نقد زبان و ادبیات خارجی (پژوهشنامه علوم انسانی)
سال:1398 | دوره:16 | شماره:23 |تعداد مقالات:12

والتر بنیامین متفکری است که در مرز سنت و مدرنیته ایستاده، و تلاش می کند ابعاد مدرن هستی انسان را به بیانی سنتی تفسیر کند؛ او به کمک تکنیک های ادبی، توجیهات متافیزیکی را با حقایق عینی درمی آمیزد؛ و زبانی نامتعارف خلق می کند، که فهم آن آسان نیست؛ و این خود یکی از دلایلی است که موجب شده آثار او را فاقد انسجام بدانند. یکی از کلیدواژه های بنیامین که به اعتقاد ما مغفول مانده و موجب مخدوش شدن نظرات او در باب زبان و ادبیات گردیده است، مفهومیت است. مفهومیت معادل برگزیده ی ما برای intention است که در متن «در باب زبان و زبان بشری» و «رسالت مترجم» چندین بار به کار رفته است؛ و مفسران بنیامین، به این اصطلاح، به طور بایسته نپرداخته اند؛ در این مقاله تلاش می شود با استفاده از منابع معتبر، به درک روشنتری از این مفهوم رسیده، نشان داده شود که با مبنا قرار دادن مفهومیت می توان به قرائتی منطقی تر و منسجم تر از آرای او دست یافت.

استعمار اروپایی ها در آمریکای شمالی به آسیب ها و بحران های محیطی و اکولوژیک فراوانی در این قاره پهناور منتج شد. تا پیش از ورود اروپایی ها به آمریکا، جنگل های این قاره با وجود سکونت هزاران ساله بومیان آمریکایی در آنها سرشار از منابع طبیعی بکر بودند. مهاجران اروپایی که با عبور از اقیانوس اطلس پا بر سواحل شرقی آمریکایی شمالی نهادند با انبوهی از اراضی جنگلی، حیوانات وحشی و روان آب های زلال مواجه شدند که به آنها نوید ساختن آینده ای روشن می دادند. این پژوهش با بهره گیری از نقد بوم گرا و با تکیه بر مفاهیم انسان مداری و زیست مداری به بررسی رمان چساپیکه( 1978) از جیمز ای میچنر می پردازد تا نشان دهد برخلاف بومیان آمریکایی که خود را بخشی از طبیعت می دانستند و نه حاکم بر آن، استعمار گران اروپایی که متاثر از جهان بینی انسان مداری بودند از هیچ تلاشی برای نیل به اهداف اقتصادی خود از طریق نابود کردن طبیعت و موجودات زنده فروگذار نکردند. این مقاله که پژوهشی مبتنی بر تحقیق کتابخانه ای به شمار می آید، با مبانی نظری آغاز می شود و در ادامه به بررسی نمونه های عینی مفاهیم نظری در رمان چساپیکه می پردازد. در همین راستا ضمن ارزیابی آثار ویرانگر ایدئولوژی انسان مداری در چارچوب نقد بوم گرا مصادیق جنگل زدایی گسترده، که یکی از نتایج فاجعه بار رواج انسان مداری در بین اروپایی های ساکن آمریکای شمالی بود، در رمان چساپیکه به تفصیل مورد بحث قرار خواهد گرفت. هدف اصلی نگارش این مقاله به چالش کشیدن نظرات انتقادی پاره ای از پژوهشگران و انسان شناسان اروپایی در رابطه با نقش مخرب بومیان آمریکایی در از دست رفتن منابع طبیعی آمریکای شمالی است. پژوهش حاضر ضمن تشریح نمونه های عینی تخریب محیط زیست در رمان مورد بررسی، نظریه های این محققین را زیر سوال می برد و نشان می دهد بومیان نه تنها نقشی در تخریب طبیعت ندارند بلکه همواره دارای دغدغه حفظ دنیای پیرامون خود و مظاهر زیبایی آن نیز هستند.

سرزمین سترون الیوت با بهره­ گیری از ژانرِ اسطوره­ آفرینی (mythopoeia) دربردارنده ی اساطیر و کهن­ الگوهای باستانی و مدرن است. تفاوت این اسطوره­ پردازی با آثار دیگر در این است که شاعر با استفاده از درونمایه­ های اساطیر باستانی و تاریخی-ادبی، اسطوره­ های عصر خود را آفریده است. به عبارت دیگر، کهن­ الگوها را مدرن کرده است. درونمایه­ های اساطیری تحلیل شده در این پژوهش به چند دسته تقسیم شده­ اند: اسطوره­ های باستانی، اسطوره­ های تاریخی-ادبی، اسطوره­ های مدرن، و اسطوره ی آخرالزمانی یا نجات­ بخشی. شاعر با درهم­ آمیزی این مضامین اساطیری توانسته سرزمینی ویران را به تصویر کشد که در بستری از تاریخ و فرهنگ قرن بیستم قرار دارد. بُن­ مایه ی این اثر فجایع زیست­ محیطی و فقر معنویت در دنیای معاصر است که زندگی انسان را تراژیک نموده و جهان را به سنگستانی بدل کرده که قابل زیست نیست و در آن، زنده­ ها گویی مرده­ اند. شاعر با طبیعت­ ستیزی درگیر است و آشفتگی مدرن را وصف کرده است. اسطوره­ ها و کهن­ الگوهای مطرح شده در منظومه عبارتند از: سی­ بل، تیرزیاس، هیاسینتوس، فیلومل، کوپید، اسطوره ی جام و مرد به دارآویخته؛ اسطوره­ های تاریخی-ادبیِ کارتاژ و فلیباس فنیقی، تریستان و ایزوت؛ اسطوره­ های مدرن مانند سرزمین ویران یا سنگستان، مادام سوسوستریس، و اسطوره ی هندی پایان جهان.

باور بر این است که در روزگاران پیشین، اسطوره ها نقشی اساسی در زندگی بشر داشتند تا آنجا که حتی زیرساخت انگیزشها، اعمال و قضاوتهای بشر را در باره جهان پیرامون شکل می دادند. این بدین معناست که اسطوره ها انگیزش نهانی بشر را به زبان می آوردند و به تعبیری آیینه های جان بودند. از اینرو مرگ اسطوره را تنها در مرگ جهان و پایان دنیا می توان متصور شد. این مقاله سعی بر آن دارد تا بازتعریف اسطوره (کهن) و مراحل سیر قهرمان را در جهان تکنولوژیکی رمان های گیبسون نشان دهد و از این طریق، پاسخی برای این پرسش پیدا کند که آیا دگردیسی انسان به پسا انسان در دنیای تکنولوژیکی نوعی سیر / خطرگری قهرمان است؟ پژوهش حاضر با این پیش فرض آغاز می شود که ردپای اسطوره را در تمام زمان ها و مکان ها، حتی در عصر تکنولوژی می توان مشاهده کرد. ویلیام گیبسون که یکی از نویسندگان برجسته داستان های سایبرپانک است، اسطوره (کهن) را با بهره گیری از شاخصه های دنیای تکنولوژیکی بازآفرینی کرده است. بنابراین، این مقاله می کوشد تا ضمن کشف عناصر اسطوره ای هم چون کهن قهرمان و سیر قهرمان، و تحلیل آن ها در رمان های گیبسون از جمله نورومنسر (١ ٩ ٨ ٤ )، کانت زیرو (١ ٩ ٨ ٦ )، و مونا لیزا اوردرایو (١ ٩ ٨ ٨ )، این نکته را نیز روشن کند که گیبسون با بهره گیری از عناصر اسطوره ای، بازنمایی نوینی از اسطوره را به تصویر می کشد و نشان می دهد که به نوعی زیربنای تمام داستان ها و روایت ها، الگوهای اسطوره ای است. می توان گفت که این دیدگاه گیبسون، ریشه در نظریه های جوزف کمبل درمورد حضور اسطوره در تمام زمان ها و مکان ها دارد. بنا به نظر کمبل در کتاب نقاب های خدا، حضور پیوسته اسطوره در تاریخ بشری حاکی از آن است که "تنها راه ادامه بقای بشر در جهان میراث اسطوره است". چنین به نظر میرسد بشر با پیروی از اسطوره ها می تواند جایگاه خودش را در جهان پیدا کند زیرا از دید کمبل تمام اسطوره های جهان از الگویی مشابه پیروی می کنند. به علاوه او ادعا می کند که تمام داستان ها و روایت ها از ساده ترین آن ها تا آثار برجسته ادبیات با توجه به "تک اسطوره" و "سیر قهرمان" قابل درک هستند و تنها تفاوت آن ها، شیوه بازنمایی است.

قاطبه ی نظریه پردازان بر این مهم اتفاق نظر دارند که درک مطلب[1] یکی از مهمترین مهارت های زبانی چه در زبان اول وچه در زبان دوم می باشد. یکی از عوامل دخیل در درک مطلب و داشتن خوانش و قرائت مختلف از متون، درکنار عوامل زبانی[2] همچون گرامر و لغت، طرحواره یا اسکیما[3] می باشد. آنچه در پژوهش حاضر بررسی میشود ارائه ی نتایج اعتبار سنجی روشی برای سنجش طرحواره به همراه مروری بر پیشینه ی تاریخی آن معطوف روانشناسی شناختی[4] و فلسفه می باشد. در این راستا، پس از بررسی پیشینه ی مربوطه، سی و چهار مولفه ی اولیه غربال شدند. متخصصان مرتبط با طرحواره و زبان دوم و شناخت تجشم یافته[5]، بیست و هشت آیتم برای محک در بوته ی آزمایش جهت سنجش بار عاملی[6] را تایید کردند. به منظور تعیین روایی عاملی از روش آماری تحلییلی عاملی اکتشافی[7] و سپس تأییدی[8] و به منظور بررسی همسانی درونی از ضرایب آلفای کرونباخ استفاده شد. نتایج بدست آمده روشی دو عاملی (طرحواره ی محتوایی[9] و طرحواره فرمال[10]) را نمایان کرد. درپایان، نتایج بدست آمده و پیامدها و فواید پژوهش حاضر مورد بررسی قرار می گیرند.

در این تحقیق تعداد 366 نفر (148 خانم و 218 آقا) که در دانشگاه آزاد اسلامی – واحد تهران شرق مشغول به تحصیل می باشند، شرکت کردند. آزمون استعداد یابی لاما از شرکت کنندگان اخذ گردید و میزان یادگیری ساختار، واژگان و درک مطلب دانشجویان بر اساس نمرات پایان ترم آنها بررسی شد. برای تحلیل داده ها، ابتدا از اس پی اس اس و در مرحله ی بعد از نرم افزار آماری آموس استفاده شد. ابتدا مدل های اندازه گیری بمنظور بررسی تأثیر متغیرهای مستقل تحقیق (مولفه های استعداد و عامل جنسیت) بر متغیرهای وابسته (نمرات پایان ترم ساختار، واژگان و درک مطلب دانشجویان) به تفکیک ترسیم گردید. در مرحله ی آخر بمنظور بررسی مشترک و هم زمان هر دو متغیر مستقل، مدل ساختاری رسم گردید. نتایج پژوهش نشان داد که بین مولفه های استعداد و نمرات ساختار، واژگان و درک مطلب دانشجویان ارتباط معناداری وجود دارد. در حالیکه جنسیت شرکت کنندگان در آزمون ارتباط معنا داری با سازه ی استعداد و موفقیت تحصیلی آنها نداشت. تحلیل معادلات الگوی ساختاری از نوع تحلیل عاملی تأییدی نشان داد از بین مؤلفه های سازه ی استعداد، ارتباط بین نشانه ها و اصوات بیشترین تأثیر و حافظه ی آوایی کمترین تاثیر را بر نمرات ساختار، واژگان و درک مطلب دانشجویان داشته است. بر اساس یافته های این پژوهش می توان نتیجه گرفت که مولفه های سازه ی استعداد بر یادگیری ساختار، واژگان و درک مطلب دانشجویان تأثیر می گذارند.

پسامدرنیسم به عنوان یک مکتب ادبی همواره با مضامینی همچون ابهام، پیچیدگی و عدم قطعیت شناخته می شود. از جمله این مفاهیم می­ توان به وانمایی[1] و فراواقعیت[2] اشاره کرد؛ مفاهیمی متعلق به ژان بودریار، فیلسوف و نظریه پرداز معاصر فرانسوی که از آثار وی در ابعاد مختلف پسامدرنیسم استفاده می گردد. از دیدگاه بودریار، امروزه واقعیت جایگاه حقیقی خود را از دست داده و به واسطه­ ی مفهوم وانمایی و سیطره­ ی آن بر تمامی ابعاد زندگی بشر به فراواقعیت بدل شده­ است. از طرفی بودریار مدعی­ است این مفاهیم متأثر از سلطه­ ی روزافزون رسانه­ های جمعی و تکنولوژی پیشرفته منجر به ظهور وضعیت پسا­ مدرن شده­ اند. وی نمونه بارز چنین وضعیتی را جامعه­ ی آمریکا می­ داند، جامعه­ ای که آن را مصرف­ گرا نیز نامیده است. رمان برفک اثرنویسنده­ ­ ی معاصر آمریکایی، دان دلیلو، وضعیت پسا­ مدرن حاکم بر جامعه­ ی آمریکا را به خوبی به تصویر کشیده است. لذا این مقاله ضمن تشریح آرای بودریار در بستر فضای پسا­ مدرن رمان، حقیقت گمشده عصر حاضر را ناشی از تسلط فرهنگ مصرف­ گرایی و گسترش وسایل ارتباط جمعی می­ داند.

ترجمه صرفاً انتقال عناصر زبان مبدأ به زبان مقصد نیست. در فرآیند این انتقال، مترجم با چالش­ های زیادی مواجه می­ شود که یکی از این چالش­ ها بُعد کاربردشناسی است، حوزه ای که آن­ طور که باید مورد توجه محققان و پژوهشگران ترجمه قرار نگرفته است. مترجمان گاهی صرفاً به واژگان و ساختار دستوری و ظاهری متن توجه دارند و از ابعاد و لایه­ های پنهان متن غافل می­ شوند. این بُعد بیش­ تر در گفت­ وگو نمود پیدا می­ کند و از آن­ جا که فیلم صرفاً گفت­ وگو محور است درنظرگرفتن این ابعاد در ترجمه دوبله از اهمیت زیادی برخوردار است اما آن­ طور که باید تاکنون به آن پرداخته نشده است. پژوهش حاضر سعی دارد تا ابتدا دسته­ بندی­ هایی را که پیش­ تر محققان برای کاربردشناسی ارائه کرده­ اند به­ صورت منسجم و در قالب یک دسته­ بندی جامع به­ صورت خلاصه توضیح دهد و سپس با ذکر نمونه­ هایی از فیلم، نمود این ابعاد را در ترجمه دوبله نشان دهد. بدین منظور نمونه­ هایی از چهار فیلم انگلیسی­ زبان که به زبان فارسی دوبله شده­ اند انتخاب شد و سپس با تحلیل این موارد و مقایسه آن­ ها با ترجمه فارسی، نمود بُعد کاربردشناسی در ترجمه دوبله فیلم مشخص شد.

این مقاله بر رابطه ی بین ادبیات و فضا مبتنی است و با مرکزیت بخشی به رابطه ی زنان و جنگ، برهم کنش بین فضا/جغرافیا و ادبیات خودزندگی نامه نویسیِ زنان عراقی را می کاود. رویکرد نظری محوری که در این نوشتار از آن بهره گرفته می شود رویکردی ژئوپلتیکی/سیاست جغرافیایی است با عنوان نقد جغرافیایی که برنارد وستفال واضع آن است. با این حال تفاسیر رابرت تالی از نقد جغرافیایی، و نیز ایده های دوران ساز آنری لوفور در تولید فضا به عنوان پشتیبان های نظری برای پژوهش حاضر به شمار می روند. افزون بر این، بینش های فیلسوفانی مانند ژیل دلوز نظریه پردازان فضای جنسیتی از جمله دورین ماسی نیز بهره گرفته شده است تا مبنای نظری جامع تری فراهم آید. هیفا زنگنه و دنیا میخائیل دو خودزندگی نامه نویسی هستند که این پژوهش بر آن است تا به شیوه ای تطبیقی نشان دهد جنگ چه تاثیرات سیاسی، جامعه شناختی و روان شناختی ای بر رویکرد ادبی شان داشته است. بدین منظور بر رویای بغدادنوشته ی زنگنه و خاطره ی موجی دورافتاده از دریا نوشته ی میخائیل تمرکز می شود. زنگنه و میخائیل تصویری از زندگی شان زیر فشار شکنجه، در وضعیت جنگی، و در تبعید ارائه می کنند. این مقاله به لحاظ زمانی حوادث سال 1980 تا اولین سال های هجوم امریکا به عراق در سال 2003 را پوشش می دهد. خاطره نویسان جنگ اطلاعات شان را به شکلِ نقشه پردازی هایی غیر متعارف سامان می دهند که با تبیین و توضیح فضا و زمان ها پیش می روند. پس از معرفی کوتاه نویسندگان و آثارشان، به بررسی نظریه های ژئوپلتیکی/سیاست جغرافیایی مرتبط با موضوع مقاله پرداخته می شود. سپس با اتکا بر مفاهیم اصلی رویکرد نقد جغرافیایی فضازمان مندی، تخطی، و ارجاع و نیز برخی مفاهیم فضاییِ دیگر تلاش می شود تا به واکاوی و مقایسه ی تطبیقی خودزندگی نامه های مورد اشاره پرداخته شود. در انتها نیز تحلیل نهایی در بستر نظری گسترده ترِ تولید فضا گنجانده می شود. این طور استدلال می شود که خودزندگی نامه نقش موثری در روایت های تاریخی از جنگ عراق ایفا می کند. زنان خودزندگی نامه نویس جنگ اگرچه بی تردید تحت تاثیر روایت های شخصی هستند اما دریچه هایی را به سوی جنگ می گشایند که فقط شاهدان عینی می توانند ارائه کنند. در نتیجه می توان استدلال کرد که خودزندگی نامه نویسی زنان از جنگ اگر چه بیشتر و پیشتر به عنوان آرشیو تاریخی در نظر گرفته می شد اما باید اذعان کرد به عنوان نوع مجزایی از آثار ادبی کمتر مورد توجه قرار گرفته اند.

واقعه ی 11 سپتامبر بهانه ای به دست نو امپریالیسم امریکایی داد تا زیر لوای جنگ علیه تروریسم، گفتمان اسلام هراسی را تبلیغ کند. این واقعه بر ادبیات هم تأثیر گذاشت و نویسندگان بسیاری بر آن شدند تا به «دیگری سازیِ» مسلمانان و در کل مردمان خاورمیانه در روایت های غربی پاسخ دهند. یکی از این نویسندگان محسن حمید ِ پاکستانی است که در رمان بنیادگرای ناراضی به طور مستقیم و صریح ما را با ابعاد اقتصادیِ بی عدالتی فرهنگی و بین المللی مواجه می سازد و از نقایص گفتمان جهانی شدن می گوید. این مقاله برساخته شدن سوژگی ِ چنگیز، شخصیت اصلی رمان، را در حکم یک بیگانه و «دیگری» پس از 11 سپتامبر بررسی می کند. بنیادگرای ناراضی رمانی است که خواننده را مجبور می سازد به دروغ های پنهان شده در پس مقوله های کلی و تمامیت بخش همچون «غرب/شرق» و «ما/آن ها» به دقت بیندیشد. محسن حمید نشان می دهد که نقشه ی فرهنگی جهان به طراحی دوباره نیاز دارد زیرا فرهنگ های ملی بر مبنای محدودسازی بیگانه استوار گشته اند، درحالی که فرهنگ ها برخاسته از رفتار و اعمال مردمان است و اصالتی ذاتی و ناب ندارند. این مقاله می کوشد مفاهیم پیوندخوردگی هویت و فضای سوم را، از رهگذر بررسی شخصیت چنگیز، بررسی کند.

بررسی روانشناختی-فرهنگیِ حمله ی یازده سپتامبر و ترومای مرتبط با آن که در رمانِ مرد در حال سقوط اثر دان دلیلو انعکاس یافته است، ساختارهای دستکاری­ شده ی شناخت و هویت فرهنگی را آشکار می­ کند و نشان می­ دهد که راویان غیر­ موثق در این روایت چگونه با دستکاری شناختیِ حادثه ی یازده سپتامبر ترومایی اجتماعی-فرهنگی می­ سازند و از این طریق باعث ایجاد ناسازگاری شناختی می­ شوند. روایت راوی و شخصیت­ ها در این رمان از حادثه ی یازده سپتامبر خلائی را می نمایاند که فستینگر[1] آن را ناسازگاری شناختی[2] می­ نامد، یعنی شرایط ناخوشایندی که در آن فرد متوجه می­ شود بین باورها، نگرش­ ها و رفتارهایش ناسازگاری وجود دارد. اما، مردم ذاتا خواهان سازگاری هستند، بنابراین تحریک می­ شوند تا ناسازگاری بین آنچه در واقع رخ داده و آنچه دستکاری شده است را کاهش دهند. گرچه راویان در این روایت به صورت نمادین نقش بازگوئی تاریخ­ را ایفا می­ کنند تا یازده سپتامبر را انعکاس ­ دهند، اعتبار یا عدم اعتبار آنچه روایت می­ کنند باید از نظر اجتماعی-فرهنگی بررسی شود. طبق نظریه ی «ناسازگاری شناختیِ» فستینگر و ایده ی «جهش­ های شناختیِ بسیار بزرگ[3]» که الن اویانگ[4] مطرح می­ کند، شناخت در افراد تغییر می­ کند و خود را با محیط­ های اجتماعی-فرهنگی و رویدادها وفق می­ دهد. از این رو هر روایتی مستعدِ ذهن­ گرایی است پس لزوما قابل اعتماد نیست. در نتیجه، دستکاری شناختی باعثِ معناسازی می­ شود و همین مسئله روایت­ ­ هایی را که از تروماهای فرهنگی ساخته می­ شود غیر قابل اعتماد می­ سازد. بنابراین، بازنمود زیبا­ شناختی­ ای که دلیلو از ترومای یازده سپتامبر ارائه می­ کند نسخه­ ای غیر قابل اعتماد از ترومایی فرهنگی پیش روی خواننده قرار می­ دهد که نشان می­ دهد به علتِ دستکاری­ های شناختی نمی­ توان به درستی مزر بین حقیقت و سازه­ های تروماتیک را از هم تشخیص داد.

گزاف نگفته ایم اگر ادعا کنیم که همه شعر رنه شارشاعر فرانسوی مکان چالشی است میان مقوله متضاد «گشودگی» و «بستگی». در واقع در شعر او همیشه شاهد اشتیاق مفرط سوژه برای رفتن، گریز و تغییر دائمی از سویی و از سوی دیگر گرایش به بازگشت به مکان آغازینی که رفتن از آن آغاز می شود، می باشیم. بازگشت نه برای ماندنی دائمی بلکه برای آن که سوژه از این مکان آغازین به عنوان سکوی پرتاب بهره گیرد و سکوی پرتاب چیزی نیست مگر منبعی از انرژی برای سوژه ای که تن ها با تکیه بر این منبع انرژی مکان های اغازین به دنبال گشودگی به کشف امکانات متفاوت و ناشناخته هستی است. سوژه شار هرگز تن به جذابیت های فریبکارانه مکان های بسته که در آن ها می تواند دمی بیاساید نمی دهد. بلکه برعکس، او خود را پیوسته آماده برای احیایی دائمی می بیند. به بیان دیگر او خطر رفتن را به رخوت ماندن ترجیح می دهد. هدف اصلی این مقاله جواب به این پرسش است که اساساً در شعر شار چه تصویرهای شاعرانه ای این دو گرایش متضاد، یعنی میل به رفتن و «گشودگی» و بازگشت به مکان های آغازین آرامش بخش و حمایت کننده را به شیوه استعاری به تصویر می کشانند.