مجله علوم زراعی ایران
سال:1387 | دوره:10 | شماره:4 (پیاپی 40) |تعداد مقالات:9

به منظور مطالعه نوع عمل ژن در کنترل عملکرد دانه، ارتفاع بوته، ارتفاع بلال، طول بلال، قطر بلال، تعداد دانه در ردیف بلال، تعداد ردیف دانه، تعداد دانه در بلال، وزن صد دانه، درصد چوب بلال، وزن دانه در بلال ذرت یک طرح دی آلل با 14 لاین خالص اجرا گردید. والدها و نسل F1 تلاقی ها در طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1385 در مزرعه موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج مورد ارزیابی قرار گرفتند. تفاوت بین ژنوتیپ ها برای کلیه صفات مورد بررسی در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. بنابراین داده ها به روش 2 و مدل 1 گریفینگ تجزیه و تحلیل گردید. واریانس ترکیب پذیری عمومی و خصوصی برای کلیه صفات در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. نتایج حاصل نشان داد که در کنترل صفات قطر میانی بلال، تعداد ردیف دانه در بلال، وزن صد دانه و درصد رطوبت دانه نقش اثر افزایشی ژن ها بیشتر از اثر غیرافزایشی است، ولی برای صفات عملکرد دانه، ارتفاع بوته، ارتفاع بلال، تعداد دانه در ردیف بلال و تعداد دانه در بلال نقش اثر غیر افزایشی بیشتر از اثر افزایشی و برای طول بلال، درصد چوب بلال و وزن دانه در بلال نقش اثر افزایشی و غیر افزایشی ژن ها تقریبا یکسان بود. وراثت پذیری عمومی نسبتا بالایی برای کلیه صفات بدست آمد (بیشتر از 60 درصد). مقدار وراثت پذیری خصوصی عملکرد 25 درصد برآورد گردید، بیشترین مقدار وراثت پذیری خصوصی مربوط به تعداد ردیف دانه در بلال (71 درصد) و کمترین آن مربوط به ارتفاع بلال (18 درصد) بود. بهترین والدین در ترکیب پذیری عمومی برای عملکرد دانه لاین های K19/1، K166B و K3615/2 بودند. برای سایر صفات هم حدود 50 درصد لاین ها ترکیب پذیری عمومی معنی داری نشان دادند. اثر ترکیب پذیری خصوصی لاین ها در کلیه صفات در تعداد کمی از دورگ ها معنی دار گردید. بیشترین مقدار میانگین هتروزیس نسبت به والد برتر برای عملکرد دانه مربوط به دو رگ A679×K3493/1 بود.

به منظور بررسی اثر سطوح مختلف حذف برگ در مراحل مختلف رشد زایشی آفتابگردان بر عملکرد دانه و روغن، همچنین تعیین حساس ترین مرحله رشدی گیاه به حذف برگ ها، آزمایشی مزرعه ای به صورت کرت های خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در سال 1386 در دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس واقع در تهران اجرا شد. عامل اصلی شامل حذف برگ در چهار مرحله زایشی آفتابگردان (ستاره ای شکل شدن طبق (R1)، مرحله گرده افشانی (R5)، مرحله دانه بندی (R6) و مرحله پایان دانه بندی (R7) و عامل فرعی شامل حذف برگ در 5 سطح شامل (عدم حذف برگ (شاهد)، حذف 25 درصد، 50 درصد، 75 درصد و 100 درصد برگ ها) بود. نتایج نشان داد که اثر شدت حذف برگ و زمان حذف برگ بر تمامی صفات اندازه گیری شده گیاهی معنی دار بود. اثر متقابل شدت حذف برگ در مراحل حذف برگ فقط بر درصد پوکی دانه معنی دار بود. بیشترین تغییرات ناشی از حذف برگ ها، در صفات مرتبط با عملکرد (تعداد دانه پر در متر مربع، وزن هزار دانه، درصد روغن) در مراحل R1 و R5 مشاهده شد و به تبع آن، کاهش در عملکرد دانه و روغن حاصل گردید. بنابراین در صورت بروز هر نوع خسارت به برگ ها در این مراحل بویژه با حذف کامل برگ ها، به دلیل اقتصادی نبودن بهتر است از ادامه فعالیت در آن مزرعه صرف نظر کرد و نسبت به انجام کشت جایگزین اقدام گردد.

به منظور برآورد عمل ژن ها و وراثت پذیری 8 صفت مهم زراعی، شش ژنوتیپ برنج در یک طرح تلاقی نیمه دی آلل 6×6 مطالعه گردیدند. در سال 1385 والدین و هیبریدهای F1 حاصل از آنها در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان کشت شد و صفات مرحله قبل از گلدهی، مرحله پس از گلدهی، سطح برگ پرچم، طول خوشه، تعداد دانه پر در خوشه، وزن هزار دانه و عملکرد دانه مورد ارزیابی قرار گرفتند. تجزیه واریانس داده ها، اختلاف معنی داری را بین ژنوتیپ ها برای صفات مورد مطالعه در سطح احتمال یک درصد نشان داد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل گرافیکی به روش هیمن نشان داد که سهم اثر غیرافزایشی در کنترل اکثر صفات، به استثنای صفات مرحله قبل از گلدهی و طول خوشه، مهمتر از اثر افزایشی بود. صفات مرحله قبل از گلدهی و طول خوشه تحت کنترل اثر غالبیت ناقص ژن ها (با سهم بیشتر اثر افزایشی) و سایر صفات مورد مطالعه تحت کنترل اثر فوق غالبیت ژن ها در ژنوتیپ های انتخابی قرار داشتند. برای طول خوشه، والدین آلل های مغلوب بیشتری داشتند، در حالی که برای بقیه صفات فراوانی آلل های غالب بیشتر بود. وراثت پذیری خصوصی صفات نیز بین حداقل 0.165 برای مرحله پس از گلدهی تا حداکثر 0.794 برای طول خوشه متغیر بود. نتایج این تحقیق نشان داد که برای بهبود صفات مرحله قبل از گلدهی و طول خوشه می توان از هر دو روش گزینش و تولید هیبرید استفاده نمود. اما برای بهبود سایر صفات مورد مطالعه از جمله عملکرد دانه استفاده از پدیده هتروزیس و تولید ارقام هیبرید پیشنهاد می شود.

برای بررسی اثر تنش کم آبیاری و تراکم های مختلف گیاهی بر خصوصیات مورفولوژیک و عملکرد هیبرید پاکوتاه CMS26×R103 آفتابگردان، آزمایشی در سال 1384 به صورت کرت های خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار در کرج اجرا شد. عامل تنش شامل سطوح مختلف آبیاری پس از 50، 100، 150 و 200 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A در کرت های اصلی و عامل تراکم گیاهی شامل چهار سطح 6، 8، 10 و 12 بوته در متر مربع در کرت های فرعی قرار گرفتند. اثر تنش کم آبیاری بر ارتفاع گیاه، قطر طبق، عملکرد دانه، شاخص باروری، درصد روغن و عملکرد روغن معنی داری بود، اما اثر آن بر تعداد برگ معنی دار نبود. اثر تراکم گیاهی نیز بر کلیه صفات اندازه گیری شده بجز ارتفاع گیاه، درصد روغن و شاخص باروری معنی دار بود. بیشترین عملکرد دانه از آبیاری بعد از 50 میلی متر تبخیر با میانگین 2726 کیلوگرم در هکتار به دست آمد و در سطوح مختلف آبیاری بیشترین عملکرد دانه از تراکم 12 بوته در متر مربع حاصل شد. نتایج کلی این آزمایش نشان داد که در تیمارهای آبیاری پس از 50، 100 و 150 میلیمتر تبخیر حداکثر عملکرد دانه از تراکم 12 بوته در متر مربع حاصل شد، در حالی که در تیمار آبیاری پس از 200 میلیمتر تبخیر از تشتک تبخیر، به دلیل شدت بسیار بالای تنش، افزایش عملکرد در تراکم گیاهی بالاتر معنی دار نبود.

بررسی حاضر با هدف مکان یابی ژن های کنترل کننده ورس در گندم دوروم (Triticum turgidum L var. Durum) با استفاده از یک جامعه دابلد هاپلویید صورت پذیرفت. این جامعه شامل 155 لاین بود که از تلاقی رقم کوفا و لاین Kyle*2/Biodur حاصل شده بود. رقم کوفا در مقایسه با والد دیگر از مقاومت بالاتری نسبت به ورس برخوردار است. اطلاعات فنوتیپی از ارزیابی مقاومت به ورس لاین های دابلد هاپلویید و والدین طی دو سال زراعی 2001 و 2002 میلادی در دو منطقه رجینا و ایندین هد در ایالت ساسکاچوان کانادا حاصل شد و تفاوت معنی داری بین لاین های حاصل از تلاقی از لحاظ این ویژگی مشاهده گردید. چند شکلی والدین با استفاده از 517 نشانگر ریزماهواره بررسی و نشانگرهای چند شکل در والدین برای غربال کلیه لاین های جامعه استفاده شدند. نقشه پیوستگی 53 نشانگر چندشکل، 14 گروه پیوسته و 11 نشانگر ناپیوسته را تشکیل دادند که حدود 971 سانتی مورگان از ژنوم گندم دوروم را پوشش داد. رابطه بین داده های ژنوتیپی و فنوتیپی بر اساس روش های تجزیه تک نشانگر، مکان یابی فاصله ای ساده و مکان یابی فاصله ای مرکب و با استفاده از میانگین های حاصل از روش حداقل مربعات بررسی شد. نتایج بیانگر سه QTL مرتبط با مقاومت به ورس در این جامعه بود. تاثیر QTL اول که روی کروموزم 4BL قرار دارد در هر چهار محیط معنی دار (P<0.0001) بود و به طور میانگین 20 درصد از تغییرات فنوتیپی صفت را تبیین کرد. تاثیر دو مکان ژنی دیگر که روی کروموزم 2AL قرار داشتند، وابسته به محیط بود و حداقل در یکی از چهار محیط رابطه معنی داری با تغییرات این صفت نشان داد و بین 4 تا 8 درصد از تغییرات این صفات را توضیح داد.

به منظور تعیین آستانه خسارت یخ زدگی در مرحله گیاهچه چغندرقند این تحقیق بر روی هفت رقم چغندرقند تجارتی ایرانی (شیرین، رسول، گدوک، 276، 428، 7233 و (BR1 تحت شرایط گلخانه و مزرعه تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران واقع در کرج در سال 1381 مورد بررسی قرار گرفتند و آستانه خسارت یخ زدگی در مرحله گیاهچه برای هر رقم تعیین گردید. بدین منظور ابتدا در داخل گلدان و در فضای باز بذر ارقام فوق کشت و سپس در مراحل مختلف رشد گیاهچه (کوتیلدونی و دوبرگی) تحت تیمار دماهای یخ زدگی (صفر، -2 و -4 درجه سانتی گراد) و به مدت 4 و 8 ساعت در داخل اتاقک رشد قرار گرفتند. در مزرعه نیز برای هر یک از مراحل رشد، برگها جدا و پس از انتقال به اتاقک رشد در معرض تیمارهای یخ زدگی فوق الذکر قرار گرفتند. خسارت یخ زدگی در هر یک از آزمایش های فوق بصورت خسارت ظاهری (زنده یا مرده) و از طریق اندازه گیری فلورسانس از کلروفیل مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تیمار یخ زدگی بر روی گیاهچه های رویانده شده در گلخانه نشان داد که تیمارهای صفر، -2 و -4 درجه سانتی گراد (با میانگین مدت زمان 4 و 8 ساعت) در داخل اتاقک رشد به ترتیب 0.5، 8 و 85 درصد خسارت ظاهری ایجاد کرد. تیمارهای یخ زدگی در اتاقک رشد بر روی برگهای جدا شده از مزرعه نیز همین نتایج را با تفاوتهای جزیی نشان دادند. اندازه گیری فلورسانس از کلروفیل نیز به عنوان یک شاخص ارزیابی خسارت یخ زدگی، نشان داد که با افزایش تنش یخ زدگی مقدار Fm (حداکثر فلورسانس کلروفیل) و Fv/Fm (کارایی فتوشیمیایی فتوسیستم (II کاهش می یابد. مرحله دو برگی و مرحله چهار برگی به ترتیب حساس ترین و متحمل ترین مرحله رشد در شرایط مزرعه بودند. رقم گدوک حساسیت بیشتری نسبت به یخ زدگی (36.8 درصد خسارت) و رقم BR1 کمترین خسارت (25.2 درصد) را نشان داد. می توان نتیجه گرفت که آستانه خسارت یخ زدگی در گیاهچه چغندرقند حدود -2 درجه سانتی گراد است و در پایین تر از این دما خسارت به مزرعه چغندرقند شروع و با کاهش درجه حرارت میزان خسارت به مزرعه افزایش می یابد.

به منظور بررسی اثر تنش رطوبتی در مراحل مختلف رشد بر عملکرد دانه و تعیین تحمل هیبریدهای دیررس و متوسط رس ذرت دانه ای نسبت به تنش رطوبتی، آزمایشی بصورت اسپلیت بلوک در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 1383 در مرکز تحقیقات کشاورزی مغان اجرا گردید. فاکتورهای آزمایشی چهار رژیم آبیاری بعنوان عامل A شامل I1= آبیاری نرمال، I2= قطع آب در مرحله رویشی، I3= قطع اب در مرحله گل دهی و I4= قطع آب در مرحله پر شدن دانه در کرت های عمودی و هفت هیبرید تجارتی ذرت شامل SC704، SC703، SC700، SC720، SC647 و TWC600 بعنوان عامل B در کرت های افقی بررسی شدند. بر اساس عملکرد دانه ژنوتیپ های مورد بررسی در شرایط بدون تنش رطوبتی و دارای تنش رطوبتی، شاخص های تحمل به خشکی، شاخص حساسیت (SSI)، شاخص تحمل (TOL)، میانگین محصول دهی (MP)، میانگین هندسی محصول دهی (GMP)، شاخص تحمل به تنش (STI) و میانگین هارمونیک (HAR) برآورد شدند. نتایج نشان داد علاوه بر همبستگی معنی دار شاخص های STI، MP، GMP و HAR با عملکرد دانه، در بین شاخص های فوق الذکر نیز همبستگی معنی داری در شرایط تنش و بدون تنش خشکی وجود داشت. همچنین با توجه به اینکه شاخص STI توانست گروه A را از سایر گروه ها تشخیص دهد، بعنوان مناسب ترین شاخص برای گزینش ژنوتیپ های مقاوم به خشکی انتخاب شد. بنابراین در ترسیم نمودارهای سه بعدی فقط از شاخص STI و عملکرد دانه در شرایط تنش و بدون تنش استفاده گردید. بر اساس عملکرد دانه در هر دو شرایط دارای تنش و بدون تنش (نمودار سه بعدی)، ژنوتیپ های SC704 و SC647 بعنوان متحمل ترین ارقام نسبت به خشکی انتخاب شدند.