پژوهش و فناوری محیط زیست
سال:1399 | دوره:5 | شماره:8 |تعداد مقالات:12

الگوی مکانی و روابط متقابل میان درختان به طور خاص منعکس کننده مرگ و میر، ایجاد روشنه، استفاده از منابع و نیز تعیین کننده پویایی جوامع، توسعه زیر آشکوب، استقرار بذور، زنده مانی اولیه، رویش و رقابت است. در این بررسی سه قطعه نمونه ی یک هکتاری در سه مرحله ی تحولی اولیه، بلوغ و پوسیدگی در توده های آمیخته ی راش در پارسل شاهد طرح سیستان با هدف بررسی رقابت آشکوب های مختلف ارتفاعی در مراحل مختلف تحولی جنگل انتخاب و کلیه درختان قطورتر از 5/7 سانتی متر به تفکیک گونه مورد اندازه گیری قطر برابرسینه، ارتفاع و تعیین مختصات دکارتی به روش فاصله-آزیموت قرار گرفتند. درختان هر قطعه نمونه با توجه به پراکنش در طبقات ارتفاعی به سه لایه آشکوب پایینی، میانی و بالایی تقسیمبندی و برای تعیین الگوی پراکنش، رقابت و اجتماع پذیری میان آن ها از توابع یک و دو متغیره K رایپلی استفاده شد. نتایج نشان داد که در مراحل مختلف تحولی، پراکنش درختان در آشکوب ها و در فواصل مختلف یکسان نیست. اجتماع پذیری مثبت درختان راش آشکوب های بالایی با پایین تر در مراحل اولیه و بلوغ و همچنین درختان راش آشکوب بالا با میانی در مرحله پوسیدگی، متأثر از سرشت سایه پسندی، محدودیت پراکنش بذور و نقش درختان بزرگتر به عنوان پرستار و پناهگاه درختان کوچکتر است. رقابت درختان راش آشکوب میانی با درختان ممرز آشکوب بالا برای دسترسی به حداکثر منابع در هر سه مرحله تحولی مشاهده شد. شناخت الگوها و وقایع طبیعی هدایت شده توسط طبیعت در طول زمان، لازمه ی اجرای عملیات جنگل شناسی هدفمند و متناسب با مراحل تحولی توده های جنگلی است.

تالاب بین المللی امیرکلایه، یکی از زیستگاه های مهم زمستان گذرانی پرندگان است. در این مطالعه، تراکم و تنوع گونه ای پرندگان (آبزی، کنارآبزی و خشکی زی وابسته به تالاب) در این تالاب بر اساس داده های مربوط به سرشماری نیمه زمستانه پرندگان در یک دوره آماری 10 ساله مورد مطالعه و آنالیز قرار گرفته است. در طی این دوره ده ساله، 46 گونه پرنده با تعداد کل 334776 قطعه در این تالاب به ثبت رسیده است. در بین سال های مورد مطالعه، بیشترین تعداد پرنده در سال 1387 با تعداد 72188 قطعه و کمترین تعداد پرنده در سال 1394 با تعداد 1877 قطعه، شمارش شده است. از لحاظ کیفیت و مواد غذایی، این تالاب به همراه شالیزارهای اطراف آن، پناهگاه مناسبی برای تیره های مرغابی سانان و یلوه سانان است که به ترتیب با درصد فراوانی 86/64 و 06/50 درصد با توجه به رژیم غذایی شان، بیشترین فراوانی را در بین تیره های شناسایی شده دارا هستند. شاخص های تنوع زیستی، مقادیر نسبتاً بالا، اما با یک روند کاهشی و شاخص یکنواختی گونه ای، روند نسبتاً ثابتی را در این بازه ده ساله در تالاب امیرکلایه نشان می دهند. با توجه به روند کاهشی شاخص های تنوع زیستی طی سال های اخیر در تالاب امیرکلایه، افزایش حفاظت اکولوژیک تالاب از طریق انجام طرح های مدیریتی مانند حفاظت ساختار زیستگاه، کنترل شکار غیرمجاز و نیز کنترل آلودگی ها، پیشنهاد می شود.

امروزه اهمیت آب، به عنوان عامل حیات و محور توسعه پایدار بیش از پیش شناخته شده است که برای حفاظت و مدیریت آن نیاز به کنترل کیفیت با استفاده از تستهای آزمایشگاهی و اندکس های مختلف میباشد. هدف این تحقیق بررسی کیفیت آب در سدهای انحرافی شاخص استان گیلان بوده که با استفاده از روش های آنتروپی شانون و تاپسیس به رتبه بندی کیفیت آب سدها اقدام شده است. سدهای موردنظر شامل پسیخان، شاخزر، پلرود و تاریک بودند و شاخص های مورد اندازه گیری نیز شامل هدایت الکتریکی (Ec)، pH، کل جامدات محلول (TDS)، دما، سولفات (SO4)، بیکربنات (HCO3)، کلر (Cl)، کلسیم (Ca)، منیزیم (Mg)، سدیم، مواد معلق در آب (TSS)، اکسیژن محلول (DO)، اکسیژن مورد نیاز واکنش های بیوشیمیایی (BOD5)، اکسیژن مورد نیاز واکنش های شیمیایی (COD) بود. نتایج انتروپی شانون نشان داد که در بین شاخص ها، بیشترین وزن شاخص مربوط به مواد معلق در آب (TSS) با مقدار 1973/0 و کمترین آن مربوط به pH با مقدار صفر می باشد. نتایج آزمون تاپسیس نشان داد که بر اساس وزن های برگرفته از انتروپی و شاخص های کیفیت آب، سد پسیخان رتبه اول، سد پلرود رتبه دوم، سد شاخزر رتبه سوم و سد تاریک در رتبه آخر قرار دارد. بر این اساس می توان با توجه به روش های انتخاب چند متغیره، به بررسی کیفیت آب در سدهای مختلف پرداخت.

شناسایی کاربری ها و تغییرات کاربری اراضی جهت بررسی و پایش مناطق حساس به منظور طرح ریزی و مدیریت پایدار سرزمین امری ضروری می باشد. هدف اصلی از این مطالعه بررسی تغییرات کاربری اراضی ناشی از احداث سد شفارود در عرصه جنگل های هیرکانی شمال کشور طی یک دوره 17 ساله با استفاده از تصاویر ماهواره لندست می باشد. برای این کار 3 تصویر ماهواره ای متعلق به سال های 2013، 2000 و2017 استفاده شد و تصحیح های (هندسی و اتمسفری) بر روی تصاویر اعمال و با روش طبقه بندی حداکثر احتمال نقشه کاربری اراضی منطقه برای هر مقطع تهیه شد که به ترتیب دارای صحت کاربری و ضریب کاپای بالاتر از 86 % و 83/0 بودند. روش مقایسه پس از طبقه بندی برای پایش تغییرات کاربری اراضی مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان داد بیش ترین پوشش اراضی حوزه شفارود در هر سه سال متعلق به طبقه جنگل و در رتبه بعدی طبقه مرتع می باشد. نتایج تحقیق کاهش مستمر کلاس جنگل از 63. 05 درصد در مقطع نخست به ترتیب به مقادیر 57. 27 و 57. 22 برای سال های 2013 و 2017 کاهش یافته است که شواهد تأیید کننده این موضوع افزایش مستمر کلاس هاس صخره (8. 15-9. 10-10. 45) و بدون پوشش (3. 5-4. 47-5. 08 درصد) می باشد. چالش های محیط زیستی ساخت سد مورد بررسی تأکیدی دیگر بر اهمیت انجام مطالعات تخصصی مبتنی بر دانش اکولوژی و ارتقای نوع نگرش تصمیم گیران به جنگل به عنوان یک زیستگاه پیچیده و شکل گرفته در مقیاس زمانی طولانی مدت می باشد.

پارک های ملی و پناهگاه های حیات وحش از مهم ترین سرمایه های اکولوژیکی به شمار می روند. ازاین رو اطلاع از تغییرات کمی و کیفی کاربری اراضی آن ها نقش اساسی در کیفیت مدیریت این مناطق دارد. الگوریتم های متنوعی برای طبقه بندی تصاویر ماهواره ای در سنجش ازدور توسعه یافته اند، انتخاب الگوریتم مناسب طبقه بندی در دستیابی به نتایج صحیح نقش بسیار مهمی را ایفا می کند. در این تحقیق با مقایسه صحت طبقه بندی دو الگوریتم شبکه عصبی مصنوعی و ماشین بردار پشتیبان، الگوریتم دقیق تر تعیین و از آن برای بررسی روند تغییرات کاربری اراضی استفاده شد. تحقیق حاضر در پارک ملی بوجاق واقع در استان گیلان طی سال های 2000 تا 2017 با استفاده از تصاویر ماهواره ایETM+ و OLI لندست 7 و 8 انجام گرفت. نتایج نشان داد که الگوریتم ماشین بردار پشتیبان به ترتیب با دقت کل و ضریب کاپا، 42/86 و 83/0 برای سال 2000 و 65/90 و 88/0 برای سال 2017، در مقایسه با الگوریتم شبکه عصبی مصنوعی به ترتیب با دقت کل و ضریب کاپا، 71/83 و 80/0 برای سال 2000 و دقت کل و ضریب کاپا، 25/89 و 87/0 برای سال 2017، تصاویر ماهواره ای را بهتر طبقه بندی کرده است؛ بنابراین، از نقشه های کاربری اراضی حاصل از الگوریتم ماشین بردار پشتیبان جهت بررسی تغییرات کاربری استفاده شد. بررسی روند تغییرات کاربری اراضی با این روش مشخص کرد که در طی دوره بررسی شده، مساحت کاربری های پیکره آبی، دریا، پوشش علفی و کشاورزی کاهش یافته است درحالی که کلاس کاربری های باتلاقی، درختی و بدون پوشش افزایش یافته است.

به منظور بررسی اثرات سطوح مختلف پودر گیاه کامل شوید (Anethum graveolens) بر عملکرد، غلظت برخی فراسنجه های خون و ویژگی های استخوان درشت نی جوجه های گوشتی، از 200 قطعه جوجه یک روزه (راس 308) در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار تیمار و پنج تکرار (10 قطعه در هر تکرار) استفاده شد. جوجه ها به طور تصادفی در بین تیمارهای آزمایشی شامل سطوح صفر، 5/0، 0/1 و 0/2 درصد پودر گیاه کامل شوید توزیع شدند. در رابطه با میانگین خوراک مصرفی و افزایش وزن جوجه ها در کل دوره پرورش، تیمار یک درصد پودر شوید بالاترین و تیمار دو درصد پودر شوید ضعیف ترین عملکرد را نشان دادند و تیمارهای حاوی سطوح صفر و 5/0 درصد پودر شوید در حد واسط دو تیمار نخست قرار گرفتند (05/0P<). از نظر ضریب تبدیل خوراک، تنها تفاوت معنی دار مشاهده شده در بین تیمارها به افزایش مقدار این ضریب در جوجه های تیمار حاوی دو درصد پودر گیاه شوید در کل دوره پرورش معطوف بود (05/0P<). غلظت آنزیم آلکالین فسفاتاز سرم در دوره های ارزیابی (21 و 42 روزگی) در تیمار حاوی دو درصد پودر گیاه شوید افزایش معنی داری را در مقایسه با دیگر تیمارها نشان داد (05/0P<). غلظت عناصر کلسیم و فسفر سرم تحت تأثیر جیره های آزمایشی قرار نگرفت. وزن، طول، عرض و درصد خاکستر استخوان درشت نی تفاوت معنی داری را در بین تیمارهای آزمایشی نشان نداد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که استفاده از یک درصد پودر گیاه شوید در جیره جوجه های گوشتی ضمن بهبود عملکرد رشد، تأثیر نامطلوبی بر روند رشد و نمو سیستم اسکلتی جوجه ها ندارد.

یکی از مشخصه های زباله های شهری، درصد بالای مواد آلی فسادپذیر است که با تولید میزان قابل توجهی شیرابه همراه است. شیرابه حاصل از زباله، اعم از زباله های تازه، توده های کمپوست و یا محل دفن، دارای انواع مواد آلی و معدنی به شکل معلق و محلول بوده و همچنین ممکن است دارای انواع عوامل بیماری زا و ترکیبات فلزات سنگین نیز باشد. بنابراین شیرابه حاصله می تواند منجر به مشکلات محیط زیستی بسیاری شود. هدف از این پژوهش، حذف COD شیرابه مراکز دفن زباله با استفاده از نانوکامپوزیت مغناطیسی زیستی آهنIII) ) اکسید/خاک اره است. ابتدا نانوکامپوزیت مغناطیسی Fe3O4/SD به روش رسوب دهی شیمیایی سنتز شد و بررسی ساختار و مورفولوژی نانوکامپوزیت سنتز شده، با تکنیک اسکن اشعه ایکس (XRD) و میکروسکوپ الکترونی روبشی میدانی (FE-SEM) انجام گرفت. سپس، اثر متغیرهای تأثیرگذار بر فرآیند جذبی شامل pH، زمان تماس، مقدار جاذب و دما بر حذف شاخص COD بررسی شد. نتایج پارامترهای تأثیرگذار نشان داد که بیشترین راندمان حذف COD در pH برابر 7، مقدار جاذب 4/0 گرم، زمان تماس 45 دقیقه و دمای 45 درجه سانتی گراد با راندمان حذف حدود 70 درصد مشاهده شده است. بررسی های ایزوترمی نیز نشان داد که فرآیند حذف از ایزوترم فروندلیچ تبعیت بیشتری کرده (9243/0 R2=) و ناهمگن بودن و چند لایه بودن فرآیند جذب تایید شد. در نهایت، نتایج نشان داد که تصفیه بار آلی شیرابه مراکز لندفیل با استفاده از فرآیند جذبی نانوکامپوزیت مغناطیسی آهنIII)) اکسید/خاک اره امکان پذیر بوده و میتوان به عنوان روشی کارآمد در تصفیه شیرابه مراکز لندفیل و کارخانجات کمپوست بکار برد.

خلیج گرگان در استان گلستان از مناطق مهم زیستی و شیلاتی می باشد؛ در حالی که در سالیان اخیر به شدت آلوده شده است؛ بنابراین در مطالعه حاضر مهم ترین عوامل آلاینده، با استفاده از مدل SWOT مورد بررسی قرار گرفتند. برای این منظور نقاط ضعف، قوت، تهدید و فرصت در اکوسیستم شناسایی شده و توسط 10 تن از محققین علوم اکولوژی و هیدرولوژی مورد بررسی و امتیازدهی قرار گرفتند. نتایج بدست آمده شامل ارقام 4/2 در مورد عوامل خارجی و 89/1 در مورد عوامل داخلی بوده است. بر این اساس، هر دو مقدار در محدوده راهبردهای تدافعی قرار می گیرند. راهبردهای تدافعی برای بهبود شرایط اکوسیستم، ضعف ها و تهدیدهای موجود را کنترل می کنند. مهم ترین عوامل فشار بر اکوسیستم نیز، بسته بودن کانال های اصلی دریا به خلیج، ورود آلاینده های مختلف به اکوسیستم و فیزیوگرافی ضعیف خلیج گرگان تعیین شدند. با توجه به اهمیت منابع آب سطحی از نظر تولید مواد غذایی مورد نیاز جامعه، لازم است مدیریت آگاهانه ای را بر آن ها، در راستای توسعه پایدار اعمال نمود تا علاوه بر حفاظت منابع آبی، محیطی مناسب جهت زیست انواع آبزیان فراهم شود.

اکوتوریسم یا بوم گردشگری به دنبال به حداقل رساندن تأثیر ایجاد شده توسط توریسم بر محیط زیست می باشد. اقتصاد سبز به عنوان یک سیستم اقتصادی مبتنی بر رفاه انسان و برابری اجتماعی است که به دنبال کاهش قابل ملاحظه مخاطرات محیط-زیستی است. مطالعه حاضر به بررسی یکی از پتانسیل های تخصصی توریسم در کشور-اکوتوریسم-جهت بکارگیری اصول این مدل توسعه ای می پردازد. اکوتوریسم با مدیریت طبیعی به یک منطقه توریستی می تواند بدون اقدامات مخرب و استثماری در طبیعت، شغل ایجاد کرده که در آینده نیز برای منطقه سودمند است. همچنین، اکوتوریسم به عنوان یک پتانسیل بالقوه ضمن ارتقاء سطح آگاهی از محیط زیست و تامین منافع و توانمندسازی مالی مردم محلی می تواند جامعه را در حرکت گسترده به سمت اقتصادسبز یاری نماید. لذا، مطالعه حاضر، علاوه بر بررسی پیشینه ملی و بین المللی موجود، با استفاده از تجزیه و تحلیل SWOT به شناسایی فرصت های و تهدیدهای عوامل خارجی و نقاط قوت و ضعف عوامل داخلی جهت توسعه اکوتوریسم به عنوان نیروی محرکه اقتصاد سبز در کشور می پردازد. نتایج حاکی از نیاز به بهره گیری از فرصت هایی مانند جلب همکاری های منطقه ای، بین المللی و سرمایه گذاری خارجی با بهره گیری اصولی از تنوع زیستی و موقعیت جغرافیایی موجود در کشور در کنار مشارکت جامعه محلی در تصمیم گیری، اشتغال زایی و کسب درآمد می باشد. بنابراین، علاوه بر نقشی که رونق بوم گردشگری در توسعه اقتصادسبز بازی می کند، سهم قابل توجهی نیز در تولید ناخالص داخلی و درآمد ارزی کشور ایفا خواهد نمود.

در طراحی پارک های صنعتی اکولوژیک سعی بر آن است خود پالایندگی سیستم به وسیله مکانیزم های تعریف شده به حداکثر برسد تا نخست آلودگی های تولید شده توسط صنایع کاهش یابد و همچنین تولیدات فرعی حاصل از فرآیندهای صنعتی مورد استفاده مجدد قرار گیرد. با توجه به آسیب پذیری بالای بخش ساحلی، تنوع گونه ای و توالی سریع در منطقه، بهره گیری از شیوه های محیط زیستی در محیط اطراف نیروگاه شهید سلیمی (نکاء) امری اجتناب ناپذیر است. هدف از انجام این پژوهش محاسبه و مدل سازی پراکنش آلاینده های SO2, NOx است تا به صورت فصلی و سالیانه با استفاده از نرم افزار ADMS در غالب لایه های GIS نمایش داده شود و محاسبه دبی جرمی SO2 و NOx برحسب gr/sec و همچنین آنالیز دود خروجی دودکش نیروگاه به تفکیک سوخت مصرفی در فصول سرد و گرم سال است تا به معیارهای طراحی اکوپارک صنعتی در محدوده مورد مطالعه دست یافت. نتایج نشان داد که در نیروگاه نکا میانگین غلظت گاز NOx در واحد بخار μ g/m3 304 و در واحد سیکل ترکیبی μ g/m3 75/77 و همچنین میانگین SO2 در واحد بخار μ g/m3 25/267 در طول سال است که هیچکدام از استانداردهای WHO و استانداردهای هوای پاک اروپایی را رعایت نمی کند.

پژوهش حاضر با هدف تأثیر عملکرد نگهداری و تعمیرات بر شاخص های HSE در گروه صنعتی چاپ ایران زمین صورت گرفته-است. بنابراین در ابتدا ابعاد و گویه های عملکرد تعمیر و نگهداری و HSE شناسائی شده و سپس روابط بین متغیر های شناسائی شده ارائه شده است. برای گردآوری داده های مربوط به سنجش متغیرهای تحقیق از یک پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است، که در مجموع شامل 2 سازه، 10 بعد و 54 سوال است. برای بررسی روایی پرسشنامه از روش اعتبار محتوا و روایی سازه استفاده شده است. برای محاسبه پایایی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد و پایائی برابر 861/0 به دست آمد که پایایی پرسشنامه بسیار مطلوب ارزیابی شده است. جامعه آماری این تحقیق شامل کارکنان و کارشناسان گروه صنعتی چاپ ایران زمین است. پس از اطمینان از روائی و پایائی مقیاس های طراحی شده براساس محاسبات انجام شده، پرسشنامه ها در نمونه ای به حجم 108 نفر توزیع شد. برای تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده و تعیین روابط بین متغیرها نیز از مدل معادلات ساختاری بهره گرفته شده است. همچنین تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده با استفاده از نرم افزار آماری SPSS و لیزرل صورت گرفته است. طبق تجزیه و تحلیل های صورت گرفته عملکرد تعمیر و نگهداری بر سازه و ابعاد ایمنی، بهداشت و محیط زیست در گروه صنعتی چاپ ایران زمین تأثیر معنادار دارد.

صنعت خودروسازی به علت گستردگی فراوان، حجم عظیم سرمایه، مخاطرات فراگیر و تعداد افراد زیادی که در این صنعت در حال فعالیت هستند همواره کانون توجه متخصصان و دست اندرکاران ایمنی و محیط زیست بوده و تلاش های گسترده ای در راستای ایمنی بیشتر این صنعت در جهان صورت می گیرد. هدف اولیه بررسی ریسک، ارزیابی پتانسیل های ریسک یک پروژه و اثرات احتمالی آن بر پارامترهای محیط زیست و سلامت انسان است. این دیدگاه می تواند در فرآیندهای طراحی، ساخت، اجرا و نگهداری از طرح های توسعه با حداقل خطرات احتمالی و بالاترین ایمنی مورد توجه مدیران و برنامه ریزان امر قرار گیرد. در مطالعه حاضر پس از انجام مطالعات کتابخانه ای و مطالعات اولیه، با جمع آوری اطلاعات از شرکت های صنعت خودروسازی در خصوص علل حوادث صورت گرفته به تحلیل آن ها پرداختیم. سپس با استفاده از روش FTA و FMEA به ریشه یابی انواع حوادث پرداخته شده است. در این مطالعه نتایج نشان می دهد که در ارزیابی اولیه ریسک، بالاترین عدد ریسک مربوط به ریسک آتش سوزی است و همچنین کمترین عدد ریسک مربوط به گرد و غبار، گرد و غبار پشم شیشه و پرتاب اجسام است.