سیاست دفاعی
سال:1398 | دوره:27 | شماره:108 |تعداد مقالات:6

نخبگان سیاسی از دیرباز تاکنون نقش مهمی در تحولات جوامع در ابعاد مختلف (به ویژه مسیله امنیت) داشته و دارند. تجربه های تاریخی نشان داده است که ترقی و تعالی یا سقوط و فروپاشی هر مملکتی تاحدودزیادی به نقش نخبگان سیاسی وابسته است و اندیشه و تفکر آنها در اجرای برنامه های سیاسی و اجتماعی و چگونگی تحقق خواسته های مردم، تعیین کننده و سرنوشت ساز است. تامین امنیت ملی از اولویت های نظام اسلامی در سیاست گذاری ملی و منطقه ای محسوب می شود. ازجمله شاخص های تامین امنیت ملی، می توان به استقلال سیاسی، حفظ تمامیت ارضی، ثبات سیاسی، انسجام اجتماعی و رفاه اقتصادی اشاره کرد. سوال اصلی ما در این تحقیق ناظر به نقش و کارکرد فرهنگی نخبگان سیاسی در ارتقای امنیت ملی ج. ا. ا است. چارچوب نظری موردتوجه این تحقیق، دیدگاه های امنیتی مکتب کپنهاک وخاصه باری بوزان درخصوص امنیت ملی (توجه به ابعاد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، امنیتی، زیست محیطی) است. روش این تحقیق، تلفیقی از روش کمی و کیفی متوالی می باشد. روایی پرسشنامه ازطریق تحلیل عاملی مورد تایید قرار گرفت و پایایی گویه ها نیز ازطریق آلفای کرونباخ (0. 995) مورد بررسی و تایید قرار گرفت. جامعه آماری این تحقیق شامل مسیولان، اساتید وکارشناسان مرتبط با حوزه های امنیت ملی است و نمونه موردمطالعه که به صورت هدف مند انتخاب شده است، شامل 81 نفر از اساتید، مسیولان و کارشناسان مرتبط با حوزه های امنیت ملی بوده که هم اطلاعات کافی درخصوص این تحقیق داشته اند و هم حاضر به همکاری و پرنمودن پرسشنامه بوده اند. یافته های تحقیق حاکی از این است که بین وضعیت موجود عملکرد نخبگان با انتظارات جامعه از آنها (وضعیت مطلوب) تفاوت معنی داری در حوزه های مورداشاره وجود دارد.

تحلیل تاثیر انقلاب اسلامی بر ملت های مسلمان و پیامدهای آن به خصوص در حوزه امنیت، از موضوعات نیازمند به پژوهش است. امت گرایی «امت واحده» از مباحث مهم گفتمان انقلاب اسلامی در جهان اسلام و عرصه بین الملل است. این رویکرد گفتمانی مورد تاکید رهبران انقلاب اسلامی بوده و قانون اساسی به ضرورت تحقق آن اشاره کرده است. انقلاب اسلامی مبتنی بر آرمان خود و اصل حمایت از نهضت های رهایی بخش، در حمایت از ملت ها امنیت همه جانبه را درپیش گرفته است. امنیت در اسلام با تعابیر مختلف مورد توجه بوده و بنیان مرصوص، ریسمان الهی و آرامش، نمونه آن است که با جوهر وجودی انسان، پیوند مستحکم دارد. این نوشتار درپی آن است تا ازطریق شناسایی و تبیین الزامات تحقق «امنیت همه جانبه امت اسلامی»، به بررسی موانع تحقق پیامدهای مثبت (ضرورت ها) و پیامدهای منفی (چالش ها) آرمان انقلاب اسلامی در این زمینه بپردازد. مقاله از روش تحقیق توصیفی تحلیلی استفاده کرده و در جمع آوری اطلاعات و داده ها از روش کتابخانه ای بهره گرفته و درنهایت قالب تحلیل پیشنهادی را ترسیم کرده است. یافته های مقاله موید این واقعیت است که تحقق وحدت مسلمین، پیش شرط تحقق «امنیت امت واحده» است. وضعیت کنونی مناسبات حاکم بر نظام بین الملل مبتنی بر دولت های ملی و ظهور رویکردهای سلبی و واهم گرایی در جهان اسلام، از پس ران ها و موانع جدی تحقق آرمان انقلاب اسلامی در این زمینه هستند. با توجه به مراتبی که بیان شد، نتایج تحقیق نشان می دهد، انقلاب اسلامی در کانون «امت واحده» قرار دارد. نقش محوری جمهوری اسلامی ایران در «ژیوپولیتیک محور مقاومت»، توجه به موضوع «ام القری جهان اسلام» و مولفه های ایجابی «جمهوری های مستقل و آزاد» از مهم ترین پیشران های آن هستند. درنتیجه، کوشش در تاسیس جمهوری های مستقل و آزاد و موفقیت در استقرار و استحکام جمهوری اسلامی در سرزمین های اسلامی، امنیت امت اسلامی را محقق خواهد کرد.

این مقاله درپی آن است تا حاکمیت و امنیت ملی در پرتو آزادی اطلاعات را مورد بررسی قرار دهد. آزادی اطلاعات یکی از قواعدی است که به عنوان حقوق بشر مورد قبول جوامع بین المللی و داخلی قرار گرفته و باتوجه به اسناد بین المللی موجود، از پشتوانه حقوقی لازم برخوردار است. اصل حاکمیت دولت ها و مسیله امنیت ملی نیز از چنان اهمیتی برخوردار است که کشورها در دفاع از حقوق حاکمیتی خود از هیچ تلاشی فروگذار نمی کنند. این مسیله منجر به بروز جدال بین اصل حاکمیت دولت ها و اصل آزادی اطلاعات شده است. ازاین رو، اسناد حقوقی درحالی که بر آزادی جریان اطلاعات تاکید کرده اند، محدودیت هایی ازجمله حمایت از امنیت ملی و نظم عمومی را بر آن وضع نموده اند تا بدین وسیله از حقوق حاکمیت، درکنار حقوق بشر حمایت کرده باشند. اما برخی کشورهای قدرتمند خود را چندان متعهد به اصول موجود در این زمینه نشان نداده و از طریق به کارگیری ابزارهای جنگ نرم و جاسوسی رسانه ای موجب نقض حاکمیت و امنیت داخلی دیگر کشورها شده اند. نتایج تحقیق نشان می دهد علی رغم اهمیتی که حقوق بشر و آزادی های انسانی دارند، اما اگر هریک از این آزادی ها تهدیدی برای امنیت ملی کشورها به شمار آیند، باید کنترل و محدود شوند، زیرا در تقابل بین آزادی اطلاعات و حقوق حاکمیت، اولویت بر حفظ حقوق حاکمیت است. درنتیجه، باید تلاش شود با وضع قواعد بین المللی به نحوی بر آزادی اطلاعات نظارت شود تا به صورت لجام گسیخته تبدیل به فرصتی در دست قدرت های بزرگ برای تحقق اهداف ضدحاکمیتی علیه کشورهای دیگر نشود. چارچوب نظری تحقیق برمبنای اسناد و قوانین حقوق بین الملل است. روش پژوهش حاضر مبتنی بر روش توصیفی تحلیلی بوده و ابزار گردآوری داده ها "کتابخانه ای" و "اسنادی" است.

مقوله «حداکثرسازی موقعیت» بیانگر مجموعه ای از ابزارها و یا سیاست هایی است که دولت ها ازطریق آن تلاش دارند به برترین جایگاه و موقعیت در عرصه نظام بین الملل دست یابند. چین نیز به عنوان بازیگری پرتوان، از دهه های اخیر مجموعه منابع قدرتی را درراستای ارتقای جایگاه خود در نظام بین الملل بسیج نموده است. تمرکز اصلی این نوشتار بر چگونگی نقش آفرینی مولفه های امنیتی و نظامی درجهت تحقق سیاست یادشده قرار دارد؛ متغیرهایی که گستره ای از نوآوری در حوزه نظامی گری تا اهداف امنیت محور در سطح منطقه ای و رقابت با امریکا را دربر می گیرد. سوال اصلی این پژوهش عبارت است از اینکه: در چارچوب رویکرد چین بر محور حداکثرسازی موقعیت، مولفه های امنیتی نظامی، چگونه نقش آفرین هستند؟ پاسخ موردنظر درقالب این فرضیه می گنجد که: عوامل امنیتی نظامی یعنی تحول در ساختار ارتش آزادی بخش خلق، ارتقای نظام تسلیحاتی و فناوری نظامی، جهت گیری امنیتی در سازمان شانگهای و تقابل امنیتی با امریکا، بر سیاست حداکثرسازی موقعیت جهانی چین تاثیر تعیین کننده ای داشته است. این پژوهش درقالب روش تحلیلی توصیفی به بررسی فرضیه تحقیق خواهد پرداخت.

رفتار سیاست خارجی واکنشی به محرک های داخلی و خارجی است که به صورت حلقه های یک زنجیر به هم ارتباط دارند. وجود متغیرهای گوناگون و تاثیرگذار بر روند تصمیم گیری، باعث شده است که امکان تعمیم رفتار سیاست خارجی برخی از کشورها امکان پذیر نباشد. بنابراین، با مطالعه کلان روندها و پیشران ها می توان نسبت به شناخت تغییرات در روابط خارجی کشورها اقدام نمود. هدف از این تحقیق، بررسی و تجزیه وتحلیل مولفه های قدرت هوشمند در روابط فیمابین ایران و امریکاست. دراین راستا، نقش مولفه های قدرت، فرهنگ و قدرت هوشمند که تابه حال در برقراری روابط سیاسی، اقتصادی و. . . جدی گرفته نشده بودند، برجسته خواهد شد. مهندسی روابط بین الملل به کمک نرم افزارهای تحلیلی و آماری با استفاده از داده های میدانی درقالب مصاحبه ها و پرسشنامه ها و همچنین مطالعات اسنادی در حوزه علوم انسانی و نیز روش پانل خبرگان به ندرت انجام گرفته است. در این بررسی، به طور هم زمان چند متغیر تاثیرگذار در این حوزه توسط نرم افزار به صورت کاملا نوآورانه مورد استفاده قرار گرفته است. ابزار گردآوری اطلاعات شامل مصاحبه عمیق کیفی بوده و روش تجزیه وتحلیل یافته ها با بهره گیری از روش دلفی و طیف لیکرت انجام شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که مولفه های قدرت و فرهنگ هریک از ابعاد مختلفی تشکیل شده اند و این ابعاد ازلحاظ تاثیرگذاری و تاثیرپذیری بر روابط ایران و امریکا متفاوت هستند.

هدف اصلی مقاله حاضر، بررسی و فهم راهبرد کلان «ترامپ» درقبال نظام بین الملل است. دراین راستا، سوال اصلی مقاله حاضر این است که چه نسبتی بین راهبرد سیاست خارجی ترامپ با راهبرد کلانی که تاکنون به اشکال مختلف توسط روسای جمهوری پیشین امریکا دنبال شده است، وجود دارد؟ لازم به اشاره است که راهبرد کلان امریکا از جنگ جهانی دوم به بعد، بر سه محور برتری قاطع نظامی و بسط سلطه، حمایت از تجارت آزاد و گسترش دموکراسی قرار داشته است که توسط روسای جمهور امریکا البته با تفاوت هایی در سطح تاکتیکی و اجرایی دنبال شده است. این در شرایطی است که دولت ترامپ از محورهای فوق تنها بر برتری قاطع نظامی امریکا تاکید دارد و همچون «اندرو جکسون» دو محور دیگر را درراستای منافع امریکا نمی داند و به اشکال مختلف آنها را کنار گذاشته است. براین اساس فرضیه مقاله حاضر بدین گونه مطرح می شود که راهبرد سیاست خارجی ترامپ برپایه «جکسونیسم»، رهبری جهانی، گسترش تجارت آزاد و دموکراسی را فی نفسه درراستای منافع امریکا نمی داند و درپی کنارگذاشتن اصول بین الملل گرایی لیبرال و دیدگاه های «ویلسون» است. یافته های تحقیق نشان می دهد «جکسونیسم»، نزدیک ترین مکتب به راهبرد و سیاست خارجی دولت ترامپ است. مقاله حاضر قصد دارد سوال و فرضیه فوق را به روش توصیفی تحلیلی مورد بحث و بررسی قرار دهد.