کتابداری و اطلاع رسانی
سال:1387 | دوره:11 | شماره:3 (مسلسل 43) |تعداد مقالات:12

امروزه هوش عاطفی، بخش عمده آثار تالیف شده در زمینه مباحث نوین مدیریت را به خود اختصاص داده است. این مفهوم، در مباحث تحقیق مدیریت نیز عاملی پراهمیت و تاثیرگذار بر مسایلی همچون عملکرد شغلی، خلاقیت شغلی، تعهد حرفه ای و امثال آن، شناخته و معرفی شده است. به همین دلیل، مطالعات مختلفی در زمینه سنجش و بهبود سطح هوش عاطفی کارکنان انجام شده است. همگام با بسیاری از سازمانهای نوین، کتابخانه ها نیز در جوامع امروز، نقش بسیار مهم و حساسی در توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در جوامع پیدا کرده اند. در این بین، کتابداران نقش مهمی در ارایه خدمات مفید به کاربران، ایفا می کنند که به موفقیت کتابخانه ها منجر می شود. بنابراین، تحلیل و تجزیه هوش عاطفی کتابداران می تواند کمک مفیدی باشد برای بهبود خدمات کتابخانه ها. این مقاله به بررسی هوش عاطفی کتابداران کتابخانه های عمومی شهرستان یزد می پردازد. پرسشنامه این تحقیق، با توجه به مدل «لرد و هوگان» طراحی و در بین همه کتابداران توزیع شد؛ سپس با استفاده از ابزارهای آماری و تکنیک TOPSIS، هوش عاطفی کتابداران، سنجیده و وجوه مختلف آن رتبه بندی گردید. یافته های این پژوهش نشان می دهد از میان وجوه مختلف هوش هیجانی، بخشهای مربوط به برقراری ارتباط و نفوذ در دیگران، قابل اعتماد بودن، تمایل به خدمت رسانی، به دیگران و تیم سازی نسبت به سایر مولفه ها به طور قوی تری در کتابداران وجود دارد؛ در حالی که مولفه های آگاهی سازمانی، خود کنترلی، انطباق پذیری، همدلی و درک دیگران، به طور ضعیف تر و کمتری در آنها دیده می شود. در پایان، پیشنهادهایی برای بهبود ابعاد ضعیف، ارایه شده است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل موثر بر انگیزه های مطالعه بر روی 304 نفر از دانش آموزان مقاطع پنجم ابتدایی و سوم راهنمایی شهر مشهد انجام شده است. این نمونه، به صورت خوشه ای انتخاب شده، و پرسشنامه انگیزه های خواندن MRQ در اختیار آنان قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان داد دانش آموزان مورد بررسی، کما بیش همه انگیزه های خواندن را دارند و میزان این انگیزه ها از ضعیف تا متوسط، رتبه گذاری شده است. «رقابت»، «اهمیت»، «لذت» و «نمره» از انگیزه هایی بودند که در دانش آموزان مورد بررسی نسبت به بقیه در سطح بالاتری قرار داشتند و انگیزه های اجتناب از مطالعه، مطالعه به دلایل اجتماعی، مطالعه به قصد چالش برانگیزی و تکلیف، نسبت به بقیه انگیزه ها نمره های کمتری را به خود اختصاص دادند. یافته های حاصل از آزمون فرضیه های پژوهش عبارتند از: بین انگیزه های اهمیت، شناخت، نمره و رقابت، از لحاظ میزان برخورداری، تفاوتی معنادار وجود دارد. بین انگیزه های لذت و به دلایل اجتماعی بر اساس جنسیت، تفاوتی معنادار وجود دارد. بین انگیزه های اثربخشی، چالش برانگیزی، اهمیت، شناخته شدن، نمره، اجتماعی و اجتناب بر حسب مقطع تحصیلی، تفاوت معنادار وجود دارد. بین انگیزه های اثر بخشی، چالش برانگیزی، کنجکاوی، شناخته شدن، اجتماعی و رقابت با معدل نمره املای دانش آموزان مورد بررسی در دو سال اخیر، رابطه معنادار وجود دارد. همین نتیجه به غیر از انگیزه شناخته شدن در مورد معدل نمره فارسی دانش آموزان مورد بررسی، در دو سال اخیر دیده می شود. بین انگیزه های اثر بخشی، چالش بر انگیزی، کنجکاوی و تکلیف و معدل درسی دانش آموزان مورد بررسی، رابطه معنادار وجود داشت. بین انگیزه های چالش برانگیزی، شناخته شدن، نمره و رقابت و عضویت فعال در کتابخانه، رابطه معنادار دیده شد. البته در این مورد، رابطه بین انگیزه های یادشده و عضویت فعال در کتابخانه منفی بود. بین هیچ کدام از انگیزه های مختلف مطالعه و میزان آشنایی دانش آموزان مورد بررسی با اینترنت، رابطه معناداری دیده نشد.

اطلاعات، پشتوانه تحقیق است و کتابداران و اطلاع رسانان علاوه بر آنکه به عنوان محقق می توانند به تولید علم بپردازند، می توانند در فرآیند تحقیق به پژوهشگران کمک کنند. این پژوهش، نقش کتابداران و اطلاع رسانان را از دیدگاه استادان و دانشجویان پژوهشگر و همچنین کتابداران و اطلاع رسانان دانشگاه علوم پزشکی کرمان، بررسی کرده است. دو پرسشنامه پژوهشگر ساخته (پرسشنامه کتابدار و پرسشنامه پژوهشگر) در بین 25 کتابدار دانشگاه و 69 استاد و 29 دانشجوی پژوهشگر، به شکل حضوری توزیع شد که تمام کتابداران و دانشجویان و حدود %85 از استادان پاسخ دادند.  طبق یافته ها در زمان پژوهش 83 طرح انجام شده بود. استادان پژوهشگر، بیش از دانشجویان از کتابخانه استفاده می کردند و همچنین بیش از دانشجویان از کتابدار کمک گرفته بودند. بین استفاده از کتابخانه و درخواست کمک، رابطه ای معنادار بود؛ اما بین مدرک تحصیلی و میزان آشنایی با منابع و روش تحقیق کتابداران بر در خواست کمک از وی، رابطه معناداری مشاهده نشد. مهمترین مرحله ای که در آن از کتابدار کمک می گرفتند، جستجوی اطلاعات بود. مهمترین عامل در عدم تقاضای کمک از کتابدار، کمبود وقت کتابدار ذکر شده بود. بنابراین، لازم است با انجام پژوهشهایی، عوامل ایجاد انگیزه و نیازهای آموزشی کتابداران مشخص و به طور مداوم و مرتب برای آنها دوره های بازآموزی و کارگاه های آموزشی برگزار شود.

طراحی و استفاده از راهنما و امکانات کمک به کاربران در پایگاه ها و نرم افزارهای رایانه ای، آن قدر اهمیت یافته است که مفهومی با عنوان راهنمایابی، دیگر جای خود را در مباحث حوزه تعامل انسان با رایانه و نیز در علوم اطلاع رسانی، باز کرده است. هدف نهایی طراحی راهنما و امکانات کمک در پایگاه های اطلاعاتی رایانه ای، آن است که این قابلیتها بتوانند در فرآیند اطلاع یابی کاربران ایفای نقش کنند و در مواقع ضروری، جای واسطه های بشری ـ مانند کتابداران ـ را بگیرند؛ از این رو، پژوهشگران حوزه علوم رایانه و علوم اطلاع رسانی اصول و قواعد زیادی برای طراحی بهینه این قابلیتها ارایه کرده اند. از جمله مدلهای مبتنی بر این اصول، می توان به «الگوی نلسون لوگال و نیومن» برای فرآیند راهنمایابی، الگوی «شی ـ عمل» در طراحی رابط کاربر و راهنمای نرم افزارها و پایگاه های اطلاعاتی و الگوی طراحی و استفاده از راهنمای راهبردی اشاره کرد. در این مقاله به انواع مختلف راهنما و برنامه های کمکی موجود در نرم افزارها و پایگاه های اطلاعاتی اشاره شده و عوامل موثر بر فرآیند راهنمایابی در دو دسته «عوامل سیستمی» (نظام رایانه ای) و «عوامل مرتبط با کاربران» (دانش موضوعی، دانش نرم افزاری، دیدگاه روانشناختی و ...) تشریح شده است. مقاله توصیه هایی برای طراحی علمی و بهینه راهنما در نرم افزارهای پایگاه های اطلاعاتی ارایه می دهد.

از دهه 1990، مدیریت دانش به عنوان رویکردی مدیریتی و به دنبال اقتصاد دانش مدار، تحولات شگرفی را در زمینه مدیریت سازمانهای تجاری و پس از آن، سازمانهای غیر انتفاعی و دولتی ایجاد کرد. مدیریت دانش با هدف افزایش سود و بهره وری سازمانی، بر فرآیند استخراج، فراهم آوری، سازماندهی، اشاعه، و استفاده از دانش عینی و ذهنی کارکنان، به عنوان سرمایه های فکری سازمان، متمرکز است. نظامهای هوشمندی که بر مبنای فناوریهای وب معنایی شکل گرفته اند، در پشتیبانی از مدیریت دانش ویژگی منحصر به فردی دارند. هستی شناسی ـ یکی از فناوریها و لایه های اصلی وب معنایی ـ با هدف تسهیل اشتراک و استفاده مجدد از دانش، ایجاد شده است و سابقه بهره گیری از آن در مدیریت دانش، به سالهای اخیر باز می گردد. در این نوشتار، چرخه حیات دانش در نظام مدیریت دانش مورد توجه قرار گرفته و ضمن تمرکز بر نظریه مدیریت دانش توزیع شده در مقابل نظارت متمرکز، نظام مدیریت دانش هستی شناسی مبنا، معماری ویژه هستی شناسی و مهندسی آن در 5 مرحله ساخت، تطابق محلی، تحلیل، بازبینی، و روزآمدسازی محلی بیان شده است.

در این مقاله ابتدا با بررسی عناصر و ویژگیهای خدمات مرجع الکترونیکی در وب سایت کتابخانه های دانشگاه های برتر دنیا، سیاهه ارزیابی از عناصر خدمات مرجع الکترونیکی برای وب سایت کتابخانه دانشگاهی تهیه می شود؛ سپس بر اساس این سیاهه ارزیابی، وضعیت کنونی وب سایت کتابخانه های دانشگاه های دولتی شهر تهران، از نظر عناصر، ویژگیها و خدمات مرجع الکترونیکی بررسی می گردد. بر اساس نتایج به دست آمده از مرحله اول پژوهش، عناصر و ویژگیهای خدمات مرجع، به هشت گروه عمده تقسیم می شود. نتایج مرحله دوم، نشان می دهد وب سایتها در زمینه خدمات ناوبری و خدمات مشارکتی، بهترین عملگرد را داشته اند؛ بدین تربیب که در خدمات ناوبری،90%  و در خدمات مشارکتی،%85 آنها این خدمات را ارایه کرده اند. از سوی دیگر، در زمینه ارایه خدمات از طریق تراکنش همزمان، ضعیف ترین عملکرد را داشته اند؛ به گونه ای که متاسفانه تنها %10 وب سایتها این خدمات را ارایه کرده اند.

نظامهای سازماندهی اطلاعات، به موازات رشد دانش و تحولات و نوآوریها در روشها و رسانه های ارایه آن، گسترش یافته اند. هدف از گسترش این نظام، پاسخگویی به نیازهای دانش پژوهان بوده و به نوبه خود، موجب پدید آمدن چالشهای جدیدی در استانداردها، شیوه ها و رویکردهای سازماندهی اطلاعات شده است. فلسفه اصلی و نگرش موجد ایجاد این نظامها ـ تسهیل و تسریع دسترسی به منابع دانش- همواره مستقل از نوع رسانه ها و محیطهای ارایه بوده است. ظهور رایانه و فنّاوریهای نوین اطلاعاتی و در نتیجه، ظهور محیط و رسانه های اطلاعاتی جدید، تجدید نظر و ارزیابی دوباره استانداردها، ابزارها و فنون سازماندهی را ضروری می کند. برای پاسخگویی به این تحولات، در طراحی نظامهای سازماندهی اطلاعات، دو رویکرد وجود دارد: نخست، هماهنگی و تطابق ابزارهای سنتی با محیط و رسانه های جدید و دیگر، طراحی ابزارها و فنون جدید برای حداکثر بهره وری از امکانات و قابلیتهای محیط جدید. مقاله حاضر، ضمن معرفی و بررسی نقاط قوت و ضعف طرح فراداده ای هسته دوبلین و قالب مارک 21، در سازماندهی منابع اطلاعاتی شبکه جهانی وب، با استفاده از روش تحلیلی، کارایی دو طرح مذکور را در نمایه سازی اطلاعات الکترونیکی با هم مقایسه کرده است. نتیجه مقایسه نشان می دهد که در نهایت، قالب مارک 21 برای ذخیره، پردازش و مبادله اطلاعات محیط وب، مناسب تر است.

تاثیر فناوری اطلاعات بر کتابخانه ها، به پدیداری شکل جدیدی از آنها با نام «کتابخانه های دیجیتالی» منجر شده است که از ارکان اصلی آموزش الکترونیکی به شمار می روند. در حقیقت، نقش کتابخانه ها در سایه آموزش الکترونیکی و مبتنی بر وب، در حال تغییر است و ارایه منابع دیجیتالی، در این محیط از وظایف اصلی آنهاست. یکی از انواع این منابع، پایان نامه های کارشناسی ارشد/ رساله های دکترا هستند. اهمیت این مدارک و محدودیتهای شکل چاپی آنها در سالهای اخیر، به پیدایش شکل الکترونیکی آنها با عنوان پایان نامه ها/ رساله های الکترونیکی منجر شده است. با وجود این، توسعه فناوری اطلاعات در سطح تحصیلات تکمیلی، بدون وجود سیستمی مناسب برای مدیریت اطلاعات این مدارک ـ که امکان تولید، سازماندهی، ذخیره، بازیابی، و اشاعه اطلاعات آنها و اطلاعات مرتبط با آنها را به صورت الکترونیکی فراهم کند ـ با دشواری مواجه خواهد بود. از این رو، در این مقاله با تبیین نقش و تعریف این پایان نامه ها و رساله ها، گونه الکترونیکی آنها معرفی می شود؛ به وضعیت آنها در کشور، اشاره و در پایان، مدل مفهومی سیستم مدیریت اطلاعات آنها در ایران، ارائه می گردد.

بهره گیری از علم کنترل در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی امری است که در بخشهای مختلف کتابخانه تاثیری بسزا خواهد داشت و می توان از آن به نحو مطلوب و کارآمد استفاده کرد. یکی از بخشهایی که قادر است مجری این شیوه کنترلی باشد، بخش امانت است. پیشنهاد شیوه کنترلی در بخش امانت کتابخانه موسسه عالی بانکداری، با استفاده از بازخورد مراجعان برای ایجاد تعادل در مجموعه و فرآیند عملی آن، موضوع اصلی این مقاله است. طی این تحقیق، ابتدا موسسه عالی بانکداری معرفی می شود؛ سپس کتابخانه موسسه و رسالت آن و در ادامه، شیوه های کنترلی در بخش امانت کتابخانه برای ایجاد تعادل در مجموعه، خدمات و مدیریت کنترل، بیان می شود و در خاتمه، پیشنهادهایی برای بهتر شدن فرآیند اجرایی امانت، ارایه می گردد.

در این مقاله، برای تبیین وضعیت فعلی اولویتهای پژوهشی و جهت گیری موضوعات مرتبط با کتابخانه های دیجیتال، متون موجود، بررسی شده است. در این راستا، عبارتها و کلید واژه هایی همچون "Digital library research" ، "Digital library evaluation"، "Digital library management"، "Digital libraries" ، "Digital library studies" و نظایر آنها در وب و نیز پایگاه های مهم، از جمله Emerald، Proquest، SagePub، Science Direct، Springer و LISA جستجو و در نهایت، بر اساس متون بازیابی شده، سه حوزه عمده، یعنی ارزیابی، مدیریت و آموزش، شناسایی و مقوله بندی شدند.

گرفتن هزینه استفاده در ازای استفاده از برخی خدمات و منابع خاص کتابخانه، یکی از مسایل مناقشه برانگیز در اقتصاد اطلاعات است و موافقان و مخالفان، در مورد آن نظرهای گوناگونی دارند. تحلیل اقتصادی هزینه استفاده و بدیلهای پیش روی کتابخانه برای گرفتن این هزینه می تواند روشنگر باشد و پاسخی علمی به مخالفان است و نشان می دهد که گرفتن هزینه استفاده، نه تنها لازم است؛ بلکه به کارآیی خدمات پایه کتابخانه هم کمک می کند. مقاله حاضر، عمدتا در صدد تحلیل اقتصادی این بدیلهاست.

 Jorge E. Hirsch در سال 2005 میلادی، شاخصی را با عنوان h index ابداع کرده است که به وسیله آن، بازده علمی دانشمندان و محققان، با عدد نشان داده می شود. در این مقاله، تعریف h index همراه با مثالی از بانک اطلاعاتی Scopus، برای درک بهتر تعریف، ارایه شده است. در بخشی از این مقاله، سه بانک اطلاعاتی Google Scholar، Scopus و ISI Web of Science به عنوان منابعی که برای دستیابی به h index می توان در آنها جستجو کرد، معرفی شده اند. در بخش دیگری از این مقاله مراحل دستیابی به h index که به طور خودکار در بانک اطلاعاتی Scopus محاسبه می شود، با مثال، ارایه شده است. در پایان مقاله، چگونگی محاسبه h index، به طور دستی، و با یک مثال بیان گردیده است.