مطالعات اقتصاد انرژی
سال:1398 | دوره:15 | شماره:61 |تعداد مقالات:8

هدف این مقاله، بررسی برآورد تابع تقاضای فرآورده های نفتی به وسیله مدل حالت– فضا و دلالت های حاصله برای آزادسازی قیمت آن ها با روش فیلتر کالمن، در قالب الگوی تایم ورینگ می باشد. داده های پژوهش به ترازنامه انرژی و داده های شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران طی سال های 1396-1373 استخراج شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد کشش قیمتی فرآورده های نفتی طی دوره مورد بررسی متغیر است. با استفاده از سه سناریوی مختلف، چنین برآورد می شود که طی برنامه ششم توسعه با افزایش 10 درصدی قیمت فرآورده های نفتی در هر سال مصرف نفت سفید و نفت کوره کاهش یافته، ولی برخلاف انتظار مصرف بنزین و نفت گاز افزایش یافته است. لذا انگیزه مصرف کنندگان برای صرفه جویی در مصرف نفت سفید و کوره افزایش و در بنزین و نفت گاز کاهش یافته است. پیش بینی کشش قیمتی هر چهار فرآورده، با افزایش 10 درصدی قیمت آن ها در طول برنامه ششم توسعه، نشان داد که قدر مطلق کشش قیمتی بنزین برخلاف انتظار کاهش و نفت سفید، نفت گاز و نفت کوره افزایش یافته است. بنابراین جهت تحریک حساسیت مصرف کنندگان بنزین نسبت به افزایش قیمت، باید سرعت آزاد سازی قیمت آن در انتهای برنامه ششم توسعه، بیشتر از ابتدای برنامه و برای فرآورده های نفت سفید، نفت گاز و نفت کوره در ابتدای برنامه بیشتر از انتهای برنامه باشد.

چین به عنوان قدرتی در حال رشد نیازی روزافزون به انرژی های فسیلی دارد. در عین حال تأمین این نوع از انرژی ها ارتباط تنگاتنگی با موقعیت ژئوپلیتیکی کشورهای صاحب ذخایر دارد. خلیج فارس و آسیای مرکزی دو منطقه غنی از انرژی های فسیلی هستند که از موقعیت مناسبی برای تأمین نیاز چین برخوردارند. ایران به لحاظ ژئوپلیتیکی در مجاورت این دو ناحیه قرار دارد و به حلقه واسط این مناطق است. مقاله پیشرو ضمن تحلیل مقایسه ای اهمیت خلیج فارس و آسیای مرکزی در ژئوپلیتیک انرژی چین نگاهی به جایگاه ایران نیز دارد. بدین منظور در چارچوب نظریه «مجموعه امنیتی انرژی منطقه ای» این پرسش ها مطرح می شود که خلیج فارس و آسیای مرکزی چه جایگاهی در ژئوپلیتیک انرژی چین دارند؟ و ایران به عنوان زیرسیستم این مناطق چه نقشی در ژئوپلیتیک انرژی چین ایفا می کند؟ «چین درصدد تنوع بخشی به منابع تأمین کننده انرژی است. اما مسیر اَمن زمینی (آسیای مرکزی) در مقایسه با مسیر طولانی دریایی از طریق خلیج فارس برای چین اولویت دارد. ایران قابلیت تبدیل شدن به کشوری رابط میان این مناطق و تقویت امنیت انرژی چین را دارد. »

طبق آمارهای رسمی انتشار گازهای گلخانه ای در سال 2010، 65 درصد از کل انتشار گازهای گلخانه ای در جهان به CO2 حاصل از سوخت های فسیلی و فرآیندهای صنعتی اختصاص دارد. لازم به ذکر است در میان بخش های تولیدکننده دی اکسیدکربن، سهم بخش حمل ونقل 23 درصد است. همواره از سوی کارشناسان مطرح می شود که شرکت های خودروسازی کشور به دلیل سیاست های حمایتی قابل توجه دولت، به خصوص نرخ های تعرفه بالا، اقدام چشمگیری برای بهبود کیفیت محصولات خود به خصوص در مورد کیفیت احتراق و استانداردهای آلایندگی انجام نداده و این موضوع آسیب های جدی را به محیط زیست وارد نموده است. با بررسی داده های کشورهای در حال توسعه نیز ملاحظه می شود که نرخ های تعرفه بالای خودرو ویژگی سیاست های تعرفه ای برخی از آن ها است. جهت بررسی اثر تعرفه ها بر آلایندگی خودروها در این مقاله با استفاده از روش داده های ترکیبی تأثیر حمایت های تعرفه ای خودرو بر میزان آلایندگی خودرو ها که با انتشار گاز دی اکسیدکربن مشخص می شود، در 20 کشور منتخب در حال توسعه واردکننده خودرو طی سال های 2013-2005 بررسی شده است. نتایج نشان می دهد که افزایش حمایت های تعرفه ای خودرو در کشورهای منتخب باعث افزایش انتشار گاز دی اکسیدکربن شده که علت آن وجود بازار انحصاری و احساس عدم نیاز به کیفیت به خصوص در مورد احتراق و آلایندگی خودروها می باشد. الگوی سیاست گذاری کشورهای چین و کره جنوبی در خصوص کاهش تعرفه ها و استفاده از سیاست های حمایتی می تواند الگوی مناسبی برای سیاست گذاران صنعت خوروسازی باشد.

مسئله حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از ایجاد آلودگی های زیست محیطی یکی از اولویت های برنامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور است. هدف از ارائه این مقاله، بررسی تغییر در اثرات زیست محیطی تولید برق ناشی از تغییر در الگوی تولید برق، بر تولید و رفاه خانوار در ایران با به کارگیری ماتریس حسابداری اجتماعی سال 1390 و تعریف یک مدل تعادل عمومی قابل محاسبه بر مبنای آن است که در چارچوب آن با معرفی 4 سناریو سیاستی متفاوت بر پایه ارزش پولی اثرات زیست محیطی منفی ناشی از تولید برق در ایران، مورد بررسی و تحلیل تجربی قرار می گیرد. نتایج به دست آمده نشان می دهند اولاً، اعمال هزینه های خارجی تولید برق دارای اثر مثبت بر رشد اقتصادی و اثر منفی بر رفاه خانوار است. ثانیاً، در ساختار فعلی تولید برق، اعمال هزینه های خارجی تولید برق، رشد 0576/0 تا 0736/0 درصدی به دنبال خواهد داشت و رفاه خانوار را بین 955/1-تا 171/7-درصد کاهش می دهد. ثالثاً، با تغییر الگوی تولید برق در کشور و حرکت به سمت تولید برق پاک و کاهش تولید برق از سوخت های فسیلی، میزان تأثیرگذاری هزینه های خارجی تولید برق بر رشد اقتصادی و رفاه کاهش خواهد یافت. طبق نتایج تحقیق، در صورت کاهش سهم تولید برق از سوخت های فسیلی به 85 درصد، رشد اقتصادی و رفاه خانوار به ترتیب به 0553/0 تا 0727/0 و 733/1-تا 363/6-درصد تغییر پیدا می کنند.

امروزه از میان روش های نوین تأمین مالی پروژه های بهینه سازی مصرف انرژی، تأمین مالی از طریق سازوکار شرکت های خدمات انرژی، در جهان در حال گسترش است. شرکت خدمات انرژی شرکتی است که پروژه های مرتبط با بهبود کارایی انرژی را طراحی، اجرا و تأمین مالی می کند. برخی از خدماتی که این شرکت ها ارائه می دهند شامل توسعه، طراحی و تأمین مالی پروژه های کارایی انرژی، نصب و نگهداری تجهیزات پروژه های کارایی انرژی، اندازه گیری و تأیید صرفه جویی حاصل از انجام پروژه های کارایی انرژی است. ویژگی اصلی شرکت خدمات انرژی در مقایسه با شرکت مشاوره ای و پیمانکاران تجهیزات، در عقد (قراردادهای عملکردی)[1] می باشد که در آن مجری پروژه، هزینه های اجرای پروژه را از محل منافع حاصل از اجرای پروژه دریافت می کند. بر این اساس و با عنایت به شرایط کنونی کشور و در راستای حصول پتانسیل های صرفه جویی در مصرف انرژی، نیاز مبرم به اجرای طرح های مربوطه جهت کاهش شدت انرژی بوده و قراردادهای خدمات انرژی مبتنی بر جذب سرمایه گذاری خارجی می تواند کمک شایانی به کشور نماید. از این رو در مقاله حاضر بررسی انواع قراردادهای رایج با امکان جذب سرمایه گذاری خارجی در مقایسه با نوع خدمات انرژی بررسی شده است. نتایج تحقیق و مقایسه انواع قراردادهای مرتبط با توسعه بخش انرژی نشان می دهد که شرکت خدمات انرژی می تواند در غالب یک قرارداد عملکردی، علاوه بر نصب تجهیزات، نگهداری از تمام یا بخشی از تجهیزات جدید در طول عمر پروژه و حتی 7 تا 10 سال پس از اتمام پروژه را نیز عهده دار شود. این نوع قرارداد برای شرکت هایی که با محدودیت منابع مالی مواجه هستند و یا به دلایلی قصد افزایش تعهدات مالی خود را ندارند، جذاب ترین شیوه اجرای پروژه های کارایی انرژی به شمار می آید و جهت حل مشکلات تأمین مالی پروژه های بهینه سازی انرژی در کشور راهگشا خواهد بود.

امروزه در صنعت برق طراحی و بهره برداری بهینه و مؤثر اقتصادی همواره موردنظر بوده و در توسعه و بهره برداری از صنعت برق، هماهنگی شبکه برق و گاز به منظور حداقل کردن هزینه بهره برداری از اهداف اصلی به شمار می آیند. ازاین رو نیاز به مدلی است که با در نظر گرفتن قیود فنی توسعه شبکه های برق و گاز را هماهنگ کند. در این پژوهش توسعه متمرکز شبکه های گاز و برق با در نظر گرفتن معیار امنیتN-1 در شبکه گاز مدل سازی شده است. این مدل سازی از دیدگاه یک سرمایه گذار مرکزی است که با در نظر گرفتن قیود فنی به دنبال حداقل کردن هزینه کل سرمایه گذاری و بهره برداری شبکه های برق و گاز می باشد. همچنین در این تحقیق نشان داده شده است که چگونه می توان هزینه های شبکه برق را با استفاده از سطح نفوذهای مختلف برنامه پاسخگویی بار کاهش داد. نتایج به دست آمده از مسئله سرمایه گذاری شبکه گاز نشان می دهد که نیاز به افزایش ظرفیت خط لوله در برخی مناطق وجود دارد. در این مورد، هزینه سرمایه گذاری شبکه گاز 19 میلیون دلار است، درحالی که کل هزینه سرمایه گذاری و بهره برداری شبکه گاز 37. 19 میلیارد دلار است. از سوی دیگر، در شبکه برق، نیاز به نصب نیروگاه های جدید در مناطق مشخص شده است. همچنین این نتایج نشان می دهد که ظرفیت خط انتقال برخی خطوط باید افزایش یابد. همچنین با در نظر گرفتن معیار N-1 در خروج خطوط لوله گاز، شبکه برق ترجیح می دهد که در حدود 3200 مگاوات واحدهای تولیدی جدید را به صورت پراکنده در نقاط مختلف شبکه نصب کند تا بدین ترتیب در برابر از دست رفتن خطوط لوله شبکه گاز مقاوم باشد. درحالی که بدون در نظر گرفتن معیار N-1 برای خطوط لوله، با نصب 2400 واحد تولیدی جدید نیاز شبکه برطرف می شود.

در این مطالعه از تابع مسافت شفارد جهت تحلیل کارایی فنی زیست محیطی و تجزیه منابع تغییرات دی اکسید کربن به پنج عامل تغییر در تکنولوژی، تغییر در کارایی تکنیکی، تغییر در شاخص های انتشار مرتبط با سرمایه، نیروی کار و انرژی در 28 استان ایران برای سال های 1392-1382 بر اساس داده های تابلویی و تکنیک تحلیل پوششی داده ها استفاده شده است. این متد برای هردو نوع عوامل کاهش دهنده و افزایش دهنده انتشار به کار رفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که ایران از نظر کارایی فنی زیست محیطی طی دوره مورد بررسی ناکارا عمل کرده است زیرا میانگین عملکرد کارایی فنی زیست محیطی در استان های منتخب طی دوره موردنظر 796/0 است. هم چنین نتایج حاصل از تجزیه بیانگر آن است که 1) مهم ترین عامل مثبت در کاهش انتشار شاخص انتشار مرتبط با نیروی کار با میانگین 6256/0 در ایران است، 2) شاخص انتشار مرتب با انرژی مهم ترین عامل در افزایش در انتشار با میانگین 0182/1 بوده است و 3) بهبود تکنولوژیکی نقش مثبتی در کاهش انتشار را ایجاد نموده است زیرا مقداری بزرگ تر از 1 را به خود اختصاص داده است.

در این مطالعه تاثیر شوک های قیمتی نفت بر اشتغال کشورهای منتخب صادرکننده و واردکننده نفت بررسی شد. در این بررسی از داده های سالانه طی دوره زمانی 2014-2000 و مدل های اقتصاد سنجی فیلتر کریستیانو-فیتز جرالد و فیلتر باکستر-کینگ برای محاسبه شوک های قیمتی نفت و از مدل پانل دیتا برای برآورد مدل استفاده شده است. نتایج مطالعه نشان می دهد که: اولاً: در کشورهای صادرکننده، اشتغال تحت تأثیر شوک های قیمت نفت بوده و به طور مستقیم از آن تأثیر می پذیرد. لذا در این کشورها با افزایش قیمت نفت، درآمدهای نفتی افزایش یافته و اشتغال افزایش می یابد و بالعکس. لذا این کشورها باید از فرصت افزایش قیمت نفت جهت رونق اقتصادی و افزایش اشتغال کمک گرفته و از آنجایی که کاهش قیمت نفت باعث کاهش اشتغال در این کشورها می شود. بنابراین کشورهای صادرکننده نفت بایستی جهت مقابله با آثار منفی کاهش قیمت نفت بر اشتغال در اقتصاد خود تدابیر لازم را بیاندیشند. ثانیاً: در کشورهای واردکننده نفت شوک های نفتی تأثیر معناداری بر اشتغال در این کشورها نداشته و نوسانات اشتغال طی این سال ها تحت تأثیر عوامل دیگری بوده است. اشتغال در این کشورها رابطه مستقیمی با تولید و رابطه غیرمستقیمی با نرخ بهره و دستمزد داشته است. بنابراین، نحوه تأثیرگذاری نوسانات قیمتی نفت بر اشتغال کشورها، بسته به این امر که کشور مورد نظر عرضه کننده یا تقاضا کننده در بازارهای جهانی نفت باشد، متفاوت است.