چغندرقند
سال:1380 | دوره:17 | شماره:1 |تعداد مقالات:6

کمبود آب یکی از موانع عمده افزایش تولید محصولات کشاورزی در ایران می باشد، کمبود آب در کشور واقعیتی انکارناپذیر است که استفاده از روش های بهینه سازی مصرف آب می تواند تا حدودی در این خصوص ره گشا باشد. یکی از راه هایی که می تواند استفاده از آب کشاورزی را بهتر و اقتصادی تر نماید، تکنیک کم آبیاری است. لذا جهت تعیین بهترین دور آبیاری و مقدار مصرف بهینه آب در گیاه چغندرقند و ارزیابی اقتصادی آن، این تحقیق با سه فاکتور شامل دور آبیاری، در دو سطح هشت و 12 روز، کود ازته در دو سطح (توصیه بر اساس تجزیه خاک و مصرف دو سوم آن) و مقدار آب در چهار سطح 100، 80، 60 و 50 درصد نیاز آبی کامل گیاه چغندرقند طی سال های 78-1377 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی ماهیدشت کرمانشاه اجرا گردید.این آزمایش به صورت فاکتوریل اسپلیت پلات و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد که دور آبیاری در پلات اصلی، کود ازت و مقادیر آب به صورت فاکتوریل در پلات های فرعی قرار گرفتند. آبیاری به روش نشتی انجام شد و مقادیر آب مصرفی با استفاده از کنتور حجمی اندازه گیری و کنترل گردید. تجزیه مرکب داده های به دست آمده از تحقیق نشان داد که کاربرد مقادیر مختلف آب بر روی عملکرد ریشه، عملکرد شکر خالص و ناخالص اثر بسیار معنی داری داشته است، به طوری که با مصرف 100 درصد نیاز آبی 52.8 تن در هکتار و با مصرف 80 درصد نیاز آبی چغندرقند 48.2 تن در هکتار ریشه تولید شده است، تجزیه وتحلیل اقتصادی نتایج نشان داد که مصرف 80 درصد نیاز آبی بیشترین سود خالص را دارد. دور آبیاری هشت و 12 روز تفاوت معنی داری بر روی صفات مورد بررسی نداشته است. بنابراین دور آبیاری 12 روز توصیه می گردد. در این بررسی تیمارهای کودی ازت نیز تفاوت معنی داری نشان نداد.

به منظور تجزیه پایداری و بررسی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط، هشت رقم تجارتی چغندرقند به مدت سه سال در هشت منطقه مهم چغندرکاری کشور شامل کرج، مشهد، میاندوآب، اصفهان، شیراز، کرمانشاه، مغان و همدان در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار بررسی شدند. ارقام مورد بررسی شامل BR1، 7233، PP.8، IC،7233-P29، PP22،H5505 و41RT بود. پس از تجزیه واریانس ساده و مرکب، شاخص های پایداری شامل واریانس محیطی، ضریب تغییرات محیطی، اکووالانس ریک، واریانس پایداری شوکلا، ضریب رگرسیونی خطی، میانگین مربعات انحراف از خط رگرسیون، ضریب تشخیص خطی و واریانس درون مکانی برای شش صفت عملکرد ریشه (RY)، عملکرد شکر ناخالص (SY)، عملکرد شکر خالص (WSY)، ضریب استحصال (Yield)، نسبت پتاسیم به عیار قند (K/S) و نسبت مجموع سدیم و پتاسیم به عیار قند (KNa/S) محاسبه و با یکدیگر مقایسه شدند. نتایج تجزیه واریانس مرکب حاکی از تفاوت های ژنتیکی بین ارقام و وجود اختلاف های آماری بین مناطق و سال های مختلف بود. اثر متقابل ژنوتیپ × محیط برای صفاتRY، SY، Yield، K/S وKNa/S  و اثر متقابل ژنوتیپ × مکان در صفت WSY معنی دار گردید. نتایج حاصله از تجزیه پایداری، بیانگر مطلوبیت بیشتر رقم IC در مقایسه با سایر ارقام بود زیرا که رقم مذکور بر اساس تمامی پارامترهای مورد استفاده از لحاظ سه صفت بسیار مهم عملکرد ریشه، عملکرد شکر ناخالص و عملکرد شکر خالص به عنوان رقمی کاملا پایدار مشخص گردید. در تمامی صفات مورد مطالعه، دو پارامتر اکووالانس ریک و واریانس پایداری شوکلا، در تعیین ارقام پایدار، کاملا مشابه عمل نمودند، لیکن دو شاخص واریانس محیطی و ضریب تغییرات محیطی هر چند که در اکثر صفات شبیه یکدیگر بودند، دو پارامتر کاملا مشابه، تشخیص داده نشدند. بین دو پارامتر میانگین مربعات انحراف از خط رگرسیون و ضریب تشخیص خطی نیز برای تمامی صفات، همبستگی بالایی مشاهده گردید. وجود همبستگی بین این دو پارامتر به لحاظ اینکه هر دو میزان برازش خط رگرسیون را نشان می دهند قابل انتظار بود.

بذرهای پنج لاین متحمل، دو لاین حساس و دو لاین نسبتا متحمل به تنش خشکی چغندرقند، شسته و ضدعفونی گردید، سپس خشک شده، و در محیط آب و آگار در شرایط درون شیشه کشت شد. این بررسی در قالب آزمایش فاکتوریل با سه تکرار و 20 عدد بذر در هر تیمار در دو محیط بدون تنش خشکی و سه سطح تنش خشکی با استفاده از غلظت های ضفر، 0.2 و 0.3 مولار (فشار اسمزی حدود صفر، 5- و 7- بار) مانیتول اجرا شد. صفات درصد جوانه زنی بذر، طول ریشه جوانه بذری، وزن تر و خشک کوتیلدون و وزن ریشه جوانه بذری پس از پایان دوره 28 روزه آزمایش برای تیمارها اندازه گیری شد و مقادیر نسبی هر یک از صفات نسبت به شرایط بدون تنش به دست آمد. تجزیه واریانس داده ها نشان داد که تفاوت های مشاهده شده میان لاینها برای درصد جوانه زنی بذر، وزن تر کولتیدون و ریشه و طول ریشه معنی دار بوده است. در بین لاین های مورد آزمایش و بین سطوح تنش تفاوت معنی دار مشاهده شد. تنوع ژنتیکی میان ژنوتیپ ها به جز مقادیر وزن خشک برای کلیه صفات مشاهده شد. لاین های متحمل از نظر درصد جوانه زنی و میزان رشد جوانه بذری در شرایط بدون تنش برتر بودند. نتایج آزمایش نشان داد که در انتخاب ژنوتیپ های بالقوه متحمل می توان از نتایج حاصل از ارزیابی تحمل به تنش خشکی در مراحل اولیه رشد گیاهچه چغندرقند بهره برد.

از مناطق مختلف چغندرکاری کرج دو ویروس که علایم موزائیک را نشان می دادند جدا و در دو گروه قرار گرفتند، دامنه میزبانی جدایه های گروه اول محدود به گیاهان خانواده اسفناج (Chenopodiaceae) و تاج خروس (Amaranthaceae) بود. عصاره گیاهی حاوی این جدایه ها مربوط به ویروس موزاییک چغندرقند (Beet Mosaic Virus) در آزمایش سرولوژیک نشت متقابل در آگار در برابر آنتی سرم واکنش مثبت نشان داد و در مطالعات میکروسکپ الکترونی پیکره های ویروس به صورت رشته های خمش پذیر به طول 740-720 نانومتر مشاهده شد. درجه حرارت بی اثر شدن ویروس در مدت 10 دقیقه 55 درجه سانتیگراد، حد نهایی رقت آن 3-10 و پایداری آن در شرایط آزمایشگاه دو روز تعیین گردید. این ویروس توسط شته سبز هلو (Myzus persicae) بعد از یک دقیقه تغذیه از گیاه آلوده با کارائی 53.3 به گیاهان سالم چغندر انتقال یافت. جدایه های گروه دوم که ار نمونه های چغندرقند مناطق شهریار و کمال آباد جدا گردید، روی لوبیا چشم بلبلی Vigna unquiculat، باقلا Vicia fabae و انواع سلمک Chenopodium spp.  لکه های موضعی به صورت نکروتیک ایجاد کرده و در گیاهانی از خانواده کدوئیان(Cucurbitaceae) و بادمجانیان (Solanaceae) سیستمیک شد. در آزمایش سرولوژیک نشت متقابل در آگار در برابر استرین تیپ ویروس موزائیک خیار Cucumber Mosaic Virus واکنش مثبت نشان داد و در مطالعات میکروسکپ الکترونی پیکره های چند وجهی آن به قطر 30-28 نانومتر مشاهده شد. درجه حرارت بی اثر شدن آن در مدت 10 دقیقه 60 درجه سانتیگراد، حد نهایی رقت آن 4-10 و پایداری آن در آزمایشگاه یک روز تعیین گردید. این ویروس بوسیله شته سبز هلو از بوته های آلوده با کارایی 11.7 درصد به بوته های سالم انتقال یافت.

در این بررسی درجه حرارت و سایر عوامل هواشناسی در زمان رسیدن بذر بر ورنالیزه شدن و رابطه آن با بولتینگ و کمیت و کیفیت چغندرقند در سال دوم در مزارع دزفول مطالعه گردید. در دوره پنج ساله 76-1372 با استفاده از والدین یک رقم بذر مولتی ژرم مقاوم به بولتینگ هر ساله اقدام به تولید بذر در کرج (منطقه معتدل) و اردبیل (منطقه سردسیر) گردید و بذر تولیدی در پاییز همان سال در مرکز تحقیقات صفی آباد دزفول مورد آزمون قرار گرفت. به دلیل کثرت داده ها در تجزیه و تحلیل اطلاعات از میانگین پنج ساله استفاده گردید که شامل درصد بولتینگ، عملکرد ریشه، عیار قند، عملکرد قند سفید، میزان ازت، سدیم و پتاسیم بود. درصد بولتینگ در بذر تولیدی کرج به طور میانگین معادل 5.6 درصد و در بذر تولیدی منطقه اردبیل 8.12 درصد بود که تفاوت آنها از لحاظ آماری در سطح اعتماد پنج درصد معنی دار بود. میانگین عملکرد ریشه در بذر تولیدی کرج معادل 62.90 تن در هکتار و در بذر تولیدی اردبیل 60.67 تن در هکتار بود که اختلاف معنی داری نداشتند. میانگین درصد قند در بذر تولیدی سال های مختلف در کرج 14.75درصد بود که نسبت به بذر اردبیل با 14.55 درصد تفاوت معنی داری نداشت. میانگین عملکرد قند سفید بذر کرج 7.77 و بذر اردبیل 7.25 تن در هکتار بود که تفاوت آنها در سطح احتمال پنج درصد معنی دار بود. از نظر ناخالصی که عمدتا مربوط به ذخیره ازت، سدیم و پتاسیم در ریشه است مناطق تولید بذر اختلاف معنی دار نشان ندادند. با در نظر گرفتن صفات درصد بولتینگ، عملکرد ریشه، درصد قند و عملکرد قند سفید، بذر تولیدی کرج نسبت به بذر تولیدی اردبیل در رقم مورد بررسی برتری نسبی داشت.

منحنی رطوبتی خاک مبین نبض رطوبتی خاک است، به طوری که در یک مزرعه با تعیین منحنی رطوبتی خاک می توان به وضعیت رطوبتی خاک پی برده و میزان آب قابل استفاده گیاه زراعی را در عمق مورد بررسی، تعیین نمود (بای بوردی، 1363). بنابراین منحنی رطوبتی خاک می تواند در آزمایش های تنش خشکی و کم آبیاری و همچنین جهت اعمال مدیریت صحیح آبیاری در مزرعه بسیار مفید و مورد استفاده قرار گیرد.در حال حاضر، جهت تعیین منحنی رطوبتی خاک، روش صفحه فشاری (Pressure plate) متداول است. اگر چه این روش دقیق است ولی به تجهیزات گران قیمت و بالقوه خطرناک نیاز دارد، لذا فقط در آزمایشگاههای مجهزخاک شناسی و آبیاری مورد استفاده قرار می گیرد. در مقابل، روش کاغذ صافی (Filter paper method) روشی ساده، ارزان و کاربردی، حتی برای نمونه های زیاد می باشد (Hamblin, 1981). در تعیین منحنی رطوبتی خاک با روش کاغذ صافی، به یک ترازوی دقیق با دقت 0.0001 گرم، کاغذ صافی واتمن شماره 42 (Whatman® No 42) و آون با دمای 105 درجه سانتی گراد نیاز است. اساس کار به این صورت است که در نمونه های خاک با وزن یکسان (حدود 100 گرم خاک از الک 2 میلی متری رد شده) مقادیر متفاوت و مشخص آب مقطر اضافه نموده و اجازه داده می شود هر نمونه خاک مرطوب با سطح معینی از کاغذ صافی واتمن شماره 42 به مدت 48 ساعت در تماس باشد تا به تعادل رطوبتی برسد (Abdollahian- Noghabi, 1999). در این حالت، پتانسیل ماتریک نمونه خاک مرطوب (مکش خاک) معادل پتانسیل ماتریک کاغذ صافی است. بنابراین اگر پتانسیل ماتریک کاغذ صافی را با استفاده از رابطه تجربی هامبلین (Hamblin, 1981) به شرح ذیل برآورد نماییم پتانسیل ماتریک نمونه خاک مرطوب، به دست خواهد آمد. Ln (10Ym)= -2.397 - 3.683 Ln به طوری که در این معادله: Ym= پتانسیل ماتریک کاغذ صافی بر حسب مگاپاسگال (MPa) F = درصد رطوبت وزنی کاغذ صافی است