تنش های محیطی در علوم زراعی
سال:1399 | دوره:13 | شماره:1 |تعداد مقالات:25

تنش شوری، یک تنش محیطی است که رشد و نمو گیاهان و تولید محصولات کشاورزی ازجمله سیب زمینی را در بیشتر نقاط جهان متأثر می سازد. بحران زیست محیطی دریاچه ارومیه و اثرات منفی آن بر زمین های کشاورزی اطراف این دریاچه به عنوان یک تهدید جدی برای تولید بسیاری از محصولات مهم و اقتصادی کشاورزی همچون سیب زمینی محسوب می شود. گلایسین بتائین در اکثر گیاهان به عنوان یک ماده غیر سمی باعث افزایش تحمل گیاهان به شرایط نامناسب تنش های شوری و خشکی می گردد. مطالعات زیادی در مورد چگونگی دخالت سالیسیلات ها در واکنش گیاهان به تنش های غیرزنده محیطی از قبیل تابش ماورای بنفش، خشکی، شوری و سرمازدگی انجام یافته است. در این تحقیق، تأثیر تنش شوری (کلرید سدیم) و تیمار اسید سالیسیلیک بر بیان ژن بتائین آلدهید دهیدروژناز (LOC102601322) به روش RT-PCR نیمه کمی در گیاهچه های سیب زمینی رقم اگریا در محیط کشت MS بررسی شد. برای این منظور، آزمایشی به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار و در هر تکرار با چهار ریز نمونه در آزمایشگاه کشت بافت گیاهی گروه علوم و مهندسی باغبانی دانشگاه تبریز به اجرا در آمد. عامل های آزمایش، شامل شوری (کلرید سدیم) در دو سطح (صفر و 70 میلی مول بر لیتر)، اسید سالیسیلیک در چهار سطح (صفر، 1، 10 و 100 میلی مول بر لیتر) بود. نتایج نشان داد که اثر تیمار کلرید سدیم بر میزان گلایسین بتائین معنی دار بود، بااین حال اثر متقابل شوری و اسید سالیسیلیک بر صفات بیوشیمیایی معنی دار نبود. نتایج مولکولی نشان داد که میزان بیان ژن بتائین آلدهید دهیدروژناز در تمام غلظت های بررسی شده اسید سالیسیلیک و تنش شوری نسبت به گیاه شاهد افزایش قابل توجهی نشان داد که حداکثر میزان بیان این ژن در غلظت 100 مول بر لیتر اسید سالیسیلیک مشاهده شد. همبستگی معنی داری بین بیان ژن بتائین آلدهید دهیدروژناز و میزان گلایسین بتائین مشاهده شد. چنین به نظر می رسد که کاربرد اسید سالسیلیک موجب کاهش اثرات منفی تنش شوری در گیاهچه های سیب زمینی در شرایط کشت درون شیشه ای می گردد.

سویا (. Glycine max L) یکی از مهمترین دانه های روغنی می باشد. در مطالعه حاضر، تعداد 30 ژنوتیپ سویا متشکل از 27 لاین پیشرفته نسل F8 و سه رقم والدینی سحر، ویلیامز و کتول از لحاظ صفات مورفولوژیکی و عملکردی در دو محیط بدون تنش و تحت تنش کم آبی در منطقه ازبرم از توابع شهرستان سیاهکل واقع در استان گیلان طی سال 1395 ارزیابی شدند. این آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که برای تمام صفات به جز صفت طول غلاف، اختلاف بین ژنوتیپ ها و برهم کنش بین ژنوتیپ و محیط در سطح یک درصد معنی دار بودند که بیانگر وجود تنوع ژنتیکی بالا و واکنش متفاوت ژنوتیپ ها در دو محیط بدون تنش و تحت تنش کم آبی از لحاظ صفات مختلف بود. بر اساس تجزیه خوشه ای به روش حداقل واریانس Ward تحت شرایط بدون تنش، ژنوتیپ ها به سه گروه تفکیک شدند. گروه اول متشکل از پنج لاین پیشرفته کتول×ویلیامز(3123)، ویلیامز×کتول(4)، ویلیامز×همیلتون(2)، سحر×همیلتون(4)، گرگان3×ویلیامز(2) و رقم کتول بود که از لحاظ تمامی صفات، از جمله صفات عملکردی مانند تعداد و وزن غلاف ها، وزن کل دانه های بوته و وزن صددانه، میانگین بیشتری از سایر ژنوتیپ ها داشتند. در شرایط تنش کم آبی نیز ژنوتیپ ها در سه گروه قرار گرفتند که گروه سوم شامل چهار عضو متشکل لاین های سحر×کتول(4)، ویلیامز×همیلتون(1)، ویلیامز×K778(3) و ویلیامز×کتول(4) از لحاظ صفات مهم عملکردی، برتر از سایر ژنوتیپ ها عمل کردند. همچنین بر اساس نتایج تجزیه به مؤلفه های اصلی و بای پلات حاصل از دو مؤلفه نخست، لاین گرگان3×ویلیامز(2) در شرایط بدون تنش و لاین ویلیامز×کتول(4) در هر دو شرایط برتر از سایر لاین ها و ارقام والدینی عمل نمودند.

به منظور شناسایی ژنوتیپ های متحمل به خشکی گیاه سویا آزمایشی گلخانه ای به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1396 در دماوند انجام شد. فاکتورهای مورد بررسی شامل 50 ژنوتیپ سویا و دو سطح آبیاری نرمال و قطع آبیاری در زمان غلاف دهی بود. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که واکنش ژنوتیپ های سویا به شرایط تنش خشکی و بدون تنش متفاوت بود. ژنوتیپ های 2، 14، 21، 38 و 49درهر دو شرایط تنش خشکی و بدون تنش و ژنوتیپ های 25 و 14 فقط در شرایط تنش عملکرد بالایی را نشان دادند. برای تعیین مناسب ترین شاخص ها از همبستگی شاخص های تحمل به خشکی با عملکرد دانه ها در شرایط تنش و بدون تنش استفاده شد و بر این اساس از 17 شاخص 10 شاخص قابل اعتماد معین شد و ژنوتیپ های برتر این شاخص ها نیز مشخص گردید. ژنوتیپ برتر برای میانگین تولید شاخص بهره وری، میانگین هندسی، میانگین هارمونیک و شاخص تحمل خشکی ژنوتیپ شماره 14بود و ژنوتیپ های 14 و 25 برای شاخص عملکرد، ژنوتیپ های25 و34 برای شاخص پایداری عملکرد، ژنوتیپ 25 برای شاخص مقاومت به خشکی و شاخص تولید غیر تنشی تنش و ژنوتیپ های 14 و 49 برای شاخص تحمل غیر زیستی و شاخص تحمل تنش تعدیل شده برتر بودند. کلیه شاخص های تحمل به خشکی در تجزیه به مولفه های اصلی وارد شدند و نتایج نشان داد که مولفه های اول و دوم در مجموع 99/97% واریانس کل را تبیین کردند. شاخص هایی که بالاتر بودن مقادیر آن ها نشانه متحمل بودن گیاه به خشکی می باشد، در مؤلفه اول و شاخص هایی که بیشتر بودن آن ها مبین حساسیت گیاه به خشکی می باشد در مؤلفه دوم قرار گرفتند. تجزیه کلاستر ژنوتیپ ها را به 8 گروه تقسیم نمود و ژنوتیپ های2، 14، 21، 23، 42 و 49 در یک گروه قرار داد این ژنوتیپ ها بر اساس میانگین در هر دو محیط عملکرد خوبی دارند.

این تحقیق به منظور بررسی شاخص تحمل به کم آبی، برآورد تنوع ژنتیکی برای طول کلئوپتیل و بررسی نقش طول کلئوپتیل در نحوه واکنش به تنش انجام شد. مقایسه میزان عملکرد و اجزای آن در ژنوتیپ های گندم نان مناطق خشک و نیمه خشک ایران انجام گرفت. در این تحقیق 50 ژنوتیپ در شرایط تنش آبی و عادی بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار موردمطالعه قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ ها در هر دو شرایط محیطی ازلحاظ کلیه صفات به جز صفت تعداد سنبله در واحد سطح اختلاف معنی داری وجود داشت و دامنه تغییرات برای کلیه صفات دارای طیف نسبتاً بالایی بود که نشان دهنده تنوع بالا بین ژنوتیپ های موردمطالعه بود. میانگین تمام صفات به جز وزن سنبله اصلی و طول ریشک، در شرایط معمولی بیش تر از شرایط تنش رطوبتی بود. طول کلئوپتیل ژنوتیپ ها بین 2. 41 تا 4. 91 سانتی متر بود. در بین نه صفت موردمطالعه، تعداد شش صفت دچار کاهش رشد ناشی از اعمال تنش خشکی گردیدند و از این میان کاهش تعداد سنبله، عملکرد دانه در سطح و وزن سنبله از همه قابل توجه تر بود. سه ژنوتیپ شیرودی، اروم و پاستور متحمل ترین و ژنوتیپ استار دارای کمترین مقدار STI نسبت به تنش کم آبی بود. برای بررسی ارتباط صفات و شاخص مقاومت به خشکی با طول کلئوپتیل، ضریب همبستگی محاسبه گردید. بیشترین همبستگی مثبت در هر دو شرایط محیطی (تنش و بدون تنش) میان صفات ارتفاع بوته با طول کلئوپتیل به ترتیب به میزان 0. 56 و 0. 43 و تعداد سنبله با طول کلئوپتیل به ترتیب به میزان 0. 16 و 0. 165 بود. همبستگی طول کلئوپتیل تحت شرایط تنش و بدون تنش با شاخص STI منفی بود. بین عملکرد دانه و طول کلئوپتیل همبستگی منفی و غیر معنی داری وجود داشت. ضریب همبستگی طول کلئوپتیل با برخی صفات کمیتی در شرایط تنش نسبت به شرایط عدم تنش کم آبی ازنظر اندازه و جهت تغییر نمود که ناشی از نقش مؤثر طول کلئوپتیل در موازنه گیاه و شرایط رطوبتی است.

به منظور ارزیابی کارایی صفات فیزیولوژیکی در گزینش تحمل به تنش خشکی گیاه جو، آزمایشی با 19 ژنوتیپ جو در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو محیط تنش خشکی و بدون تنش در دانشگاه آزاد اسلامی اردبیل در سال زراعی 1395-1394 اجرا گردید. بعد از اعمال تنش، صفات محتوی آب نسبی برگ، هدایت روزنه ای، فلورسانس کلروفیل (Fv/Fm)، اتلاف آب از برگ جداشده، سطح ویژه برگ و سرعت پوشش زمین اندازه گیری شدند. نتایج تجزیه واریانس صفات نشان داد که اثر خشکی بر صفات محتوی آب نسبی برگ، اتلاف آب از برگ جداشده، سطح ویژه برگ و سرعت پوشش زمین معنی دار ولی بر Fv/Fm و هدایت روزنه ای معنی دار نبود. در شرایط بدون تنش، ژنوتیپ شماره 13با عملکرد 5040 کیلوگرم در هکتار پرمحصول ترین ژنوتیپ و در شرایط خشکی ژنوتیپ های 13 و 15 با عملکرد 2710 و 2550 کیلوگرم در هکتار برترین ژنوتیپ ها بودند. در شرایط بدون تنش عملکرد فقط با سرعت پوشش زمین، همبستگی نشان داد، در حالی که در شرایط تنش، همبستگی عملکرد دانه با محتوی آب نسبی برگ، هدایت روزنه ای، سطح ویژه برگ و سرعت پوشش زمین مثبت و با اتلاف آب برگ جدا شده منفی بود. در تجزیه رگرسیون چندگانه به روش گام به گام تحت شرایط خشکی، صفات هدایت روزنه ای، سرعت پوشش زمین و اتلاف آب از برگ جدا شده در مدل رگرسیونی باقی مانده و 69. 3 درصد تغییرات عملکرد دانه را توجیه کردند. تجزیه کلاستر، ژنوتیپ های متحمل را به خوبی از ژنوتیپ های حساس جدا نمود. نتایج نشان داد که سرعت پوشش زمین با داشتن قوی ترین همبستگی با عملکرد دانه و کمترین مقدار اثر متقابل ژنوتیپ× محیط، می تواند به عنوان مناسب ترین معیار غیر مستقیم گزینش تحمل به خشکی در گیاه جو مد نظر قرار گیرد. صفات هدایت روزنه ای، تعرق غیر روزنه ای، محتوی آب نسبی برگ و سطح ویژه برگ نیز می توانند در اولویت بعدی قرار گیرند.

یکی از راهکارهای مقابله با تنش خشکی انتهای فصل در زراعت جو، تولید ارقام جدید متحمل می باشد که در شرایط مختلف محیطی پایداری عملکرد داشته باشند. با توجه به پیچیدگی برهمکنش آب و مقدار نیتروژن مصرفی در تظاهر عملکرد بالقوه گیاه، این پژوهش با هدف ارزیابی واکنش ژنوتیپ های جو به مقادیر مختلف نیتروژن (شاهد، 50، 100 و 150 کیلوگرم در هکتار کود اوره) در شرایط آبیاری نرمال و تنش کم آبی آخرفصل، بصورت آزمایش کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار طی سال های 1395-1393 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی میاندوآب اجرا شد. سطوح مختلف نیتروژن در کرت های اصلی و ژنوتیپ های جو در کرت های فرعی قرار گرفتند. نتایج حاصل از تجزیه مرکب نشان داد که اثر سال، رقم، نیتروژن و برهمکنش سال در رقم برای هر دو شرایط آبیاری معنی دار بود. مقایسات میانگین نشان داد رقم بهمن و لاین EBYT-84-10 بیش ترین مقدار عملکرد دانه را در هر دو شرایط آبیاری داشتند. همچنین نتایج حاصل از تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که رقم بهمن در شرایط عدم مصرف، ژنوتیپ های بهمن و EBYT-84-10 در سطح 50 و 100 کیلوگرم و ژنوتیپ EBYT-84-10 در سطح 150 کیلوگرم کود نیتروژن، بیشترین تحمل به تنش خشکی را داشتند. در کل نتایج این تحقیق نشان داد که نیاز کود نیتروژن ارقام جو بسته به فراهمی مقدار آب تغییر نموده و لذا مصرف بی رویه کود نیتروژن علاوه بر افزایش هزینه برای کشاورز ممکن است محیط زیست را آلوده نماید و بنابراین بایستی با احتیاط مصرف گردد.

اسیمیلاسیون خالص CO2 از طریق فرایند فتوسنتز، اولین مرحله تولید زیست توده است. به منظور بررسی اثرات تنش کمبود آب بر شاخص های فتوسنتزی 3 رقم زراعی نخود در مراحل گیاهچه ای، گلدهی و غلاف دهی پژوهشی در سال 1394 به اجرا درآمد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در شرایط کنترل شده بود. دو فاکتور مورد آزمایش در این مطالعه شامل ارقام نخود زراعی (عادل، آزاد و کرج) و تنش آبی در پنج سطح 20، 40، 60، 80 و 100 درصد رطوبت در حد ظرفیت زراعی بودند. نتایج مقایسه میانگین ها نشان داد که تحت شرایط تنش کم آبی شدید (20 و 40 درصد ظرفیت زراعی) کلیه صفات مورد بررسی در مقایسه با شرایط بدون تنش کاهش معنی داری داشتند. نتایج در مرحله گیاهچه ای نشان داد که در شرایط بدون تنش، میزان فتوسنتز خالص، CO2 درون سلولی، محتوای کلروفیل برگی، تعرق و کارایی فتوسیستم II در رقم کرج نسبت به رقم عادل به ترتیب 29%، 13%، 23%، 21% و 3% بیشتر بود. در مرحله گلدهی و در شرایط بدون تنش، محتوای کلروفیل برگی و فتوسنتز خالص در مقایسه با رقم عادل 14% و 17% و در مقایسه با رقم آزاد به ترتیب 29% و 43% بیشتر بود. در شرایط تنش 40 درصد ظرفیت زراعی CO2 درون سلولی و فتوسنتز خالص به صورت معنی داری در رقم کرج افزایش داشت. در مرحله غلاف دهی در سطوح 60 و 100 درصد ظرفیت زراعی رقم کرج با محتوای کلروفیل 2. 76 و 4. 70 میلی گرم بر گرم وزن تر برگ نسبت به دو رقم دیگر برتری داشت. بر اساس نتایج پژوهش حاضر رقم کرج به دلیل برتری ویژگی های فتوسنتزی نسبت به دو رقم دیگر پس از انجام پژوهش های تکمیلی می تواند قابلیت معرفی به عنوان رقم متحمل به خشکی را داشته باشد.

به منظور بررسی تأثیر تنش آبی بر اندام های هوایی، ریشه و عملکرد گندم دوروم در کشت مخلوط ژنوتیپ ها، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با 3 تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی داراب، دانشگاه شیراز در سال 97-96 اجرا شد. تیمارهای آزمایشی با استفاده از مخلوط ارقام و لاین ها شامل: شبرنگ، بهرنگ و لاین های DW-92-4 و DW-94-14 به صورت کشت خالص و کشت مخلوط ژنوتیپ ها در ترکیب های دوتایی و چهارتایی بودند. تیمار تنش شامل دو سطح (آبیاری نرمال و تنش آبی) بر مخلوط ژنوتیپ ها اعمال شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر تنش و سیستم های کشت و اثر متقابل تنش×سیستم های کشت بر عملکرد دانه معنی دار بود (p≤ 0. 01). مقایسه میانگین اثر متقابل نشان داد که بیشترین عملکرد دانه مربوط به ترکیب کشت مخلوط شبرنگ + بهرنگ (8. 75 گرم در بوته) در شرایط آبیاری نرمال و کمترین آن نیز مربوط به ترتیب کشت خالص DW-92-4 با میانگین 1. 1 گرم در بوته که با تیمار کشت مخلوط DW-92-4 و DW-94-14 با میانگین 1. 20 گرم، کشت خالص بهرنگ با میانگین 1. 25 گرم، کشت مخلوط بهرنگ+DW-92-4 با میانگین 1. 25، کشت خالص شبرنگ با میانگین 45/1، کشت خالص DW-94-14 با میانگین 50/1، کشت مخلوط چهار ژنوتیپ DW-92-4 و DW-94-14+شبرنگ+بهرنگ با میانگین 1. 75، کشت مخلوط شبرنگ+ بهرنگ با میانگین 2. 35 (در شرایط تنش آبی) و کشت مخلوط شبرنگ+DW-94-14 با میانگین 1. 45 (در شرایط آبیاری نرمال) اختلاف آماری معنی داری نداشت. بالاترین همبستگی مثبت و معنی دار بین عملکرد دانه با ارتفاع گیاه و وزن هزار دانه و طول برگ به ترتیب **r=0. 443 و **0. 434=r و *0. 312=r مشاهده شد. به طورکلی، نتایج به دست آمده نشان دهنده این است که کشت مخلوط دو ژنوتیپ شبرنگ+بهرنگ در شرایط آبیاری نرمال نسبت به کشت خالص یک ژنوتیپ در شرایط تنش آبی از عملکرد دانه بالاتری برخوردار بود. همچنین، بیشترین عملکرد در حالت تنش آبی به کشت مخلوط شبرنگ+ DW-92-4 اختصاص یافت.

به منظور مطالعه خواص کیفی و عملکرد دانه کلزا رقم هایولا 401 در واکنش به محلول پاشی کود ریزمغذی مرکب آهن، روی و منگنز تحت تنش قطع آبیاری، این تحقیق در سال زراعی 97-1396 در منطقه آب و هوایی حمیدیه به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل تنش قطع آبیاری در دو سطح آبیاری مطلوب، قطع آبیاری در مرحله خورجین دهی در کرت های اصلی و محلول پاشی کود مرکب ریزمغذی آهن، روی و منگنز در چهار سطح شامل عدم محلول پاشی (شاهد)، و محلول پاشی با غلظت های دو در هزار، چهار در هزار و شش در هزار در کرت های فرعی بودند. نتایج نشان تنش قطع آبیاری بر شاخص سطح برگ، عملکرد دانه، میزان پروتئین دانه، عملکرد پروتئین، درصد آهن و روی دانه تأثیر معنی داری داشت. همچنین با افزایش غلظت کود ریزمغذی، عملکرد دانه، میزان پروتئین دانه، عملکرد پروتئین، درصد آهن و روی دانه افزایش یافت. در شرایط آبیاری مطلوب و محلول پاشی با غلظت شش در هزار بالاترین مقادیر بدست آمد که این نتایج با تیمار محلول پاشی با غلظت چهار در هزار تفاوت معنی داری نداشت. بیشترین عملکرد دانه با میانگین 3290. 4 کیلوگرم در هکتار در شرایط آبیاری مطلوب و محلول پاشی چهار در هزار بدست آمد. در این آزمایش محلول-پاشی عناصر ریزمغذی موجب کاهش خسارت ناشی از تنش قطع آبیاری بر عملکرد دانه و نیز افزایش درصد آهن و روی دانه گردید. به طور کلی می توان نتیجه گرفت اگرچه تنش قطع آبیاری باعث کاهش رشد و عملکرد کلزا شد ولی استفاده از عناصر ریزمغذی به میزان چهار در هزار توانسته تا 35% کاهش عملکرد را جبران کند.

در شرایط تنش، همزیستی گونه های قارچ میکوریزا-آربوسکولار با ریشه گیاه میزبان، تأثیر مستقیمی بر تحمل خشکی در گیاهان دارد. به منظور بررسی تأثیر دو گونه قارچ میکوریزا-آربوسکولار در سطوح مختلف تنش رطوبتی بر برخی ویژگی های رشدی ذرت، این آزمایش به صورت فاکتوریل با دو عامل در قالب طرح پایه کاملاً تصادفی با پنج تکرار در شرایط گلخانه اجرا گردید. عامل اول مربوط به سطوح تنش رطوبتی شامل 60، 80 و 100% ظرفیت زراعی و عامل دوم مربوط به دو گونه قارچ میکوریزا شامل Glomus intraradices و Glomus mosseae و شاهد (عدم تلقیح) بودند. نتایج نشان داد که تنش رطوبتی موجب کاهش ارتفاع بوته و وزن خشک اندام هوایی به ترتیب به میزان13% و17% شد. تنش رطوبتی بر وزن خشک ریشه بی تاثیر بود ولی، قارچ های مایکوریزا وزن خشک ریشه را افزایش داده و تاثیر G. mosseae نسبت به گونه G. intraradices بیشتر بود. علیرغم افزایش شدت تنش رطوبتی، قارچ های مایکوریزا شاخص کلروفیل SPAD را افزایش داد. بیشترین شاخص کلروفیل مربوط به تیمار تلقیح با قارچ G. mosseae در 0. 6 ظرفیت زراعی معادل 37. 02 بود. گیاه تلقیح شده با قارچ G. mosseae نسبت به G. intraradices کارایی بیشتری در حفظ رطوبت نسبی آب برگ در شرایط تنش رطوبتی داشت. بیشترین درصد کلونیزاسیون ریشه معادل 39. 04 در تیمار تلقیح با قارچ mosseae G. در 60% رطوبت زراعی به دست آمد. به طورکلی، نتایج پیشنهاد می کنند که در شرایط تنش رطوبتی، گونه G. mosseae قادر به برقراری ارتباط همزیستی مؤثرتری با ریشه گیاه ذرت تحت شرایط انجام این آزمایش بود.

خشک سالی مشکل شایعی است که بصورت جدی کمیت و کیفیت تولیدات کشاورزی را تحت تأثیر قرار می دهد. استفاده از تکنیک های زراعی از جمله تقویت شرایط بیولوژیک خاک می تواند در کاهش اثرات تنش خشکی مؤثر باشند. در رابطه با این موضوع آزمایشی بصورت مزرعه ای در دو منطقه تهران (نیمه خشک) و ورامین (خشک) در سال 94-1393 انجام شد. آزمایش به صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. عامل اصلی شامل سه تیمار بدون تنش آبی، تنش متوسط و تنش شدید (آبیاری در زمان 30، 40 و 50 درصد ظرفیت زراعی) بود و ترکیب فاکتوریل شامل سه رژیم کود شیمیایی (بدون مصرف، مصرف 50 و 100 درصد نیتروژن + فسفر مورد نیاز گیاه)، قارچ میکوریزایی (کاربرد و عدم کاربرد در زمان کاشت) و باکتری آزوسپیریلوم (کاربرد و عدم کاربرد در زمان کاشت بذر، مرحله 7 و 14 برگی) به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، وزن 1000 دانه، تعداد دانه در بوته، تعداد کپسول در بوته و تعداد شاخه جانبی در بوته با کاهش آبیاری به طور معنی داری در شرایط آب و هوایی خشک در منطقه ورامین کاهش یافت. تلقیح میکوریزا همراه با کاربرد توأم کودهای شیمیایی و آزوسپیریلوم باعث بهبود میزان عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، وزن 1000 دانه، تعداد دانه در بوته، تعداد کپسول در بوته و تعداد شاخه جانبی در بوته در شرایط تنش خشکی شد. میزان عملکرد بیولوژیک و دانه در شرایط عدم وجود تنش خشکی به همراه کاربرد کودهای شیمیایی و بیولوژیک نسبت به شرایط وجود تنش شدید خشکی به همراه عدم کاربرد کودهای شیمیایی و بیولوژیک به ترتیب به میزان 60 و 65 درصد برای منطقه تهران و 50 و 59 درصد برای منطقه ورامین افزایش یافت. تنش خشکی باعث کاهش میزان عملکرد و استفاده از کودهای بیولوژیک سبب مقاومت گیاه به خشکی گردیده است.

کودهای زیستی یکی از مهترین منابع تأمین عناصر غذایی در کشاورزی پایدار محسوب می شوند. بدین منظور پژوهشی به صورت کرت های خردشده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه فردوسی مشهد در سال 1394 انجام شد. سطوح آبیاری در 3 سطح شامل: 100، 75 و 50 درصد نیازآبی لوبیا به عنوان عامل اصلی و نوع کود شامل: کود زیستی نیتروکسین، کود زیستی بیوفسفر، کود شیمیایی نیتروژنه (اوره) و شاهد (بدون کود) به عنوان عامل فرعی بودند. نتایج آزمایش نشان داد که کودهای مورد بررسی بر عملکرد دانه و تعداد غلاف در بوته لوبیا تأثیر معنی دار (0. 05≥ P)، و بر تعداد دانه در غلاف و وزن صد دانه لوبیا تأثیر بسیار معنی داری (0. 01≥ P) داشتند. در این میان، کود زیستی نیتروکسین بیشترین تأثیر را نشان داد و صفات مورد بررسی را به ترتیب 92. 4، 101. 7، 47. 3 و 38. 7 درصد نسبت به تیمار شاهد افزایش داد. اثر سطوح آبیاری نیز بر تمام صفات لوبیا خیلی معنی دار (0. 01≥ P) بود، به طوری که کمترین مقدار صفات مذکور در تیمار 50 درصد نیازآبی لوبیا مشاهده شد و نسبت به تیمار 100 درصد نیازآبی به ترتیب 68. 1، 35. 8، 56. 3 و 38. 1 درصد کاهش نشان داد. اثر متقابل کود و آبیاری تنها بر عملکرد ماده خشک لوبیا معنی دار (0. 05≥ P) بود، به طوری که بیشترین و کمترین عملکرد ماده خشک به ترتیب در نتیجه ی کاربرد کود نیتروکسین با تأمین 100 درصد نیازآبی (7741 کیلوگرم در هکتار) و شاهد (بدون کود) در شرایط 50 درصد نیازآبی (880 کیلوگرم در هکتار) بدست آمد. به طورکلی، کاربرد نیتروکسین منجر به بهبود معنی دار تمام صفات لوبیا شد و در اثر کاربرد بیوفسفر نیز در مقایسه با کود شیمیایی اوره، اکثر صفات لوبیا تفاوت معنی دار نداشتند، بنابراین می توان جهت تولید محصول سالم لوبیا با عملکردی برابر با نظام های رایج از این کودهای زیستی بهره جست.

به منظور بررسی تاثیر مصرف بیوچار و پرایمینگ بذر و محلول پاشی با آب و سالیسیلیک اسید بر صفات فیزیولوژیکی و عملکرد روغن گلرنک در شرایط دیم، آزمایشی بصورت کرت های دوبار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 96-1395 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک اجرا شد. عوامل مورد آزمایش شامل بیوچار حاصل از چوب، شاخه و برگ درختان در سه سطح عدم مصرف، 5 و10 تن در هکتار، پرایمینگ بذر در سه سطح بدون پرایمینگ، پرایمینگ بذر با آب مقطر و پرایمینگ بذر با 0. 5 میلی مولار سالیسیلیک اسید و محلول پاشی در دو سطح محلول پاشی با آب و یک میلی-مولار سالیسیلیک اسید بودند. نتایج نشان داد که مصرف 5 تن در هکتار بیوچار و پرایمینگ بذر با سالیسیلیک اسید میزان آب حفظ شده برگ را نسبت به شاهد به میزان 24. 9 درصد افزایش داد. کاربرد 5 تن در هکتار بیوچار میزان نشت یونی سلول را نسبت به شاهد به میزان 15 درصد کاهش و عملکرد روغن را نسبت به شاهد 20 درصد افزایش داد. مصرف 10 تن در هکتار بیوچار و پرایمینگ با سالیسیلیک اسید نسبت به شاهد محتوای کلروفیل a را 43. 4 درصد افزایش داد. بیشترین محتوای کارتنوئید ها از کاربرد 5 تن در هکتار بیوچار توأم با محلول پاشی با آب حاصل شد. با مصرف 5 تن در هکتار بیوچار وزن خشک گل نسبت به شاهد 27 درصد افزایش نشان داد. نتایج نشان داد با مصرف 5 تن در هکتار بیوچار توأم با پرایمینگ و محلول پاشی با آب یا پرایمینگ توأم با محلول پاشی با سالیسیلیک اسید صفات فیزیولوژیکی و عملکرد روغن بهبود یافت.

به منظور بررسی تأثیر کائولین بر افزایش مقاومت به کم آبیاری در گیاه ریحان بنفش (Ocimum basilicum var purpurascens)، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه یزد در سال زراعی 97-1396 انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل فاکتورهای کم آبیاری در چهار سطح ظرفیت زراعی معادل 25، 50، 75 و 100 درصد و محلول پاشی کائولین در سه سطح صفر، 3 و 6 درصد بود. نتایج نشان داد که اثر محلول پاشی کائولین و تیمارهای تنش رطوبتی بر ارتفاع، قطر ساقه، سطح برگ، وزن خشک اندام هوایی، وزن خشک ریشه، حجم ریشه، محتوای نسبی آب، کلروفیل a، کلروفیل b، کلروفیل کل، پرولین و قند محلول ریحان در سطح یک درصد معنی دار بود. با افزایش تنش به سطح 25 درصد ظرفیت زراعی، ارتفاع گیاهان با 14 درصد کاهش مواجه شد. با افزایش سطوح محلول پاشی کائولین تا غلظت 3 درصد تأثیر معنی داری روی ارتفاع مشاهده نشد، ولی با افزایش غلظت کائولین به 6 درصد، کاهشی برابر با 18. 1 درصد مشاهده شد. گیاهان تیمارشده در عدم مصرف و مصرف کائولین در سطح 3 درصد بدون اختلاف معنی دار از بالاترین وزن خشک اندام هوایی برخوردار بودند. محلول پاشی غلظت های بالای کائولین (6 درصد) اثرات منفی روی رشد گیاه داشت. نتایج اثر متقابل کم آبیاری و کائولین حاکی از آن بود که کاربرد کائولین در سطوح (3 و 6 درصد) و تیمار رطوبتی 100 درصد ظرفیت زراعی دارای بیشترین میزان کلروفیل a بود. اثرات متقابل کم آبیاری و کائولین نشان داد که بیشترین محتوای نسبی آب (RWC) در تیمار 100 درصد ظرفیت زراعی و محلول 6 درصد کائولین و کمترین آن با کاهش 14. 44درصد مربوط به اثر متقابل تنش 25 درصد ظرفیت زراعی و عدم کاربرد کائولین بود. نتایج این تحقیق بیانگر نقش مثبت کائولین تا غلظت 3 درصد در کاهش اثرات ناشی از تیمارهای کم آبیاری بر گیاه ریحان بود.

مدیریت صحیح آب در مزرعه، باعث استفاده بهینه از منابع آب، خاک، کود و تولید محصولاتی با کمیت و کیفیت بالا را امکان پذیر می سازد. در این راستا به منظور ارزیابی دو سیستم آبیاری قطره ای سطحی و زیرسطحی در شرایط اعمال سطوح مختلف مکش رطوبتی بر گیاه رزماری، آزمایشی در قالب طرح کرت های نواری یک بار خردشده بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی، با سه تکرار در ایستگاه تولید نهال شهرداری کرمان در سال زراعی 1394اجرا شد. در این آزمایش سه آستانه پتانسیل (40، 60 و 80 سانتی بار جهت شروع آبیاری) به عنوان عامل اصلی ودو سیستم آبیاری قطره ای (سطحی و زیرسطحی) به عنوان عامل فرعی، مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج تحقیق نشان داد که صرفه جویی 44. 6 میلی متری آب (21. 7 درصد) بین نقاط پتانسیلی 60 و 40 سانتی بار، در شرایطی باعث کاهش 12. 5 درصدی وزن خشک اندام هوایی، 12. 8 درصدی تعداد شاخه زایا و 11 درصدی ارتفاع بوته شد که افزایش 10. 5 درصدی بهره وری آب را در پی داشت. این در حالی بود که اعمال سطح پتانسیلی 80 سانتی بار در مقایسه با سطح پتانسیلی 60 سانتی بار باعث کاهش 33. 4 درصدی وزن خشک اندام هوایی، 22. 9 درصدی تعداد شاخه زایا و 22. 5 درصدی ارتفاع بوته شد و تنها افزایش 4. 5 درصدی بهره وری آب را در پی داشت. از طرف دیگر وزن خشک اندام هوایی در آبیاری زیرسطحی به مقدار 48 گرم در هر مترمربع بیشتر از آبیاری سطحی بود. این در حالی بود که به رغم صرفه جویی 10 درصدی مصرف آب در آبیاری زیرسطحی نسبت به آبیاری سطحی، بهره وری آب در این سیستم 21. 4 درصد بیشتر بود. صفات ارتفاع بوته و تعداد شاخه زایا در آبیاری قطره ای زیرسطحی به ترتیب 8. 2 و 8. 7 درصد نسبت به آبیاری سطحی بیشتر بود. بنابراین استفاده از آبیاری قطره ای زیرسطحی در سطح پتانسیلی 60 سانتی بار در کشت گیاه رزماری در شهر کرمان می تواند راهکاری مناسب برای صرفه جویی در مصرف آب و افزایش بهره وری آب در دوره های خشک سالی باشد.

تنش کم آبی از مهم ترین عوامل کاهش رشد بخصوص در مرحله جوانه زنی گیاه است. لذا جهت بررسی اثر خشکی با استفاده از محلول پلی اتیلن گلیکول (PEG 6000) بر شاخص های جوانه زنی و همبستگی سی ژنوتیپ گندم نان تحت تنش (0، 4-، 8-و 12-بار) در آزمایشگاه بذر پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران در سال 1396 به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بین ژنوتیپ ها و سطوح مختلف تنش و اثرات متقابل آن ها اختلاف معنی داری وجود داشت. در این آزمایش رقم حیدری بالاترین درصد و سرعت جوانه زنی (به ترتیب برابر 98. 7 درصد و 35. 9) و طول ریشه چه (10. 2 سانتی متر) را داشت و حال آنکه رقم آذر (به ترتیب با 73. 3 درصد، 20. 7 و 2. 9 سانتی متر) پایین ترین مقدار را دارا بود. ازلحاظ طول ساقه چه و شاخص بنیه بذر رقم سرداری به ترتیب با 5. 6 سانتی متر و 520. 1 بالاترین و رقم گاسکوژن به ترتیب با 2. 8 سانتی متر و 257. 2 پایین ترین مقدار را نشان دادند. همچنین ازلحاظ صفات وزن تر و وزن خشک گیاهچه، رقم روشن به ترتیب با 0. 5 و 0. 12 گرم بالاترین و رقم الوند به ترتیب با 0. 21 و 0. 40 گرم پایین ترین مقدار را داشت. بین طول ریشه چه و درصد و سرعت جوانه زنی و شاخص جوانه زنی در شرایط مطلوب و بین اکثر صفات در شرایط تنش همبستگی مثبت و معنی داری مشاهده شد. تجزیه به عامل ها نشان داد که صفات همبسته طول ریشه چه و ساقه چه، درصد و سرعت جوانه زنی، شاخص جوانه زنی و بنیه بذر و وزن خشک گیاهچه در عامل اول و صفات همبسته وزن تر و خشک گیاهچه در عامل دوم حدود 72 درصد از تغییرات موجود در کل داده ها را توجیه و بیشترین تأثیر را در جوانه زنی بذور داشتند. تجزیه کلاستر نیز ارقام گندم را در 4 کلاستر با خصوصیات درون گروهی مشابه و بین گروهی غیرمشابه گروه بندی نمود.

خشکی و شوری ازجمله تنش های محیطی هستند که به عنوان عوامل مهم کاهش تولید محصولات زراعی محسوب می شوند. به منظور ارزیابی واکنش گندم رقم آنفارم 4 به سطوح مختلف آبیاری و سطوح شوری، آزمایشی به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 96-1395 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل سطوح مختلف آبیاری (شامل 125، 100، 75 و 50 درصد نیاز آبی گیاه و تیمار دیم با یک آبیاری تکمیلی) و دو سطح آب غیر شور و شور به ترتیب معادل 1. 4 و 5. 4 دسی زیمنس بر متر بود. نتایج آزمایش نشان داد که اثر سطوح مختلف آبیاری بر تمامی صفات مورد مطالعه شامل ارتفاع گیاه، سطح برگ، طول سنبله، وزن هزار دانه، وزن تر تک بوته، وزن خشک تک بوته، تعداد دانه در سنبله، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و شاخص برداشت معنی دار بود (0. 001

با توجه به اهمیت اثرات تنش شوری در کاهش رشد گیاهان، این مطالعه با هدف بررسی اثر باکتری های محرک رشد گیاه (جداشده از گره های گیاه یونجه) بر کاهش اثرات تنش شوری در گیاه یونجه انجام شد. بدین منظور 63 جدایه باکتریایی از گره های 13 نمونه گیاه یونجه کشت شده در مزارع استان قم جداسازی شد. میزان مقاومت به شوری و برخی ویژگی های محرک رشد این جدایه ها مورد ارزیابی قرار گرفت. درنهایت، سه جدایه برتر شامل دو جدایه غیر ریزوبیومی A36 و A37 و یک جدایه ریزوبیومی ARh29 برای آزمایش گلخانه ای انتخاب شدند. آزمایش گلخانه ای به صورت یک طرح کاملاً تصادفی در قالب فاکتوریل در سه تکرار انجام شد. سطوح شوری شامل صفر، 50، 100، 150 و 200 میلی مولار کلرید سدیم و سطوح باکتری شامل گیاهان تلقیح شده با جدایه های A36 + A37، ARh29، A36 + A37 + ARh29، شاهد منفی (گیاهان بدون تلقیح باکتریایی و تغذیه شده با هوگلند فاقد نیتروژن) و شاهد مثبت (گیاهان بدون تلقیح باکتریایی و تغذیه شده با هوگلند حاوی نیتروژن) بودند. نتایج نشان داد سویه های باکتریایی در تمام سطوح شوری، توانستند وزن خشک گیاه و پرولین را در مقایسه با گیاهان بدون تلقیح باکتریایی افزایش دهند. همچنین سویه های باکتری جذب یون های پتاسیم را افزایش و جذب یون های سدیم را در گیاهان یونجه تحت تنش شوری کاهش دادند به طوری که در شوری 200 میلی مولار، وزن خشک و میزان پرولین گیاهانی که با هر سه جدایه برتر به طور هم زمان تلقیح شده بودند، 29% و 35% بیشتر از شاهد مثبت و همچنین نسبت پتاسیم به سدیم آن ها به میزان 36% بیشتر از شاهد مثبت بود. به طور کلی، نتایج این مطالعه نشان داد که گره های ریشه یونجه می تواند حاوی باکتری های غیر ریزوبیومی محرک رشد گیاه و مقاوم به شوری باشد که استفاده از آن ها به همراه باکتری های ریزوبیومی می تواند منجر به بهبود رشد گیاه یونجه تحت تنش شوری گردد.

به منظور بررسی اثر محلول پاشی نیتروژن، کلسیم و پتاسیم بر ویژگی های مورفو-فیزیولوژیکی زیره سبز تحت تنش شوری، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملأ تصادفی با سه تکرار انجام شد. عامل اول سطوح شوری در سه سطح شاهد (محلول نیم هوگلند)، محلول نیم هوگلند+ 75 میلی مولار کلرید سدیم و محلول غذایی نیم هوگلند+ 150 میلی مولار کلرید سدیم و عامل دوم محلول پاشی در پنج سطح شاهد (آب مقطر)، نیترات کلسیم، نیترات پتاسیم، نیترات آمونیوم، نیترات کلسیم + نیترات پتاسیم بود. نتایج نشان داد که افزایش سطح شوری سبب کاهش وزن خشک بوته، محتوای کلروفیل a و b برگ در زیره سبز در مقایسه با تیمار شاهد گردید. تنش شوری 75 میلی مولار نتوانست محتوای نسبی آب برگ زیره سبز را کاهش دهد، اما تنش شوری 150 میلی مولار سبب کاهش محتوای نسبی آب برگ در مقایسه با تیمار شاهد شد. محلول پاشی کلسیم و پتاسیم سبب افزایش پایداری غشاء و کاهش نشت یونی در زیره سبز در مقایسه با تیمار شاهد گردید. تنش شوری باعث افزایش محتوای سدیم در اندام هوایی و با بر هم زدن تعادل کاتیونی، مانع از جذب کاتیون های دیگری مانند کلسیم و منیزیم گردید. استفاده از ترکیبات مختلف محلول پاشی در تنش شوری 75 میلی مولار، توانست از کاهش تعداد چتر در بوته و تعداد دانه در چتر جلوگیری کند. در این سطح شوری میزان وزن خشک بوته، تعداد چتر در دانه، کلروفیل a، وزن هزار دانه در محلول پاشی نیترات کلسیم + نیترات پتاسیم نسبت به شاهد افزایش 49. 1، 46. 9، 30. 0 و 40. 9 درصدی نشان دادند. سرانجام نتایج نشان داد که نیتروژن، کلسیم و پتاسیم تاثیرات مخرب شوری را تا حدودی بهبود بخشیده و باعث افزایش تحمل گیاه به تنش شوری گردیده است.

ارزیابی شاخصه های جوانه زنی تحت شرایط تنش شوری یکی از راهکار های سریع در انتخاب گیاهان مقاوم به این تنش است. بدین منظور بذور چهار گیاه دارویی ریحان (. Ocimum basilicum L)، آویشن دنایی (Thymus daenensis Celak)، زوفا (Hyssopus officinalis L. ) و بادرشبی (Dracocephalum moldavica L. ) تحت تأثیر شش تیمار مختلف شوری (0، 3، 7، 10، 15 و 20 دسی زیمنس بر متر) به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار قرار گرفت و شاخصه های جوانه زنی آنها مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بذور هیچ کدام از گیاهان مذکور در شوری 10 دسی زیمنس بر متر و بالاتر قادر به جوانه زنی نبودند. اثر متقابل شوری در گونه ی گیاهی بر اکثر صفات اندازه گیری شده غیر از طول ساقه چه، طول گیاهچه و سرعت جوانه زنی تأثیر معنی داری داشت. بیشترین درصد جوانه زنی (63. 3 درصد) در سطح شوری صفر دسی زیمنس بر متر متعلق به آویشن دنایی و در سطوح شوری 3 دسی زیمنس بر متر (76. 6 درصد) و 7 دسی زیمنس بر متر (80 درصد) متعلق به بذور ریحان بود. بیشترین سرعت جوانه زنی در تمام سطوح شوری مربوط به بذور ریحان بود. براساس شاخص تحمل، بیشترین میزان تحمل به شوری (0. 0384-در سطح شوری 3 دسی زیمنس بر متر و 0. 0084-در سطح شوری 7 دسی زیمنس بر متر) مربوط به بذور ریحان بود و کمترین میزان تحمل در سطح شوری 3 و 7 دسی زیمنس بر متر به ترتیب به آویشن دنایی (0. 0034-) و زوفا (0. 0027+) اختصاص داشت.

به منظور بررسی دوره های کوتاه مدت تنش گرما بر محتوای کربوهیدرات محلول دم گل آذین و اندازه دانه گیاه گندم در مزرعه آزمایش حاضر در سال زراعی 94-1393 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان به صورت بلوک-های نواری در سه تکرار اجرا گردید. تیمارهای آزمایشی شامل چهار ژنوتیپ گندم بهاره بود. تنش گرما (حداکثر 35 سانتی گراد) با نصب اتاقک های تولید تنش حرارتی بر روی کرت ها اعمال گردید. بوته های گندم به مدت سه روز متوالی در مرحله ظهور سنبله (H1)، و یا در ابتدای تشکیل دانه (H2)، در معرض تنش گرما قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد اختلافات معنی داری در سطوح تنش گرما و صفات ژنوتیپ ها وجود دارد. تنش گرما (H1 یا H2 ) باعث کاهش معنی دار وزن تک دانه و تعداد دانه در سنبله گردید. وزن تک دانه در بین ژنوتیپ های تحت تنش دو هفته پس از گرده افشانی بین 4. 5 تا 17 درصد کاهش یافت. بر اساس تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه ژنوتیپ های اترک، چمران و اروند متحمل به گرما شناخته شدند. تنش گرما (میانگین H1 و H2) حداکثر محتوای کربوهیدرات محلول دم گل آذین را 26 درصد و میزان انتقال آن را 15 درصد کاهش داد. کاهش معنی دار کربوهیدرات محلول دم گل آذین از 21 روز پس از گرده افشانی شروع شد. کاهش در وزن تک دانه و در بین ژنوتیپ ها به طور منفی با حداکثر محتوای کربوهیدرات محلول دم گل آذین ارتباط داشت. در همه ژنوتیپ ها انتقال بیشتر کربوهیدرات در شرایط تنش با افزایش اندازه دانه همراه بود. در این آزمایش همبستگی معنی داری بین تعداد دانه در سنبله با وزن تک دانه و میزان کربوهیدرات انتقال یافته به دست نیامد. نتایج حاکی از آن بود که ژنوتیپ های چمران و اترک با ذخایر کربوهیدرات ساقه بالاتر و انتقال بیشتر آن در رشد و نمو دانه تحت شرایط تنش گرما برتری دارند.

به منظور بررسی اثر محلول پاشی روی و بور بر سهم انتقال مجدد مواد فتوسنتزی در عملکرد دانه گندم نان تحت تنش گرمای انتهایی، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده فاکتوریل با سه تکرار در شهرستان رامهرمز واقع در جنوب غربی ایران اجرا گردید. عوامل آزمایشی شامل تاریخ کاشت در دو سطح مناسب (30 آبان) و تأخیری (15 دی) به عنوان عامل اصلی و محلول پاشی در چهار سطح با آب (شاهد)، روی، بور و روی + بور و دو رقم گندم نان پیشتاز و چمران 2 به صورت فاکتوریل به عنوان عامل فرعی بودند. نتایج نشان داد که تنش گرمای انتهایی ناشی از تأخیر در کاشت انتقال مجدد مواد فتوسنتزی ذخیره ای از ساقه و سنبله به دانه و سهم نسبی ذخایر ساقه و سنبله در عملکرد دانه را به طور معنی داری افزایش داد، اما میزان فتوسنتز جاری و سهم نسبی آن در عملکرد و عملکرد دانه هر دو رقم گندم نان را به طور معنی داری کاهش داد. محلول پاشی روی و بور بجز میزان فتوسنتز جاری و سهم نسبی آن در عملکرد و عملکرد دانه، همه صفات مورد اندازه گیری را در هر دو تاریخ کاشت مناسب و تأخیری به طور معنی داری کاهش داد. رقم چمران 2 نسبت به رقم پیشتاز در صفات میزان فتوسنتز جاری، سهم نسبی فتوسنتز جاری در عملکرد و عملکرد دانه از برتری معنی داری برخوردار بود، اما در سایر صفات، رقم پیشتاز برتری معنی داری داشت. در بین همه صفات مورد اندازه گیری، فتوسنتز جاری بیشترین سهم را در افزایش عملکرد دانه هر دو رقم گندم نان در هر دو تاریخ کاشت مناسب و تأخیری داشت. به طور کلی، استفاده از محلول پاشی روی یا روی + بور در رقم چمران 2 به عنوان بهترین ترکیبات تیماری به منظور کاهش اثرات زیان بار تنش گرمای انتهایی و بهبود عملکرد دانه در هر دو تاریخ کاشت مناسب و تأخیری توصیه می شود.

به منظور بررسی اثر محلول پاشی آهن، روی و منگنز بر صفات فیزیولوژیک، زراعی و پروتئین گندم تحت تنش گرمای انتهای فصل، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده با چهار تکرار در شهرستان رامهرمز اجرا گردید. فاکتورهای آزمایشی شامل تاریخ کاشت در دو سطح مناسب (15 آبان) و تأخیری (30 آذر) به عنوان عامل اصلی و محلول پاشی عناصر غذایی کم مصرف در شش سطح عدم محلول پاشی (شاهد)، محلول پاشی با آب، آهن، روی، منگنز و آهن + روی + منگنز به عنوان عامل فرعی بودند. نتایج نشان داد، تأخیر در کاشت به دلیل تنش گرمای انتهایی بجز محتوای پرولین برگ و پروتئین دانه، صفات شاخص کلروفیل برگ، شاخص پایداری غشای سلول، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت را به طور معنی داری کاهش داد. با این وجود، محلول پاشی آهن، روی و منگنز توانست صفات اندازه گیری شده در تاریخ کاشت مناسب و تأخیری را به طور معنی داری افزایش دهد. در این میان، کاربرد محلول پاشی روی بیشترین اثر را در کاهش آسیب ناشی از تنش گرمای انتهایی بر صفات مورد اندازه گیری نشان داد. به طور کلی، کاشت در تاریخ 15 آبان و استفاده از عناصر غذایی کم مصرف به ویژه روی به صورت محلول پاشی می تواند اثرات زیان بار ناشی از تنش گرمای انتهایی را کاهش و موجب بهبود صفات فیزیولوژیک، زراعی و محتوای پروتئین دانه گندم نان در منطقه شود.

تنش ناشی از فلزات سنگین یکی از مهمترین انواع تنش ها در اکوسیستم خاک است که باعث کاهش تولید محصول در واحد سطح می گردد. امروزه کاربرد ترکیبات فنولی و تنظیم کننده رشد گیاه مانند اسید سالیسیلیک به منظور کاهش آثار منفی ناشی تنش های مختلف مطرح است. هدف از مطالعه حاضر، ارزیابی تأثیر محلول پاشی اسید سالیسیلیک بر سمیت آرسنیک در گیاه ریحان پس از افزودن آرسنیک به خاک بود. این پژوهش در سال 1395 به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل تنش آرسنیک در چهار سطح صفر (شاهد)، 10، 45، 80 میلی گرم در کیلوگرم خاک و محلول پاشی اسید سالیسیلیک سه سطح صفر (شاهد)، 1 و 2 میلی مولار بود. نتایج نشان داد که افزودن آرسنیک به طور معنی-داری وزن تر و خشک، سطح برگ و رنگیزه های فتوسنتزی را کاهش و غلظت کربوهیدارت و آنزیم های آنتی اکسیدانی کاتالاز و پراکسیداز را افزایش داد. درحالی که محلول پاشی اسید سالیسیلیک بر تمام صفات تاثیر معنی داری داشت؛ به طوری که غلظت 2 میلی مولار باعث افزایش وزن تر و خشک، سطح برگ، کلروفیل a، b، کل و کارتنوئید و کاهش فعالیت آنزیم های کاتالاز و پراکسیداز شد. در این بررسی اثر متقابل بین اسید سالیسیلیک و آرسنیک بر رنگیزه های فتوسنتزی و آنزیم های آنتی اکسیدان معنی دار بود؛ و اسید سالیسیلیک نقش تعدیل کننده و کاهنده اثر منفی سمیت آرسنیک را بر این خصوصیات داشت. بنابراین با استناد به یافته های مطالعه حاضر و همچنین انجام تحقیقات تکمیلی می توان محلول پاشی اسید سالیسیلیک را جهت بهبود رشد و کاهش سمیت آرسنیک در گیاه دارویی ریحان تحت تنش آرسنیک پیشنهاد کرد.

پژوهش حاضر به منظور بررسی اثر مقادیر متفاوت فسفر (0، 100، 200 و 300 کیلوگرم سوپرفسفات تریپل در هکتار) بر عملکرد و اجزای عملکرد گندم در شرایط متفاوت شوری (1. 88، 7. 22 و 16. 14 دسی زیمنس برمتر) به صورت یک آزمایش بصورت کرت های خردشده بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در مرکز ملی تحقیقات شوری اجرا گردید. نتایج نشان داد که با افزایش شوری آب آبیاری همبستگی بین عملکرد گندم و فسفر کاهش یافت. الگوی پاسخ گندم به مصرف فسفر در شوری های آب آبیاری 1. 88 و 7. 22 دسی زیمنس بر متر از معادله درجه دوم تبعیت کرد، لیکن این همبستگی در شوری آب آبیاری 7. 22 دسی زیمنس بر متر از نظر آماری معنی دار نبود. در شوری آب آبیاری 16. 14 دسی زیمنس بر متر، عکس العمل دانه گندم به فسفر از الگوی خاصی تبعیت نکرد و فسفر نتوانست تاثیر معنی داری بر عملکرد دانه گندم داشته باشد. طبق نتایج این تحقیق مصرف 150 کیلوگرم کود سوپرفسفات تریپل در شوری های آب آبیاری 1. 88 و 7. 22 دسی زیمنس بر متر توصیه می شود. ضمنا نتایج این پژوهش نشان داد که با افزایش شوری نیاز گندم به کود فسفری کاهش یافت، و امکان جبران کاهش عملکرد ناشی از تنش شوری با افزایش میزان مصرف کود فسفری امکان پذیر نیست.