تاریخ پزشکی
سال:1398 | دوره:11 | شماره:39 |تعداد مقالات:7

زمینه و هدف: در فقه پویای شیعه جایگاه برابری در بسیاری از امور برای زنان در نظر گرفته شده است. بسیاری از افراد باوری غلط در خصوص ولایت مرد بر زن دارند و انجام امور زن را منوط به اجازه شوهر ایشان می دانند، در حالی که با اطمینان می توان گفت در خصوص یک خانم عاقل بالغ رشید، فرد تصمیم گیرنده در خصوص جسم خود برای فرآیند درمان می باشد. تنها مورد استثنا، انجام اعمال جراحی است که ممکن است سبب ناباروری شود و اندیکاسیون درمانی نیز نداشته باشد است. مواد و روش ها: این پژوهش بر اساس مطالعه کتابخانه ای و از نوع تحلیلی توصیفی است. ملاحظات اخلاقی: صداقت و امانتداری در ارائه مطالب و انتشار گزارش ها رعایت گردید. یافته ها: متاسفانه در نظام سلامت کنونی ما باورهای غلطی برای اخذ رضایت از همسر بیمار در کلیه فرآیندهای درمانی وجود دارد که نه تنها هیچ جایگاه فقهی نداشته، جایگاه حقوقی نیز ندارد و حتی در بسیاری از موارد خلاف قوانین موضوعه نیز می باشد. نتیجه گیری: کسب رضایت از همسر مبنای قانونی نداشته و فاقد ارزش حقوقی در صورت اقامه دعوی می باشد. تنها استثنا در مواردی که منجر با ناباروری خواهد شد، چنانچه بیم جان زن نباشد، نیاز به اخذ رضایت از زن و شوهر می باشد.

زمینه و هدف: ایران از جمله کشورهایی بوده که به خصوص در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم مقصد بسیاری از سیاحان بوده است. در پژوهش حاضر سعی بر آن شده تا وضعیت بهداشت و پزشکی ایران از دیدگاه سیاحان آن دوره مورد ارزیابی قرار گیرد. مواد و روش ها: دراین مطالعه مروری توصیفی سعی شده است از طریق دسترسی به منابع معتبر وضعیت بهداشتی و پزشکی ایران در دوران قاجار مورد بررسی قرار گیرد. جهت این کار با استفاده از واژگان کلیدی مناسب از جمله «قاجاریه»، «سفرنامه نویسان»، «بهداشت» و جستجوی الکترونیکی در بانک های اطلاعاتی SID، Google Scholar، Pubmed و جستجوی دستی در منابع معتبر کتابخانه ای اطلاعات گرداوری و به هدف محوری پژوهش که بررسی وضعیت بهداشتی و پزشکی در دوران قاجار پرداخته شده است. یافته ها: سیاحانی که خاطرات خود از سفر به ایران در دوره قاجار را به نگارش درآوردند، تصویر روشنی از اوضاع اجتماعی، تشکیلات اداری، آداب و رسوم و سنن ایرانیان آن زمان ارائه داده اند. بر اساس منابع یافت شده در اکثر سفرنامه های موجود وضعیت پزشکی و بهداشت عمومی از لحاظ آب آشامیدنی، استحمام، درمان بیماری ها، وضعیت بهداشتی معابر و بهداشت فردی ایرانیان در زمان قاجار مناسب نبوده است. نتیجه گیری: طورکلی زاویه دید ناظران داخلی و مسافران خارجی نسبت به وضعیت سلامت (پیشگیری و درمان بیماری ها، بهداشت عمومی) در ایران قاجار متاثر از جامعه سنتی معتقد به ارزش های مذهبی بوده و در مجموع نشانگر وضعیت نامناسب بهداشتی در اکثر زمینه ها بوده است.

زمینه و هدف: پزشکان مسلمان در باب شناخت بیماری های مختلف و راه های درمان آن ها بررسی های بسیاری نموده و شیوه های جدید و نوینی را به تمدن اسلامی ارائه نمودند. سرطان از مهم ترین بیماری هایی است که پزشکان مسلمان به صورت تخصصی به بررسی آن پرداخته و راه های مختلفی را در باب مداوا و تبیین انواع آن مطرح کرده اند. مواد و روش ها: با استفاده از روش مروری، کتابخانه ای و رجوع به منابع دسته اول در زمینه پزشکی اسلام روش های مداوای سرطان استخراج و مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها: مهم ترین راه های درمان این بیماری که توسط پزشکان مسلمان عرضه شده عبارت است از: 1 احتقان (شیاف دارو)؛ 2 استفراغ دادن (خالی کردن بدن از سموم)؛ 3 جلوگیری از گسترش و نگه داشتن بیماری در همان اندازه؛ 4 انواع جراحی شامل: فصدکردن (شکافتن کامل عروق اصلی برای خارج کردن مقدار معینی از خون غلیظ از اعماق بدن جهت تخلیه سموم)؛ 5 بریدن و کی (داغ کردن). در این مقاله به بررسی روش های مختلف در درمان بیماری سرطان با تحقیق و بررسی در آثار پزشکی اسلامی پرداخته شده است. نتیجه گیری: پزشکان مسلمان در شناخت و مداوای بیماری سرطان به پیشرفت های خاصی دست یافته بودند. شیوه های درمانی متناسب با شرایط بیمار توسط پزشکان مسلمان اعمال می شد.

زمینه و هدف: کبد یکی از اعضای بسیار مهم و حیاتی در بدن است. در متون طب سنتی ایران، از آن به عنوان عضو رییسه ذکر شده است. بیماری هایی مانند، گرمی، سردی، خشکی و تری مزاج کبد، سده و انواع ورم های کبد و استسقاءها است در طب سنتی و بیماری هایی مانند، کبد چرب، زردی (یرقان)، هپاتیت در طب کلاسیک از این عضو حیاتی ایجاد می گردد. هدف از این مطالعه بررسی گیاهان دارویی سنتی است و قابل معرفی به طب کلاسیک است. مواد و روش ها: جهت انجام این مطالعه از منابع معروف و شاخص طب سنتی مانند کتاب های مخزن الادویه و تقویم الابدان و برای شناسایی اسامی علمی این گیاهان از منابع علمی معتبر استفاده شده است. یافته ها: فهرستی از گیاهان دارویی طب سنتی با نام علمی دقیق در این مقاله معرفی شدند. گونه های دارویی مشترک بین طب سنتی و کلاسیک مانند Chichorium Intybus (کاسنی)، جنس Aloe و انواع گونه های Hypericum معرفی شدند. نتیجه گیری: با مقایسه گیاهان دارویی در طب سنتی و کلاسیک، گیاهان دارویی مطمئن تری برای درمان بیماری های کبدی یافت می شوند، اما گیاهان دارویی دیگری نیز در منابع دارویی سنتی وجود داشته است که در درمان بیماری های کبدی مورد استفاده قرار می گرفته اند که امروزه از دایره مطالعات طب کلاسیک به دلیل ناشناخته بودن کنار گذاشته شده اند.

زمینه و هدف: یکی از نخستین علومی که توجه مسلمانان را به خود جلب کرد و گسترش یافت، طب بود، از آنجا که دانش پزشکی با جان و روان انسان ها سر و کار دارد، در بیشتر تمدن های بشری، از منزلت و اهمیت خاصی برخوردار بوده و به عنوان یک حرفه مقدس بدان نگریسته می شد؛ انتظار آن بود که اطبا، آراستگی اخلاقی را با توانمندی حرفه ایی درهم آمیزند. تاریخ طب در ایران و اسلام گواه آن است که اخلاق پزشکی، همواره مورد توجه و سرلوحه کار پزشکان موفق، مردمی و نامدار بوده است. پژوهش حاضر با هدف معرفی شاخص های راستین یک پزشک آرمانی و نمونه از منظر تعدادی از اطبای بلندآوازه و معتبر ایران اسلامی در قرون نخستین اسلامی، کوشیده تا اصول اخلاقی اطبای سلف را مورد کنکاش قرار دهد. مواد و روش ها: مقاله پیش رو با روش توصیفی تحلیلی و به یاری منابع کتابخانه ایی، با بررسی موردی کتاب های طبی پنج تن از اطبای ایرانی سده های سوم تا پنجم قمری، به نام های ابن ربن طبری، زکریای رازی، مجوسی اهوازی، بوعلی سینا و حکیم جرجانی، معیارهای طبیب نمونه را مورد بررسی قرار می دهد. ملاحظات اخلاقی: در مراجعه به متون، صداقت و امانتداری، استناد به متون مورد استفاده، پرهیز از جانبداری در استنباط از متون یا تحلیل ها رعایت شده است. یافته ها: نتیجه تحقیق گواه آن است که نزد پزشکان ایرانی مسلمان رعایت اصول اخلاقی و حرفه ای در امر طبابت به عنوان مهم ترین خصیصه و شرط لازم برای اطبا مطرح بوده و بر این اساس در آثار طبی این پزشکان، ویژگی هایی چون ارتباط و یاد خدا، توکل، بردباری، حفظ اسرار پزشکی، خوش خلقی، امیدبخشی، ارتباط و رفتار مناسب با بیمار، اعتقاد راسخ دینی و. . . مورد تاکید و توصیه قرار گرفته است. نتیجه گیری: پزشکانی که در تاریخ به آن ها حکیم نیز گفته می شده است، بر اصولی چون حسن برخورد پزشک و تاثیر آن در معالجه بیمار، حضور بر بالین مریض و احترام به او، رعایت تقوا و دینداری، پرهیز از فساد و. . . به عنوان شروط فرهنگ اخلاقی در علم پزشکی اصرار داشته اند. نتیجه پژوهش نشان می دهد که دو اصل اخلاق و وجدان و نیز تخصص پزشکی، وجه اشتراک اکثر اطبای ایرانی و مسلمان در سده های میانی تاریخ ایران اسلامی بوده است.

زمینه و هدف: با وجود ورود شیوه های نوین طبی و درمانی در تاریخ پزشکی دوره قاجار، طب سنتی همچنان در کنار آن به حیات خود ادامه داد، همچنان درمانگران سنتی مشغول به کار بودند، یکی از گروه های درمانگر سنتی، دلاک ها و سلمانی ها بودند. این گروه حضوری فعال در عرصه بهداشت و خدمات درمانی دوره قاجار داشته اند، به گونه ای که علاوه بر فعالیت های معمول سلمانی و دلاک ها همچون اصلاح سر و صورت و کیسه کشی در حمام ها، به فعالیت های بهداشتی و درمانی نیز می پرداختند. مواد و روش ها: پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی تحلیلی و از طریق گردآوری فیش های تحقیقاتی از منابع کتابخانه ای انجام شده است. یافته ها: بر اساس بررسی های انجام شده با وجود ورود شیوه های نوین طب غربی در دوره قاجار، طب سنتی به دلیل پیشینه و قدمت طولانی در نزد ایرانیان همچنان در قالب گروه های مختلف به ارائه خدمات بهداشتی و درمانی می پرداختند. دلاک ها و سلمانی ها از این طیف بودند که به اقداماتی می پرداختند که خارج از حرفه اصلی و اولیه آنان، یعنی آرایشگری بود، از جمله امور بهداشتی و درمانی که توسط دلاک ها و سلمانی ها انجام می شد، می توان به حجامت، خون گیری، جراحی، دندان کشی، آبله کوبی و ختنه کردن اشاره کرد. با وجود عاری نبودن فعالیت های دلاک ها و سلمانی از خطرات امور درمانی و بهداشتی و توجه فراوان درباره قاجار به طب غربی، سلمانی ها و دلاکی ها مورد پذیرش جامعه و محل رجوع عامه مردم بودند. نتیجه گیری: جامعه عصر قاجار پذیرای خدمات بهداشتی و درمانی دلاک ها و سلمانی ها بود. این گروه در کنار طب نوین، خدمات بهداشتی و درمانی زیادی را به مردم به ویژه طبقات متوسط و پایین جامعه ارائه می دادند و مورد پذیرش عموم مردم بودند. دلیل این جاذبه و پذیرش علاوه بر دلایل روان شناسانه و جامعه شناسانه، عوامل و اقتصادی نیز بود، البته حوزه فعالیت سلمانی ها و دلاکی ها نیز آسیب هایی چون انتشار بیماری های واگیردار و خطرناک از طریق وسایل آلوده و عدم رعایت بهداشت و نابلدی در کار را در پی داشت.

زمینه و هدف: هر جا نام تمدنی می درخشد، بی شک طب و داروسازی به قدمت و عظمت آن در کنارش وجود دارد. تمدن های عظیم همواره داروسازی سترگی نیز داشته اند. در میان تمدن های باستان، مصر همواره یکی از سمبل های طب و داروسازی بوده است. شاید بتوان این پیشرفت را ناشی از نگاه آنان به زندگی پس از مرگ و حیات دوباره و جاودانی پس از مرگ دانست. هشت کتاب (پاپیروس) پزشکی مصر باستان دربردارنده مطالب دارویی هستند که از بین آنان پاپیروس ابرس با حدود 700 دارو و بیش از800 دستور ساخت دارو بیشترین شمار دارو و ساخت آن را دربر دارد، البته در متون غیر پزشکی نیز انواع داروها ذکر شده است. مواد و روش ها: پژوهش یادشده درصدد بررسی روش های درمان دارویی در مصر باستان می باشد که به روش مطالعه و بررسی کتابخانه ای با تکیه بر منابع تاریخ پزشکی انجام گرفته است. یافته ها: داروهای مورد استفاده در مصر باستان از 3 نوع گیاهی، حیوانی، معدنی بودند. داروها در آن روزگار به 5 روش دهانی، مقعدی، واژینال، موضعی و بخور استعمال می شده اند. 70% داروها از طریق دهان و در واقع گوارش استفاده می شدند. داروها از طریق یک حامل برای بیماران تجویز می شدند، این حامل ها یا ماده های نگهدارنده عبارت بودند از: آب، عسل، شیر، روغن، چربی، شراب و آبجو که اثر دارو را افزایش می دانند یا استعمال را لذت بخش می کردند. مصریان باستان داروها را به اشکال مختلف مصرف می کردند: قرص های لوزی شکل، ژله مانند، ترکیبات مایع، استنشاقی، بخور و مومی شکل و تزریقی. آنان از داروهایی که شناخته بودند در مواردی چون ناتوانی جنسی، پیری، عفونت ها و. . . بهره فراوان می بردند. نتیجه گیری: هشت کتاب (پاپیروس) پزشکی مصر باستان دربردارنده مطالب دارویی هستند که کم تر مورد توجه قرار گرفته است. مطالعه منابع پزشکی و غیر پزشکی مصر باستان و یافتن شیوه های درمان به وسیله داروهای مورد استفاده در آن دوران، می تواند به بشریت و جامعه پزشکی و داروسازی در امر درمان و تولید داروهایی طبیعی با منشا گیاهی، حیوانی، معدنی و فاقد مواد شیمیایی که عوارض جانبی فراوان برای بیمار ایجاد می کنند، کمک شایانی نماید.