کواترنری ایران
سال:1398 | دوره:5 | شماره:2 |تعداد مقالات:7

دریاچه ها به عنوان بایگانی تغییرات محیطی قاره ای در آخرین دوران زمین شناسی به حساب می آیند. در این پژوهش پس از مطالعات میدانی، یک مغزه ی رسوبی از شمال غرب دریاچه مهارلو برداشت و حساسیت مغناطیسی آن اندازه گیری شد. سپس به روش تلفیقی تعداد 150 نمونه انتخاب و تحت مطالعات؛ ژئوشیمی (LOI)، PH متری، مطالعات میکروسکوپی ذرات رسوبی و بقایای گیاهی، (SEM)بقایای جانوری، آنالیز دانه بندی قرار گرفته، با استفاده از سن سنجی ایزوتوپی δ 14C سن مغزه ی رسوبی تعیین گردید. شواهد نشان داد؛ سن کف مغزه ی رسوبیBP 60± 10813 بوده، وجود لس های یخبندان، عدم وجود بقایای زیستی گیاهی و جانوری، مبنی بر حاکمیت شرایط سرد و خشک در فاز پایانی یانگر دریاس (اواخر دیریخبندان) در دریاچه مهارلو است. دوران هولوسن تحتانی، BP 60± 10200 سال پیش، ابتدا سرد و خشک بوده، سپس حاکمیت محیط فلوویال و دوران گرم و خشک نمایان می شود. هولوسن میانی از BP60± 4000 سال پیش با شروع فعالیت چشمه ها ظاهر شده، دوره ی بهینه اقلیم گرم و مرطوب همراه با تناوبهای کوتاه مدت خشک شدگی بر دریاچه تسلط می یابد. هولوسن فوقانی در BP 45± 2000 سال پیش، روند رو به خشکی حوضه (پلایا) را نشان میدهد. تغییرات محیطی دریاچه مهارلو در این دوران؛ مشابه با آخرین دوره یخبندان دریاچه های؛ پریشان، هشیلان و نئور و هولوسن پیشین دریاچه ارومیه و منطقه اطلس شمالی می باشد.

در این تحقیق برای تشخیص گسل های پنهان کواترنری در رسوبات آبرفتی واقع در جنوب غربی بوستان جنگلی چیتگر (منطقه 22 تهران)، از روش های ژئوفیزیکی رادار نفوذی به زمین (GPR) و ژئوالکتریک استفاده شده است. با مطالعه پروفیل (GPR) مناطق دارای گسل شناسایی شدند. نتایج به دست آمده از 2 پروفیل ژئوالکتریک، حاکی از وجود دو زون با مقاومت الکتریکی پایین و مقاومت الکتریکی بالا در کنار یک دیگر است. افت مقاومت الکتریکی در رسوبات منطقه می تواند در ارتباط با عواملی مانند وجود سنگ های هوازده نشده، هوا در داخل رسوبات، دانه ریز بودن رسوبات و با جنگلی بودن منطقه مورد مطالعه به علت آبیاری درختان و نفوذ آب باران در زیرزمین باشد. مقاومت الکتریکی بالا نشان دهنده خردشدگی سنگ ها در اثر فعالیت گسل ها، رسوبات دانه درشت و خشک است. نتایج حاصل از روش های مورد استفاده در این تحقیق نشان دهنده، وجود یک زون گسلی با طول تقریبی 140 متر است. با توجه به روندهای ساختاری اغلب گسل های شناسایی شده، ادامه داشتن امتداد گسل ها به سمت قسمت های بالایی بوستان چیتگر بسیار محتمل است. با توجه به پتانسیل لرزه خیزی و احتمال آسیب پذیری سازه های مسکونی بویژه در شمال و شمال غربی منطقه مورد مطالعه، نتایج این تحقیق حائز اهمیت است. استفاده از آن برای تحلیل مخاطرات زمین ساختی و ارتقای کیفی نقشه های موضوعی توصیه می گردد.

گدازه های بازیک کواترنری گریک (منتهی الیه بخش شمالی آذربایجان غربی)، در گستره ای با ضخامتی بیش از 30 متر، حاصلی از جوان ترین تکاپوهای آتشفشانی آرارات کوچک در خاور ترکیه است. این آتشفشان در فلات ایرانی ترکی و در نزدیکی مرز ایران و ترکیه و ارمنستان قرار دارد که متأثر از برخورد قاره قاره عربی اورازیایی است. شیمی همه نمونه ها با ویژگی هایی مانند نسبت های La/Nb بالا و LILE افزایش یافته تأثیر مؤلفه فرورانش را در ماگمای سازنده گدازه های کواترنری منطقه نشان می دهد. کلینوپیروکسن، الیوین، و پلاژیوکلاز کانی های تشکیل دهنده این گدازه ها هستند. با مطالعه شیمی کانی، مشخص شد کلینوپیروکسن (میانگین ترکیبی (Wo=0. 38. 5, En=0. 51, Fs=12. 9 ترکیب دیوپسید دارد. منطقه بندی شیمیایی عادی و نوسانی بلورهای کلینوپیروکسن بر تأثیر تحولات ماگمایی منطقه و شرایط متفاوت اکسیداسیون و فوگاسیته اکسیژن دلالت دارد. با بررسی ترموبارومتری این کانی ها، تبلور پیروکسن در گستره دمایی 1200 درجه سانتی گراد (مقدار < AlVI 02/0 اتم در ساختار کلینوپیروکسن) و فشار 8 تا 11 کیلوبار مشخص شده است. درصد اکسید آهن فریک (1/0 تا 9/4) گریزندگی اکسیژن در منشأ ماگمایی گوشته لیتوسفری با سرشت نیمه آلکالن را نشان می دهد که در محیط فشارشی کلی با کشش های موضعی فوران یافته است.

سنگ های آتشفشانی بزمان با سن کواترنری، دارای ترکیب آندزیت، بازالت آندزیت، بازالت، تراکی بازالت، داسیت و ریوداسیت هستند. آنالیز شیمی کانی های مافیک در مورد سه نمونه از بازالت آندزیت و الیوین بازالت واحد های کواترنری انجام گردید. در شت بلور های الیوین در نمونه الیوین بازالت از نوع کریزولیت هستند. کلینو پیروکسن ها در محدوده اوژیت و ارتو پیرکسن ها درمحدوده کلینوانستاتیت قرارمی گیرند. آمفیبول این سنگ ها ازنوع هورنبلند، هورنبلند چرماکیت، هورنبلند منیزیم دار و هورنبلند هیستینگزایت وچرماکیت است. ماگمایی تشکیل دهنده کلینو پیروکسن و ارتو پیروکسن این بازالت ها در محدوده تولئیت و کالک آلکالن قرار دارد. دما و فشار تعیین شده براساس کانی الیوین حدود c° 1100و فشا ر Kbar 5. 5 است. همچنین شرایط دما تشکیل ماگما c° 15± 1160 درجه سانتی گراد و فشار 1± 75/5 کیلوبار بر اساس کانی پیروکسن می باشد.

مخروط افکنه ها یکی از لندفرمهای پویای کواترنری در نواحی ششک اند به هم ین منظور جهش شناسایی د ی مخروطافکنه ی جنوب شرق شهر یزد، پس از بررسی تصاویر ماهوارهای، شبکه ی نمونهبرداری متناسب با محدوده ی مورد عدد نمونه ی زیرسطحی رسوب از ترانشه ی حررشده برداشش 2 عدد نمونه ی سطحی و تعداد 22مطالعه تعیین شد و تعداد شد سپس، مطالعات آزمایشگاهی بر رسوبات سطحی و زیرسطحی مخروطافکنه ی مورد مطالعه اناام پفیرفش ب مطالعات رسوبشناسی، سه نوع تیپ رسوبی گراول گلی، گراول ماسهای، گراول ماسهای گلی شناسایی شد و سه رشساره ی رسوبی در سمشهای مختلف مخروطافکنه شناسایی شد ب بررسیهای رسوبشناسی نحوه ی توزی ذرات رسوب و علل این تغییرات ترسیر شد جهش مطالعات زیرسطحی مخروطافکنه، علاوه بر حرر ترانشه، از روش ژئوفیزیک (ژئوالکتریک) نیز استراده شده اسش مطالعات ژئوفیزیک به روش ژئوالکتریک بر اساس مقاومش ویژه ی ذرات رسوبات و پروفیل ولی و عرضی در مخروطافکنه ی مورد مطالعه صورت پفیرفش در پروفیل ولی و در بخ های آاازین 2در مخروطافکنه مقاومش ویژه ی بالایی نسبش به سمشهای پایانی مخروط افکنه مشاهده شد همننین، ب نتای بهدسشآمده از مطالعات رسوبشناسی، انرژی محیط رسوبی در زمان نهشته شدن رسوبات بالاسش و رسوبات این مخروطافکنه گرانروی بالایی دارند با توجه به نتای بهدسشآمده از مطالعه ی رسوبات و نتای دادههای ژئوالکتریک یک مدل رسوبی ترسیم شد

دریاچه ارومیه در شمال باختر ایران به عنوان یکی از بزرگترین دریاچه های فوق اشباع نمک جهان، به دلیل عوامل انسانی و طبیعی در معرض کاهش شدید تراز آب و خشک شدن قرار دارد. کاهش شدید تراز آب در دو دهه اخیر و رخنمون یافتن بستر دریاچه به صورت پهنه های گلی، گلی-نمکی و نمکی در بخش های بزرگی از دریاچه منجر به تغییر محیط رسوبی از یک محیط دریاچه ای دائمی به یک محیط رسوبی پلایایی تحت تاثیر تغییرات فصلی شده است. ظهور و گسترش میکرولندفرم های محیط های پلایایی در بستر خشک شده دریاچه موید تغییر در محیط رسوبی دریاچه و روند رسوبگذاری است. مهم ترین میکرولندفرم های پهنه های گلی دریاچه شامل ترک های گلی، زمین های پف کرده با ساخت تی پی و دیاپیرهای گلی می باشند. میکرولندفرم ها در پهنه های نمکی گسترش و تنوع بیشتری دارند و شامل ساخت های انحلالی نمک در مقیاس میکروسکوپی و ماکروسکوپی، رشد بلورهای هالیت و سیلویت در اشکال و اندازه های مختلف، هالیت های شعاعی، ریپل های نامتقارن نمکی، پلی گون های نمکی، قارچ های نمکی، پشته های نمکی، سواحل و سدهای نمکی، ساخت های نعل اسبی نمکی، حفره ها و غارهای نمکی، پهنه های گسیختگی نمک و فرش های جلبکی می باشند. رخنمون یافتن پهنه های نمکی در بخش های بزرگی از بستر دریاچه و نیز برداشت نمک برای استفاده های صنعتی می تواند منجر به حمل ذرات منفصل نمک به مناطق مسکونی و کشاورزی در زمان طوفان های بادی و گرد و غبار گشته و عوارض زیست محیطی برای ساکنین اطراف دریاچه به همراه داشته باشد.

های جنوبیِ های باستانی در دامنه هدف اصلی این پژوهش، شناسایی عوامل محیطی مؤثر در پراکنش مکانی-فضایی محوطه ارتفاعات البرز و حاشیه شمالی کهن دریاچهِ دشت کویر در اواخر دوران کواترنری یعنی دوره هولوسن می باشد. لندفرمهای شاخص با استفاده از عکسهای هوایی، تصاویر ماهواره ای لندست و تصاویر گوگل ارث، شناسایی گردید. سپس عمق کهن های پژوهشگران پیشین اندازه گیری و منحنی تراز آن رسم گردیده و دریاچه دشت کویر و سطح تراز تقریبی آن با توجه به یافته مرزهای دائمی در اواخر دوران کواترنری محاسبه و به بر اساس مطالعات پالئوکلیماتولوژی صورت گرفته پیشین، منحنی تراز برف لایه های اطلاعاتی افزوده گردید. در پایان، موقعیت مکانی و جغرافیایی استقرارگاه های باستانی به تفکیک دوره های تاریخی به لایه های اطلاعاتی فوق جهت تلفیق و تجزیه و تحلیل نهایی اضافه گردید. پس از تلفیق و رویهم گذاری لایه های اطلاعاتی ای معنادار میان جابجایی و پراکنش استقرارگاه های باستانی با تغییرات متناوب اقلیمی و بدست آمده در مراحل فوق، رابطه ژئومورفولوژیکی حاکم در اواخر کواترنری در منطقه مورد مطالعه بدست آمد. نتایج این تحقیق نشان می دهند که پراکنش استقرارگاه های باستانی از یک الگوی پراکنش خطی و ارتفاعی تبعیت می کنند.