مدیریت بحران
سال:1398 | دوره:8 | شماره:16 |تعداد مقالات:8

بازه ی زمانی زلزله تاثیر بسزایی در مقدار خرابی سازه ها دارد. از این رو ضرورت دارد مطالعات دقیقی برای شناخت منابع لرزه ای با امکان تولید زلزله های با دوام زیاد در ایران انجام گیرد و تاثیرات دوام بر کاهش مقاومت سازه ها به هنگام طراحی لحاظ گردد. این مسئله نه تنهادر زلزله های با دوام بالا ممکن است باعث خرابی سازه ها شود، بلکه در صورت رخداد پس لرزه های نسبتا شدید نیز می تواند منجر به خرابی آنها گردد. در این مقاله به بررسی عملکرد سازه های بتنی تحت تاثیر زلزله های با مدت زمان موثر متفاوت پرداخته می شود و تاثیر کاهش سختی و مقاومت اعضای سازه در اثر حرکات رفت و برگشتی زلزله مورد ارزیابی قرار می گیرد. برای این منظور سه ساختمان بتنی 3، 9 و 15طبقه توسط نرم افزار اجزای محدود Seismostruct 2016 مدل سازی شده و تحت تاثیر رکوردهایی که از نظر انرژی مقیاس شده و شرایط خاک یکسانی دارند قرار می گیرند. این رکوردها از نظر مدت دوام موثر متفاوت است تا بتوان تفاوت رفتار سازه را در دوام های مختلف بررسی نمود. نتایج تحلیل غیرخطی تاریخچه ی زمانی روی سازه با رکوردهای اشاره شده نشان می دهد که تعداد مفاصل پلاستیک ایجاد شده وتغییر مکان بیشینه در زلزله های با دوام بالا به مراتب بیشتر از زلزله های با دوام کم است. همچنین مطالعه ی رفتار ساختمان ها طی زلزله های با دوام مختلف نشان می دهد که نمی توان زلزله ها را صرفا بر اساس دوام ظاهری آنها مرتب نمود. بلکه هر چه تعداد سیکل های زلزله که دارای دامنه ی شتاب بیشتر از یک حد مشخص باشد اثرات آن بر سازه بیشتر است.

این پژوهش با تدوین معیارها و شاخص های موثر در آسیب پذیری و مشخص نمودن نقاط آسیب پذیر در سطح بافت به دنبال تدوین راهبردهایی برای پیشگیری و کاهش میزان خطرات احتمالی زلزله در بافت تاریخی شهر یزد است. شهر یزد یکی از شهرهای کشور است که دارای بافت فرسوده و تاریخی ارزشمندی است و همواره در معرض بحران های طبیعی و انسانی قرار دارد. از مشخصه های اصلی این بافت اصولا ناپایداری بناها و مجموعه ای از نارسایی های کالبدی، دسترسی، زیست محیطی، اقتصادی و مدیریتی است که نیازمند برنامه ریزی به منظور کاهش آسیب پذیری در برابر بحران زلزله است. نوع تحقیق کاربردی و روش آن توصیفی-تحلیلی است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی و مدل تحلیل شبکه و روش swot استفاده شده است. نتایج حاصل از مدل تحلیل شبکه نشان می دهد، شاخص های کالبدی شامل عرض کم معابر، قدمت ابنیه، وجود مخروبه ها، کیفیت ابنیه، تراکم ساختمانی، مساحت قطعات تفکیکی، نوع مصالح، تعداد طبقات با مقدار 22 / 0 بیشترین نقش را در آسیب پذیری بافت در هنگام وقوع زلزله دارد. برابر بررسی های صورت گرفته ضعف ها و تهدیدات با ضرایب 41 / 9 و 36 / 8 بیشترین مقدار و نقاط قوت و فرصت ها با ضرایب 13 / 7 و 6/54 کمترین مقدار را در آسیب پذیری بافت تاریخی شهر یزد به خود اختصاص داده اند. بر اساس این اطلاعات وضعیت بافت تاریخی شهر یزد با نقاط ضعف بیشماری روبه رو است (یعنی 9/ 45 درصد). این بدان معنا است که با روند برنامه ریزی های فعلی، تاکید بیشتر باید بر روی مقاوم سازی ابنیه ی موجود، ایجاد دسترسی های مناسب برای خدمات رسانی به موقع در شرایط بحرانی، اختصاص قسمت هایی از بافت تاریخی به فضاهای باز برای اسکان و تخلیه ی اضطراری در شرایط بحرانی صورت گیرد.

ارزیابی و کاهش آسیب پذیری شهرها یکی از مهمترین الزامات طرهای پدافند غیرعامل است. با نگاه به شهر به مثابه ی سیستمی ازعناصر و اجزای به هم وابسته، لازمه ی ارزیابی آسیب پذیری شهری، بررسی همه جانبه ی اجزای شهری و روابط بین آ نهاست. پژوهش حاضر با رویکردی کاربردی سعی در ارائه ی مدلی برای ارزیابی آسیب پذیری شهر به صورت جامع در برنامه ریزی شهری دارد که بتواند دررابطه با هر شهر مورد استفاده قرار گیرد. به این منظور پس از تبیین و تفکیک عناصر تشکیل دهنده ی شهر و اجزای مرتبط با هر یک از این عناصر، در قالب هشت معیار اصلی و زیر معیارهای مربوط به هر یک، میزان آسیب پذیری شهر ناشی از نبود هر یک در نمونه ی فرضی مورد بررسی قرار گرفت و سپس با استفاده از روش AHP و بهره گیری از نظر بیش از شصت کارشناس متخصص در حوزه ی شهرسازی، مدیریت شهری و پدافند غیرعامل، لایه ها چه به صورت درون سیستمی و چه به صورت برون سیستمی نسبت به یکدیگر وزن دهی شد، سپس وزنهر یک از عناصر در لایه ی مربوط در سیستم مکانی اعمال شد. در مرحله ی بعد شعاع آسیب پذیری هر یک از لایه ها مشخص شد و به منزله یضریب در لایه ها در نظر گرفته شد. در نهایت با کمک نرم افزار GIS و همپوشانی لایه ها در نمونه ی فرضی، پهنه بندی آسیب پذیری شهریبرای هر یک از معیارهای اصلی تولید شده است و در مرحله ی بعد با همپوشانی نقشه های پهنه بندی مربوط به هر یک از معیارها نقشه ی نهایی پهنه بندی آسیب پذیری در نمونه ی فرضی مشخص شده است که در پنج طیف آسیب پذیری پهنه های شهری را نسبت به یکدیگر نشان می دهد.

کاهش آسیب پذیری شهرها در برابر سوانح طبیعی از جمله زلزله، به منزله ی یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی کالبدی، شهری و طراحی شهری محسوب می گردد. لذا، اولین گام، شناسایی مناطق ایمن شهری برای احداث مکا نهای اسکان اضطراری در برابر زلزله است. بنابراین این تحقیق سعی دارد باهدف شناسایی نواحی ایمن شهر کرمان را در برابر زلزله و در راستای مدیریت بحران، با استفاده از سیست مهای اطلاعات جغرافیایی، مشخص و پهنه بندی نماید. با توجه به اینکه ایمن بودن نواحی شهری خود تابعی از چندین معیار است، لذا مدل مدنظر تحقیق از نوع مد لهای چند معیاره است و با توجه به ماهیت مکانی معیارها پیاد هسازی مدل در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS صورت گرفته است. استخراج معیارهای ایمن بودن نواحی شهری با روش دلفی و تهی هی پرسش نامه هایی از کارشناسان شهرسازی، سازه، معماری و مطالع هی کارهای گذشته انجام پذیرفت. این معیارها عبارتنداز: معیارهای ماتریس مطلوبیت مقاومت زمین، معیارهای ماتریس سازگاری 1. همجواری با کاربری های سازگار: پارکها و فضای سبز، فاصله از مراکز درمانی-امدادی و فاصله از معابر اصلی، 2. عدم همجواری با کاربری های ناسازگار: صنایع عمده انفجاری مانند پمپ گاز-بنزین و مراکز نظامیو معیارماتریس ظرفیت تراکم جمعیتی. هر کدام از این معیارها بر اساس روش تحلیل سلسله مراتبی معکوس رتبه بندی شده و سپس در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS مد لسازی و با ب هکار بردن توابع تحلیلی نقشه مکان های مناسب برای ایجاد اسکان اضطراری شهر کرمان تهیه گردید. نتایج حاصل حاکی از آن است که مکان های بسیار مناسب احداث مکان های اسکان اضطراری به ترتیب در مناطق 2، 3 شهر کرمان بیشتر به چشم می خورد که دربرنامه ریزی ها باید در اولویت قرار گیرند. در نهایت بعد از تعریف پایگاه داده زمین مرجع برای شبکه ی حمل و نقل شهری، برای خدما ترسانی و رسیدن سریع تر آسیب دیدگان در زمان و یا بعد از بحران به مکان های اسکان اضطراری، شبکه ی هندسی معابر منطقه طراحی گردید. با طراحی شبکه ی هندسی معابر و تعریف محدودیت های مورد نظر برای هر خیابان مانند طول خیابان و وجود چراغ راهنما، می توان با به کار بردن تحلیل های شبکه در زمان مورد نیاز، به راحتی مناسب ترین خیابان رسیدن به نزدیک ترین مکان اسکان اضطراری را تعیین نمود.

سوانح همواره موجب تحولات جدی در سکونتگاه های انسانی می شوند. این تغییرات که عمدتا به شکل خسارات محسوس و نامحسوس بروز می کند طیف وسیعی از شرایط استقرار انسان ها را مورد آسیب قرار می دهد. سکونتگاه های تاب آور در این میان این توانایی را دارا هستند که ظرفیت جذب و بازگشت به شرایط تعادل و چه بسا شرایطی بهتر نسبت به پیش از سانحه داشته باشند. چنانچه این قابلیت و ظرفیت در جوامع و سکونتگاه ها وجود نداشته باشد، عملا فعالیت های مرتبط با آمادگی، مقابله و بازسازی در برابر سانحه با دشواری جدی روبه رو می گردد. یکی از اختلال های جدی در این میان رابطه ی مردم و مکان سکونت ایشان است که در شکل نامحسوس آن به صورت عامل دلبستگی به مکان بروز می کند. مطالعات حاکی از اهمیت تاب آوری مکانی در مدیریت و بازسازی پس از سانحه در کامیابی فعالیت های مرتبط با سانحه است. این مقاله با جمع آوری، مستند سازی و تجزیه و تحلیل سیل تجریش در سال 66 به عوامل مرتبط با تاب آوری مکانیو به طور خاص جایگاه دلبستگی مکانی در فرایند بازسازی می پردازد و چارچوبی مفهومی برای فهم جایگاه دلبستگی مکانی پیشنهاد می کند. این چارچوب با عنایت به درسهای مدیریتی استخراج شده از تجربه ی سیل تجریش در سه مرحله ی پیش از وقوع سانحه، پاسخ گویی مقابل های و بازتوانی و بازسازی پس از سانحه دو مفهوم پاسخ گویی مقابله ای و تاب آوری انطباقی را برای بازه ی اقدامات از کوتاه تا بلند مدت برای مدیریت سانحه و بحران شهری فراهم می نماید.

پیشرفت های چشمگیر در تولید تسلیحات مدرن در سال های اخیر سبب شده که الگو و ماهیت جنگ ها به طور کلی تغییر یابد وامروزه دشمنان اصلی کشور، انگیزه ی بالایی برای حمله به مراکز ثقل و زیرساخت های حیاتی داشته باشند. هدف اصلی این مقاله، اولویت بندی زیرساخت های منطقه ی مورد مطالعه با توجه به معیارهای بالای جذابیت برای دشمنان و اعمال تهدید سخت نظامی هوایی است. الگوی ارائه شده در این مقاله با مبحث سطح بندی حیاتی، حساس و مهم سازمان پدافند غیرعامل کاملا متفاوت است. به منظور رتبه بندی زیرساخت ها، پنج معیار اصلی «ملاحظات پدافندی «، » محیط پیرامونی زیرساخت «، » ماهیت بنیادی زیرساخت، »«پیامدهای مترتب با حمله هدفمند » و «نحوه ی وابستگی » و تعدادی معیار فرعی به همراه شاخص های کمی ارائه گردید. هر زیرساخت با توجه به امتیازی که از هر یک از معیارها دریافت می کند، رتبه بندی می شود و هر زیرساختی که امتیاز بالاتری کسب نماید، از رتبه یبیشتری برای اعمال تهدید توسط دشمنان برخوردار است. گفتنی است برای تحلیل بر روی داده ها و خروجی تحقیق، تحلیل های آماراستنباطی صورت گرفت و ابتدا به کمک آزمون کروسکال والیس، میزان شباهت بین وزن هایی که پاسخ دهندگان ارائه داد ه بودند، آنالیزشد و شبیه بودن نظر پاسخ دهندگان در 22 معیار تایید گردید. در انتها به کمک آنالیز اجزای اصلی، معیارهای با اهمیت در هر دسته ازمعیارهای اصلی مشخص گردید.

عدم قطعیت ها در جهان پیچیده ی امروزی جزء جدایی ناپذیر مسائل روزمره هستند. با در نظر گرفتن این عدم قطعیت ها در مسائل واقعی، می توان به سطح قابل اعتمادتری از نتایج دست یافت. شرایط خاص حادثه خیز بودن کشورمان که سالیانه شاهد تعداد زیادی از این حوادث طبیعی و غیرطبیعی اعم از زلزله، سیل، تصادفات و تلفات انسانی هستیم، لزوم توجه خاص به ارائه ی خدمات درمانی اورژانسی به مصدومان و مجروح اندر صحنه یا محل نزدیک به آن را در اولویت ویژهای قرار می دهد. در این راستا ایجاد سامانه های بیمارستانی متحرک، نقش ارزنده ای در کاهش تلفات خواهند داشت. در این مقاله نگاهی نو به موضوع زمان بندی و برنامه ریزی توالی عملیات فعالیت های درمانی در بیمارستان های صحرایی با زمان های غیرقطعی شده است. مدل ارائه شده به تخصیص و تعیین توالی فعالیت های درمانی کارها در اتاق های عمل ماشین ها در یک بیمارستان صحرایی می پردازد. به منظور حل این مدل از الگوریتم تبرید شبیه سازی شده استفاده شده است و عملکرد بهتر این الگوریتم فرا ابتکاری، با یکی از روش های طراحی آزمای شها تحت عنوان روش سطح پاسخ، تضمین شده است. نتایج، تغییرات قابل توجهی را پس از اعمال عدم قطعیت در مدل نشان می دهد. میزان تاثیرعدم قطعیت در مدل به نظر تصمیم گیرنده بستگی دارد و میزان اعمال آن، میزان تغییرات در برنامه را نسبت به حالت قطعی تعیین می کند.

با توجه به پیامدهای ناگوار حوادث غیرمترقبه که رخداد آنها عمدتا اجتناب ناپذیر و غیرقابل پیش بینی است، برنامه ریزی و آمادگی قبل از وقوع حوادث برای کاهش پیامدهای آنها و مدیریت بحران اهمیت ویژه ای دارد. یکی از جنبه های برنامه ریزی و مدیریت بحران، احداث مراکز امداد به تعداد و مکان مناسب برای پاسخ گویی سریع به آسیب دیدگان احتمالی پس از وقوع حادثه است. در این مقاله مسئله ی مکان یابی مراکز امداد در لجستیک امدادی مشروط به اینکه زمان رسیدن به تمام نقاط حادثه از یک مقدار تعیین شده بیشتر نباشد، در قالب مسئله ی مکا نیابی با مدل شعاع پوشش متغیر بررسی شده است. اینکه جمعیت نیازمند به امداد تقاضاتابع شدت حادثه است و به طورقطع قبل از وقوع مشخص نیست، درمدل ارائه شده به صورت عدم قطعیت در نظر گرفته شده است. در این مقاله یک مدل برنامه ریزیریاضی دو هدفه ی استوارکمینه کردن هزینه های لجستیک و حداکثر کردن جمعیت تحت پوشش مشروط به غیرقطعی بودن تقاضا در نقاطحادثه ارائه شده تا تعداد، مکان، میزان پوشش و ظرفیت انواع مراکز امدادی با سطوح خدمت دهی متفاوت را تعیین کند. برای اعتبارسنجی مدل، منطقه ی سه تهران بزرگ به منزله ی مطالعه ی موردی بررسی شده تا تعداد و مکان احداث مراکز امدادی به همراه ظرفیت و نوع خدمات آنها در زمان حوادث احتمالی با شدت های متفاوت تعیین شود. نتایج حل مدل با داده های مطالعه ی موردی نشان دهنده ی نیازبه 5 مرکز امداد با توزیع مناسب در این منطقه است که قادر به پوشش 90 درصدی کلیه ی نقاط بالقوه ی حادثه است.