بحوث فی اللغه العربیه و آدابها
سال:1432 | دوره:- | شماره:4 |تعداد مقالات:7

چکیده عربی:العلامة البهبهانی، سیدعلی بن محمد الموسوی (1303-1395 هـ)، من کبار العلماء المعاصرین الإمامیین فی الفقه والأصول والبلاغة. و فی کثیر من آرائه قد تأثر بالعلامة الشیخ هادی الطهرانی بشکل غیر مباشر و بواسطة تلامیذه مثل آیة الله سیدمحسن الکوه کمرئی. إن للعلامة آراء بدیعة و آثارا قیمة و ثمینة فی العلوم المذکورة قد نفت الآراء السائدة للمحافل العلمیة. والالتفات إلی آرائه ینتهی إلی التغییرات الأساسیة فی هذه العلوم.هذه المقالة قد سعت أن تبحث عن منظاره فی الحروف الجارة، و وجهة نظر الجمهور من النحاة إلیها.یعتقد العلامة بأن الوضع فی الحروف آلی، و فی الاسم والفعل کالمرآة، و لیس بإزاء الحروف معان فیهما حتی تدل الحروف علیها، بل الحروف أوجدت فیهما خصوصیات الاستعمال و أنحائه، کما نشاهد هذا المعنی فی الهیئات الاشتقاقیة والترکیبیة. و للحروف و ما نزلت منزلة الحروف من الهیئات المذکورة دور هام فی الجمل والکلام، بحیث لیس الکلام دونها بکلام. و هذا خلاف رأی الجمهور من النحویین الذین یعتقدون بأن الوضع فی الاسم والفعل والحرف علی نسق واحد، أی کالمرآة، و لکن المعنی فی الاسم والفعل علی نحو الاستقلال، و فی الحرف غیر مستقل، و لیس للحرف شرف علیهما.و یعتقد بأن الالتزام بتقدیر فعل أو بمعناه لحروف الجر التزام بلا دلیل، و أیضا یعتقد بأن الحروف الجارة إذا تعلقت بفعل، تعلقت بالمعنی الحرفی المستفاد من هیئة الفعل، و لا تتعلق بالمعنی الاسمی المستفاد من مادة الفعل. و یعتقد أن الحرف لم یجئ بمعنی حرف آخر.   چکیده فارسی:علامه بهبهانی از علمای بزرگ امامیه معاصر و از صاحب نظران در فقه و اصول و بلاغت است. وی در بسیاری از نظرات خویش غیر مستقیم تحت تاثیر علامه شیخ هادی تهرانی بوده که از شاگرد برجسته او آیه اله سیدمحسن کوه کمره ای به او رسیده است.علامه بهبهانی نظرات نوین و آثار ارزشمندی در علوم ذکر شده دارد و نظریات حاکم بر محافل علمی در این سه دانش را به چالش کشیده و رد کرده است. توجه به نظریات وی سبب تغییرات اساسی در این دانش ها می شود. مقاله حاضر می کوشد دیدگاه وی درباره حروف جار و نظر عامه نحویان در این زمینه را بررسی کند.علامه معتقد است که وضع در حروف آلی است نه استقلالی و در اسم و فعل همانند آیینه است. حروف، معانی مابازائی ندارد تا بر آنها دلالت کنند، بلکه حروف در اسم و فعل، ویژگی های استعمال و انواع آن را ایجاد می کنند، چنان که این معنی را در هیات های اشتقاقی و ترکیبی مشاهده می کنیم. حروف و هیات های اشتقاقی و ترکیبی نازل منزله حروف نقشی مهم در جملات و کلام دارند، به گونه ای که کلام بدون اینها منعقد نمی شود. این نظریه خلاف دیدگاه عامه نحویان است که معتقدند وضع در اسم و فعل و حرف به یک شکل یعنی همان آیینه وار بودن است، اما معنی در اسم و فعل به طور استقلال و در حرف به طور غیر مستقل لحاظ می شود و حرف هیچ برتری بر آن دو ندارد.علامه بهبهانی معتقد است التزام به در نظر گرفتن فعل یا معنای فعلی برای حروف جر، التزامی بی دلیل است. نیز معتقد است که حروف جر اگر متعلق به فعل باشند، به معنای حرفی مستفاد از هیات فعل متعلقند و نه به معنای اسمی. وی همچنین بر آن است که هیچ حرفی به معنای حرف دیگر نیست.

چکیده عربی:أبوحفص عمر بن علی المعروف بابن الفارض من الشعراء الذین عاشوا فی القرن السادس، و نالوا شهرة واسعة فی میدان الشعر، و قد مدحه کثیر من النقاد الکبار أمثال ابن خلکان صاحب کتاب وفیات الأعیان، حیث فضله علی شعراء عصره. و نحن فی هذه الدراسة نبحث حول بعض خصائص شعره.إن الموضوع الأساسی الذی یدور حوله شعر ابن الفارض هو الغزل، و هنالک موضوعات أخری أهمها الحدیث عن الخمرة التی لیست کالخمریات المعروفة عند أبی نواس و غیره، بل إنه یرمز فیها رمزا صوفیا لا یفسر إلا تفسیرا باطنیا. و أیضا یمتاز شعره بکثرة الجناس والبدیع.   چکیده فارسی:ابوحفص عمر بن علی معروف به ابن فارض، از جمله شعرایی است که در قرن ششم می زیست. او در زمینه شعر به شهرت فراوانی رسید. بسیاری از ناقدان بزرگ مانند ابن خلکان صاحب کتاب وفیات الاعیان او را ستوده و حتی برتر از شعرای هم عصرش دانسته اند.در این پژوهش برخی از ویژگی های شعری ابن فارض مورد بررسی قرار می گیرد. غزل و خمریات دو درون مایه اصلی اشعار ابن فارض است، ولی دیدگاه وی در خمریه هایش، با آنچه ابونواس و دیگران در قالب خمریه سروده اند متفاوت است، چرا که خمریات ابن فارض سرشار از مضامین صوفیانه است و تنها از طریق تفسیر باطنی قابل شرح است. همچنین در شعر او صناعات لفظی بدیعی به ویژه جناس فراوان به کار رفته است.

چکیده عربی:یعد معجم الجمهرة المعجم الثانی بعد العین فی سلسلة المعاجم المنظمة الکبیرة. و هو من إعداد ابن درید (223-321هـ/837-934م) فی بلاد فارس، حینما کان فی خدمة آل میکال فی دیوان فارس. و لا ریب أنه قد تأثر بثقافة الفرس والألفاظ المتداولة الفارسیة بین الناس فی بیئتهم الاجتماعیة.هذه المقالة تحاول الوقوف علی الألفاظ المعربة بالأخص الفارسیة التی قد تسربت فی الجمهرة، و تطابقها مع المعجمین الکبیرین الفارسیین دهخدا و معین. تبلغ هذه المعربات والمصطلحات المعربة والدخیلة حوالی ثلاثمئة و ثمانین لفظا فی المعجم، بید أن هذه المقالة لا تتطرق إلی کلها، لأن البحث عن هذه المعربات کاملا و بصورة عمیقة و واسعة یحتاج إلی دراسة مسهبة أکثر من مقالة.   چکیده فارسی:لغت نامه جمهره اللغه پس از لغت نامه العین خلیل بن احمد، دومین لغت نامه بزرگ زبان عربی است که به سبب نگارش در عصر ترجمه، و حضور مولف آن در محیط فارسی خوزستان - به خاطر بر عهده گرفتن دیوان فارس از سوی آل میکال -، نیز آشنایی او با بسیاری از واژه های فارسی، از نظرگاه بررسی کلمات معرب آن، اهمیت فراوان دارد.نگارنده در این مقاله تلاش کرده است با اشاره به شیوه مولف در پرداختن به این واژه ها، به بررسی تطبیقی آنها با فرهنگ های دهخدا و معین بپردازد. حدود 380 کلمه از کلمات معرب و دخیل در جمهره اللغه آمده است که با توجه به حجم گسترده آنها، در این مقاله به معربات فارسی بیشتر توجه شده است.با عنایت به اینکه بررسی عمیق تک تک معربات، خود مقالات متعددی را می طلبد، و از سویی محدودیت های نگارش مقاله، از ورود عمیق تر به تحلیل این واژه ها خودداری شده است.

چکیده عربی:یدور البحث حول تعریف الأدیب الیمنی عبدالله بن صالح الملقب بالبردونی، و هو کاتب و شاعر یمنی کبیر و فی نفس الوقت ناقد و مورخ. والبردونی قضی سنوات دراسته الأولی فی الکتاتیب، و فیما بعد انتقل إلی الجامع الکبیر فی صنعاء. ثم انتسب إلی دار العلوم، و تخرج منها مدرسا للأدب. کان الشاعر ذا نزعة رومانسیة فی شعره بنوعیه العمودی والتفعیلة، و هو من مؤسسی اتحاد الأدباء والکتاب الیمنیین، کما عین رئیسا لها فیما بعد. ونال عدة جوائز منها: جائزة الیونسکو. و له اثنا عشر دیوانا و ثمانی دراسات.إن صورة الحب الوطنی الرومانسی یشرق فی أشعار البردونی، و فی هذا المجال لم یتوان من النقد اللاذع لسلاطین الیمن و لا سیما أحمد حمید الدین، کما تطرق إلی قضایا تهم العالم العربی، مثل القضیة الفلسطینیة والعروبة والوحدة العربیة.   چکیده فارسی:موضوع پژوهش حاضر، معرفی ادیب معاصر یمن عبداله بن صالح ملقب به بردونی است. وی شاعر و نویسنده ای بزرگ و در عین حال ناقد و مورخی برجسته بود. سال های نخستین زندگی وی به آموختن در مکاتب سپری شد. سپس به «الجامع الکبیر» در صنعا رفت و تحصیلات خود را در آنجا ادامه داد. آنگاه در «دار العلوم» به تحصیل پرداخت و از همان جا نیز در رشته ادبیات عرب فارغ التحصیل شد. او شاعری رمانتیک بود که در اشعار کلاسیک و نو وی این گرایش به چشم می خورد. بردونی در عرصه عمل نیز فعال بود به طوری که اتحادیه ادبا و نویسندگان یمن را بنیان نهاد، و خود نیز بعدا رئیس آن شد.وی 12 مجموعه شعر و هشت اثر پژوهشی را در کارنامه اعمال خود دارد و چندین جایزه بین المللی دریافت کرده است، از جمله جایزه یونسکو.درون مایه اشعار او را عشق به وطن و در همین راستا نقد زمامداران یمن از جمله احمد حمیدالدین تشکیل می دهد. دغدغه های مهم اعراب همچون: مساله فلسطین، گرایش قومی یا همان ناسیونالیسم عربی و اتحاد عرب، نیز از دغدغه های وی بوده که بخشی از مضامین آثار شعری او را به خود اختصاص داده است.

چکیده عربی:من الظواهر الأسلوبیة التی تستخدم کثیرا فی النصوص الأدبیة ظاهرة التکرار، و هی ظاهرة شاعت فی کلام العرب منذ الجاهلیة، حیث استعملها الشعراء و أکثروا منها. و قد درسها البلاغیون والأدباء وعنوا بها عنایة واسعة، فسموها تارة «التکرار»، و أخری «الإعادة» أو «الترداد»، و حاولوا أن یبینوا صورها و أسبابها و فوائدها. و ربما کان ورودها فی القرآن الکریم و لزوم تفسیر هذه الظاهرة فی السیاق القرآنی هو الدافع الرئیس فی هذه المحاولة.یهدف هذا المقال إلی البحث عن آراء ابن رشیق القیروانی - و هو أدیب و ناقد و شاعر و أحد الأفاضل البلغاء حول ظاهرة التکرار من خلال أشهر مؤلفاته: کتاب العمدة، الذی یعتبر من أهم الکتب النقدیة فی القرن الخامس الهجری، و یحتوی علی آراء النقاد الذین سبقوه فی النقد الأدبی، کما یضم موضوعات أدبیة هامة، و لا سیما البلاغیة منها. فیعتمد هذا البحث علی تحلیل ما یتناوله الکتاب فی موضوع التکرار، عن طریق المراجعة إلی عدد من المصادر فی اللغة والأدب.کما یقارن بین هذه الآراء و آراء عدد من النقاد و الأدباء بغیة الکشف عما یمتاز بها هذا الکتاب من الخصائص التی نال بفضلها مؤلفه إلی هذه الشهرة الواسعة.   چکیده فارسی:یکی از روش هایی که در نگارش متون ادبی در زبان عربی فراوان به کار می رود، پدیده تکرار است. این پدیده که از عصر جاهلی در میان سرایندگان رایج بوده است، مورد توجه ویژه ادیبان و دانشمندان علم بلاغت بوده و کوشیده اند که انگیزه ها و حالات مختلف استفاده از این روش را بررسی و روشن نمایند، به ویژه اینکه در قرآن کریم از این روش استفاده فراوانی شده است. همین امر، اهمیت بررسی این پدیده را دو چندان کرده است.در این مقاله سعی بر آن است تا نظرات ابن رشیق قیروانی، یکی از بزرگان عرصه شعر و ادب و یکی از ناقدان برجسته قرن پنجم هجری، درباره پدیده تکرار در متون ادبی، با مراجعه به کتاب العمده او بررسی شود.این کتاب که آوازه ابن رشیق وامدار آن است، یکی از مهم ترین کتاب های نقد ادبی در میراث کهن ادب عربی به شمار می رود و دربردارنده نظرات ناقدان پیش از خود در مسائل مختلف ادبی به ویژه مسائل بلاغی است.همچنین در این مقاله، تا آنجا که ممکن است نظرات برخی از صاحب نظران عرصه نقد در موضوع «تکرار»، با آراء ابن رشیق مقایسه شود تا ویژگی های این کتاب ارزشمند بیش از پیش برجسته و آشکار گردد.

چکیده عربی:من وظائف الأدب القصصی الحدیث، تجسید حقائق الحیاة الانسانیة بآمالها و آلامها. فهو خیر وسیلة لتصویر ما یجری فی المجتمعات البشریة، خاصة إذا کانت الحیاة فی حالة الحرب والمجتمع تحت نیر الاحتلال، فتضاعف أهمیة دور هذا الأدب فی الاهتمام بقضایا الشعب و مواقفه إزاء الأحداث.ثنائیة سحر خلیفة الصبار و عباد الشمس ترسم حیاة العرب الفلسطینیین فی الضفة الغربیة بعد خمس سنوات من هزیمة حزیران 1967م. و من أهم المواضیع التی تلفت النظر فی ثنایا الأحداث المرویة فی هاتین الروایتین یمکن الإشارة إلی أهم متطلبات الشعب الفلسطینی، و هی: الوطنیة، والوحدة والأمل إلی مستقبل الوطن فی ظلها.تکشف الروایة عن مفهوم الوطن عند سحر خلیفة الذی یتخذ أبعادا مختلفة، من أهمها: الأرض، الإنسان الفلسطینی، ذکریات الطفولة، والثقافة. و تصور تمسک الشعب الفلسطینی المقاوم بأرضه و وطنه من خلال ذلک، ضمن تبیین ملامحه بین فئات واسعة من الشعب: من الأطفال والشباب والرجال والنساء. و توضح أن هذا الحس الوطنی المشترک بین الشخصیات المختلفة من البسیطة والمثقفة والنوعیة و غیر ذلک، یقود الشعب کله إلی الوحدة أمام العدو الغاصب، مع أنهم یعانون من الخلافات الداخلیة فیما بینهم، لأن الوحدة فی رأی الکاتبة هی الحل الوحید للخلاص من جمیع المشاکل التی أنتجها الاحتلال.هذا، إلی جانب الأمل إلی المستقبل و ترک الیأس والحزن والإحباط، ثم استنهاض الحس الوطنی الذابل، والتضحیة لأجل الوطن باعتبارها عوامل هامة و مؤثرة فی تحریر الوطن فی رأی الکاتبة.   چکیده فارسی:یکی از کارکردهای ادبیات داستانی معاصر تجسم بخشیدن به دردها و دغدغه های انسان است. این نوع از ادبیات بهترین وسیله برای ترسیم وقایع جوامع بشری است، به ویژه آنکه زندگی بشر در حالت جنگ و جامعه زیر یوغ اشغالگران باشد، که آنگاه نقش این گونه از ادبیات در پرداختن به مسائل توده ها و موضع گیری در برابر حوادث دوچندان می گردد. دوگانه سحر خلیفه: صبار و عباد الشمس، زندگی عرب های فلسطینی در کرانه غربی رود اردن را پنج سال پس از شکست سنگین حزیران 1967م ترسیم می کند. از برجسته ترین موضوعاتی که در لابه لای حوادث روایت شده در این دو رمان به چشم می خورد، می توان به خواسته های کلیدی ملت فلسطین یعنی حفظ میهن، اتحاد و امید به آینده وطنی به دور از تفرقه اشاره کرد.مفهوم میهن در رمان های سحر خلیفه سویه های گوناگونی دارد. از مهم ترین آنها سرزمین، انسان فلسطینی، خاطرات کودکی و فرهنگ است. این رمان ها ایستادگی ملت مقاوم فلسطین اعم از زن و مرد و کودک و بزرگ در حفظ سرزمین و میهن خود را به تصویر می کشند. و توضیح می دهند که این یکپارچگی میان طبقات مختلف جامعه اعم از فرهنگی و غیر فرهنگی و ... ملت را به سوی وحدت در برابر دشمن غاصبشان سوق می دهد، اگر چه در درون خود خالی از اختلافات هم نیستند. به نظر نویسنده، باید بر وحدت و اتحاد تاکید ورزید، زیرا تنها راه برون رفت از تمامی مشکلاتی است که اشغالگران پدید آورده اند. البته در کنار این اتحاد، امید به آینده، زدودن ناامیدی و اندوه و سرخوردگی، سپس احیاء میهن دوستی پژمرده شده و فداکاری برای میهن همگی به نظر نویسنده از عوامل مهم و تاثیرگذار برای آزادسازی میهن فلسطین است.

چکیده عربی:کان بدر شاکر السیاب من أقطاب الرواد فی الشعر العربی الحدیث، و من أوائل من استطاعوا بتجاربهم المبکرة أن یدعموا حرکة الحداثة فی الشعر المعاصر. فهو استطاع أن یشق الطریق أمام شعر عربی حدیث یعبر عن الحیاة العصریة شکلا ومضمونا، و تمکن من إبداع رموز تدل علی نبوغه و إبداعه الفنی. و هو یهدف من خلال هذه الرموز إلی التعبیر عن الدلالات المعاصرة، والمسائل والمشکلات التی یعانیها الناس. أحد أشکال الرمز هو القناع. و تقنیة القناع تعد من أهم التقنیات الشعریة، و أبرز الآلیات التی اتکأ علیها الشعراء فی عملیة التوصیل الشعری، لما یحمله کل رمز من رموز القناع من طاقة هائلة محملة بالمعانی المتعددة. و بدر شاکر السیاب من الشعراء الرواد الذین نجحوا فی استخدام القناع، و استدعاء الشخصیات التراثیة فی قصائدهم.و من الشخصیات التی اتخذها السیاب فی قصائده أقنعة شخصیة السید المسیح، و النبی أیوب، و السندباد.و الخلاصة أن البحث فی هذا المقال یدور حول دراسة أسلوب القناع، و استدعاء شخصیة أیوب (ع) فی قصیدة «سفر أیوب» لبدر شاکر السیاب، و مدی ملائمة الشاعر لتجربة أیوب، و کیفیة تعامله مع هذه الشخصیة. أما المنهج فی هذا البحث، فهو المنهج الوصفی - التحلیلی.   چکیده فارسی:بدر شاکر السیاب از پیشتازان جریان شعری مدرن عربی و از نخستین کسانی است که توانستند با تجربه های تازه خود، نوگرایی را در شعر معاصر پایه ریزی کنند. او توانست راهی را در مقابل شعر معاصر عربی باز کند که در شکل و مضمون، بیان کننده زندگی مدرن است. او نه تنها در شکل و قالب شعری، بلکه در گوهر شعری نیز به نوآوری دست زد و رمزهایی را ابداع کرد که بر نبوغ و نوآوری هنری وی دلالت دارد. هدف او از طریق این رمزها، بیان کردن مفاهیم معاصر و مسائل و مشکلاتی است که مردم از آن رنج می برند.یکی از انواع رمز قناع است. تکنیک قناع از مهمترین تکنیک های شعری و از برجسته ترین ابزارهایی است که شاعران در شعر خود به کار می برند، زیرا هر یک از رمزهای قناع دربردارنده معانی متعدد است.بدر شاکر السیاب از جمله شاعران پیشتاز در استفاده از این تکنیک و به کار بردن شخصیت های دینی و تاریخی در شعر است. از جمله شخصیت هایی که سیاب آنها را در شعرهایش در قالب قناع به کار برده، شخصیت مسیح، ایوب (ع) و سندباد است.در مقاله حاضر برآنیم که به بررسی اسلوب قناع در شعر بدر شاکر السیاب پرداخته، با تمرکز بر قصیده «سفر ایوب»، کاربرد شخصیت ایوب (ع) را به عنوان یک رمز دینی مورد کاوش قرار دهیم. روش تحقیق در این مقاله توصیفی - تحلیلی است.