مجله علوم زراعی ایران
سال:1387 | دوره:10 | شماره:2 (پیاپی 38) |تعداد مقالات:9

به منظور ارزیابی اثر تنش خشکی بر عملکرد و اجزای آن در پنبه و انتخاب بهترین ژنوتیپ از بین ژنوتیپ های در دست معرفی پنبه در مقایسه با رقم تجارتی منطقه، چهار ژنوتیپ از گونه تتراپلوئید پنبه (Gossypium hirsutum L.) در آزمایشی بصورت اسپلیت پلات (کرتهای خرد شده) در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار طی دو سال 1382 و 1383 مورد مطالعه و مقایسه قرار گرفتند. فاکتور اصلی شامل دور متغیر آبیاری در چهار سطح 70، 100، 130 و 160 میلی متر تبخیر تجمعی از طشتک تبخیر کلاسA  و فاکتور فرعی شامل ارقام Siokra، 818-312 و B557 و بختگان (بعنوان شاهد) بود. صفات مورد بررسی شامل ارتفاع بوته، طول شاخه رویا، تعداد شاخه رویا، طول شاخه زایا، تعداد شاخه زایا، تعداد غوزه، وزن غوزه، عملکرد وش و زودرسی (نسبت چین اول به کل محصول) بود. همچنین سطح برگ، قطر ساقه و کارایی مصرف آب (WUE) به ازای عملکرد وش در کلیه ارقام مورد مقایسه و بررسی قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تاثیر دور آبیاری بر روی صفاتی نظیر ارتفاع بوته، تعداد شاخه رویا، وزن غوزه و عملکرد در سطح %1 و %5 معنی دار بود. بین ارقام مورد مطالعه نیز از نظر ارتفاع بوته، طول شاخه رویا، طول شاخه زایا، وزن غوزه و زودرسی تفاوت معنی داری وجود داشت. تنش خشکی سبب کاهش وزن غوزه ها شد. در حالیکه درشت ترین غوزه ها مربوط به ژنوتیپ بختگان بود. اثر تنش بر روی عملکرد وش در تیمارهای مورد بررسی بنحوی بود که تیمارهای 70 و 100 میلیمتر تبخیر در یک گروه و تیمارهای 130 و 160 میلیمتر تبخیر در گروه دیگر قرار گرفتند و بین دو گروه از این نظر تفاوت کاملا معنی داری در سطح %1 وجود داشت. این نتیجه بیانگر اثر تنش در کاهش قابل توجه عملکرد در ژنوتیپ های پنبه بود. هر چند که بین ژنوتیپ های مورد بررسی از نظر عملکرد تفاوت معنی داری مشاهده نشد، اما بیشترین عملکرد وش در تیمار 100 میلیمتر تبخیر مربوط به ژنوتیپ 312-818 بمقدار 3322 کیلوگرم در هکتار بود. میزان آب مصرفی در این تیمار 9646 مترمکعب در 13 نوبت آبیاری و دور آبیاری تقریبا 10 روز بود.

به منظور مطالعه نحوه توارث مقاومت به شته روسی در گندم دوروم و برآورد اجزای ژنتیکی آن، شش لاین پیشرفته گندم دوروم با سطوح مختلف مقاومت در قالب یک طرح دای آلل 6 × 6 به صورت یکطرفه تلاقی داده شدند. گیاهچه ها توسط شته روسی به صورت مصنوعی در گلخانه آلوده و صفات کلروز و پیچیدگی برگ به صورت کمی (درصد سطح کلروز و پیچیدگی برگها) یادداشت برداری و تجزیه دای آلل به روش دو و مدل مخلوطB  گریفینگ و روش جینکز و هیمن انجام شد. ترکیب پذیری عمومی و خصوصی برای هر دو صفت معنی دار شد که نشانگر نقش توام اثرهای افزایشی و غیرافزایشی در کنترل این صفات می باشد. تجزیه جینکز و هیمن نشان داد که اثر افزایشی برای کنترل مقاومت در برابر هر دو صفت بیشتر از اثر غیرافزایشی بود و اثر غیرافزایشی ژنی برای کنترل هر دو صفت از نوع غلبه نسبی بود. کنترل صفات کلروز برگ کمتر (مقاومت بیشتر) و پیچیدگی کمتر (مقاومت بیشتر) به ترتیب به صورت غالب و مغلوب بود. وراثت پذیری عمومی و خصوصی برای کلروز برگ به ترتیب %58 و %45 و برای پیچیدگی برگ به ترتیب %86 و %62 برآورد شد که حاکی از بالابودن بازده انتخاب برای افزایش مقاومت به شته روسی بر اساس صفت پیچیدگی برگ نسبت به صفت کلروز برگ می باشد.

سی و شش جمعیت از گونه های مختلف یونجه از مناطق طبیعی کشور جمع آوری شد و با استفاده از سلولهای مریستم انتهایی ریشه آنها، تعداد و ابعاد کروموزم ها در مرحله میتوز اندازه گیری و فرمول کاریوتیپی هر گونه تعیین گردید. این بررسی نشان داد که گونه M. sativa جمع آوری شده از مناطق مختلف ایران دارای دو سطح پلوئیدی دیپلوئید (2n=16) و تتراپلوئید (2n=32) است، در حالیکه گونه های M. rugosa و M. scutellata تتراپلوئید بوده و دارای 30 کروموزم و گونه M. ciliaris دیپلوئید و 18 کروموزمی می باشد. همچنین جمعیت های مختلف از گونه های M. radiata، M. lupulina، M. minima، M. coronata، M. laciniata، M. sauvagei، M.tornata، M. orbicularis، M. noeana، M. turbinata، M. truncatula، M. littoralis، M. arabica و M. aculeata دیپلوئید و دارای 16 کروموزم هستند. در حالی که گونه های M. constricta، M. polymorpha، M. rigidula و M. rigiduloides دیپلوئید با 14 کروموزم می باشند. بر اساس فرمول کاریوتیپی اغلب کروموزم ها در گونه های مورد مطالعه متاسانتریک تا ساب متاسانتریک هستند. گونه های مختلف یونجه ایران دارای 14، 16، 18، 30 و 32 کروموزم می باشند. همچنین مشخص شد که در گونه M. ciliaris جمعیت های با نه کروموزم پایه نیز وجود دارد.

به منظور بررسی اثر تنش شوری بر تسهیم، توزیع یون های سدیم و پتاسیم و میزان تنظیم اسمزی در ارقام حساس (IR29) و متحمل (IR651) به شوری برنج، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در پژوهشکده بیوتکنولوژی کرج در سال 1385 اجرا شد. بذرهای ارقام متحمل و حساس به شوری در محیط کشت یوشیدا رشد داده شد و پس از توسعه کامل ششمین برگ، با دو غلظت 0 و 100 میلی مولار کلرور سدیم تیمار شدند. نمونه گیری از ریشه، غلاف برگ و برگ های 3، 4، 5 و 6 به تفکیک، در زمان های 0، 72، 120، 240 و 384 ساعت پس از اعمال تنش صورت گرفت و مولفه هایی نظیر ماده خشک هر جزء، میزان سدیم و پتاسیم آنها اندازه گیری شد. مولفه های دیگری نظیر میزان آب نسبی، پتانسیل کل آب، پتانسیل اسمزی، تنظیم اسمزی، قند کل، کلسیم، کلر و منیزیم نیز تا زمان بروز علایم تنش در برگ ششم رقم حساس (240 ساعت پس از اعمال تنش) و فقط در برگ ششم اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که تنش شوری باعث کاهش بیشتر وزن خشک کل در ژنوتیپ حساس IR29 نسبت به ژنوتیپ متحمل IR651 شد. تنش شوری تاثیری بر وزن خشک برگ های پیرتر نداشت، ولی سبب کاهش وزن خشک برگ ششم و ریشه در هر دو ژنوتیپ گردید. ژنوتیپ متحمل توانست سدیم را در برگ های پیر خود تسهیم نموده و از تجمع زیاد آن در برگ های جوان تر اجتناب نماید. تنش شوری باعث کاهش میزان غلظت پتاسیم در غلاف برگ و ریشه هر دو ژنوتیپ شد، ولی تاثیری بر غلظت آن در برگ ها، غیر از برگ ششم، نداشت. تنش شوری باعث کاهش معنی دار پتانسیل اسمزی، پتانسیل کل آب و محتوای آب نسبی (RWC) در برگ ششم هر دو ژنوتیپ نیز شد. با این حال تنظیم اسمزی در ژنوتیپ متحمل بیش از ژنوتیپ حساس (به ترتیب 0.2 MPa و 0.03) بود. علاوه بر آن تنش شوری سبب افزایش معنی دار در غلظت، کلر و قندهای محلول کل و کاهش غلظت، کلسیم و منیزیم در برگ ششم ژنوتیپ های مورد مطالعه شد. این نتایج نشان داد که ژنوتیپ IR651 دارای سازوکارهای کاهش سرعت انتقال سدیم به برگ های جوان و تسهیم بیشتر سدیم در برگ های پیر گیاه می باشد، و بدین وسیله نه تنها از بروز خسارت در برگ های جوان، فرصت کافی برای بروز سایر سازوکارهای تحمل به شوری در گیاه را فراهم می آورد. بنابراین به نظر می رسد که می توان از نحوه تسهیم سدیم در برگ ها و میزان تنظیم اسمزی، برای شناسایی لاین های متحمل به تنش شوری در برنامه های به نژادی برنج، استفاده نمود.

به منظور تعیین اثر یافته های تحقیقات به زراعی بر افزایش عملکرد گندم دیم در آذربایجان شرقی و در مزارع زارعین گندمکار شهرستان های مراغه، میانه، هشترود، چاراویماق، سراب و اهر این بررسی در سال زراعی 1383-84 انجام گرفت. برای ارزیابی جامعه آماری مورد استفاده از روش تجزیه رگرسیون گام به گام و تعیین همبستگی بین متغیرها استفاده شد. تعیین اندازه نمونه از طریق روش نمونه گیری میدانی و جمع آوری اطلاعات به روش پرسشنامه ای بود. پرسشنامه ها در قالب 77 سوال در برگیرنده عملیات مختلف زراعی در مراحل کاشت، داشت و برداشت بود و توسط 150 نفر کشاورز دیم کار استان تکمیل گردید. مقایسه میانگین ها نشان داد که اختلاف عملکرد بین دو گروه با و بدون اعمال کننده یافته های تحقیقاتی به غیر از زمان مصرف کود، از نظر تولید گندم در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. بر اساس روش تجزیه رگرسیون گام به گام 6 مورد از توصیه های تحقیقاتی به ترتیب، جایگذاری کود (جایگذاری دو سوم کل کود مصرفی در 6 تا 9 سانتی متری زیر بذر)، مدیریت کاه و کلش (استفاده از گاوآهن قلمی بعد از برداشت محصول قبلی و باقی گذاشتن قسمتی از بقایا در سطح خاک)، تاریخ کاشت بذر (10 مهر و حداکثر تا پایان دهه دوم مهر)، عمق کاشت (در شرایط بهینه برای رقم آذر 2 عمق 2 تا 4 سانتیمتر و برای رقم سرداری عمق 4 تا 6 سانتی متر)، خاک ورزی ثانویه (انجام عملیات خاک ورزی سطحی حداکثر عمق 8 سانتی متر در صورت وجود تناوب آیش- گندم با کولتیواتور مجهز به تیغه پنجه غازی در بهار قبل از گلدهی علف های هرز) و زمان مصرف کود (مصرف کود همزمان با کاشت با خطی کارهای مجهز و مجزای کود و بذر) در مدل نهایی باقی ماندند. عملیات فوق به ترتیب با 20.67، 16.44، 18.18، 16.61، 13.17 و 9.99 درصد سبب افزایش عملکرد گندم نسبت به شرایط عدم اعمال آنها گردید. جمع بندی نتایج نشان داد که با اعمال مدیریت های مناسب زراعی از طریق توصیه و انتقال یافته های تحقیقاتی به شرایط زارعین، عملکرد گندم دیم را می توان به طور قابل ملاحظه ای افزایش داد.

به منظور بررسی رابطه بین برخی صفات کمی و کیفی موثر بر عملکرد دانه، 15 ژنوتیپ لوبیا قرمز در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی کرج در سال 1383 کشت و پس از انجام یادداشت برداری های لازم تجزیه و تحلیل چند متغیره بر روی صفات مورد اندازه گیری انجام گرفت. تجزیه واریانس داده ها نشان داد که تنوع ژنتیکی بالایی برای صفات مورد نظر در میان ژنوتیپ های لوبیا قرمز وجود داشت. در تجزیه رگرسیون گام به گام هفت صفت کمی وارد مدل شدند که در برگیرنده کمیت دانه و مرفولوژی بوته بودند. در میان این صفات وزن غلاف و طول میانگره با بالاترین ضرایب همبستگی به ترتیب دارای اثر مستقیم 1.605 و -1.302 بودند. در تجزیه عامل ها 89 درصد تغییرات کل بوسیله هشت عامل توجیه شد که این عوامل به دو دسته عوامل اولیه شامل صفات کمی مرفولوژیکی و فیزیولوژیکی موثر بر عملکرد دانه و عوامل ثانویه در برگیرنده صفات موثر بر کیفیت پخت دانه همچون قابلیت زودپزی و فرم بوته تقسیم شدند. در تجزیه خوشه ای پانزده ژنوتیپ به سه گروه متمایز تقسیم شدند. ژنوتیپ KS31169 دورترین قرابت را با بقیه ژنوتیپ ها داشت و پیش بینی می شود که تلاقی آن با ژنوتیپ های گروه اول بهترین دورگ ها را تولید و در نسل های در حال تفرق و تفکیک تنوع قابل توجهی را جهت انتخاب برای به نژادگر فراهم کند.

این پژوهش با هدف غربال توده های سورگوم موجود در بانک ژن گیاهی ملی ایران در شرایط تنش شوری بمنظور دستیابی به منابع ژنتیکی تحمل به تنش شوری در این محصول اجرا گردید. تعداد 142 توده سورگوم از تیپ های متفاوت موجود در بانک ژن گیاهی ملی ایران در قالب دو آزماش مزرعه ای جداگانه در اراضی زارعین مجاور ایستگاه تحقیقات پسته فیض آباد استان خراسان رضوی (با EC آب 2.12 و 14.8 دسی زیمنس بر متر) در قالب طرح بلوک های متعادل گروهی با دو تکرار در سال 1385 ارزیابی شدند. گروه بندی در بلوک ها بر اساس تیپ های متفاوت سورگوم (وحشی، علفی، دانه ای، علوفه ای و جارویی) بود. جهت مقایسه تفاوت بین و درون تیپ های سورگوم از شاخص حساسیت به تنش (SSI) و شاخص تحمل به تنش (STI) استفاده گردید. براین اساس توده های متحمل در هر گروه مشخص شدند. همچنین با استفاده از نمودار بای پلات برای شاخص های SSI و STI پراکنش توده های متحمل و حساس در هر تیپ سورگوم مشخص گردید و در هر کدام از تیپ های سورگوم مواد متحمل برای استفاده در تحقیقات به نژادی سورگوم تعیین شدند. داده های مکان های جمع آوری توده های متحمل، منشا منحصر به فردی برای این توده ها در کشور نشان نداد، بلکه تعدادی از ژرم پلاسم های دریافتی از خارج کشور نیز جزء مواد متحمل بودند. تجزیه همبستگی ساده بین شاخص های STI و SSI با عملکرد زیست توده و ارتفاع بوته، همبستگی مثبتی بین STI و عملکرد زیست توده در شرایط تنش (r=0.695**) وجود داشت. بر اساس نتایج این پژوهش شاخص STI مناسب ترین شاخص برای ارزیابی تحمل ژنوتیپ ها و توده های سورگوم به تنش شوری بود.