هنرهای زیبا
سال:1385 | دوره:- | شماره:25 |تعداد مقالات:16

در محیط پژوهشی، حرفه ای شهرسازی کشور ما، شکل شناسی شهری با سه مساله اساسی مواجه است:1- عدم توجه به جنبه های کیفی شکل شهر در حمایت از توقعات روانی انسان از فضا در کنار انتظارات کارکردی، اقتصادی، حقوقی، اجتماعی، ترافیکی و سیاسی شهروندان.2- بی توجهی به ویژگی های شکلی شهرسازی سنتی در ایران.3- نبود رویکرد جامع نسبت به شکل شهرهای جدید و ساخت و سازهای جدید و گسترش های سریع و روزافزون.این مقاله ماحصل پژوهشی تحت عنوان "تحلیل شکل شهر، معنا و معیار" می باشد. در این مقاله مفاهیم؛ معنا، فرایند خلق معنا، سلسله مراتب معنا، شکل شهر، منظر شهر، تصویر ذهنی شهر و شکل شهر واجد معنا، طرح و بررسی گردیده است. در پژوهش مذکور 6 فرضیه در عرصه شکل شناسی شهری و در مورد معنای شکل شهر مورد بررسی قرار گرفت در این مقاله خلاصه ای از یافته های نظری پژوهش مذکور ارائه گردیده است.

در تبیین ویژگی های آثار یک تمدن یا جامعه، توجه به معیارهای بر آمده از جهان بینی و فرهنگ آن تمدن یا جامعه یکی از موضوعات لازم الرعایه و در عین حال مغفول است. این غفلت سبب می شود که تحولات و برنامه ریزی ها و طراحی هایی که برای این آثار انجام می شوند نیز (بدون توجه به معیارهای بومی) و با معیارهای بیگانه انجام شود. در نتیجه حاصل کار آثاری بیگانه خواهد بود. مقاله حاضر بر آن است تا به برخی موضوعات مرتبط با میادین ایرانی و دگرگونی مفهوم میدان یا به عبارتی به مقایسه مفهوم میدان های تاریخی و میادین معاصر بپردازد. در این روند پس از مقدمه ای که به برخی کلیات مرتبط با موضوع اشاره خواهد کرد. مباحث اصلی تحت عناوین زیر مورد بررسی قرار خواهند گرفت. مفهوم میدان و سیر تغییر آن در فرهنگ ایرانی، سیر تغییر عملکرد (های) اصلی میادین، عناصر اصلی میدان، عناصر طبیعی در میدان ها، عوامل موثر بر دگرگونی میدان ها، ویژگی های وضعیت حاضر، اقدامات اخیر در بازسازی و احیای میادین تاریخی، عملکردهای اجتماعی میادین شهری و نتیجه گیری.

شیز به عنوان یک شهر مهم مذهبی در دوران قبل از اسلام مطرح است. تخت سلیمان نیز محل آثار باقیمانده ای از همان دوران می باشد که امروزه در جنوب استان آذربایجان غربی واقع است. این مطالعه در دو بخش صورت می گیرد؛ یکی بحث تطبیق مکانی شیز با محل کنونی تخت سلیمان و دیگری تحلیلی تاریخی و کالبدی از شیز می باشد. در بحث تطبیق مکانی از آتشکده ای به نام آذرگشنسب به عنوان واسطه استفاده شده است. با استفاده از منابع و اسناد تاریخی در دو قسمت جداگانه، یعنی یک بار تطبیق مکانی آتشکده آذرگشنسب با تخت سلیمان کنونی و یک بار تطبیق مکانی آتشکده با شهر شیز انجام گرفت. تحلیل تاریخی شیز در دوره های هخامنشی، پارتی، ساسانی و اسلامی انجام گرفت. نظر به اینکه تنها آثار دوره های ساسانی و ایلخانی در تخت سلیمان بر جای مانده است، برای این دو دوره تحلیل کالبدی نیز صورت گرفت. بعد از بررسی های انجام گرفته نتیجه گرفته شد که محل کنونی تخت سلیمان منطبق بر شهر شیز است.

مجموعه صاحب آباد تبریز که بقایای باقیمانده آن امروز به نام مجموعه صاحب الامر معروف گشته است از مجموعه های تاریخی و ارزشمند ایران می باشد طبق بررسی های انجام شده این مجموعه مدت چهار قرن مرکز حکومت ایران و مقر فرماندهی پادشاهانی چون جهانشاه، اوزون حسن، شاه اسماعیل و شاه طهماسب بوده است، اما امروزه تنها نام و یاد این مجموعه نفیس باقیمانده و تغییرات به وجود آمده در طول تاریخ باعث کاستن از شکوه و عظمت آن شده است. شروع ساخت این مجموعه به دوره آباقاخان (ایلخان مغول) در زمان صدارت شیخ محمد جوینی، وزیر کبیر وی، بر می گردد. با ساخته شدن این مجموعه روند گسترش شهر تبریز به سمت شمال رودخانه مهران رود کشیده می شود. بعدها در دوره جهانشاه دارالحکومه از محله ششگلان به این مجموعه انتقال داده می شود و از آن تاریخ تا زمان شاه طهماسب که پایتخت از تبریز به قزوین انتقال داده شد.

در شمال کشور به دلیل وفور جنگل و استحصال راحت چوب های مناسب برای ساخت بنا، معماری مسکونی متفاوت از دیگر نقاط ایران بروز نموده است. مقاله حاضر در خصوص ساخت یکی از انواع بناهای جلگه مرکزی گیلان، یعنی بنای "شیکیلی" است که به اذعان مطلعین، اعجابیست از نحوه استفاده از چوب در ساختمان سازی سنتی روستایی. آنچه در این نوشتار بیان شد خصوصیات ویژه این گونه از بناها در نحوه اجرا و مصالح موجود در آن می باشد، که با تکیه بر اطلاعات گردآوری شده از روستاهای این ناحیه است. چنانکه بخش اعظم این مطالب توسط افراد آگاه محلی بیان گردیده و بخشی نیز توسط مشاهده جزییات در بناهای قدیمی استحصال شده است. در این مقاله به چگونگی ساخت بنای شیکیلی از پی تا سقف پرداخته شده و اجزای آن با نام های بومی هر جز بیان گردیده است. همچنین در مورد اتصال و نوع تحمل و انتقال بار در اجزا سازه ای، مختصر اشاره ای گردیده است و حسن انتخاب سازندگان بنا را در ارتباط با دانش فنی زمان خود بیان می کند. در پایان با یاری جستن از نکات مثبت معماری سنتی به ارائه برخی پیشنهادها برای معماری مسکونی امروز منطقه پرداخته شده است.

این مقاله با هدف عمق بخشیدن به مفهوم "عملکرد" و قبول مشروط شعار معماری مدرن "فرم پیرو عملکرد است" به عنوان فرضیه از طریق تحلیل محتوایی بیانات و نظریه های هنجاری و تجربی موجود در معماری آن را به آزمون می گذارد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که قابلیت یک فرم از یک سو به نیازهای استفاده کنندگان و انگیزه های درونی آنها و از سوی دیگر به توانایی های بالقوه شکل و فرم کالبدی محیط باز می گردد. از آن جهت که از یک سو مفهوم عملکرد گرایی با مجموعه وسیعی از خصوصیات انسانی درگیر بوده و از سوی دیگر به نگرش معمار نسبت به مجموعه ای از پدیده ها مرتبط می باشد لذا طرح او طیف وسیعی از نیازهای انسانی چون زیبایی شناسی و نمادگرایی یا معناشناسی را به عنوان بخشی از عملکرد بنا شامل می گردد. این مقاله گزاره ای جدید جهت شناخت وسیع تر از نسبت فرم و عملکرد را جایگزین شعار معماری مدرن می نماید.

نشان تصویری، تجلی هنرمندانه دیدگاه انسان نسبت به مفاهیم مختلف در قالب تصویر است. به همین دلیل از میان دیدگاه های مختلف، نظریه ها و روش های ادبی و هنری، بهتر و کارآمدتر می توانند نشان تصویری را مورد بررسی قرار بدهند. مهم ترین هدف این مقاله، معرفی این روش ها به منظور توسعه زمینه نقد و بررسی اصولی و گسترش ادبیات مکتوب در هنر ارتباط تصویری است. بخش نخست این مقاله با استناد به نظر اندیشمندان مختلف به مطالعه نشان تصویری و مخاطب می پردازد. در بخش دوم، انواع روش های شناخت و تحلیل نشان تصویری شامل: تحلیل صورت و محتوا، تحلیل گونه ها، شمایل نگاری و نشانه شناسی، معرفی و در جدول های طبقه بندی شده ارائه می گردد. در بخش نتیجه گیری با جمع بندی هر یک از روش ها به ارائه دلایل کارآمد بودن روش نشانه شناسی در شناخت و تحلیل نشان تصویری پرداخته می شود.

در این مقاله، روند شکل گیری عکاسی در ایران از دوره قاجار تا دوران معاصر به ایجاز و اختصار مرور می شود. در این بررسی فشرده و مختصر، تاکید بر روی عکاسی خلاق است و سایر حیطه های کاربردی عکاسی همچون عکاسی خبری، تبلیغاتی و فتوژورنالیسم مورد نظر نبوده اند. همچنین به اجمال در خصوص نکات بارز و تاثیر گذار بر عکاسی ایران اشارات کوتاه و گذرایی می شود از جمله: آموزش عکاسی در دارالفنون و دانشگاه های ایران، اولین نمایشگاه های عکس، انقلاب اسلامی؛ جنگ و تاثیر آن بر عکاسی و بالاخره ذکر نام برخی از عکاسان فعال در حیطه عکاسی خلاق از دهه 40 تا زمان حال. عکاسی که کمتر از سه سال پس از ابداع آن در فرانسه، به ایران راه یافته بود، پس از حدود سه دهه از دربار ناصری خارج شد و در میان سایر اقشار جامعه آن روز ایران رواج یافت. اقبال روزافزون بعدی به عکاسی با انقلاب، جنگ تحمیلی و نوگشائی رشته عکاسی در دانشگاه های ایران صورت پذیرفت.

این مقاله در جستجوی چگونگی نقش شهود در آفرینش و شکل گیری اثر هنری ابتدا با تحلیل نظرات "هانری برگسون" در باره شهود و هنر در پی پاسخ به این سوال بر می آید که آیا اثر هنری محصول تفکر است یا کشف و شهود؟ در این راستا عقاید شهود باورانه در فلسفه هنر همچون نظرات "کروچه" و "کالینگوود" مطرح می شود که به مسائلی نظیر شناخت نمادین در مقابل شناخت شهودی، فرانمود عاطفی در مقابل فرانمود تخیلی و تفاوت آفرینش و درک هنر با فعالیت عقلی محض می پردازد. از طرفی با ردیابی خاستگاه و عملکرد شهود در سه حوزه اثر - هنرمند - مخاطب، که هر یک به عنوان سرچشمه های اثر هنری محل اختلاف هستند، به مبحث شهود در ادراک اثر هنری از جانب مخاطب می رسیم که با توجه به هرمنوتیک مدرن و نظریه دریافت و همینطور دیدگاه "آیزر" در باره دانش علائم، ابهام معنایی و آشنایی زدایی، روند شهود از هنرمند تا اثر و از اثر تا مخاطب مورد تحلیل قرار می گیرد.

برخی از روش های بنیادین "مطالعات رسانه ای" بررسی جنبه های زیبا شناختی، نشانه شناختی و محتوا کاوی ارتباطات غیر کلامی "تصاویر سینما" به مثابه رسانه جمعی توده وار است. سینما از آغازین روزهای پدید آمدن، تنها یک وظیفه مهم ارتباطی بر عهده داشته است و آن هم برقراری ارتباط با "مخاطب". بازیگران سینمای کمدی "صامت" از همان ابتدا موفق شدند که این وظیفه ارتباطی را عملی سازند. آنان با به کارگیری موثر حرکات و رفتارهای غیر کلامی به ارزش واقعی و اصیل "سینمای صامت هالیوود و شیوه های بازیگری" آن معنا دادند و این ژانر سینمایی را توام با ابعاد تفریحی، سرگرم کننده و خنده آورش غنا بخشیدند و در بین "مخاطبان جهانی" که هر کدام دارای فرهنگ های متفاوتی بودند، شناساندند. نظریه ها و پژوهش های کلاسیک و معاصر مربوط به کمدی، نشانه شناسی و ارتباطات غیر کلامی؛ فعالیت تاریخی، هدف مند و تاثیر گذار این کمدین های مشهور را به تایید می گذارد. این مقاله با طرح مفهوم و درک نشانه شناسانه ارتباطات غیر کلامی در بین کمدین های برگزیده سینمای کلاسیک صامت هالیوود، علل و چرایی وضعیت موفقیت آمیز آنان را به آزمون و توضیح می گذارد.

این مقاله تحلیلی از نمایشنامه "ایرانیان" اثر آیسخولوس (Aeschylus, 456-525 BC)، نمایشنامه نویس یونان باستان است. مباحث شرق شناسی و نظریه گفتمان استعماری در نقد ادبی، مطرح شده در سه دهه اخیر در آرای ناقدان و نظریه پردازانی چون ادوارد سعید (Edward Said) و هومی بابا (Homi  Bhabha)، فراهم آورنده چارچوب نظری تحلیل حاضر می باشند. در این مقاله نمایشنامه "ایرانیان"، همچون بسیاری متون دیگر در تاریخ شرق شناسی، "آرشیوی" (در معنای فوکویی آن) از موضوعات، بن مایه ها، انگاره ها و پندارها راجع به ایران و خاور زمین (تجمل، ثروت افسانه ای، فر و شکوه نخوت آمیز، لذت پرستی، استبداد، تباهی و ...) انگاشته می شود. همچنین در این نمایشنامه نخستین بار شاهد موضوع رویارویی میان غرب و شرق در متنی ادبی هستیم. مقاله حاضر می کوشد نشان دهد چگونه ایرانیان، چونان "دیگر" برای یونانیان ظاهر می شوند: "دیگری" توامان پرجاذبه و منفور، هراس انگیز و رشک انگیز، ولی به هر روی فرودست. ناهمگنی غیریت شرقی بر ساخته از این متن و گفتمان شرق شناسانه مبهم و گسیخته آن از دیگر موضوعات این بررسی است.

دنیای جدید تئاتر بی تردید مرهون نظریات آدولف آپیا (Adolphe Appia) و گوردن کریگ (Gordon Craig) انگلیسی است. از ورای آرا آنها بود که طراحی صحنه به عنوان مهم ترین تحول تئاتر جدید، دنیایی دیگر را کشف کرد. اما در این میان آنچه حائز اهمیت جلوه می کند آن است که تاکنون تقریبا قواعد مشخصی برای طراحی صحنه تئاتر و چگونگی مراحل طراحی در این عرصه تدوین نشده است و معمولا همه چیز به دست قریحه و تجارب کاملا شخصی طراح سپرده می شود. از سوی دیگر معماری، به عنوان پایه طراحی صحنه جدید راهکارهای مناسبی برای تدوین این قواعد پیش روی طراحان صحنه قرار داده است. که لزوم توجه به آنها انکار ناپذیر است. نوشتار حاضر تلاش دارد تا از میان نظریات تحلیلی سه تن از بزرگترین نظریه پردازان طراحی صحنه و معماری معاصر، آپیا، کریگ و لوکوربوزیه (Le Corbusier) و تشریح یکی از طرح های صحنه نگارنده که بر مبنای این پژوهش صورت گرفته و به مرحله اجرا در آمده است، قواعدی را به صورت یک سیستم در زمینه طراحی صحنه علمی پیشنهاد کند.