معماری و شهرسازی آرمان شهر
سال:1399 | دوره:13 | شماره:31 |تعداد مقالات:19

یکی از مهم ترین اقدامات در برنامه ریزی طراحی فضاهای آموزشی توجه به ایمنی فیزیکی این فضاها است. این پژوهش با هدف بررسی اهمیت امنیت فیزیکی و شناسایی متغیرهای محیطی ایجاد امنیت در فضاهای آموزشی انجام پذیرفته و در همین راستا پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل کالبدی مؤثر بر احساس امنیت دانش آموزان در فضاهای آموزشی شهر بجنورد صورت گرفته است. در این پژوهش از روش های پیمایشی و تحقیق همبستگی استفاده شده است. این پژوهش به دنبال پاسخگویی به پرسش های ذیل است، عوامل تأثیرگذار بر امنیت کدام اند؟ مهم ترین عوامل کالبدی تأثیرگذار بر مدرسه امن کدام است؟ مهم ترین عوامل اجتماعی-میان فردی تأثیرگذار بر مدرسه امن کدام است؟ با توجه به سؤالات پژوهش فرضیه ذیل برای پژوهش تبیین شد، محیط در ارتقا و بهبود امنیت تأثیرگذار است. در این راستا از آزمون آماری فریدمن و همبستگی پیرسون جهت تعیین رابطه و شدت و جهت رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته استفاده شده و بر این اساس شش مؤلفه مورد سنجش واقع شده است. خلاصه نتایج پژوهش حاکی از آن است بین شاخص ها از دیدگاه دانش آموزان و احساس امنیت رابطه معنی داری وجود دارد. با توجه به ضرایب همبستگی می توان شاخص ها را به صورت زیر اولویت بندی کرد: قلمروگرایی، نظارت پذیری، کیفیت فضا، فعالیت، کنترل دسترسی. نتایج نشان می دهد بین میانگین وضع مطلوب در هر شش شاخص بین دانش آموزان و معلمان تفاوت معنی داری وجود دارد. در شاخص کنترل دسترسی بین میانگین وضع مطلوب تفاوت بالاتری دیده می شود و در شاخص مدیریت و نگهداری و کیفیت فضا تفاوت کمی وجود دارد. می توان نتیجه گرفت رتبه زیرشاخص ها برای پاسخ دهندگان یکسان نیست. اولویت بندی زیرشاخص ها از نظر دانش آموزان برای وضع موجود زیرشاخص های کنترل دسترسی، نظارت پذیری در رتبه های نخست قرار دارند

موضوع پژوهش حاضر نحوه مواجهه گفتمان مهندسی با بناهای تاریخی است. برای درک بهتر موضوع، به بررسی و تحلیل این روند پرداخته شده است که بحث های زیادی در پی داشت: پروژه افزایش بهره وری از رودخانه کریت در طبس. این پژوهش، در پی واکاوی چگونگی و دلایل تصمیم گیری گفتمان مهندسی درباره سد تاریخی کریت بوده تا از این طریق، به خوانشی دقیق تر از شیوه عمل مهندسی در برخورد با بناهای تاریخی دست یافت. در پژوهش های صورت گرفته، تاکنون از این وجه به مسئله نپرداخته شده است و روند رسیدن به نتیجه و نارسایی های آن مورد توجه هیچ یک از دو گفتمان حفاظت و مهندسی، به خصوص مهندسی، نبوده است. پژوهش حاضر در پاسخ به این پرسش است که آیا این نارسایی ها تنها در اثر اشتباهات فردی یا سازمانی است یا می توان آن را در اصول حاکم بر روش مهندسی، در مواجهه با مقوله حفاظت، ردگیری کرد و چگونه می توان، با بازتعریف برخی اصول، مانع بروز چنین نارسایی هایی شد. روش شناسی پژوهش، بر پایه تحلیل گفتمان تاریخی با بهره گیری از روش مطالعات موردی، یعنی بررسی نحوه مداخلات گفتمان مهندسی در سد تاریخی کریت می باشد. پژوهش حاضر، در پی ارائه مدلی از نحوه مواجهه مهندسی با بناهای تاریخی، بر پایه شناخت روند حل مسئله در این گفتمان بوده و سعی براین امر داشته که، برای اصلاح این روند، مفهوم ارزش میراثی مرتبط با وجوه مختلف بنای تاریخی را از گفتمان حفاظت به این حوزه وارد شود. در نتیجه این مدل، می توان روند تصمیم گیری گفتمان مهندسی را، درباره بناهای تاریخی، به نحوی اصلاح کرد که تصمیمات اتخاذ شده پاسبان ارزش ها و وجوه مختلف اصالت بناها باشند

دغدغه ایجاد کیفیت مطلوب در فضای معماری همیشه مورد توجه معماران و پژوهشگران این عرصه بوده است و توجه آن ها را به مفاهیم و نظریه های زبانی به لحاظ فلسفی و نظریه ای جلب کرده است. لیکن نشانه شناسی به عنوان ابزاری جهت تحلیل و ارزیابی هویت در طراحی مسکن کم تر مورد توجه قرار گرفته است. خانه مکانی است که افراد بیش ترین تعلق را در آن احساس کرده و بیش ترین زمان را در آن سپری می کنند، به همین جهت شناخت مفاهیم عمیق آن می تواند به خلق محیطی مطلوب منجر شود. بسیاری از نیازهایی که از یک خانه انتظار می رود بر اساس نیازهای انسان در دوره های مختلف شکل می گیرد. این پژوهش با در نظر گرفتن دو دوره تاریخی قاجار و معاصر در شهر شیراز، خانه را به مثابه متنی می پندارد که از لایه های مختلفی تشکیل شده و با بررسی رویکردهای نشانه شناسی می توان به تأثیر این لایه ها بر معماری خانه و دریافت معانی عناصر و فضاهای مختلف خانه دست یافت. لذا با توجه به مطالعات انجام شده در خصوص نشانه شناسی، ابتدا به تشریح مفاهیم نشانه شناسی پرداخت شده، داده ها و نظریه های مرتبط با این مبحث گردآوری شده و سپس در یک سیستم معماری جهت ایجاد مدل مفهومی از نشانه شناسی و در راستای خوانش هر اثر معماری تعریف شده است، سپس خانه های دوره قاجار و مجتمع های مسکونی معاصر بر اساس مدل مذکور تحلیل شده است. روش تحقیق به صورت ترکیبی از نوع کیفی-کمی بوده است و نتایج پژوهش حاصل از بررسی کتابخانه ای و اسنادی و بررسی پرسشنامه ها و تحلیل مصاحبه ها، نشان از چگونگی اثر عناصر معماری تأثیر پذیرفته از لایه معماری و فرامعماری در دو دوره تاریخی بر معانی دریافت شده توسط کاربران دارد.

محله به عنوان یک مکان-رفتار مهم، علاوه بر ظرفیت های فراوان اجتماعی، فرهنگی و کالبدی، نقش شایان توجهی در محله گزینی و گرایش به سکونت دائم شهروندان بر عهده دارد. پرداختن به این مهم از موضوعات اساسی در حیات اجتماعی بافت های تاریخی به شمار می آید؛ به گونه ای که متناسب با میزان و عمق شناخت از معیارهای محله گزینی، مسکن پذیری نیز از دوام و پایداری بیشتری برخوردار خواهد شد. پژوهش با طرح این پرسش که شاخصه های محله گزینی در بافت تاریخی شهر اصفهان چیست و آیا با جابه جایی مکان، شاخصه های محله گزینی نیز تغییر می کند؟ در پی آن است که به مؤلفه های مؤثر در انتخاب محله و شناسایی شاخصه های مکان گزینی در بافت تاریخی اصفهان دست یابد. روش پژوهش کیفی و در حوزه روش شناسی متکی به توصیف و تحلیل است. بدین منظور، سه محله درب امام، علیقلی آقا و جلفا در بافت تاریخی اصفهان مبتنی بر ماتریس گولر انتخاب شده و چهار شاخصه اصلی در محله گزینی یعنی امنیت، همسایگی سازگار، دسترسی به مرکز خرید و دسترسی به شبکه حمل ونقل عمومی، در نمونه ای با تعداد 90 نفر، مورد پرسش قرارگرفته و از طریق آزمون لیکرت دیدگاه پرسش شوندگان سنجش شده است؛ سپس با روش AHP، شاخصه های محله گزینی در محله های منتخب، ارزیابی شده و ضرایب اهمیت هر یک از شاخصه ها محاسبه و تحلیل شده است. استنتاج ها نشان می دهد که شاخصه امنیت بالاترین رتبه را در بین شاخصه ها کسب نموده است. همسایگی سازگار، دسترسی به مرکز خرید و شبکه حمل ونقل عمومی اولویت های مهم بعدی محله گزینی از سوی ساکنان تعیین شده اند و از این حیث، محله علیقلی آقا بالاترین رتبه در میان محله های بررسی شده را به خود اختصاص داده است.

امروزه با در نظر داشتن میزان تأثیر مفاهیم روانشناسی محیط، نفوذ رنگ و نور در کیفیت محیط، ضرورت توجه به این مقوله در طراحی فضاهای درمانی جهت دستیابی به یک فضای مطلوب و بهبود بخش برای بیماران را مهم می شمارد. نفوذ رنگ و نور و تأثیر آن ها بر ذهن و جسم انسان ها به طرق گوناگون ثابت شده است و استفاده صحیح یا نادرست از آن ها تأثیرات مثبت و منفی زیادی در زندگی ما خواهد داشت. در طراحی مراکز بهداشتی-درمانی به دلیل اهمیت بالای ماهیت کاربری که با سلامت روح و جسم انسان در ارتباط است و نیز حاکم بودن روابط پیچیده عملکردی در آن توجه به الزامات طراحی مناسب نقش حیاتی دارد که یکی از این الزامات استفاده صحیح از رنگ و نور است. فضاهای درمانی با توجه به اهمیتی که دارند باید بتوانند محیطی آرام، با توجه به نیاز مراجعه کنندگان باشد. شناخت چگونگی به کارگیری این دو به عنوان عامل مؤثر در بهبود بیماری از اهداف اصلی این پژوهش است. طراحی درست رنگ و به کارگیری نور مناسب می تواند به افزایش حفظ سلامت در بیمارستان ها منجر شود. روش پژوهش براساس مطالعات کتابخانه ای پیرامون مبانی نظری پژوهش مورد نظر و جمع آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه از بیماران بستری در بیمارستان های شهدای عشایر و شهید رحیمی خرم آباد می باشد. این تحقیق کاربردی است و روش آن توصیفی-تحقیقی می باشد. این مقاله برای پاسخ دادن به این پرسش که نقش رنگ و نور در تسریع روند بهبود بیماری چیست انجام شده است. در ابتدا به مفهوم رنگ و نور پرداخته و سپس تأثیر این دو را بر بیماری های جسمی و روحی و کاربرد آن ها در فضاهای درمانی مورد بررسی قرار می گیرد.

خلاقیت یکی از ویژگی های بارز انسان بوده که جایگاه ویژه ای در جوامع بشری دارد و موضوع محوری بسیاری از تحقیقات علمی در حوزه های مختلف دانش از جمله روانشناسی محیطی قرار گرفته است. در این راستا، تحقیق حاضر به دنبال پاسخ به این سؤال بوده که اهمیت تأثیرات روانی عوامل کالبدی مکان معماری یا به عبارتی بُعد کالبدی حس مکان بر خلاقیت کاربران آن چقدر است و نقش طراحی معماری در جهت دهی و تقویت آن ها چیست؟ با توجه به این پرسش و نحوه پردازش به آن در تحقیقات مشابه پیشین، هدف از پژوهش حاضر تبیین الگوواره ای ویژگی ها و مکانیسم اثر مکان های تقویت کننده خلاقیت به واسطه شناسایی و دسته بندی عوامل کالبدی محیط های انسان ساخت است که بر تحریک خلاقیت تأثیر گذارند. لذا وجه تمایز این پژوهش در نگرش سیستماتیک حل مسئله و متعاقباً نوع نتایج آن می باشد. از حیث روش شناسی، پژوهش حاضر از روش آمیخته (پیمایش کیفی و کمّی) در قالب نظریه یابی زمینه ای بهره برده که در آن یافته های حاصل از مطالعات گسترده اسنادی و میدانی (انجام مصاحبه و توزیع پرسشنامه) با اعمال روش های آماری (آزمون t یک نمونه ای و تحلیل همبستگی پیرسون) در یک مطالعه موردی هدفمند، تکمیل و اعتبارسنجی می شود. مطالعه مذکور شامل سه موسسه آموزش عالی فعال در حوزه معماری در شهر کرمانشاه است که در آن ها نمونه انتخابی از میان اساتید و دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی به ترتیب به صورت نمونه گیری در دسترس و تصادفی گزینش شده تا به شناسایی و بیان رفتارهای محرک خلاقیت خود و البته عوامل کالبدی تحریک و تأمین کننده آن فعالیت ها بپردازند. در نتیجه برخی از ویژگی های فضایی، فضاهای عملکردی و قابلیت های محیطی متناظر با آن ها به عنوان اجزاء فیزیکی اصلی مؤثر بر بروز خلاقیت معرفی شد و در نهایت به واسطه تحلیل عاملی اکتشافی به عنوان یک سری عوامل (صفات محیطی) مورد رتبه بندی قرار گرفت تا زمینه ساز شکل گیری استراتژی های اصلی در طراحی محیطی به صورت کلی و به ویژه در اختصاص به فضاهای آموزشی رشته معماری باشد.

حس مکان مخلوطی از احساسات خودآگاه و ناخودآگاه است که چگونگی دریافت، تجربه و بیان افراد را شامل می شود و به یک مکان معنا می دهد. خانه به عنوان بستری برای زندگی انسان با سایر ابعاد زندگی او در ارتباط و کنش متقابل است. نور جزیی از ذات زندگی بوده و همچنین واسطه دیدن، درک و شناخت به نظر می رسد. پرسشی که در این زمینه وجود دارد این است که چه رابطه ای میان ویژگی های نور روز و حس مکان خانه بودن بر اساس تطبیق خانه های سنتی و امروزی وجود دارد؟ هدف از این پژوهش بررسی نور و تأثیر آن در محیط خانه با توجه به تأثیرگذاری نور در حس مکان خانه بودن می باشد. این پژوهش از نوع؛ توصیفی می باشد که با رویکرد کیفی-کمی و با روش علّی-مقایسه ای به کمک آزمون های همبستگی انجام شده است. روش گردآوری داده ها، کتابخانه ای و میدانی و ابزار گردآوری داده ها؛ فیش برداری، مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه می باشد که در قسمت های مختلف پژوهش به کار گرفته شده اند. نتایج این پژوهش به ارائه مدلی مقایسه ای از ویژگی های نور طبیعی و حس مکان خانه بودن در خانه های سنتی و امروزی منجر شده است. یافته ها نشان می دهد که بین نور روز و حس مکان خانه بودن در خانه های سنتی رابطه معناداری وجود دارد که این رابطه در خانه های امروزی بسیار کمرنگ شده است.

خانه های سنتی ایرانی دارای ویژگی های منحصر به فردی هستند که کشف این ویژگی ها تنها با بررسی اطلاعات معماری نظیر پلان و غیره به راحتی صورت نمی پذیرد. به منظور تسهیل در امر تحلیل فضایی خانه، نیاز به ابزاری برای ترجمه فضا به زبانی ساده و قابل فهم وجود دارد. روش چیدمان فضا یکی از راهکارهایی است که امکان تجزیه و تحلیل ساختارهای فضایی محیط را فراهم می نماید. مبنای این روش، استفاده از ابزاری به نام نمودار توجیهی است که با استفاده از مفاهیمی چون عمق، همپیوندی، ارتباط و کنترل، روابط بین فضاها را تبیین می نماید. این درحالی است که برخی از ویژگی های فضایی، با اطلاعات مستخرج از این نمودارها قابل بررسی و ارزیابی نبوده و نیاز به استفاده از برخی شاخص های دیگر در این زمینه وجود دارد. از جمله این شاخص ها می توان به مواردی از جمله «مساحت فضا»، «موقعیت جغرافیایی فضا» و «فاصله متریک فضاها از یکدیگر» اشاره نمود. لذا در این پژوهش با توجه با طرح این ادعا که تحلیل ساختار فضایی محیط با استفاده از ابزار گراف، دارای نواقصی می باشد؛ به منظور ارائه تحلیلی فراگیرتر و افزایش اعتبار نتایج حاصل از بررسی محیط، شاخص های دیگری را نیز در کنار بررسی گراف ها در روش چیدمان فضا، به تجزیه و تحلیل ها اضافه نموده است نتایج تحقیق نشان داد که در برخی موارد، با وجود تأثیر فضاها در ترسیم نمودارهای توجیهی، حساسیت لازم جهت برقراری تمایز لازم میان انواع فضا در این نمودارها وجود ندارد و در نتیجه تحلیل های حاصله از دقت بالایی برخوردار نیستند. همچنین در مواردی دیگر، تعدادی از ویژگی های بنا، به طور کلی به وسیله نمودارهای توجیهی قابل بررسی نمی باشد در حالی که جز خصوصیات اصلی بنا هستند و موجب تمایز کیفیت فضایی میان بناهای گوناگون می شوند.

چلیپا از دیرباز اهمیت ویژه ای در هنر و معماری ایران داشته است. پیشینه این الگو در سفالینه های ایران، به قدمت دوران نوسنگی است. با توجه به اهمیت معنایی چلیپا در آیین های ایرانی مهری و زرتشتی و زروانی، این الگو در هنر و معماری ایرانی نفوذ داشته است. چلیپا، پیش و پس از ورود اسلام به ایران، در انواع بناها، در تزیینات و تهرنگ بناها به گونه های مختلفی نمود داشته است. این مقاله در نظر دارد که گونه های مختلف این الگو را در معماری ایران و تزیینات وابسته به آن بررسی نماید. روش پژوهش به صورت مورد پژوهی، توصیفی و تحلیلی می باشد. داده ها از منابع کتابخانه ای و به صورت میدانی گردآوری شده است. نمونه ها از میان انواع تزیینات بناها نظیر کاشی کاری، گچ بری، آجرکاری و نیز پلان بناهای مختلف انتخاب شده اند. این نمونه ها، از دوره مادها تا قاجار انتخاب و سپس بررسی، تحلیل و مقایسه شده اند. در نهایت گونه های مختلف چلیپا در ته رنگ بناها و تزیینات معماری ارائه شده است. با توجه به این پژوهش مشخص شد که تعدادی از گره های هندسی و آلات گره ها و نیز برخی گل اندازهای آجری و نقوش گچ بری ها، همچنین نقوش گیاهی و اسلیمی ها بر مبنای پنج گونه «چلیپا، چلیپای مورب، چلیپای شکسته، الگوی نه بخشی و شمسه» شکل گرفته اند. به علاوه بر اساس مطالعات انجام شده در تهرنگ برخی بناها مانند: خانه، آتشکده، مسجد و مدرسه، باغ و غیره، دوازده گونه از این الگو در ساماندهی فضایی بناهای پیش از اسلام و شش گونه از آن در دوره اسلامی به دست آمد. الگوی نه بخشی، ترکیبات الگوی نه بخشی، چلیپایی، چهارصفه، کوشکی، چهارباغ و چهارایوان و غیره از گونه های چلیپا در این حوزه بوده اند که ریشه همه آن ها را می توان الگوی نه بخشی دانست.

حرکت به سوی ساختمان های پایدار وکم انرژی نیازمند تأکید بیشتری بر ارزیابی دقیق عملکرد نور روز است. بدین منظور محققین در چند سال گذشته جهت غلبه بر محدودیت های شاخص های ارزیابی ایستا به طور قابل ملاحظه ای به سمت شاخص های پویای پیشرفته تر حرکت کرده اند. در حال حاضر شاخص های کفایت نور روز (DA)1 و روشنایی مفید نور روز (UDI)2 و شاخص های توسعه یافته مبتنی بر این دو به عنوان شناخته شده ترین شاخص های پویای ارزیابی شدت روشنایی نور روز در سطح بین المللی هستند که دارای اعتبار یکسانی از نظر کارایی در میان متخصصین مختلف نیستند. هدف از این مقاله مقایسه توانایی این شاخص ها جهت به کارگیری در ارزیابی نور روز در ساختمان های آموزشی است. برای رسیدن به این هدف تجزیه و تحلیل پارامتریک با استفاده از شبیه سازی در نرم افزار گرسهاپر با استفاده از پلاگین لیدی باگ3 و هانی بی4، جهت نشان دادن رابطه بین شاخص های UDI، sUDI، DA، sDA، cDA از طریق نحوه تأثیر آن ها از تغییرات مؤلفه نسبت مساحت پنجره به دیوار (WWR)5 در مدل کلاس درس یک دبستان نمونه در شهر تهران انجام شد. نتایج نشان می دهند عدم وجود حد بالا برای شاخص DA و شاخص های مبتنی بر آن ارتباط آن ها را با مؤلفه های مربوط به آسایش ساکنین از بین می برد. در مقایسه شاخص UDI به علت همبستگی با شاخص های خیرگی و انرژی می تواند نشان دهنده میزان تمایل به وقوع عدم آسایش ساکنین و همچنین میزان مصرف انرژی باشد. همچنین در میان شاخص های مبتنی بر UDI شاخص sUDI جهت دستیابی به دقتی مشابه شاخص UDI avg به افزایش تراکم شبکه نقاط حسگر نیازمند است که زمان محاسبه را به طور قابل توجهی افزایش می دهد. بنابراین شاخص UDI avg برای واحد های کوچک فضایی که تعداد نقاط سنور کاملاً محدود است مناسب تر است.

با توجه به رشد جمعیت جهان و بالا رفتن مصرف انرژی استفاده از راهکارهای منفعل امری بسیار مهم در توسعه کشورها است. بخش بزرگی از مصرف انرژی مربوط به صنعت ساختمان و در ساختمان های اداری است که با استفاده از راهکارهای منفعل چون دودکش خورشیدی می توان میزان مصرف انرژی را به طور چشمگیری کاهش داد. دودکش های خورشیدی تا حد زیادی به کاهش مصرف انرژی کمک کرده و از طریق جذب و ذخیره انرژی خورشیدی می توانند در تهویه ساختمان و گرمایش و سرمایش مورداستفاده قرار گیرند. هدف از این پژوهش بررسی تأثیر دودکش خورشیدی بر تهویه و دمای داخلی در ساختمان های اداری در اقلیم گرم و خشک شیراز است که ساختمان دارای فرم های مختلف شهری است. در این پژوهش اتاقی با دودکش خورشیدی به عنوان نمونه موردی در نظر گرفته شد که در پنج حالت مختلف فرم شهری است. شبیه سازی با استفاده از نرم افزارهای انسیس فلوئنت1 و کامسول2 انجام شد. با اندازه گیری مقادیر دمای میانگین محیط، سرعت هوای ورودی دودکش و میزان فشار هوای خارج شده و مقایسه آن ها در چهارفصل سال، نتایج حاکی از آن است که بهینه ترین عملکرد از نظر ایجاد تهویه مربوط به فصل تابستان است. همچنین در فصل های سرد باید دریچه دودکش را بست تا گرمایی که از طریق دودکش از خورشید جذب می شود باعث گرم شدن محیط شود. مقادیر دما، سرعت و فشار در مدل ها دارای اختلاف های بسیار کمی هستند اما یافته ها نشان می دهند که هرچه هوای ورودی و میزان فشار خروجی هوا بیشتر شود، نرخ تهویه و دفعات تعویض هوا هم بیشتر می شود. با اختلاف کم در فصل تابستان فرم حیاط مرکزی، بهینه ترین فرم شهری است که با اتصال به دودکش خورشیدی بیشترین افزایش نرخ تهویه و کاهش مصرف انرژی را دارد. بعد از این مدل، فرم شهری با حیاط سایه دار در ضلع شمالی و پس از آن فرم دو حیاطه بهترین عملکرد را دارند.

بناهای آرامگاهی بخش مهمی از عقاید ایرانیان درگذشته به شمار می رفته است. انواع معماری آرامگاه های ایران در دوره معاصر شامل آرامگاه ها (نشانه شهری، مونومان، یادمان) مجموعه باغ موزه و مجموعه های آرامگاهی می باشند. طراحی آرامگاه ها از اهمیت بسیاری برخوردار است و باید شایسته مقامات و مراتب روحانی شخص متوفی باشد. با توجه به آن که در سلسله مراتب حرکتی رسیدن به آرامگاه نیاز به وجود فضاها و مراتبی به لحاظ درک و آمادگی ذهنی افراد است، چگونگی مسیریابی افراد در این فضاها بسیارحائز اهمیت است. بنای مورد مطالعه، موزه و آرامگاه کاشف السلطنه در شهرستان لاهیجان می باشد که موزه آن تنها موزه تخصصی چای در کشور است که در طی سالیان اخیر به فضای آرامگاهی این بنا، الحاق شده که سبب تغییرات بسیاری در طراحی داخلی بنا گشته است. باتوجه به مشاهدات عینی و اطلاعات به دست آمده از میراث فرهنگی استان گیلان امروزه این بنا با کاهش حضور بازدیدکننده در سال مواجه است. هدف پژوهش بررسی فرآیند مسیریابی در فضای داخلی موزه و آرامگاه کاشف السلطنه و نیز تبیین اصول شناخت فضایی و مؤلفه های مورد نیاز به جهت تسهیل مسیریابی در این فضاها می باشد. روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی-استنباطی می باشد که به شیوه کمی و کیفی صورت می پذیرد که در این راستا از تکنیک نحوفضا (چیدمان فضا) بهره گرفته شد. آن چه که بارز است اصول سلسه مراتب و سیرکولاسیون در مسیریابی بنای موزه چای کاشف السلطنه کم تر مورد اهمیت قرار گرفته و این طور به نظر می رسد که با حذف نمودن پلکان چوبی (الحاقی) در دو طرف ورودی در طبقه همکف به میزان قابل توجهی می توان ارتباط دیداری و حرکتی را در این فضاها افزایش داد و در نتیجه باعث کاهش سردر گمی در افراد و خوانا تر شدن فضاهای ارتباطی در بنا و نیز سهولت مسیریابی شدکه خود نیز درک بهتر فضاها را به همراه خواهد داشت.

مفهوم فضای باز در معماری مسکونی ایران در دهه های گذشته با تغییرات اساسی ایجاد شده توسط سیستم توده گذاری شهری و تعریف مفهوم جدیدی به نام حیاط نیمه خصوصی در واحدهای آپارتمانی دچار تغییر شده است. این پژوهش با بررسی ادبیات موجود، تغییر در کارکردها و فعالیت های حیاط را دسته بندی نموده است. سپس وضعیت مفاهیم گذشته در ذهن مردم معاصر (با تمرکز بر کارکردهای روزمره) به صورت میدانی تحلیل شده است. پژوهش ادبیات موضوع به صورت تفسیری تاریخی و مردم نگاری به دو صورت کمی و کیفی صورت گرفته است. نخست به صورت کمی برآوردی از نگرش دسته منتخبی از قشر مذهبی شهر قم به دست آمد و سپس از مصاحبه باز برای پژوهش کیفی استفاده شد تا تفسیر مردم نگارانه مطمئن تری، انجام شود. برای تحقیق کیفی شش خانوار به صورت طیف زمانی و در دو الگوی حیاط دار و آپارتمانی از میان قشر مذهبی و قشر متوسط ساکن قم انتخاب شده اند و اطلاعات مورد استفاده در این مقاله از میان مصاحبه های نیمه ساختاریافته طولانی استخراج شده است. براساس مرور ادبیات پژوهشی مربوط به حیاط در دوره اسلامی ایران در مسکن واجد مفاهیم بنیادی محرمیت، فضای زنانه، تمرکز فعالیت های خانگی و تقدس این مکان از دیدگاه دینی و اجتماعی است؛ بررسی های موردی این پژوهش نشان می دهد که به رغم حذف واقعیت مفهومی حیاط از زندگی روزمره، همچنان تصویر ذهنی از به عنوان حیاط مرکز فعالیت و حیاط پیوسته با طبیعت و آسمان (به عنوان عنصر مقدس) در اذهان نسل های میانسال وجود دارد و در مورد جوان ترها نیز وجود این تصویر قابل انکار نیست، اما مفاهیم مدرن سکونت و کم اهمیت شدن کار خانگی، عدم تمایل نسل های متأخر مذهبی را به بخشی از کارکردهای بنیادی حیاط ایجاد می کند.

امروزه کیفیت فضاهای شهری از مهم ترین دغدغه های طراحی محیطی می باشد. این مطالعه با هدف ارائه ترجیحات محیطی استفاده کنندگان از فضاهای شهری زیرپل های شهری انجام شده است تا متضمن دست یابی به مدل مناسب در جهت طراحی این گونه فضاها باشد. این پژوهش با دو روش کیفی و کمی انجام شده است. در مرحله اول به جهت بررسی ترجیحات محیطی شهروندان، بر اساس تکنیک کیوسورت1 و مصاحبه عمیق، نظرات 50 نفر از استفاده کنندگان فضاهای شهری برای فضاهای رهاشده زیرپل های شهری بررسی و در نهایت انگاره های محیطی موثر در طراحی فضاهای زیرپل های شهری استخراج شد. در مرحله دوم انگاره های محیطی حاصل از مرحله اول مطالعه با حضور 144 نفر از فارغ التحصیلان معماری، معماری منظر و طراحی شهری با استفاده از ابزار پرسشنامه به روش نمونه گیری تصادفی مورد بررسی قرار گرفته شد. سپس پایایی و روایی پرسشنامه بررسی و در نهایت بعد از جمع آوری داده ها با استفاده از روش تحلیل عامل تأییدی2، مدل این پژوهش در نرم افزار SPSS و Lisrel تولید شده است. نتایج حاکی از آن است که ترجیحات محیطی شهروندان در طراحی فضاهای زیرپل های شهری عبارت اند از: ایمنی و امنیت، انسجام کالبدی، رویت پذیری، سرزندگی، غنای حسی، احساس تعلق، آسایش اقلیمی. همچنین این مطالعه نشان می دهد که شناخت و درک نیازهای استفاده کنندگان از فضا به پاسخگویی بهتر محیط برای درک و تجربه فضاهای با کیفیت تر کمک به سزایی خواهد نمود و چارچوب های نظری لازم را در اختیار طراحان محیطی به ویژه معماران و طراحان شهری قرار خواهد داد.

شهر به عنوان پدیده ای چندوجهی دارای ابعاد گوناگونی است. یکی از مهم ترین ابعاد شهر که همواره از جستارهای مطرح در طراحی و برنامه ریزی شهری بوده، بُعد هندسی شهر است. هندسه شهری و هندسه دره های شهری، که با تغییرات ارتفاع، طول و فاصله ساختمان ها تعریف می شود، تأثیر قابل توجهی بر مبادلات انرژی و در نتیجه درجه حرارت مناطق شهری دارد. دگرگونی هندسه شهر، مسائل و مشکلاتی را در پی خواهد داشت. ازجمله این مسائل، تغییرات اقلیمی در مقیاس خرد و میانه است. هندسه شهر به دلیل تأثیراتی که بر اقلیم شهری می گذارد، همواره موردتوجه اقلیم شناسان بوده است. یکی از پارامترهای مهم این بُعد، شاخص ضریب دید به آسمان(SVF) 1 است. اگرچه اقلیم شناسان شهری این شاخص را به خوبی می شناسند، اما آن طور که باید در میان شهرسازان مطرح نشده است. از طرفی به دلیل ارتباطی که این شاخص با دیگر متغیرهای اقلیمی دارد، می تواند در تصمیم سازی های شهری نقش تعیین کننده ای ایفا کند. ازاین رو پژوهش حاضر ضمن بررسی ضرورت توجه به این شاخص، روش ها و تکنیک های محاسبه این شاخص و در ادامه دسته بندی های آن را ارائه نموده است. ازاین روی هدف این نوشتار، در وهله نخست شناساندن و بررسی انواع این شاخص و سپس بررسی و دسته بندی روش های گوناگون محاسبه و برآورد آن است. یافته های پژوهش نشان می دهد که محاسبه و برآورد SVF با روش های عکاسی و تحلیلی آغاز و با روش های نرم افزاری و GPS گسترش روز افزونی پیداکرده است. همچنین در جدول پایانی نوشتار، دسته بندی از پیشینه موضوع به همراه روش ها و تکنیک های گوناگون محاسبه و نرم افزارهای وابسته به تفصیل نشان داده شده است.

بررسی و تعیین غیرروایی رابطه میان فضای زیست و جامعه، موضوعی است که در مطالعات خالقان فضا (معماران، طراحان شهر و منظر و نظریه پردازان در این زمینه) و متخصصان اجتماعی (جامعه شناسان، انسان شناسان و غیره) مورد کم توجهی قرار گرفته است. در عین این که علوم محیطی قادر نبوده چارچوب نظری قانع کننده ای برای نقش اجتماع عرضه کند، در علوم اجتماعی نیز ادراک مفاهیم فضا و محیط به درجه قابل قبولی نرسیده است. تلاش برای رفع این کوتاهی به مثابه حلقه مفقوده ای که به سختی قابل دستیابی است، بی تردید به بسیاری از مسائل رایج محیطی پاسخ خواهد گفت. مقاله حاضر با هدف واکاوی ارتباط و همبستگی پیکربندی فضایی و شرایط توسعه یافتگی محلات اصفهان، سعی کرده است به نوعی به رفع این کاستی کمک کند. برای این منظور، در 188 محله شهر اصفهان این ارتباط به روش همبستگی و در سه سطح کلان، میانی و محلی آزمون شد که در این مسیر تحلیل پیکربندی فضایی محلات با استفاده از روش چیدمان فضا و تعیین سطح توسعه یافتگی آ ن ها به کمک روش تاپسیس صورت گرفته است. نتایج این بررسی نشان می دهد گرچه در دو مقیاس کلان و میانی، رابطه ای معنادار دیده می شود؛ اما میزان این همبستگی ضعیف است. در مقیاس محلی نیز اساساً ارتباط معناداری وجود ندارد. بر این اساس اگر در شهر اصفهان قرار باشد به کمک تغییراتی در پیکربندی فضایی شهر وضعیت یکپارچگی ساختاری شهر و وضعیت توسعه یافتگی محلات را بهبود بخشید، به جای مداخله و تغییر در شبکه دسترسی محلی، اولویت با تغییر در محورهای واسط میان محلات و همچنین محورهای اصلی شهر است با این ملاحظه که نباید انتظار داشت این تغییرات به طور حتم بر وضعیت توسعه یافتگی محلات تأثیر مثبت بگذارد.

مفاهیمی مانند هدف، موفقیت، روش، معیار، دیدگاه مخاطب، زمینه فرهنگی، مقیاس و نوع طرح، از مواردی است که نقد و ارزیابی کیفیت طرح های شهری را پیچیده ساخته است. پرسش این مقاله یافتن مهم ترین معیارهای بیرونی یا درونی موفقیت طرح های شهری اجرا شد ه در تهران طی 35 سال از دهه 1360 است. بنابراین، روش دلفی جهت کسب اجماع خبرگان شهری به کاررفته است. برای این منظور از اجماع چهل نفر از متخصصان شهری در زمینه های طراحی شهری ، برنامه ریزی، مدیریت، معماری و جامعه شناسی بهره گرفته شده است. این مقاله با روش اجماع نظر خبرگان و رویکرد نقد نوین برآمده از «نظریه نقد»، به دنبال این پرسش است که به اعتبار این اتفاق نظر معیار اصلی موفقیت این طرح ها چه بوده است؟ هر چند در خصوص شکست طرح های شهری به ویژه در تهران اتفاق نظری مشترک هست، اما گزارش بی طرف در خصوص متخصصان هم رأیی در معیارهای طرح های شایسته و موفق کمتر تهیه شده است. آگاهی از چنین موضوعی می تواند علاوه بر معرفی، ایجاد انگیزه، تشویق و ترسیم نگرش مثبت یا تدوین چشم انداز تقریبی از کارنامه فعالان شهری در چند دهه اخیر، سبب روشن تر شدن و هدایت تصمیم های آتی با توجه به معیارهای موفقیت شود. این امر همچنین می تواند منجر به بررسی روش های ارزیابی کیفی طرح های شهری شود. از نتایج به دست آمده این است که فرض معیار ثابت برای ارزیابی آثار صحیح نبوده و ارزیابی امری پویاست. درعین حال، معیارهای «فرآیندگرا»، «فرآورده گرا»، «بیرونی» و «درونی» تمیز داده و روشن شده است که «خواست و مشارکت مردم» در طرح ها معیار اصلی است که بیش از هر عامل دیگر سبب پیروزی طرح خواهدشد. بعد این معیار، «جنبه های مدیریتی و فنی» و سپس «کیفیت اثر طراحی» سبب موفقیت طرح می شود. معیار مردمی در سایر معیارها نیز نهفته است و بنابراین فرامعیار درونی موفقیت طرح هاست، گرچه در طرح های شهری تهران، بیرون از فرآیند طراحی مانده است.

در سال های اخیر توجه به توسعه پایدار شهری بیش از پیش مورد توجه محققان قرار گرفته است؛ لذا این مطالعه به دنبال ارائه یک مدل پویای توسعه پایدار برای شهر تهران می باشد که به این منظور از یک شبیه سازی کامپیوتری بر مبنای رهیافت پویایی شناسی سیستم، توسط نرم افزار VENSIM استفاده شده است. با توجه به هدف مورد نظر و دسترسی به داده ها، الگوی طراحی شده از دو زیربخش اقتصاد و اجتماع و زیربخش آلودگی محیط زیست استفاده شده است. نتایج حاصل از شبیه سازی در مدل پایه نشان داد که مقادیر شبیه سازی به خوبی توانسته است مقادیر واقعی متغیرهای نشان دهنده توسعه پایدار در شهر تهران را پیش بینی کند. به صورتی که می توان گفت در صورت ادامه همین روند در شهر تهران در سال 1404 جمعیت شهر تهران به نزدیک 11 میلیون نفر خواهد رسید. از طرف دیگر نتایج نشان می دهد که باوجود نرخ رشد تولید ناخالص در نظر گرفته شده برای شهر تهران، درآمد کل این شهر از ابتدای سال 1387 با مقدار 624 هزار میلیارد ریال به 315669 هزار میلیارد ریال در سال 1404 خواهد رسید. همچنین نتایج نشان دادند که انتشار دی اکسید کربن تا سال 1404 در شهر تهران به اندازه نزدیک به 100 میلیارد تن در سال خواهد رسید که این مقدار، بسیار زیاد بوده و نیاز به اتخاذ سیاست های مناسب زیست محیطی ضروری به نظر می رسد.

رشد شتابان و فزاینده شهرنشینی و در پی آن، افزایش جمعیت شهرها، پیامدهای مختلفی را در زمینه های گوناگون به دنبال داشته است. از جمله مهم ترین این پیامدها می توان به افزایش تقاضا برای منابع انرژی اشاره نمود که خود از دو جنبه قابل تأمل است: نخست محدود بودن منابع انرژی تجدید ناپذیر، دوم آلودگی های زیست محیطی ناشی از مصرف سوخت های فسیلی و از سوی دیگر فراگیر شدن آگاهی های عمومی نسبت به جنبه های یادشده سبب شد تا رویکردهای نوینی نظیر توسعه پایدار، رشد هوشمند و غیره در شهرسازی ظهور یافته و توجه به بحث کارایی انرژی در شهرسازی را آشکار نماید. مفهوم مصرف انرژی در شهر، با مؤلفه های گوناگونی در ارتباط است. یکی از این مؤلفه ها، ویژگی شبکه معابر و حمل ونقل است که در ارتباط با موضوع کاربری زمین بر مصرف انرژی در این بخش (حدود 30 درصد انرژی مصرفی شهرها) تأثیر می گذارد. تاکنون مطالعات متعددی در زمینه مصرف انرژی صورت گرفته، اما تحقیقات با ماهیت کمی در ایران کمتر صورت گرفته است. در این مقاله، ابتدا مبانی نظری مطرح شده در زمینه انرژی و برنامه حمل و نقل مورد بررسی قرار گرفته، سپس مؤلفه های مؤثر بر مصرف انرژی در بخش حمل و نقل بررسی شده است. در گام بعد، برای 35 هکتار از اراضی بکر شهر جدید هشتگرد (معروف به محدوده 35 هکتاری در مطالعات اسناد فرادست)، سه سناریو پیشنهاد شده و در پایان با اندازه گیری شاخص های انرژی حمل و نقل و کاربری زمین، توسط نرم افزار Communityviz، مصرف انرژی سناریوها ارزیابی شده است و جهت تحلیل دقیق تر تعیین میزان همپیوندی معابر، از تکنیک تحلیل چیدمان فضا و نرم افزار دپث مپ1 استفاده شده است. یافته ها نشان دهنده وجود ارتباط مستقیم بین فرم شبکه معابر و حمل و نقل، کاربری اراضی شهری و مصرف انرژی است که با اعمال تغییر در فرم شبکه معابر، توسعه حمل و نقل یکپارچه و تغییر در پراکنش کاربری اراضی می توان تا 35 درصد مصرف انرژی در بخش حمل ونقل را کاهش داد.