فی تقلیص ما لدیهم من معتقدات غیر منطقیة فی اختیار الزوجة، وتوفیر الأرضیة لتسهیل زواجهم.

چکیده فارسی: شیوع تک فرزندی در چند دهه گذشته حکایت از تغییراتی در کنش فرزندآوری خانواده دارد تا جایی که این پدیده یکی از عوامل تأثیرگذار برای کاهش نرخ باروری مطرح است. مطالعات روان شناختی تک فرزندی شامل موضوعات متعدد و نتایج متناقضی است. پژوهش حاضر با هدف بررسی پژوهش های روان شناختی داخلی در موضوع تک فرزندی در ده سال اخیر (1394-1384) به روش مروری از نوع سیستماتیک انجام گرفت تا از خلال آن نقدها و خلأهای پژوهشی موضوع نمایان شود. به منظور استخراج مدارک پژوهشی (مقالات علمی پژوهشی، پایان نامه های دانشگاهی و مقالات ارائه شده در همایش ها)، بانک های اطلاعاتی SID، ایران داک و سیویلیکا با کلید واژه های «تک فرزند»، «چند فرزند»، «تک فرزندی»، «خواهر برادر» بازیابی شد. در پی سه مرحله شناسایی، غربالگری و انتخاب، با در نظر گرفتن ملاک های درون گنجی و برون گنجی توسط دو ارزیاب، در نهایت 9 پژوهش صلاحیت لازم برای بررسی مروری را کسب نمود. یافته های پژوهش از برتری کودکان دارای خواهر/ برادر در نظریه ذهن و برخی از ویژگی های مثبت شخصیتی حکایت می کند. همچنین مشکلاتی در فرضیه سازی، ناهمگنی نمونه، کاهش حجم نمونه و عدم کنترل کافی متغیرهای مزاحم از یافته های این مقاله است. در مجموع خلأهایی چون عدم فرضیه سازی منطقی، نبود مدل های بومی، فقدان مطالعه طولی و غفلت از گستره مطالعه در پژوهش های داخلی از نتایج این بررسی است. چکیده عربی: شیوع ظاهرة الطفل الواحد على مدى العقود الأخیرة تنمّ عن تغییرات فی عملیة الإنجاب لدى الأُسرة الى الحدّ الذی أصبحت فیه هذه الظاهرة واحدة من العوامل المؤثرة فی تناقص نسبة الإنجاب. إن دراسات علم نفس الطفل الواحد تشمل موضوعات متعددة وتفرز نتائج متناقضة. الغایة من انجاز هذا البحث دراسة أبحاث علم النفس الداخلی فی ما یتعلق بموضوع الطفل الواحد على مدى السنوات العشرة الأخیرة (2005 2015م) بطریقة التقصّی من النوع المنهجی، لکی یعرض من خلال ذلک ما یوجه الى هذا الموضوع من انتقادات وما یعتَوِرَه من نواقص بحثیة. ولأجل استخراج المستندات البحثیة (الدراسات العلمیة البحثیة، والرسائل الجامعیة والبحوث المقدمة الى المؤتمرات)، ومراکز المعلومات SID، وایران داک (= قاعدة بیانات العلوم)، وسیفیلیکا (= مجموعة الأبحاث العلمیة التی تنشر فی المؤتمرات والصحف)، تمّ استرجاع معرّفات «الإبن الواحد»، و«تعدد الأبناء»، و«الطفل الواحد»، و«الأخت والأخ». ومن بعد ثلاث مراحل من التعرّف، والغربلة والاختیار، ومع الأخذ بنظر الاعتبار معاییر الإدراج الفئوی (الاستبطان) والشیوع، من قِبَل مُقیّمَیْ ن اثنین، لیتم التوصل فی النهایة الى أن تسعة ابحاث کانت مؤهلة لبحثها بشکل استعراضی. وتشیر معطیات البحث الى تفوّق الأطفال ممن لدیهم أخت/ أخ فی نظریة العقل، وبعض الخصائص الایجابیة فی الشخصیة. ومن معطیات هذا البحث وجود مشاکل فی ایجاد الفرضیات، وعدم تناسق العینات، وقلّة حجم العینة، وعدم التحکّم الکافی بالمتغیرات المتداخلة. وعلى العموم کان من نتائج هذا البحث أیضاً وجود ثغرات مثل عدم وضع افتراض منطقی، وعدم وجود نماذج محلیة، وفقدان الدراسة الطولیة والغفلة عن سعة مجال الدراسة فی الأبحاث الداخلیة.

چکیده فارسی: نقش زن، در حفظ و ارتقای سلامت جسمی، روانی و اجتماعی فرزندان در خانواده و جامعه بدون جایگزین است و همواره با بر عهده داشتن مسئولیت خطیر پرورش نسل آینده به گونه ای مؤثر در روند توسعه اجتماعی نقش دارد. پژوهش حاضر با هدف بررسی جامعه شناختی نقش زنان در آسیب های اجتماعی فرزندان به شیوه پیمایشی-توصیفی انجام و داده های آن با استفاده از پرسش نامه محقق ساخته گردآوری شد. جامعه آماری این پژوهش کلیه مادران و فرزندان آنها در شهر شیراز بودند که 376 نفر از آنان به شیوه نمونه گیری تصادفی از نوع طبقه ای چندمرحله ای برای گروه نمونه انتخاب شدند. چارچوب مفهومی این پژوهش را نظریه های کنش متقابل نمادی، نظریه پیوند افتراقی، نظریه قدرت (عاطفه گرایی، دیدگاه های دیالکتیکی)، نظریه هنجاری، سرمایه فرهنگی بردیو و نظریه طبقه مرفه تشکل داده است. همچنین در این پژوهش ارتباط متغیرهای انرژی عاطفی، سبک زندگی، بحران در خانواده، آموزش و کنترل با متغیر نقش مادران در کاهش آسیب های اجتماعی فرزندان مورد آزمون قرار گرفت و با استفاده از آزمون T و تحلیل واریانس مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. یافته های تحقیق نشان داد که نقش زنان در خانواده با انرژی عاطفی، سبک زندگی، آموزش و کنترل، خلاقیت و ابتکار فرزندان در سطح اطمینان 99% با کاهش آسیب های اجتماعی فرزندان رابطه مثبت معناداری دارد. چکیده عربی: لا بدیل عن دور المرأة فی حفظ الأبناء والارتقاء بمستوىسلامتهم من الناحیة الجسمیة,والنفسیة,والاجتماعیة,علىصعید الأُسرة والمجتمع.وهی تضطلع علىالدوام بدور مؤثر فی مسار التنمیة الاجتماعیة وذلک لما تنهض به من مسؤولیة حساسة وهی تربیة الجیل القادم.أُجری هذا البحث بهدف تسلیط الضوء علىالدور الاجتماعی للمرأة فی ما یتعلّق بالأبناء من سلبیات اجتماعیة,بالاسلوب السیار الوصفی,وجُمعت البیانات المستخلصة منه بواسطة استمارة استبیان موثقة.شمل المجتمع الاحصائی لهذا البحث جمیع الأمهات وأبنائهن فی مدینة شیراز,حیث وقع الاختیار على376 منهن بطریقة العینة العشوائیة من النوع الطبقی المتعدد المراحل لمجموعة العیّنة.کوّنت الاطار المفهومی لهذا البحث نظریات التعامل الرمزی المتبادل,ونظریة الرابطة التفاضلیة,ونظریة القوّة (الاتجاه العاطفی,والآراء الجدلیة),والنظریة المعیاریة,ورأس المال الثقافی ل >بردیو<,ونظریة الطبقة المرفهة.وفی هذا البحث أیضاً جرىاختبار متغیرات الطاقة العاطفیة,ونمط الحیاة,والأزمات فی الأُسرة,والتعلیم والمراقبة بمتغیر دور الامهات فی تقلیل الاضرار الاجتماعیة للأبناء,وأُخضعت للتحلیل الاحصائی باستخدام اختبارT وتحلیل المتغایر.وقد أظهرت معطیات هذا التحقیق أن لدور النساء فی الأُسرة ذات الطاقة العاطفیة,ونمط الحیاة,والتعلیم والرقابة,وخلاقیة الأبناء وابداعهم فی مستوىاطمئنان 99% علاقة ایجابیة ذات دلالة مع تناقص الاضرار الاجتماعیة للأبناء.