زمین ساخت
سال:1398 | دوره:3 | شماره:11 |تعداد مقالات:6

تاقدیس امیران با درازای حدود 50 کیلومتر و با راستای شمال باختری-جنوب خاوری در کمربند چین خورده-رانده زاگرس و در زیرپهنه لرستان واقع شده است. هدف از این مطالعه بررسی تاثیر گسل های راندگی و راستالغز پی سنگی بر هندسه ساختاری این تاقدیس است و بدین منظور سه نیمرخ ساختاری عمود بر راستای تاقدیس در بخش های شمال باختری، مرکزی و جنوب خاوری تاقدیس ترسیم شده است. یک گسل راندگی پی سنگی در یال جنوب باختری این تاقدیس و دو سطوح جدایشی بالایی (سازند امیران) و میانی (سازند گرو) بر هندسه چین خوردگی تاثیرگذار بوده و باعث عدم انطباق چین خوردگی سطحی و عمقی شده است. علاوه بر گسل راندگی در یال جنوبی، یک گسل راستالغز پی-سنگی با راستای شمالی-جنوبی در بخش میانی تاقدیس باعث تغییر راستای محور تاقدیس از N50W در بخش جنوب خاوری است به N65W در بخش های شمال باختری شده است. عدم انطباق چین خوردگی سطحی و عمقی و همچنین برگشته بودن یال جنوبی تاقدیس در بخش-های جنوب خاوری تاقدیس ناشی از تاثیر ساختارهای پی سنگی برروی هندسه ساختاری منطقه مورد مطالعه است. بنابراین گسل های راستالغز پی سنگی به بخش های داخلی کمربندچین خورده-رانده در زیرپهنه لرستان انتشار یافته و باعث دگرریختی تاقدیس های سطحی و عمقی شده-است.

منطقه مورد مطالعه غرب دریاچه ارومیه، شهرستان ارومیه و مناطق اطراف آن را شامل می شود. در این تحقیق، به منظور تحلیل خطر زمین لرزه به روش احتمالاتی در این منطقه، از نرم افزارهای Ez-Frisk و kijko استفاده شده و دوره بازگشت زمین لرزه ها و ضرایب لرزه خیزی منطقه به روش گوتنبرگ-ریشتر توسط نرم افزار zmap محاسبه گردیده است. نتایج این بررسی ها نشان می دهد احتمال وقوع زمین لرزه های با بزرگای بالای 6 ریشتر تا صد سال آینده، در حدود 10 درصد است. همچنین، میزان بالای پارامتر لرزه خیزی b-value بیانگر فراوانی زمین لرزه های با بزرگای کم و نرخ لرزه خیزی بالای منطقه می باشد. نتایج تحلیل خطر زمین لرزه به روش احتمالاتی توسط نرم افزار Ez-Frisk برای چشمه های خطی و ناحیه ای لرزه زای اطراف شهر ارومیه به شعاع 100 کیلومتر، نشان دهنده شتاب سنگ بستر به میزانg 0. 4 در دوره بازگشت 475 سال است. ریز پهنه بندی خطر زمین لرزه در شهر ارومیه نیز نشان دهنده بیش ترین شتاب در جنوب باختری و کمترین شتاب در خاور شهر ارومیه می باشد.

روش های محاسباتی مانند استفاده از شاخص های منطقه ای ریخت زمین ساختی، اندازه گیری های GPS، مدل سازی عددی ناحیه ای و استفاده از تداخل سنجی تفاضلی راداری در بین بیشتر محققین علوم زمین معمول و رایج است تا بتوانند برآوردی از محاسبه حرکات قائم یا شاقولی سطح زمین ارایه دهند. در استفاده از این روش ها )به جز داده های GPS) بیشتر دیدگاه های مورفومتریک و حرکات قائم بخصوص در مقیاس های منطقه ای یا محلی مدنظر بوده و به علل این حرکات چندان توجهی نشده است. در پژوهش حاضر، به بررسی تداخل سنجی تصاویر رادار Envisat مربوط به بازه زمانی 2004-2010 پرداخته شده و حرکات قائم در کپه داغ باختری محاسبه گردیده است. علاو بر این، با استفاده از روش های معمول سنجش از دور، پیمایش های صحرایی و یاری جستن از اطلاعات زیرسطحی، اقدام به شناسایی ساختارهای سطحی و زیرسطحی گردید و سپس با استفاده از محیط نرم افزاری GIS سعی در ارتباط سنجی بین حرکات قائم و ساختارها شد. نتایج نشان می دهد که در حدفاصل گسل های عرضی راستالغز بالکور و کلاله (مناطق میانی زیربخش شمال خاوری) برخاستگی دیده می شود. این در حالی است که در مناطق شمالی کل کپه داغ باختری در حدفاصل دو گسل معکوس طولی مراوه تپه و گلیجه برخاستگی مشاهده می شود. همچنین برخاستگی های غیرمعمولی نیز در منطقه در حال فرونشست دشت گرگان دیده می شوند که احتمال می رود مرتبط با رشد چین های سطحی و زیرسطحی باشند. بنابراین بخش عمده ای از الگوی حرکات قائم در کپه داغ باختری مرتبط با ساختارهایی نظیر گسل های اصلی و رشد چین ها است.

تعیین هندسه و تقارن پهنه های برشی با استفاده از تحلیل عناصر ساختاری در سالهای اخیر مورد توجه بسیاری از زمین شناسان قرار گرفته است. بگونه ای که با مشخص نمودن هندسه پهنه های برشی می توان درک بهتری از چگونگی تکامل ساختاری آنها بدست آورد. در بسیاری از موارد مطالعه نمونه های ساختاری در سه بعد برای مشخص نمودن هندسه مناطق دگرشکل شده و مولفه بردار تاوایی بسیار مشکل می-باشد. بررسی ویژگیهای عناصر ساختاری موجود در پهنه های برشی، مرز مناطق برشی و صفحه حداکثر عدم تقارن یا صفحه عمود بر بردار تاوایی در درک هندسه مناطق برشی و چگونگی الگوی کرنش در این مناطق کمک شایانی خواهد نمود. در این پژوهش با بررسی جنبه های مختلف ت‍ ئوری مناطق برشی، شاخص های اصلی در تعیین تقارن هندسی پهنه برشی کمری در جنوب شرق همدان واقع در پهنه دگرگونی سنندج-سیرجان به منظور بررسی تقارن هندسی پهنه برشی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج بدست آمده نشان دهنده وجود یک مولفه برشی راستگرد و عدم انطباق و پراکندگی خط وارگی و قطب سطوح برگوارگی نسبت به صفحه عمود بر بردار تاوایی می باشد. تحلیل دمای دگرشکلی بر اساس زاویه باز شدگی الگوی محور C کانی کوارتز حاکی از وقوع دگرشکلی در محدوده دمایی دمایی بین 50± 550 تا 50± 640 درجه سانتیگراد است. در نهایت، تکامل ساختاری این پهنه برشی در قالب یک مدل ساختاری ترافشارش مایل با هندسه تریکلینیک پیشنهاد می شود.

حوضه رسوبی ماهنشان با امتداد کلی شمال غربی-جنوب شرقی یکی از زیرحوضه های همزمان با زمین ساخت سنوزوئیک شمال غرب ایران مرکزی است که بین کوه های البرز غربی و مجموعه دگرگونی تکاب واقع شده است. حوضه ماهنشان شامل سازندهای سرخ زیرین، سرخ بالایی و قم است که در مجاورت واحدهای گرانیتی و گنایسی مجموعه تکاب به سن پرکامبرین قرار دارد. در این مطالعه، با تلفیق داده های دورسنجی و برداشت های میدانی گسترده شامل سازوکار گسل ها و هندسه چین خوردگی ها، الگوهای چینه های رشدی و ناپیوستگی ها در قالب یک برش ساختاری عمود بر امتداد حوضه ماهنشان و مجموعه دگرگونی تکاب ترسیم شده و روابط ساختاری واحدهای زمین شناسی مشخص گردیده است. بر اساس این برش ساختاری، پهنه ی گسلی ماهنشان با روند شمال غربی، سازوکار غالب معکوس با مولفه جزئی راستالغز راستبر نشان می دهد. از طرف دیگر گسل های مجموعه دگرگونی تکاب با روند شمال غرب-جنوب شرق دارای سازوکار راستالغز راستبر است. موازی بودن گسل های راندگی و راستالغز نشان دهنده مدل ساختاری بخش بندی کرنش در دگرریختی ترافشارشی حوضه ماهنشان و مجموعه دگرگونی تکاب است. این سبک ساختاری تاییدکننده مدل های مشابه ارائه شده بر مبنای بخش بندی کرنش برای حوضه ایران مرکزی است. تشکیل چینه های رشدی همزمان با زمین ساخت در سازند سرخ زیرین و همچنین ناپیوستگی و با شیب کمتر نهشته شدن سازندهای سرخ زیرین و قم بر روی واحدهای قدیمی تر رسوبی و دگرگونی نشان می دهد که گسلش و چین خوردگی در این منطقه حداقل از زمان الیگوسن پایانی شروع شده است، که می توان این فاز دگرریختی را با آغاز برخورد عربی-اوراسیا و برخاستگی تکتونیکی البرز غربی مرتبط دانست.

تحلیل لرزه ای سدهای خاکی و سنگریزه ای، عموماً با دو روش شبه استاتیکی و دینامیکی انجام می گیرد. هرچند که روش شبه استاتیکی با کاربرد آسان و فرضیات ساده، ایمنی سد را ارائه می دهد؛ اما بعضاً ممکن است به نتایج غیر ایمن و غیر اقتصادی منجر گردد. در این پژوهش تنش و کرنش سد خاکی آزادی توسطتحلیل شبه استاتیکی و همچنین تحلیل دینامیکی تحت اثر زلزله طبس به صورت غیرخطی بررسی و مقایسه شده است. همچنین از مدل رفتاری ساده الاستوپلاستیک مبتنی بر معیار موهر-کولمب در نرم افزار آباکوس استفاده شده است. مقایسه نتایج تحقیق نشان می دهد که در هر دو تحلیل بیشترین کرنش در ترازهای بالایی هسته و بیشترین تنش در قسمت کف رخ داده است. همچنین تنش در حالت دینامیکی نسبت به شبه استاتیکی در جهت σ xx %49، در جهت σ xy %30 و در جهت σ yy %28 بیشتر است. در تراز کف حداکثر تنش پوسته 29%، در تراز میانی 68% و در تراز بالا 72% بیشتر از هسته است.