HISTORY OF PHILOSOPHY
Year:2014 | Volume: | Issue: |Papers Count:7

اصطلاح دیالکتیک دارای ریشه یونانی است و از قدمتی تقریبا به اندازه خود فلسفه برخوردار است. این واژه در طول تاریخ نزد اکثر فلاسفه مطرح بوده و بموازات تفاوت دیدگاه های آنها، از لحاظ معنایی دچار تحول گردیده است. نوشتار حاضر درصدد است تفسیر هایدگر از معنای آن نزد افلاطون را گزارش نماید و به بررسی و ارزیابی تفسیر او بپردازد.نوع تفسیر هایدگر از دیالکتیک افلاطون متفاوت از تفسیرهای متداولی است که نزد اکثر مفسران بچشم می خورد. وی در ضمن تفسیر فلاسفه پیش از خود، از در گفتگو با آنها در می آید و بر این عقیده است که در این گفتگو جانب انصاف را نگه داشته و در عین اینکه از طریق شیوه نگارش و چیدمان بخصوص مطالب به آنها تازگی و جذابیت میبخشد، در عین حال به متن مورد تفسیر نیز وفادار است. در حقیقت هایدگر در ضمن تفسیر و گفتگو با فلاسفه (بخصوص افلاطون و ارسطو) درصدد است از آنها آشنایی زدایی کرده و تصویری نو و بی بدیل ترسیم نماید. در نوشتار حاضر میزان وفاداری هایدگر به اندیشه فیلسوف مورد تفسیرش (در اینجا افلاطون) ارزیابی شده و ضمن تماشای دیالکتیک افلاطون در پرتو اندیشه هایدگر به بررسی و بازبینی این نگرش خاص هایدگر پرداخته می شود.

از مجموع نظریاتی که در علم اخلاق مطرح شده اند، نظریه اعتدال ارسطویی بیشترین اقبال را در میان متفکران مسلمان و از جمله فارابی که موسس فلسفه اسلامی محسوب می شود، داشته است. مساله این است که آیا فارابی در طراحی نظام اخلاقی خویش به صرف تقلید و بیان و شرح و بسط نظر ارسطو بسنده کرده یا اینکه او نیز خود در زمینه اخلاق صاحب رای و نظر مستقل بوده است؟ نوشتار حاضر پی آن است تا با ارائه گزارشی مستند از آرا فارابی در حوزه اخلاق نشان دهد که با وجود تاثیر انکارناپذیر ارسطو بر اندیشه او در شکل گیری بعضی از عناصر فکری فارابی در حوزه اخلاق از جمله غایت نهایی دانستن سعادت و تمسک به نظریه حد وسط در فضایل و طرح فضایل چهارگانه مورد عنایت ارسطو، اما او در همه این مسائل نیز به شرح و بسط اکتفا ننموده و نظریات خاص خود را ارائه نموده است. فارابی بطور مشخص سعادت را از حد یک مفهوم صرف اخلاقی با کاربردی فردی، به حوزه اجتماع و مدینه کشانده و آن را اساس نظام های سیاسی مبتنی بر فضیلت قلمداد نموده است و شاخصهای کاملا دینی را در این حوزه وارد نموده و بخوبی از تبیین آن برآمده است، هر چند که اندیشه وی در این زمینه نیز خالی از نقد نمی باشد. اما آنچه فارابی را در حوزه اخلاق در جرگه ارسطوئیان قرار می دهد، مساله طرح حدوسط در تعیین فضایل اخلاقی و بعنوان یک ضابطه در این تعیین است که نوشتار حاضر با تکیه بر این مساله می خواهد نشان دهد که چگونه فارابی نظام اخلاقی خویش را با عناصر برگرفته از سنت ارسطویی سامان داده است و نتایج این تلاشها در حد مقدور در این مقاله به تصویر کشیده شده است که حاصل آن اثبات ادعای مذکور می باشد.

«عدالت» آن مفهوم کلیدی است که فارابی توانسته است بوسیله آن مبنای نظام تکوینی عالم را تشریح نماید. در ضمن با همین مفهوم و به تاسی از افلاطون آن را در ساختار مدینه آرمانی وارد ساخته و نظام اخلاق فردی را بر اساس آن، توجیه نموده است. تنها در انطباق نظام تشریع با تکوین و الگوسازی آن در روابط فردی و اجتماعی است که انسان میتواند به سعادت که غایت قصوای افلاطون و فارابی است، دست یابد.

نوشتار حاضر تعریفی از «شهود عقلی» بعنوان طرح معرفت شناسی اخلاقی ابن سینا در رسائل مشرقی ارائه می دهد. به این منظور، ابتدا معانی مختلف «شهود» مورد بررسی قرار می گیرد و سپس، با تحلیل نظام معرفت شناختی ابن سینا ذیل عناوینی چون «بررسی مراحل کسب معرفت» و «بررسی مراتب گوناگون حدس» سعی می شود تا بطور خاص مراد ابن سینا از شهود عقلی بیان گردیده و در نهایت با تطبیق تعریف وی از «شهود» با تعاریف موجود، تشابه و تفاوت های تعریف وی با دیگر انواع تعریف های موجود از «شهود» سنجیده شده و به تعریف جامع و مانع وی از شهود عقلی اشاره گردد. در قسمت دوم نیز با بررسی ویژگی های تعریف ابن سینا از شهود عقلی، متعلقات شهود عقلی، صفات خوب و بد اخلاقی نفس، قضایای اخلاقی بدیهی و کارهای جزئی اخلاقی معرفی خواهند شد.

این نوشتار درصدد است نشان دهد رگه های ملاک بسیار مهم معرفت شناختی تمایز دکارتی پیشتر در فلسفه و کلام اسلامی وجود داشته است. به این منظور نخست به دیدگاه های دکارت اشاره میشود تا نزد اندیشمندان مسلمان پیشینه یی بر آنها بیابیم. سپس به متفکرانی چون فخر رازی، علامه حلی، تفتازانی، ملاصدرا و ... اشاره میگردد که بیشتر درگیر این بحث بوده اند و نسخه های قویتر و قابل دفاعتری پیش کشیده اند و گاه، پیشتر از برخی نقادان دکارت، به همین تقریرهای قوی نیز نقادانه نگریسته اند. بدینسان نشان خواهیم داد در واقع تقریر آنها به تقریر قویتر هیوم که میگوید وضوح و تمایز وجود امکانی را نتیجه میدهد نه وجود محقق را، نزدیکتر است تا خود دکارت.

مکتب ودانتا اصیل ترین جریان فکری و فلسفی هندی است که اصول فکری خود را از اوپانیشادها گرفته و بر وحدت گرایی و یکتاپرستی تاکید دارد. مورخان هندی، تاریخ این مکتب را به سه دوره ماقبل شانکارا، دوره شانکارا و دوره پساشانکارا تقسیم می کنند. در دوره اول، شخصیت هایی مانند بادرایانا و گوداپادا ظاهر شدند و حکمت ودانتا را پایه ریزی کردند. در دوره دوم شانکارا به بسط این حکمت پرداخت و سهم زیادی در گسترش و اشاعه آن داشت. در دوره سوم نیز رامانوجا با نظریات انتقادی خود قرائت متفاوتی از وحدت گرایی و مفهوم حقیقت نهایی ارائه کرد و دامنه این مکتب را گسترش داد. بطور کلی بانیان و مفسران حکمت ودانتا در هر دوره برحسب ذوق و سلیقه فکری خود به شرح و بسط این مکتب پرداختند و باعث غنی تر شدن آن شدند. آنچه اهمیت دارد این است که همه آنها در یکتاپرستی و وحدت گرایی اتفاق نظر داشتند، هر چند درباره بعضی از مباحث میان برخی از ایشان اختلاف نظر جدی وجود داشت و این اختلاف در میان پیروان آنها نیز مطرح بود. در میان متفکران معاصر هند برخی مانند رابیندرانات تاگور کوشیدند سازشی میان آنها ایجاد کنند. نفوذ مکتب ودانتا در میان متفکران و هنرمندان معاصر هندی نیز عمیق بوده است، بطوریکه جهان بینی آنها کاملا تحت تاثیر این مکتب بوده است. در نوشتار حاضر سیر تاریخی این مکتب و نسبت آن با وحدت گرایی مورد بررسی قرار می گیرد.

«بازگشت جاودانه» آموزه یی دیرینه در تاریخ فلسفه است که میگوید هر رخدادی در جهان درست به همان شیوه یی که در گذشته بینهایت بار به وقوع پیوسته، در آینده نیز با همه جزئیاتش بینهایت بار تکرار خواهد شد. سهروردی این آموزه را در حکمه الاشراق و نیز در المشارع و المطارحات بمیان می آورد و برای اثبات آن برهان هایی را پیش می نهد. ملاصدرا در تعلیقات خود بر شرح حکمه الاشراق قطب الدین شیرازی به سنجش برهان های سهروردی پرداخته و آنها را نافرجام میشمارد، ولی بطلان دلیل، دلیل بطلان مدعا نیست، بویژه که ما «قضیه تکرار» پوانکاره را در دست داریم که اثبات میکند در هر نظام (مجموعه یا سیستم) ی، موقعیت نخستین همه اجزاء پس از گذشت زمانی به اندازه کافی طولانی تکرار خواهد شد و این مستلزم اثبات آموزه «بازگشت جاودانه» است. با این همه، باید پرسید که این «زمان به اندازه کافی طولانی» چقدر است؟ بر پایه محاسبات چاندراسکار، این زمان برای یک حجم کروی از هوا با شعاع یک سانتیمتر که دما و فشار استاندارد و یک درصد نوسان حول مقدار میانگین چگالی داشته باشد، چیزی نزدیک به سه تریلیون هزاره است! بنابرین، زمان تکرار برای کل کیهان چندان طولانی است که عمر اجزاء آن، بسی پیش از فرارسیدن آن زمان، به پایان خواهد رسید و این امر تکرار کیهانی را وقوعا محال می سازد. بدین سان، برآیند جستار فرار و این است که آموزه «بازگشت جاودانه» که سهروردی نیز بدان باور دارد، ممکن ذاتی و محال وقوعی است.