چغندرقند
سال:1386 | دوره:23 | شماره:2 |تعداد مقالات:9

آب مهم ترین فاکتور محدودکننده توسعه کشاورزی در ایران می باشد لذا استفاده بهینه از آب از اهمیت خاصی برخوردار است. استفاده از سیستم های آبیاری تحت فشار، در زمره روش های بهبود مدیریت آب آبیاری می باشد. به همین منظور این تحقیق جهت مقایسه اثرات دو روش آبیاری جویچه ای و قطره ای بر کمیت و کیفیت چغندرقند انجام گردید. طرح طی سال های 81 و 82 در ایستگاه تحقیقاتی اکباتان در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی همدان اجرا شد. تحقیق با چهار تیمار و سه تکرار در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی به اجرا درآمد. تیمارها شامل سه تیمار آبیاری قطره ای 50، 75 و 100درصد نیاز آبی چغندرقند و یک تیمار آبیاری نشتی بر اساس100 درصد نیاز آبی گیاه مذکور بود. نتایج تجزیه مرکب دو ساله طرح در همدان نشان داد که اثر سال روی صفات کیفی و کمی شامل درصد قند، ازت مضره، آلکالیته، درصد قند ملاس، عملکرد ریشه، عملکرد قند و عملکرد قند قابل استحصال معنی دار است. هم چنین بین تیمارها فقط از نظر پتاسیم و آلکالیته تفاوت معنی داری مشاهده شد. لیکن اثر متقابل سال در تیمار برای صفات درصد قند، ازت مضره، عملکرد ریشه، عملکرد قند و عملکرد قند قابل استحصال اختلاف معنی دار نشان دادند. کمترین و بیشترین کارایی مصـرف آب در خصوص عملکرد قند به ترتیب به تیمار آبیاری جویچه ای و آبیاری قطره ای با تامین 50 درصد معادل 0.60 و 1.19 کیلوگرم بر متر مکعب تعلق داشت. میانگین مقدار مصرف آب طی دو سال اجرای آزمایش برای هر یک از تیمارهای آبیاری جویچه ای و قطره ای با تامین 100، 75 و 50 درصد نیاز آبی به ترتیب 14886، 8932، 7301 و 5679 متر مکعب در هکتار بود. مقدار مصرف آب در آبیاری قطره ای با تامین 100 درصد نسبت به آبیاری جویچه ای حدود 40 درصد کاهش نشان داد. در صورتی که اختلاف تفاوت عملکرد قند قابل استحصال آن ها در دو سال آزمایش معنی دار نبود. بنابراین در نهایت به منظور به دست آوردن عملکرد و تولید شکر قابل قبول در کشت چغندرقند با هدف کاهش مصرف آب و دستیابی به کارایی مصرف آب بالا، تیمار آبیاری قطره ای با تامین و 75 درصد نیاز آبی چغندرقند توصیه می گردد.

به منظور ارزیابی تاثیر مدیریت برخی مولفه ها و عوامل طبیعی در کنترل علف های هرز مزارع چغندرقند، این آزمایش در دو سال زراعی 1380 و 1383 در مرکز تحقیقات کشاورزی صفی آباد دزفول اجرا گردید. عامل تاریخ کاشت در دو سطح در کرت اصلی (25 شهریور و 20 مهر) و عامل کاربرد کولتیواتور در پنج سطح شامل (یک بار کولتیواتور شمشیری در مرحله 6-4 برگی، دو بار کولتیواتور به ترتیب در مراحل 6-4 و 8-6 برگی، یکبار کولتیواتور در مرحله 6-4 برگی همراه با وجین دستی و شاهد با و بدون علف هرز) در کرتچه ها در قالب طرح کرت های یکبار خرد شده در چهار تکرار مورد بررسی قرار گرفت. تعداد و وزن تر علف های هرز پس از اعمال تیمارهای کولتیواتور و هم چنین عملکرد کمی و کیفی چغندرقند اندازه گیری شد. نتایج سال اول نشان داد که تاریخ کاشت تاثیر معنی داری بر خصوصیات چغندرقند و تعداد و وزن تر علف های هرز نداشت، در حالی که تیمارهای کاربرد کولتیواتور روی عملکرد کمی و کیفی چغندرقند، تعداد و وزن تر علف های هرز تاثیر معنی داری داشت. در سال دوم نیز تاریخ کاشت تاثیر معنی داری بر عملکرد ریشه، شکر و درصد قند نداشت و تیمارهای کولتیواتور تنها از نظر عملکرد ریشه و شکر با یکدیگر اختلاف معنی دار نشان دادند. نتایج تجزیه مرکب نشان داد که بین سال های آزمایش از نظر خصوصیات کمی و کیفی چغندرقند، تعداد و وزن تر علف های هرز تفاوت معنی داری وجود داشت، در حالی که تاریخ کاشت فقط پتاسیم و نیتروژن مضره را به صورت معنی دار تحت تاثیر قرار داد و تیمارهای کولتیواتور تنها خصوصیات کمی چغندرقند و تعداد و وزن تر علف های هرز را به صورت معنی داری تغییر داد.

در فاصله سال های 1380 تا 1384، از پوسیدگی بذر، مرگ گیاهچه، پوسیدگی ریشه و شانکر پوسیدگی خشک ریشه چغندرقند 79 جدایه با خصوصیات جنس ریزوکتونیا جداسازی شد. مطالعات ریخت شناسی، شمارش تعداد هسته در هر سلول هیف و اندازه گیری قطر هیف، چهار جدایه را در گروه دو هسته ای و 75 جدایه را در گروه چند هسته ای ها دسته بندی کرد. از تعداد 74 جدایه چند هسته ای، 27 جدایه متعلق به AG4، 28 جدایه AG2، دو جدایه متعلق به AG3، یک جدایه AG5 و بقیه (17 جدایه) با هیچ گروهی آناستوموز ندادند. اغلب جدایه های AG2 از پوسیدگی ریشه جداسازی شدند. جدایه های AG4 از مرگ گیاهچه و پوسیدگی ریشه جداسازی شدند. از علایم شانکر پوسیدگی خشک و چوب پنبه ای با دوایر متحدالمرکز روی ریشه، پنج جدایه جمع آوری شد که این جدایه ها با هیچ گروهی آناستوموز ندادند. دمای بهینه رشد اکثر جدایه ها 25 درجه سانتی گراد به دست آمد. جدایه های شانکر پوسیدگی خشک در دمای 30 درجه سانتی گراد بیشترین رشد را داشتند. آزمون بیماریزایی در شرایط درون شیشه انجام شد. نتایج این آزمون تنوع در بیماریزایی جدایه ها را نمایان ساخت. جدایه های متعلق به  AG4 بیشترین میزان بیماری را روی گیاهچه ها نشان دادند و جدایه هایAG2  نسبت به AG4 از بیماریزایی کمتری برخوردار بودند. جدایه های AG3 و AG5 تغییر رنگ مختصری روی گیاهچه ها نشان دادند. از بین جدایه ها دو هسته ای، دو جدایه غیر بیماریزا ولی دو جدایه دیگر روی گیاهچه ها علایم قهوه ای شدن ریشه چه را نشان دادند. جدایه های شانکر پوسیدگی خشک نیز روی گیاهچه ها بیماریزا بودند. تنوع بیماریزایی جدایه های منتخب گروه های آناستوموزی در شرایط گلخانه و روی گیاهان بالغ چغندرقند نیز بررسی شد. نتایج نشان داد جدایه های هر دو گروه آناستوموزی دو و چهار قادر به ایجاد پوسیدگی ریشه می باشند، اما قدرت بیماریزایی جدایه (AG-2) Rh114 روی گیاهان بالغ بیشتر بود.

به منظور بررسی ترکیب پذیری عمومی صفات کمی و کیفی چغندرقند تعداد 46 هیبرید حاصل از تلاقی23 والد گرده افشان دیپلوئید با دو والد نر عقیم به عنوان تستر به همراه سه تیمار شاهد از نظر10 صفت مهم زراعی و تکنولوژیکی چغندرقند در ایستگاه تحقیقاتی کمال شهر کرج در سال 1383 مورد بررسی قرار گرفتند. هیبریدها در یک آزمایش 49 رقمی در قالب طرح لاتیس مربع در چهار تکرار کشت شدند. تجزیه واریانس داده ها وجود تفاوت معنی دار بین تیمارها را از نظر صفات مورد بررسی نشان داد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس حاکی از آن است که بین تیمارها برای صفات عملکرد ریشه، عیار قند، نیتروژن، سدیم، پتاسیم، عملکرد شکرسفید، شکر قابل استحصال، عملکرد شکر و راندمان استحصال در سطح احتمال یک درصد و برای صفت درصد قند ملاس در سطح احتمال پنج درصد اختلاف معنی دار وجود دارد. ارزیابی داده ها از طریق روش تجزیه لاین × تستر پس از حذف شاهدهای آزمایش انجام شد. ترکیب پذیری عمومی لاین ها برای پتاسیم در سطح احتمال 5 درصد و برای صفات عیار قند، شکر قابل استحصال و نیتروژن در سطح احتمال یک درصد و برای صفات عملکرد ریشه، عملکرد شکر، عملکرد شکر سفید، سدیم، راندمان استحصال و درصد قند ملاس در سطح احتمال10 درصد معنی دار بود. با توجه به این که ترکیب پذیری عمومی برای صفات مذکور معنی دار شده است بنابراین وجود اثرات افزایشی در کنترل این صفات نقش دارند. هم چنین ترکیب پذیری خصوصی برای صفات عیارقند و شکر قابل استحصال و پتاسیم در سطح احتمال یک درصد و برای صفت نیتروژن در سطح احتمال پنج درصد معنی دار بود. بنابراین وجود اثرات غیر افزایشی نیز در کنترل این صفات دخالت دارند.

به منظور بررسی گسترش آلودگی ویروس رگبرگ زردی نکروتیک چغندرقند و ناقل آنPolymyxa betae Keskin  در منطقه مرودشت در استان فارس، تعداد 353 نمونه تصادفی و 124 نمونه از گیاهان دارای علایم رایزومانیا در تابستان سال 1383 جمع آوری گردید. به وسیله آزمون های سرولوژیکی ساندویچ سه طرفه الیزا و با استفاده  از پادتن تک سویه ویروس، وجود ویروس به ترتیب در 48.2 درصد و 81 درصد از نمونه های تصادفی و علایم دار ردیابی و مشاهده شد. عصاره ریشه های موئین نمونه های آلوده به صورت مکانیکی روی گیاهان محک مایه زنی شد و به ترتیب درChenopodium quinoa  منجر به لکه های کلـروتیـک و نهـایتا نکروتیک شد و در C. amaranticolor تولید لکه های نکروتیک موضعی کرد. آزمون زنجیره ای پلی مراز نیز در مورد گیاهان آلوده توسط آغازگرهای اختصاصی RNA1 تا RNA4  انجام شد و به صورت ملکولی وجود ویروس را تایید کرد. با استفاده از آغازگرهای اختصاصیP. betae  وجود قارچ ناقل در 94 درصد از نمونه های جمع آوری شده ثابت گردید. در نهایت بخشی از RNA4 این ویروس نیز تعیین توالی شد و با سایر توالی های ثبت شده در بانک ژن مقایسه گردید که به ترتیب 99.3 و 99.6 درصد با جدایه های گزارش شده از ژاپن و ایتالیا مشابهت داشت.

به منظور تعیین نیاز آبی گیاه چغندرقند، آزمایشی به مدت سه سال (1376 تا 1378) در ایستگاه تحقیقات کشاورزی طرق در مشهد اجرا گردید. در این تحقیق میزان نیاز آبی در شرایط عدم محدودیت آب و مواد غذایی با لایسیمتر و به روش بیلان آبی اندازه گیری شد. برای این منظور از لایسیمتر زهکش دار به ابعاد 1×2×2 متر استفاده شد. به منظور حذف اثرات حاشیه در اطراف لایسیمتر به مساحت 1600 متر مربع (40×40 متر) چغندرقند کشت گردید. زمان آبیاری با استفاده از تانسیومتر به صورتی تنظیم شد که رطوبت خاک در داخل لایسیمتر در حد رطوبت سهل الوصول باقی بماند. میزان نیاز آبی چغندرقند در سال های 76، 77 و 78 به ترتیب برابر 1188، 1384 و 1092 میلی متر اندازه گیری و میانگین سه سال برابر 1221 میلی متر گردید. میزان بارندگی در دوره رشد طی این سه سال برابر 96، 138.3 و 61.2 میلی متر بود. میانگین سه ساله عملکرد ریشه چغندرقند داخل لایسیمتر 56.5 تن در هکتار، درصد قند 17.8 و میانگین عملکرد ناخالص شکر 10.05 تن در هکتار بود. هم چنین کارآیی مصرف آب بر اساس عملکرد ریشه و عملکرد شکر به ترتیب 4.627 و 0.823 کیلوگرم به ازای هر متر مکعب آب مصرفی به دست آمد. مقدار هیدرو مدول آبیاری برای طراحی سیستم های آبیاری بر اساس حداکثر نیاز آبی گیاه برابر 1.14 لیتر در ثانیه در هکتار محاسبه شد.

د ر این مطالعه بهره وری و تابع تقاضای آب زارعین چغندرکار منطقه اقلید در سال 1385 بررسی گردید. جهت دستیابی به اهداف مطالعه ابتدا به روش نمونه گیری خوشه ای دو مرحله ای تعداد 100 بهره بردار مشخص و سپس داده های لازم از طریق مصاحبه و تکمیل پرسشنامه جمع آوری گردید. به منظور بررسی عوامل موثر بر تولید چغندرقند از تابع تولید کاب - داگلاس استفاده شد. بر اساس نتایج تابع تولید مشخص گردید نهاده های آب مصرفی، سم، ماشین آلات، سطح زیرکشت و اعتبارات دارای اثرات معنی دار بر تولید هستند که اثر آب مصرفی و هزینه عملیات ماشینی مثبت می باشد. میانگین بهره وری متوسط و نهایی آب مصرفی به ترتیب 0.89 و 0.304 به دست آمد. بر اساس ضریب R2 مشخص گردید تابع تولید برآورد شده قادر است 85 درصد از تغییرات در تولید را تبیین کند. هم چنین یافته ها نشان داد کشش قیمتی تقاضای آب بیشتر از یک می باشد که این نشان دهنده کشش پذیر بودن تابع تقاضا نسبت به قیمت نهاده می باشد. از این رو می توان با سیاست قیمت گذاری مناسب برای آب گام مثبتی در جهت جلوگیری از مصرف بی رویه این نهاده و سوق دادن بهره برداران به استفاده بهینه از آن برداشت.

بالاترین رکورد تولید چغندرقند از بدو تاسیس صنعت قند (113 سال قبل) و توسعه کشت چغندرقند در ایران، در سال 1385 اتفاق افتاد.  آمار بهره برداری سال 1385 نشان داد که مقدار 6.603.383 تن چغندرقند با عیار متوسط 16.84 درصد توسط 32 واحد کارخانه قند در مدت حدود پنج ماه خریداری و مصرف گردید. از نظر تناسب چغندرقند خریداری شده با ظرفیت مصرف آن تا نیمه آبان ماه 1385 روند تحویل و مصرف تقریبا مشابه و متناسب بود ولی در آذر ماه به علت افزایش بیش از حد تحویل چغندرقند توسط کشاورزان به دلیل نگرانی از خطرات یخ زدگی و دیگر عوامل بازدارنده برداشت و هم چنین پایین بودن ظرفیت مصرف روزانه کارخانه ها، ذخیره چغندرقند در سیلوی کارخانه های قند کشور در دهه دوم آذرماه به حدود 1.5 میلیون تن رسید. چغندرقند خریداری در سال 1385 نسبت به سال 1384 (4.896.835 تن) حدود 35 درصد افزایش داشته و میانگین عیار کل کشور نسبت به سال 1384 حدود نیم واحد کاهش نشان داد. در بین استان های عمده تولیدکننده چغندرقند، بیشترین عیار طی دوره بهره برداری مربوط به استان فارس بود. تغییرات درجه خلوص شربت خام چغندرقند مصرفی طی دوره بهره برداری 1385 روند نزولی داشت. ضمنا با توجه به ظرفیت های عملی محدود مصرف چغندرقند در برخی کارخانه های قند کشور و هم چنین عدم رعایت حریم مناطق چغندرکاری حتی در کارخانه های همجوار، طی بهره برداری سال 85، مقدار 1.118.500 تن چغندرقند به طور متوسط در مسافت 422 کیلومتر از مناطق چغندرکاری خارج استان به کارخانه های قند استان های دیگر جابجا گردید. بار ترافیکی ایجاد شده برای جابجایی این مقدار چغندرقند حدود 100 هزار کامیون با ظرفیت ده تن بود که هر کدام حدود 400 کیلومتر مسافت را پیموده و جمعا حدود 17 میلیون لیتر گازوئیل مصرف گردید. بنابراین طور کلی لازم است در سطح ملی و استانی و با هماهنگی بین بخش تولیدات کشاورزی و صنعت قند، برنامه ریزی صحیح و منطقی در خصوص کاشت، برداشت، جابجایی و تحویل چغندرقند کشور صورت گیرد تا ضایعات چغندرقند به حداقل ممکن رسیده و بار ترافیکی و به نفع آن مصرف انرژی کاهش یابد.