هنرهای زیبا
سال:1384 | دوره:- | شماره:23 |تعداد مقالات:12

عدم توجه به نظام شهری و نحوه پراکنش مراکز و کانونهای شهری در پهنه سرزمین از یک سو و رشد شتابان شهرنشینی از سوی دیگر به گسیختگی و عدم انسجام در ساختار فضایی منجر خواهد شد. در چنین شرایطی بسیاری از سیاست های موجه توسعه در سطوح ملی و منطقه ای کارآمدی خود را از دست داده و نتایج مورد انتظار را به همراه نخواهد داشت.مقاله حاضر که با هدف بررسی و تحلیل نظام شهری استان خوزستان ارائه شده، تلاش کرده است تا با استفاده از مدلهاو تکنیک های رایج در زمینه تحلیل نظام های شهری به ارائه الگویی مناسب برای منطقه مورد مطالعه دست یابد. نتایج این پژوهش نشان داد که نظام های شهری در مقیاس منطقه ای اگر چه می تواند برای مدیریت توسعه در سطح منطقه ای موثر باشداما لازم است که نظام شهری منطقه ای را در ارتباط با مناطق همجوار و در ربط با توزیع فضایی شهرها در پهنه ملی مدنظر قرار داد.

شهر سنندج با جمعیتی معادل 340هزار نفر در سال 1382، روزانه 714 تن زباله تولید می کند. از میان روش های مختلف دفع زباله روش دفن مواد زائد از مهمترین روشهایی بوده که مدیریت شهری این شهر در 30سال اخیر برآن تکیه کرده است. نتایج بررسی موقعیت قبلی و فعلی محل دفن زباله حاکی از مساعد بودن محل دفن سابق و نامساعد بودن محل دفن کنونی است که درآن بسیاری از اصول، معیارها و ضوابط مکان گزینی نادیده گرفته شده و پیش بینی می شود که در آینده  نزدیک اثرات زیست محیطی آن نمایان تر گردد. دراین پژوهش با استفاده از داده هایی چون فاصله از محدوده قانونی شهر، فاصله از جاده، فرودگاه، کاربری اراضی، قابلیت اراضی، عوارض مصنوع (روستا، تاسیسات و تجهیزات شهری، معادن...) گسل، روند توسعه فیزیکی شهر سنندج، آبهای سطحی، جهت باد، تراکم جمعیتی، خاکشناسی، هیپستومتریک(طبقات ارتفاعی)، شیب، جهت شیب، پوشش گیاهی، تیپ اراضی، زمین شناسی،.... از طریق مدل های مختلف تلفیق اطلاعات و نقشه ها که براساس مدل منطق فازی(Fuzzy Logic) ترکیب شده اند و ژئورفرنس نمودن این داده ها و مدلها با تصاریر ماهواره ای منطقه در شعاع 20 کیلومتری در شمال شرقی شهر سنندج در 3 حوزه مختلف مکان گزینی گردیده و در تصویر ماهواره ای لندست سال 2002 منطقه و نقشه های مختلف ارائه شده است. 

مروری بر شرایط مسکن در جوامع مختلف نشان می دهد که تقریبا هیچ کشوری مدعی حل مشکلات مسکن در جامعه خود نیست. مسائل برخی از کشورها از نوع کمی بوده که ناشی از کمبودهای موجود مسکن، رشد جمعیت،مهاجرت و تنگناهای اقتصادی است و عمدتا کشورهای در حال توسعه را شامل می شود. در مقابل مسائل مسکن در کشورهای توسعه یافته بیشتر از نوع کیفی و نیز تغییر ساختارهای جمعیتی و اجتماعی است. شاخص های مسکن از یک سو ابزار شناخت وضعیت مسکن در ابعاد مختلف فوق الذکر بوده، و از سوی دیگر، ابزار کلیدی برای ترسیم چشم انداز آینده مسکن و برنامه ریزی آن هستند. مقاله حاضر به بررسی تعدادی از شاخص های مسکن شهری در ایران پرداخته و جایگاه و سیر تحول آنها مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد یافته های تحقیق نشان می دهد که شاخص های مسکن شهری در ایران تحت تاثیر دو نوع عوامل بیرونی و درونی قرار داشته اند. عوامل بیرونی موثر بر مسکن، نظیر عوامل جمعیتی، اقتصادی و اجتماعی، موجبات رونق و رکود مسکن را فراهم کرده اند و برنامه های مسکن کمتر در وضعیت کلی مسکن و بهبود شاخص های آن موثر بوده اند. عوامل درونی مسکن، که عمدتا تحت تاثیر چگونگی و فرایند برنامه ریزی مسکن قرار دارند نیز در ابعاد خاصی، وضعیت مسکن را شکل می دهند. یکی از عوامل درونی مهم موثر بر مسکن، نگرش به شاخص های مسکن شهری و چگو نگی بکارگیری آنها در برنامه های مسکن است. ضروری است جایگاه شاخص های مسکن در برنامه از دیدگاه علمی و بطور جامع تعیین شده و نقش آنها در قالب ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی مورد پژوهش قرار گیرند. تبیین رابطه علت و معلولی شاخص های مسکن و سایر عوامل می تواند ضمن روشن کردن علت تحولات و دگرگونی شاخص های مسکن در کشور، موجبات ارتقا برنامه های مسکن و توسعه شهری را فراهم آورد.

امروزه نگاه به فضاهای عمومی شهری، بعنوان یک ضرورت اساسی در برنامه های توسعه شهری حکایت از باز تولید این فضاها در تقویت وجهه فرهنگی/ اجتماعی شهر دارد. این در حالی است که بدلایل مختلف از جمله گرایش به زندگی خصوصی، توسعه زندگی اطلاعاتی، توسعه حومه نشینی و مشکلات ناشی از فرسودگی و ازدحام فضاهای درونی شهرها و... در دهه های قبل، این فضاها اهمیت کمتری در الگوهای شهرسازی معاصر داشته اند. دراین مقاله با استفاده از منابع معتبر و جدید سعی گردیده است ضمن بیان مفهوم فضای عمومی شهری و ضرورت بازنگری در آن بویژه در گرایشات نوین شهرسازی مورد توجه قرار گیرد. نتایج حاصله نشان می دهد که ارتقا کیفیت فضاهای عمومی شهری جهت ایجاد سرمایه اجتماعی و تقویت یکپارچگی جامعه، امری ضروری تلقی می گردد.

انقلاب صنعتی تحولاتی را در آموزش و کار حرفه ای معماری معاصر غرب بدنبال می آورد شامل تقسیم وظایف معمار، ایجاد مدارس تکنیکی، تولید مصالح جدید و پر قدرت، توسعه علوم و تکنولوژی سازه ای، جدایی تئوری و عمل، و صرفه اقتصادی. در سایه این تحولات، معمار و مهندس سازه هماهنگی لازمه را پیدا نمی کنند و به تبع آن، بناهایی ایجاد می شوند که در آنها فضا و سازه منفصل از یکدیگر می باشند. پیامدهای نابهنجار این دو گانگی، بحث کیفیت آموزش و کار حرفه ای معماری برای ایجاد همسازی بین فضاو سازه را بر اساس وضع موجود مطرح می کند . هدف از این مقاله، بررسی دقیقتر این موضوع بصورت کاربردی و جلب توجه معماران و مهندسان سازه به کیفیت همسازی فضا و سازه و چگونگی همکاری واقعی میان آنها می باشد. بررسی مبانی ایجاد سازش بین فضا و سازه  نتیجه می دهد که همسازی بر پایه معیارهای هماهنگی در معماری و عوامل بوجود آورنده سازگاری در معماری گذشته ایجاد می شود و شامل"مفاهیم فضاو سازه" و " نگرش جامع" میباشد. فضای معماری فضایی کیفی است و مبین خصوصیات فضای وجودی انسان می باشد. سازه به مفهوم ترکیبی منسجم از عناصر ساختمانی مقاوم و باربر است که دارای الزاماتی از قبیل قاعده و هندسه می باشد. در نگرش جامع، فضاو سازه (و بقیه اجزا) بصورت پیوسته با هم و مرتبط با کل طرح می شوند. همچنین همکاری بین معمار و مهندس سازه(و سایر مهندسین) برمبنای مفهوم کل انجام می شود و باید مبتنی بر تبادل نظر از ابتدا تا انتهای طراحی باشد.

خشت یکی از مصالح تشکیل دهنده ساختار اصلی بسیاری از بناهای متعلق به پیش از اسلام و اوایل دوره اسلامی می باشد. از جمله بنا های منحصر به فرد خشتی در ایران، مجموعه بناهای واقع در کوه خواجه سیستان است. لزوم مرمت این آثار، به تبع خود ضرورت مطالعه و بررسی درباره خشت را مطرح می کند. این مقاله با احساس چنین ضرورتی نگاشته شده و تلاشی است برای یافتن ترکیب بهینه ای برای خشت های مورد مصرف در مرمت بناهای کوه خواجه، به ویژه قلعه سام. روش انجام پژوهش نیز بر مطالعات میدانی، بررسی های محیطی، مطالعات کتابخانه ای و روشهای آزمایشگاهی استوار است. چهارده مورد آزمایش انجام شده در این پژوهش، عمدتا مهمترین آزمایش هایی هستند که می توانند در تعیین کیفیت یک خشت موثر باشد. آزمایش ها و مطالعات انجام شده نشان می دهند که خشت اصلاح شده با ترکیب پیشنهادی، در تمام موارد آزمایش شده، کیفیت بهتری در مقایسه با خشت معمولی دارد. این موضوع لزوم به کارگیری خشت های اصلاح شده را در مرمت بنای خشتی قلعه سام، و سایر آثار خشتی کوه خوآجه نشان می دهد. بهره گیری از ضایعات کشاورزی و دامپروری رایج در منطقه سیستان، علاوه بر جنبه های اقتصادی، باید از منظر معیارهای زیست محیطی نیز مورد توجه قرار گیرد. مسلما حفظ میراث فرهنگی کشور، بدون مطالعات دقیق علمی، و بدون توجه به سایر حوزه ها، از جمله اقلیم منطقه، مسایل اقتصادی، و الزامات زیست محیطی ممکن نخواهد بود.

برنامه ریزی های بازسازی پس ازوقوع یک سانحه، گاه به عنوان فرصتی مغتنم برای تحقق اهداف توسعه گرا تلقی می گردند. این مقاله در نظر دارد، ضمن بررسی اجمالی روند مدیریت سانحه و بازسازی سیل چهارم مرداد ماه سال 1378 شهرستان نکا، به استخراج رویکردهای توسعه گرا در مدیریت این سانحه و ارزیابی و نتیجه گیری از آن ها بپردازد. رویکرد به مفهوم توسعه در این بحث، نگرشی همه جانبه است که از طرفی، تمامی ابعاد توسعه را در بر می گیرد. از طرف دیگر، تحقق اهداف توسعه گرا را مستلزم یک برنامه ریزی کلان، مشتمل بر تمامی مراحل مدیریت سانحه، از دوران اسکان اضطرار تا اتمام دوران باز سازی می بیند. در نهایت، مقاله ضمن تبیین نکات مثبت و منفی عملکرد ستاد بحران و بازسازی، بر لزوم هماهنگی اهداف توسعه گرا با بودجه اختصاص داده شده ، برنامه ریزی تدریجی جهت نیل به اهداف توسعه و در اولویت قرار دادن حل بحران و پاسخگویی به نیاز سانحه دیدگان، به جای اهداف توسعه گرا و حل مشکلات دیرینه تاکید می نماید.

" نقد معماری" موضوعی راهبردی و بحث برانگیز در آموزش معماری محسوب می شود. روشهای متنوعی از سوی اساتید با هدف آموزش " نقدمعماری" به کار گرفته میشود که هر یک تا اندازه ای در این مسیر موفق عمل بوده اند. شیوه ی پیشنهادی این مقاله، مبتنی بر برخورد با معماری به مثابه یک موضوع ارتباطی میان معمار و مخاطب است. براساس چنین رویکردی می توان از دانشجویان خواست تا از شش منظر به تحلیل یک اثر معماری بپردازند: 1- تحلیل رمزگان و نشانه های بصری به کمک نشانه شناسی (دیدگاه کلاسیک) 2- بازخوانی نیت و اندیشه های معمار به عنوان مبدع اثر، برمبنای ساختار تاویل و ویژگی های پدید آورنده (دیدگاه رومانتیک). 3- تحلیل صورت و فرم معماری برمبنای شکل خارجی بنا (دیدگاه فرمی). 4- تحلیل بافت و زمینه اجتماعی و سیاسی برپایی بنا (دیدگاه زمینه ای). 5- تحلیل برداشتها و نظرات مخاطب (دیدگاه پدیدار شناسانه).6- تحلیل ویژگی های تماسی و فرآیند ساخت پروژه (دیدگاه رسانه ای).

با انتشار کتاب های چاپ سنگی دردوران قاجار زندگی دوباره مصور سازی کتب ایرانی آغاز گردید. علی رغم این که مصور سازی کتاب های چاپ سنگی از نظر کیفیت تفاوت های قابل توجهی با نگارگری قدیم ایران داشت، اما با ادامه یافتن برخی سنت های کتاب آرایی و تاثیر پذیرفتن از هنر عامیانه و تاثیر متقابل بر آن، برخی سنت های کتاب آرایی ایران در شکل و محتوای متفاوت، مجددا احیا شد.هدف مقاله حاضر معرفی ویژگی های ساختاری کتاب های چاپ سنگی مصور است و در این راستا با ارائه تاریخچه کوتاهی از صنعت چاپ و معرفی انواع مضامین کتب چاپ سنگی به بررسی فضای تصویری این نوع کتب می پردازیم.خصوصیات و جلوه های تصویر این نسخ، اغلب ساختاری واحد را دنبال می کند. این ساختار تصویری که ریشه هایش گاه به دوران کهن باز می گردد، در مواقعی به مدد هنرهای عامیانه ای چون عیدی سازی و خیالی نگاری ارزش های تازه ای را در مصور سازی ارائه می دهد. یک بررسی کوتاه و اجمالی نشان میدهد که ساختار کتاب آرایی در کتب چاپ سنگی مبتنی بر حرکت های سنتی کتاب سازی ایرانی است و نحوه استفاده از عناصر بصری و سایر اصول از همان مبانی هنری دوره های قبل، نظیر استفاده از سطر، جدول کشی، کتابت و تصویر پیروی می کند.

طاق بزرگ طاق بستان با ابعاد و نسبت هایی  متفاوت، ترکیبی بدیع و فن و روشی پیچیده تر در واپسین سالهای حکومت ساسانی در غرب ایران ساخته می شود. ساسانیان با به پایان رساندن این اثر شاخص پیامی برای ماندن هر چه بیشتر فرستاده اند و آن را در ساختار پیچیده ی طاق بزرگ و نقوش بغایت حیرت انگیز آن نهان داشته اند تا همچون صخره های بلند و ستبر کوهی که در کنارش غنوده است، جاودان بماند. در نقوش طاق بزرگ ما با تمامی رمزگان فرهنگی از جنبه های گوناگون مواجه می شویم. درهر یک از موارد ما به اطلاعاتی دست می یابیم که در نهایت با دوره ی تاریخی مربوطه - که زمان ساسانیان می باشد - آشنا شده، ارتباط بر قرار می کنیم.انتخاب مواد و مصالح، انتخاب مکان مناسب درارتباط با مصالح مورد نظر، بررسی شیوه های اجرای کار، قابلیت دسترسی و جادهی مناسب و با معنای نقوش در طاق و مجموعه ی نقوش موجود از منظر نشانه شناسی، جملگی بر معناهای صریح، ضمنی و اسطوره ای اشاره داشته و دیدگاه های تازه ای را در بررسی این اثر برجسته می گشایند.

از زمان پیدایش گونه تئاتری دفاع مقدس، براساس مضامین مرتبط با جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، بسیاری از مخاطبین این تئاتر و از جمله هنرمندان و صاحب نظران، تئاتر دفاع مقدس را در مجموعه نمایش های مذهبی طبقه بندی کرده اند. این طبقه بندی هر چند عمومیت داشته و دارد، اما از چندان مبنایی علمی برخوردار نیست. بررسی ویژگی های اصلی نمایش مذهبی از جمله مضامین، شخصیت ها، نمادگرایی، کمیت و کیفیت مخاطب، مشارکت تماشاگر در اجرا و مکان اجرای نمایش نشان می دهد که تئاتر دفاع مقدس با نمایش های مذهبی تفاوتی قابل تامل دارد.با توجه به پاره ای مشابهت ها بین نمایش های مذهبی و تئاتر دفاع مقدس و با توجه به این نکته اساس که فضای کلی تئاتر دفاع مقدس به مبانی عقیدتی و مذهبی جامعه مرتبط است، شاید بتوان با استفاده از ویژگی های نمایش مذهبی در این تئاتر راهی برای عمومیت بخشی به تئاتر دفاع مقدس، پایداری و توسعه آن یافت.

در این مقاله، دو قهرمان همانند، از دو دسته ی ادبی مختلف - رستم از ادبیات حماسی ایران با کوهولین از ادبیات نمایشی ایرلند - مقابله شده اند. بررسی همانندی این دو قهرمان به منزله ی ارزیابی شباهت ها و تفاوت های طرح داستانی نمایشنامه کوهولین و داستان رستم و سهراب شاهنامه ی فردوسی است. از این رو و به همین ضرورت است که کردارهای رستم و کوهولین در جریان داستان مورد ارزیابی قرار گرفته؛ کردارهای قهرمانانی اسطوره ای که فرجام شان فرزند کشی است.دراین جا نسبت بین هر یک از قهرمانان (رستم - کوهولین) با وقایع، تصمیم و اعمالشان از آغاز تا ختم حادثه، در مقایسه ای تطبیقی و محتوایی ارزیابی خواهند شد. در این روش مبنا، مقایسه هر جز از طرح داستان ها با هم و هر جز از کردارقهرمانان با هم است. دراین تحلیل توصیفی و تطبیقی، درخواهیم یافت که بین دو اسطوره مشترکات فراوانی وجود دارد که می تواند دلالت بر هم خانوادگی، و یگانگی در خاستگاه و منشا آنها داشته باشد