رفاه اجتماعی
سال:1387 | دوره:7 | شماره:28 |تعداد مقالات:15

طرح مساله: در این مقاله تغییرات نابرابری در ایران طی سال های 1363 تا 1385 بررسی می گردد.روش: با استفاده از آمار هزینه و درآمد خانوارها، تغییرات نابرابری در آمدی به تفکیک مناطق شهری و روستایی در ایران محاسبه می شود. به این منظور از ضریب جینی، ضریب تغییرات، ضریب انحراف میانگین نسبی، شاخص تایل و سنجه آتکینسون استفاده می شود. در انجام محاسبات از نرم افزارهای Excel و Stata استفاده شده است.یافته ها: این پژوهش نشان می دهد که روند نابرابری بر حسب شاخص های محاسبه شده در طول دوره بیست و سه ساله مورد بررسی، علی رغم فراز و نشیب های زیاد به جز دو سال پایانی مورد مطالعه روند نزولی را طی کرده است.نتایج: مقادیر نابرابری محاسبه شده با شاخص های مختلف سازگاری دارند، و تنها در مورد ضریب تغییرات سازگاری کم تری وجود دارد. در ارتباط با سنجه آتکینسون، این شاخص با پارامترهای ε=0.25 و ε=0.5 برای ایران مناسب تر و سازگارتر با روند عمومی مقادیر نابرابری اندازه گیری شده بر حسب شاخص های دیگر است.در مجموع برای اقدامات سیاستی توصیه می شود که شاخص های نابرابری ضریب جینی، ضریب انحراف میانگین نسبی، شاخص تایل و سنجه آتکینسون راهنمای عمل سیاست گذاران قرار گیرد.

طرح مساله: بروز طرد اجتماعی، یعنی محرومیت غیر ارادی مردم از فرصت مشارکت در امور اجتماعی، می تواند یکی از دلایل اصلی عدم توفیق برنامه های توسعه در کاهش فقر تلقی شود. بررسی عمیق مفهوم سرمایه اجتماعی که مشارکت از اصلی ترین مولفه های آن است، می تواند به تصحیح دیدگاه برنامه ریزان توسعه کمک کند.روش: این مطالعه درباره رابطه فقر و مولفه های سرمایه اجتماعی انجام شده و اطلاعات آن از دو روستای منطقه ورامین با تلفیقی از روش های تحقیق کیفی (بحث های گروهی و مصاحبه عمیق) و کمی (پیمایش و ابزار پرسش نامه) گردآوری شده است.یافته ها: بر اساس یافته های پژوهش گرچه رابطه معکوس میان فقر و مولفه های سه گانه سرمایه اجتماعی (اعتماد، انسجام و مشارکت) تایید شده است، اما نتایج رگرسیون چند متغیره موید رابطه معنادار متغیر «مشارکت در تصمیم گیری» از مقیاس مشارکت اجتماعی و «نزاع در میان روستاییان» از مقیاس انسجام اجتماعی با پدیده فقر است.نتایج: درجه مشارکت روستاییان از حد سهیم شدن در اطلاعات فراتر نرفته و روستاییان از مشارکت در تصمیم گیری در سطوح بالاتر محروم بوده اند. در نتیجه، مشارکت هایی از نوع ابزاری، تغییر چندانی در وضعیت فقر روستا به وجود نیاورده است. هم چنین به نظر می رسد ریشه دوانیدن خشونت در فرهنگ جامعه و خسارت های انسانی و مادی ناشی از آن، زمینه کافی را برای بروز و تداوم فقر فراهم می کند.

طرح مساله: رابطه رشد اقتصادی و توزیع درآمد از موضوعات مهم اقتصادی است که توجه اقتصاد دانان به ویژه اقتصاد دانان توسعه را به خود جلب کرده و راجع به آن نظرهای گوناگون ابزار شده است. در اقتصاد ایران به دست آوردن ارتباط متقابل رشد اقتصادی و توزیع درآمد، به دلیل اهمیتی که مبحث عدالت اجتماعی در مبانی ارزشی دارد و نیز حساسیت های اجتماعی که در این زمینه وجود دارد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.روش: در مقاله حاضر، با استناد به اطلاعات و آمار موجود، بر اساس برآورد مدل های رگرسیونی رابطه بین رشد اقتصادی و توزیع درآمد تبیین می شود.یافته ها: یافته های این تحقیق حکایت از ضرورت شناخت شیوه های تخصیص منابع که منجر به کاهش نابرابری درآمدها می شود، دارد. در این مقاله، نحوه تخصیص منابع بین بخش های اقتصادی به منظور کاهش نابرابری درآمدها معرفی، و توصیه های سیاست گذاری ارایه شده است.نتایج: یافته ها نشان می دهد که ترکیب و سهم بخش ها در رشد اقتصادی، بر چگونگی توزیع درآمد تاثیر می گذارد. هر چه سهم بخش کشاورزی افزایش یابد توزیع اقتصادی متعادل تر می شود.

طرح مساله: پژوهش حاضر با پذیرش اهمیت سرمایه اجتماعی و باور به رابطه نزدیک آن با ارتقا رفاه همگانی و کاهش فقر، به مطالعه تطبیقی وضعیت این متغیر در خانواده های تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) شهرستان قزوین به عنوان گروهی از خانواده های فقیر جامعه پرداخته است.روش: این پژوهش از نوع پیمایشی است و در آن از پرسش نامه برای گردآوری اطلاعات استفاده شده است. با استفاده از فرمول کوکران، تعداد 311 خانوار تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) شهر قزوین در سال 1385 به روش تصادفی سیستماتیک انتخاب و در کنار یک نمونه 50 خانواری از خانوارهای مرفه، مورد بررسی قرار گرفتند.یافته ها: یافته های پژوهش بازگوی وجود تفاوت معنی دار در میانگین سرمایه اجتماعی و مولفه های آن در بین خانوارهای فقیر و مرفه مورد بررسی است. هم چنین وضعیت فقر همبستگی قوی منفی با میزان سرمایه اجتماعی دارد و خانوارهای فقیر در کلیه مولفه های مربوط به سرمایه اجتماعی میانگین پایین تر از خانوارهای مرفه دارند.نتایج: میزان سرمایه اجتماعی افراد و گروه ها تحت تاثیر شرایط فقر و محرومیت قرار دارد و فقر تاثیر منفی بر سرمایه اجتماعی باقی می گذارد. افزایش میزان سرمایه اجتماعی با توجه به فرآیند باز تولید، قادر است زمینه لازم برای ارتقا سطح رفاه کنش گران فقرزده را فراهم آورد.

طرح مساله: در این مقاله به بررسی علل و چگونگی تاثیر عوامل موثر بر فقر با استفاده از شبکه های بیزی پرداخته شده است.روش: با روش نمونه گیری تصادفی داده های 500 خانوار از طرح هزینه و درآمد خانوارهای شهری انتخاب شد و مورد استفاده قرار گرفت. به منظور بررسی عوامل موثر بر فقر خانوارهای ایرانی، شبکه بیزی مناسب برای داده های فقر یافته شده و در تحلیل تشخیصی مورد استفاده قرار گرفته است. برخی جنبه های استدلالی (استدلال بالا - پایین و استدلال پایین - بالا) که با استفاده از آن ها عوامل موثر بر فقر بازشناسایی می شوند نیز معرفی شده است.یافته ها: سطح تحصیلات و بعد خانوار مهم ترین عوامل در مقوله تعیین سطح فقر خانوار می باشند. هم چنین با استفاده از استدلال پایین - بالا دریافتیم در صورتی که خانواری فقیر مطلق محسوب شود، محتمل ترین علت برای آن سطح تحصیلات پایین یا همان بی سوادی سرپرست خانوار است.نتایج: نسبت سرپرستان خانوار بی سواد (هم چنین سرپرستان خانوار با سطح تحصیلات پایین) در کل جامعه با نسبت بی سوادان (هم چنین سرپرستان خانوار با سطح تحصیلات پایین) در خانوارهای با فقر مطلق کاملا متفاوت اند.

طرح مساله: ارتباط میان سیاست مالی دولت و توزیع درآمد، یکی از موضوعات مهم و بحث برانگیز در اقتصاد، به ویژه از منظر رفاه عمومی است. این موضوع به خصوص زمانی که هم چون ایران، همراه با اثر قیمت بنزین در اقتصاد باشد مناقشه برانگیز است. این مقاله به بررسی تاثیر سیاست مالی بر توزیع درآمد و هم چنین تاثیر قیمت بنزین بر توزیع درآمد در ایران می پردازد.روش: در این تحقیق از روش اقتصاد سنجی و الگوی خودرگرسیون برداری بر اساس داده های سری زمانی دوره 1384-1353 استفاده می شود.یافته ها: در دوره 1357-1353 ضریب جینی از 49.92 به 43.60 کاهش یافته و در دوره 1367-1357 ضریب جینی با نوسان همراه بوده که در نهایت در سال 1367، به 40.43 رسیده است. در طول برنامه اول توسعه (1373-1368)، برنامه دوم (1378-1374) و برنامه سوم (1383-1379) و سال اول برنامه چهارم تغییر چندانی در ضریب جینی رخ نداده و این ضریب هم چنان نشان دهنده وضعیت نابرابری درآمد در اقتصاد ایران است.نتایج: نتایج نشان می دهد که سیاست انبساطی مالی دولت در میان مدت و بلند مدت باعث افزایش نابرابری اقتصادی می شود؛ این در حالی است که افزایش قیمت بنزین (با فرض فراهم شدن شرایط لازم)، در میان مدت و بلند مدت عامل کاهش دهنده نابرابری است.

طرح مساله: فقر و محرومیت، در بیش تر کشورها یکی از مسایل و مشکلات مهم برای دولت ها و به ویژه برنامه ریزان است. دسترسی به اطلاعات فقر برای اجرای سیاست های کلان اقتصادی مهم است، بدین منظور در این تحقیق روند کلان فقر در ایران مشخص شده است.روش: در این مقاله از منطق فازی و نرم افزار مطلب (MATLAB) برای ایجاد روند سری زمانی سالانه فقر (غیر قابل مشاهده) در ایران طی دوره زمانی 1383-1368 استفاده شده است.یافته ها: محاسبات نشان داد که به طور کلی روند فقر در ایران نزولی بوده و بیش ترین و کم ترین میزان شاخص فقر در سال های 1370 و 1382 رخ داده است و در سال های 1380 و 1372 نیز به ترتیب دارای ماکزیمم و مینیمم نسبی می باشد.نتایج: با توجه به دوره تناوب 10 ساله روند فقر در ایران، برنامه ریزان کشور می توانند این روند را با ابزار سیاستی خود تغییر دهند و به مسیر دلخواه خود برای مقابله با فقر سوق دهند.

طرح مساله: از اواخر دهه 1990 که اصطلاح «رشد به نفع فقیر» به کار گرفته شد، اقتصاد دانان با دیدگاه های تازه ای در خصوص ارتباط بین رشد اقتصادی و فقر و چگونگی تاثیر توام رشد و تغییرات نابرابری در کاهش فقر مواجه شدند. در این مقاله سعی شده است ضمن ارایه منحنی رشد فقر و منحنی سلطه لورنز و تحلیل تغییرات رشد اقتصادی و نابرابری، نشان داده شود که آیا رشد اقتصادی در ایران طی سال های 1384-1375 به نفع فقرا بوده است یا خیر.روش: در این مطالعه با استفاده از برهان اتکینسون، منحنی لورنز تعمیم یافته به رشد اقتصادی و نابرابری درآمدی ارتباط داده می شود و سپس با استفاده از اطلاعات طرح هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی طی سال های 1384-1375 منحنی رشد فقر و سلطه لورنز برای خانوارهای ایرانی در این فاصله زمانی محاسبه و مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.یافته ها: رشد متوسط درآمد در مناطق شهری طی سال های 79-78، 82-81 و 84-83 و در مناطق روستایی، طی سال های 78-77، 79-78، 80-79 و 81-80 به نفع فقرا بوده است؛ یعنی در این سال ها علاوه بر این که افزایش درآمد افراد فقیر بیش از افراد غیر فقیر بوده، نابرابری بین خانوارهای فقیر نیز کاهش یافته است.نتایج: رشد اقتصادی در اغلب سال های مورد بررسی در مناطق روستایی و شهری به نفع فقرا عمل کرده است.

طرح مساله: پژوهش حاضر درصدد است از رویکرد تفسیرگرایی اجتماعی به بررسی و بازسازی معنایی پیامدهای تغییرات اقتصادی در منطقه اورامان تحت از منظر ساکنان آن سامان بپردازد. طی چند سال اخیر، یک سری تغییر و تحولات اقتصادی شامل پیدایش مشاغل اقتصادی جدید و مهاجرت های کاری در این منطقه پدیده آمده اند؛ درک و تفسیر مردن از شرایط، فرآیند و پیامدهای این تغییرات از اهمیت بسزایی برخوردار است.روش: روش شناسی پژوهش حاضر، روش شناسی کیفی است و از روش قوم نگاری برای انجام عملیات تحقیق استفاده شده است. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارایه نظریه نهایی از روش نظریه زمینه ای استفاده شده است.یافته ها: یافته های به دست آمده شامل هشت مقوله عمده است که عبارت اند از: مشکلات اکولوژیکی، محدودیت منابع، فقر اقتصادی مزمن، گسترش بخش خدمات جدید، مهاجرت های کاری، دولت محوری اقتصادی، استقبال از تغییرات، و ارزیابی تطبیقی مثبت، مقوله هسته این بررسی "ارتقا معیشتی" است که سایر مقولات عمده را در بر می گیرد.نتایج: بر اساس این مقوله، مردم اورامان پیامدهای تغییرات اقتصادی را به مثابه ارتقا معیشتی و یا به عبارتی بهبود وضعیت زندگی اقتصادی خود تفسیر می کنند. نظریه مذکور در قالب یک مدل پارادایمی شامل سه بعد شرایط، تعاملات و پیامدها - که خود بیانگر نظریه زمینه ای نهایی می باشد - ارایه شده است.

طرح مساله: هدف اساسی این مقاله یافتن پاسخ به این پرسش است که «آیا اجرای برنامه پنج ساله اول، دوم و سوم توسعه اقتصادی (83-1368) موجب کاهش فقر در استان سمنان شده است؟».روش: در این راستا، خط فقر خانوار و شاخص های فقر در استان سمنان به تفکیک مناطق شهری و روستایی طی برنامه های اول، دوم و سوم توسعه به کمک اطلاعات هزینه - درآمد، شاخص های قیمت و داده های خام آوری خانوارهای شهری و روستایی استان با استفاده از سیستم مخارج خطی (LES) با روش رگرسیون های به ظاهر غیرمرتبط تکراری (ISUR) برآورد شده است.یافته ها: خط فقر شهری از مبلغ 1042791 ریال در سال ابتدایی برنامه اول توسعه، با بیش از 17 برابر افزایش، به 17761543 ریال در انتهای برنامه سوم توسعه رسیده است. در مناطق روستایی نیز خط فقر در ابتدای برنامه اول توسعه 691931 ریال بوده است که با حدود 18 برابر افزایش در انتهای برنامه سوم توسعه به 12409611 ریال رسیده است.نتایج: خط فقر طی سه برنامه توسعه در مناطق شهری و روستایی روندی افزایشی داشته و یکی از علل اصلی این افزایش نرخ بالای تورم بوده است. خط فقر در مناطق شهری همیشه بیش تر از مناطق روستایی بوده است. شاخص های فقر در مناطق شهری و روستایی استان سمنان در برنامه اول توسعه اقتصادی افزایش یافته، ولی طی برنامه دوم و سوم توسعه اقتصادی به صورت نسبی کاهش داشته است.

طرح مساله: مقوله های توسعه اقتصادی، نابرابری درآمدی و سلامت با یکدیگر تعامل نزدیک دارند. هدف این پژوهش بررسی رابطه بین متغیرهای توسعه اقتصادی و نابرابری درآمدی با سلامت در دوره 1385-1355 و نیز تحلیل قدرت تبیین واریانس متغیر سلامت توسط متغیرهای پیش بین می باشد.روش: این مطالعه، تحلیلی و از نوع همبستگی اکولوژیکی بوده و در آن از آزمون رگرسیون استفاده شده است. جهت تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS و EXCEL استفاده شد.یافته ها: نابرابری درآمدی بیش ترین همبستگی را با سلامت دارد و نسبت به توسعه اقتصادی، قدرت تبیین کنندگی بیش تری دارد؛ اما با ورود متغیر رشد اقتصادی به رگرسیون توسعه اقتصادی قدرت تبیین کنندگی بیش تری می یابد.نتایج: کاهش نابرابری و افزایش توسعه اقتصادی رابطه مثبتی با سلامت نشان دادند، لذا توجه هم زمان به امر توسعه اقتصادی و باز توزیع درآمد (کاهش نابرابری) بهترین استراتژی برای تامین و ارتقا سلامت می باشد.

طرح مساله: در این مقاله به بررسی اثرات تخریب محله ناهنجار "غربت" بر سرمایه اجتماعی اهالی محله خاک سفید با سه شاخص اعتماد، همبستگی و مشارکت اجتماعی استفاده شده است.روش: این پژوهش از نوع مطالعات توصیفی - تحلیلی است که با استفاده از روش پیمایش و ابزار پرسش نامه (پژوهش گر ساخته) به انجام رسیده است. جامعه آماری این پژوهش کلیه افراد بالای 25 سال ساکن محله خاک سفید می باشد. حجم نمونه 380 نفر بوده و به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای متناسب با حجم انتخاب شده است.یافته ها: میزان سرمایه اجتماعی اهالی محله خاک سفید در سطح خویشاوندی بیشتر از سطوح همسایگی، محلی و قومی بوده است. هم چنین میزان سرمایه اجتماعی در میان زنان بیش تر از مردان، در میان افراد مسن تر بش تر افراد جوان و در میان افراد دارای تحصیلات کم تر بیش تر از افراد دارای تحصیلات بالاتر بوده است.نتایج: سرمایه اجتماعی اهالی محله خاک سفید نسبت به گذشته (قبل از تخریب محله غربت) کاهش یافته است. تخریب این محله به میزان بیش تری از سرمایه اجتماعی افراد ساکن در نزدیکی این محل کاسته است.

طرح مساله: این مقاله مبتنی بر تحقیقی است که در مورد تبیین دستگیری های مرتبط با مواد مخدر در استان مازندران صورت گرفته است. هدف اصلی این مطالعه تحلیل عوامل اجتماعی مرتبط با میزان اعتیاد است. محقق در پی پاسخ گویی به این سوال بوده است که «عوامل اجتماعی موثر بر نوسانات میزان اعتیاد در میان شهرستان های استان مازندران کدامند؟».روش: واحد تحلیل این تحقیق، شهرستان می باشد و تمامی شهرستان های استان مازندران در طی سال های 80-1375 با استفاده از داده های ثانویه مورد بررسی و تحلیل واقع شده اند.یافته ها: میزان دستگیری های مجرمین مرتبط با مواد مخدر از 81 نفر (در 100 هزار نفر جمعیت) در سال 75 به 519 نفر (در 100 هزار نفر جمعیت) در سال 80 افزایش یافته است؛ یعنی 6.4 برابر افزایش نشان می دهد.نتایج: نتایج تحقیق نشان می دهد که مساله ترانزیت از جمله عوامل اصلی گسترش مواد مخدر و اعتیاد در استان مازندران می باشد. از این رو، فراوانی مواد مخدر و فعالیت قاچاقچیان از مهم ترین متغیرهای پیش بینی کننده میزان اعتیاد در استان هستند.

طرح مساله: مقاله حاضر به تعریف سه مفهوم کلیدی فرهنگ قومی، سرمایه فرهنگی و گردشگری پرداخته، آن گاه کوشیده است تا با طرح کارپایه یا چارچوب مفهومی بر آمده از ترکیب این سه مفهوم کلیدی، پیش فرض اصلی مقاله یعنی اهمیت فرهنگ قومی به عنوان بخشی از سرمایه فرهنگی هر جامعه را مورد بحث قرار دهد تاکید بر ارزش افزوده و ضریب فزاینده درآمد و اشتغال در بحث گردشگری نشان دهنده ارتباط عوامل اجتماعی - فرهنگی و متغیرهای اقتصادی است.روش: مقاله حاضر در چاروب کلی روش اسنادی می گنجد و بر مرور مهم ترین منابع در دسترس استوار است. مقاله کوشیده است تا ارتباط منطقی سه مفهوم کلیدی را از یک سو مورد بررسی قرار دهد و از سوی دیگر آن ها را به شرایط خاص ایران ربط داده از جایگاه رفیع ایران در عرصه گردشگری سخن به میان آورد.نتایج: ایران از جمله کشور مستعد گردشگری در سطح جهانی ارزیابی می شود. فولکور یا فرهنگ قومی یکی از چند محور مهم برنامه ریزی گردشگری در ایران به شمار می رود. ضروری است با توجیه فرهنگ قومی به عنوان سرمایه فرهنگی، گردشگری در قالب یکی از مهم ترین منابع درآمدزادی مغفول مانده کشور مورد توجه قرار گیرد.