ISLAMIC ART
Year:2007 | Volume: | Issue: |Papers Count:7

از آنجایی که ادبیات در شکل گیری فرهنگ اسلامی ایران نقش اصلی و عمده داشته است، با نگاهی به جایگاه ادبیات در هنرهای سنتی می توان به نحوی به ارتباط این هنرها با ویژگی های فرهنگی پی برد. ادبیات ایران به ویژه شعر فارسی علاوه بر ویژگی روایی بودنش، همواره وسیله ای برای مفاهیم حکمی و عرفانی بوده است. تاثیر مستقیم شعر و ادبیات فارسی بر نگارگری به عنوان یکی از هنرهای اصیل ایرانی، در تمام ادوار تاریخی و به ویژه در اوج درخشش این هنر در دوره صفوی دیده می شود. در این دوره چون دوره های پیش از آن، نگارگری علاوه بر ترسیم وقایع داستان ها و توضیح متون منظوم، رسالت نشان دادن اسرار منعقد در اشعار و متون را با استفاده از نمادها برعهده داشته است. در دوره صفویه چندین نسخه ادبی منظوم به دستور پادشاهان صفوی مصور گردیده است. در این میان خمسه شاه تهماسبی که از آثار نفیس و نادر دوره حاکمیت شاه تهماسب است، از ارزش هنری بالایی برخوردار است. این نسخه نگاره هایی بسیار زیبا و با شکوه دارد که سبک مکتب تبریز به کار رفته در آن ها به خوبی تواسته است خیال انگیزی شعر نظامی را به نمایش بگذارد. این نسخه به خط محمود نیشابوری و دارای 14 نگاره است و در تدوین آن مهم ترین هنرمندان دوران، از جمله سلطان محمد و آقامیرک، میرزا علی تبریزی و میر سید علی نقش داشته اند. این نسخه نفیس و ارزشمند هم اکنون در موزه بریتانیا نگه داری می شود.این مقاله که موضوع آن بررسی تاثیر شعر به عنوان کلامی مخیل و شوارننده با تمرکز بر نسخه «خمسه شاه تهماسبی» است، اهداف زیر را دنبال می کند:1- دستیابی به مضامین و ساختار شعر نظامی2- شناخت تاثیرگذاری شعر نظامی بر خلاقیت و نبوغ هنرمند در تصویرآرایی خمسه نظامی سوالاتی که در این مقاله پاسخ داده می شود:1- رابطه ادبیات و نگارگری در زمان صفویه چگونه است؟2- ویژگی های بصری و مضمونی نگاره های خمسه شاه تهماسبی کدامند؟3- این عناصر بصری و مضمونی به چه میزان متاثر و برگرفته از شعر نظامی است؟4- آیا نگاره های خمسه شاه تهماسبی صرفا روایتگر شعر نظامی اند یا اسرار نهفته در آن و خلاقیت هنرمند را نیز به نمایش می گذارند؟روش گردآوری مطالب، از طریق اسناد و مدارک و روش تنظیم مقاله به شیوه توصیفی - تحلیلی انجام پذیرفته است.

قصص الانبیا، قصه های نقل شده در خصوص حوادث و شاخصه های مهم زندگی پیامبران در کتاب آسمانی مسلمانان، قرآن است. هدف اصلی نقل این روایات، دعوت انسان ها به سوی خداوند و نگاهی عبرت آمیز به گذشتگاه می باشد. نقل این داستان ها به وسیله هنرمندان نگارگر، خوشنویس و مفسران قرآنی، در مقابل هجوم تبلیغات هنرمندان دیگر بلاد، که نقاشی را جایگاهی برای تبلیغ ادیان خود قرار داده بودند، بدان جهت بوده است تا با استفاده از مضامین مذهبی و روایات قرآنی، تفکر و بینش دینی مسلمانان را در سراسر بلاد مسلمانان گسترش و تحکیم بخشند. در ابتدا این مضامین بدون تصویر در نسخ ادبی مسلمانان مورد استفاده قرار گرفت. در دوره های بعد با کمک تصویرسازی و هنر تزیین کتب و نسخ خطی، این نسخه ها مزمن به تصاویری جهت بهتر نمایان ساختن مفاهیم ادبی، گشت.در این مقاله سعی بر آن است تا به بررسی نسخه های مختلف قصص الانبیا و داستان های نقل شده قرآن در آن ها، با موضوع پیامبران اولولعزم بپردازد.سوالاتی که در این مقاله پاسخ داده می شود:1- جایگاه بررسی نسخه خطی قصص الانبیا در مطالعات ادبی ایران چیست و چه تعداد از این نسخه تاکنون به دست ما رسیده است؟2- مضامین مورد استفاده در این نسخه کدام است؟3- پیامبران اولوالعزم در نگاره های نسخه قصص الانبیا چه جایگاهی دارند؟و در پاسخ به این پرسش ها، اهداف زیر مورد نظر بوده است:1- دستیابی به مضامین نگاره های موجود در نسخه خطی قصص الانبیا2- شناسایی و تحلیل نگارههای قصص الانبیا بر اساس مضامین و داستان های پیامبران اولوالعزم شیوه کار در این مقاله به صورت کتابخانه ای و جمع آوری مطالب و تحلیل و تفسیر نگاره ها بر اساس مطالب و یافته های دوره های تاریخی می باشد.

سرزمین ایرانی در دوره اسلامی شاهد افت و خیزهای بسیاری در زمینه های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و هنری بوده است. اما در تمامی ادوار تاریخی، هنر ایران، در جستجوی نیروهای آسمانی بوده و کوشیده تا با وسایلی که دارد با این نیرو ارتباط برقرار سازد و از قدیم ترین زمان، اگر چه هنر امری عادی و معمولی بود، اما ایرانیان برای زیبایی، مقامی بلند قایل بودند. هنر ایرانی بر تزیین مبتنی است. این تزیینات که گاهی نشان دهنده عادات و عقاید دینی بوده، می توانسته عمیق ترین تاثیر را در انسان و محیط زندگی او به وجود آورد. با روی کار آمدن سلاجقه در مشرق ایران، دوران درخشان فلزکاری اسلامی آغاز گردید. آثار باقیمانده از این دوره نشان دهنده اوج درخشش هنر فلزکاری در ایران است که نشانه ها و نقوش این آثار در دنیای معاصر می تواند پر از ناگفته ها و پیام های معنوی و اجتماعی باشد. در این پژوهش سعی شده با بهره گیری از نقوش انتزاعی شده فلزکاری دوره سلجوقی و انتقال این نقوش به محیط های زندگی اجتماعی، مردم را نسبت به فرهنگ، هنر، تمدن و هویت خویش آشنا نموده تا در کنار بهره گیری از این موارد، آرامش و زیبایی هر چه بیشتر را در فضاهای شهری، ایجاد نماید. فضاهای سبز اماکنی است که افراد را برای لحظاتی به آسایش جسم و روح فرا می خواند و از آن جایی که در این اماکن، انسان به آرامش و آسایش روحی و جسمی مورد نیاز دست می یابد، لذا کار بر روی این محیط های سبز، بیش از پیش نیازمند دقت و توجه است. فضاهای سبزی که عامه مردم از آن ها استفاده می کنند امکانات خاص خود را در حوزه مبلمان شهری می طلبد. وجود نیمکت، سطل زباله و روشنایی از بدیهی ترین عناصر مورد نیاز در فضاهای سبز شهری است.استفاده از منابع فرهنگی - هنری غنی ایرانی - اسلامی در گونه های مختلف هنر اسلامی به صورت بدیع و نو، می تواند در هماهنگ نمودن این غنای فرهنگی - هنری با نوآوری، ابداعات و ابتکارات امروزی جهت کاربرد در تزیین بناها و مبلمان شهری و سایر اقسام هنر، در جهت رفع نیازهای روحی، بصری و اقتصادی فردی و اجتماعی تاثیر به سزایی داشته باشد.در این بررسی، از نقوش و طرح های به کار رفته در فلزکاری دوره سلجوقی، برای آراستن مبلمان فضای سبز، استفاده شده که از این طریق با ارایه راه و روشی تازه، در آراستن فضاهای شهری، می توان هویت اصیل ایرانی - اسلامی را در این گونه فضاها، احیا نمود.در این مقاله، گامی نو در جهت به کارگیری آرایه ها و عناصر سنتی ایران، در زندگی امروزی و مدرن شهری برداشته شده، تا زمینه ساز فعالیت ها و پژوهش های آتی در این حوزه باشد.فرضیات:1- آرایه ها و عناصر تزیینی اسلامی - ایرانی دارای معنی و مفهوم هستند.2- مبلمان فضای سبز شهری از نظر فرم و معنا تاثیر مستقیمی در ترویج فرهنگ اسلامی و هویت بخشی به فضای شهری دارند.اهداف:1- ترویج فرهنگ و تمدن ایرانی - اسلامی از طریق انعکاس مفاهیم ملیتی - مذهبی در تزیین مبلمان فضای سبز شهری.2- استفاده از عناصر فرهنگی و هنری در گونه های مبلمان فضای سبز شهری از طریق پردازش و طراحی.3- دستیابی به شهری با هویت و ظاهری اسلامی.روش تحقیق: تاریخی، تحلیلی، توصیفی و تطبیقی.روش گردآوری اطلاعات: کتابخانه ای و میدانی.

در تاریخ ایران پس از اسلام، عصر صفوی به لحاظ تحولات مهم سیاسی - اجتماعی نقطه عطفی محسوب می شود که با حکومت انقلابی شاه اسماعیل صفوی آغاز می گردد. نگارگری صفویه نیز مانند سایر شاخه های هنری از این تاثیر بر کنار نماند و شاید بیش از شاخه های دیگر بتوان نشانه های تحولات اجتماعی را در آن مشاهده نمود. در این نوشتار با نگاهی به چند و چون این تاثیرگذاری، سعی گردیده تا تحولات نگارگری عصر صفوی به موازات تحولات اجتماعی آن مورد بحث و بررسی قرار گیرد. یکی از این رویدادهای قابل توجه، گسترش رابطه با اروپاییان است که نمود آن بیش از هر پدیده هنری در نگارگری قابل مشاهده و اندازه گیری است. ارتباط مستقیم با اروپاییانی که به ایران می آمدند، آثار هنری وارداتی از اروپا و هنرمندان اروپایی ساکن در ایران همگی زمینه شکل گیری سبک جدیدی در نقاشی ایرانی را فراهم آورد. مضافا، تحولات درونی نگارگری نیز، همچون مستقل شدن نقاشی از کتابت و واقع گرایی، روند تغییر در نقاشی ایرانی را تسریع نمود. در واقع، تغییرات ایجاد شده در نگارگری صفوی دو روند موازی بودند که اولی درونی و در ادامه سیر کند و طبیعی تحول نگارگری ایران و دیگری سریع و انقلابی و تحت تاثیر هنر اروپاییان شکل می یافت. از این میان، آن که ادامه یافت و به تدریج فراگیر شد روند دوم بود.سوالاتی که در این مقاله پاسخ داده می شود:1- تحولات نگارگری دوران صفوی تحت تاثیر چه فرآیندهای اجتماعی و فرهنگی شکل گرفت؟2- آثار هنر وارداتی اروپا و هنرمندان اروپایی چه تغییرات سبکی و تکنیکی را در نگارگری ایران عصر صفوی پدید آوردند؟اهدافی که در این مقاله مدنظر است؟1- بررسی تاثیر و تاثر تحولات سیاسی - اجتماعی عصر صفوی بر نگارگری این دوران.2- دستیابی به نوع تاثیرپذیری نگارگری ایرانی عصر صفوی از سبک ها و تکنیک های نقاشی اروپایی.روش تحقیق: تاریخی - تحلیلی

حضرت معصومه (س) فرزند هفتمین امام و پیشوای مسلمانان جهان امام موسی کاظم (ع) است که از شان و جایگاه خاصی نزد شیعیان جهان برخوردار است، اما مقام و جایگاه ایشان نزد شیعیان ایرانی و ارادتمندانی که در جوار مرقد ایشان زندگی می کنند، حکایتی دیگر دارد و گواه آن فوج فوج مشتاقان و مومنانی هستند که از گوشه و کنار ایران هر روزه به زیارت آن حضرت می شتابند. به همین دلیل شهر قم نیز از هنگامی که سلسله صفوی تشیع را مذهب رسمی ایران قرار داد، از نظر زیارتی اهمیت ویژه ای یافت. پادشاهان صفوی برای ابراز ارادت خویش به خاندان نبوت و اهل بیت پیامبر کوشش های فراوانی برای نشان دادن بزرگی و علم ایشان انجام دادند. از این رو بیشترین گسترش و توسعه حرم و توجه به معماری آن، در زمان پادشاهان صفوی صورت گرفته است. در این راستا، یکی از ابزارهایی که از آن در ایجاد فضایی معنوی کمک گرفته شده، کتیبه هایی با درونمایه شیعی است. این کتیبه ها که مضمون آن ها با مشاوره علمای اسلامی تعیین می شد، در برگیرنده آیات قرآنی، احادیث ائمه، نام ها و اسامی امامان و ادعیه و گاه اشعاری در وصف و مدح اهل بیت است. از این میان آن چه بیش از همه تعصب و ارادت هنرمندان و پادشاهان یا حامیان هنری را نشان می دهد، استفاده از نام امامان معصوم، حدیثی از ایشان و یا دعایی درباره ایشان است.بخش مهمی از معماری اسلامی - ایرانی، به ویژه در مجموعه های آرامگاهی بزرگان و به ویژه معصومین که حرم مطهر حضرت معصومه (س) نیز در شمار آنهاست و همواره در دوره های مختلف مورد توجه پادشاهان مسلمان و هنرمندان و معماران شیعه قرار گرفته، استفاده از نمونه های متعددی از کتیبه ها، با موضوعات فوق الذکر است.این مقاله با هدف شناسایی و بررسی کتیبه های حرم مطهر حضرت معصومه (س) تنظیم گردیده است.سوالاتی که در این مقاله پاسخ داده می شود:1- استفاده از کتیبه در معماری مراقد معصومین چه جایگاهی دارد؟2- نمونه های کتیبه ای مرقد مطهر حضرت معصومه (س) کدامند و چه مضامینی را در بر می گیرند؟اهدافی که در این مقاله مدنظر است:1- بررسی مضامین کتیبه های حرم حضرت معصومه (س).2- دستیابی رابطی مضمونی کتیبه ها با شان و جایگاه اهل بیت، به ویژه حضرت معصومه (س).این مقاله با استفاده از اسناد و مدارک مکتوب و به روش توصیفی - تحلیلی تهیه شده است.

مسجد جامع ساوه یکی از ابنیه مهم تاریخ معماری ایران است که در دوره های مختلف تاریخی مورد مرمت و گسترش قرار گرفته است، این بنا از سده دهم – یازدهم / چهارم - پنجم به بعد با تزیینات مختلف گچبری مزین می شود، این تزیینات شامل ساخت محراب ها و محراب نماها و برخی تزیینات آجر مهری می شود.مهم ترین منابع و مدارک تاریخ گذاری دوره های ساخت بنا نیز همین تزیینات و به خصوص کتیبه های به جا مانده هستند که بر اساس نوع خط، تزیینات خط و تاریخ های ذکر شده در برخی از تزیینات می توان به سیر تحولات تاریخی مسجد پی برد.این نوشتار به بررسی تحلیلی تازه ای از این تزیینات می پردازد و در دو بخش به محراب ها و محراب نماها تا با استفاده از الگوی قرارگیری محراب ها و بررسی تاثیرات هر دوره تزیین بر دوره بعد، به فهمی از روند تزیین این بنا دست یابد. به این منظور با تشریح ویژگی های هر محراب به تاریخ شناسی آن و رابطه آن با بنا و دسته بندی متون به کار رفته در کتیبه ها می پردازد.سوالاتی که در این مقاله پاسخ داده می شود:1- ویژگی های تزیینات گچی مسجد جامع ساوه کدامند.2- تزیینات مسجد جامع ساوه به چند دسته تقسیم می شوند.اهداف تحقیق: 1- شناسایی آثار مختلف تزیینی در مسجد جامع ساوه. 2- استفاده از ویژگی های تزیینات جهت تاریخ شناسی دوره های گسترش مرمت بنا.

شواهد تاریخی نشان دهنده ارتباط تجاری، اقتصادی و سیاسی بین دو کشور ایران و چین، از زمان های بسیار دور است که این روابط با حاکمیت مغولان بر ایران تحکیم یافت. در دوره ایلخانان، بافت انواع پارچه های نفیس که قبل از حمله مغول در ایران رواج داشت، ادامه یافت. عناصر طراحی چینی، مانند اژدها، سیمرغ و انواع گل ها، جهت تزیین هنرهای این دوران، کاربرد فراوان داشت. با توسعه تجارت بین ایران و چین، انواع کالاهای چینی مانند منسوجات ابریشمی و سفالینه های لعاب دار، از چین وارد ایران می شد و هنرمندان ایرانی از نقوش آن ها، در بافت پارچه استفاده می کردند. همچنین استفاده از نقوش چینی، در سفالینه ها و کاشی های تخت سلیمان، قابل توجه است. تعدادی از کاشی های به دست آمده از تخت سلیمان، دارای آرایه های تزیینی چینی هستند. کاربرد برخی از نقش مایه های تزیینی چینی در نقاشی های ایرانی این دوره نیز تحت تاثیر هنر چین بوده است.سوالاتی که در این مقاله پاسخ داده می شود:1- آرایه های تزیینی منسوجات چین چگونه و با چه شرایطی بر هنر ایران تاثیر گذاشته است؟2- عناصر تزیینی هنر چین کدامند و بر چه آثاری از هنر ایران جلوه گری نموده است؟اهدافی که در این مقاله مدنظر است:1- شناسایی نوع تاثیرپذیری هنر ایرانی از آثار و عناصر تزیینی منسوجات چینی.2- شناخت نقوش تزیینی منسوجات چین و بررسی آثار تاثیرپذیرفته هنر ایرانی.