پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات
سال:1387 | دوره:23 | شماره:3 |تعداد مقالات:7

گسترش استفاده از موتورهای جستجو به دلیل سادگی و آسان بودن آنها باعث ایجاد تغییرات زیادی در رفتارهای اطلاع یابی جستجوگران اطلاعات شده است. رفع مسایل و مشکلات موجود در دستیابی به منابع کتابخانه ای، که منجر به راحت تر شدن استفاده از این منابع می شود، در روی آوردن بیشتر کاربران به منابع کتابخانه ای تاثیرگذار است. مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری، با در اختیار داشتن پایگاه های متعدد اطلاعاتی برخط، کاربران راه دور بسیاری را (از ایران و کشورهای خارومیانه) به خود جذب کرده است. این پژوهش با روش پیمایشی، به بررسی رایج ترین مسایل کاربران راه دور مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری در استفاده از پایگاه های اطلاعاتی برخط می پردازد. سرعت پایین خط اینترنت کاربران، مشکل اصلی استفاده کنندگان ذکر شد که مسایل متعددی را به همراه دارد. کند شدن بارگذاری مقاله ها در نتیجه سرعت پایین خط اینترنت، غیرفعال شدن خدمتگر ها جهت پشتیبانی سیستم، هزینه های اشتراک، ناآشنایی با پایگاه ها و امکانات و تسهیلات مرکز منطقه ای، نبود مهارت جستجو در پایگاه ها، رمز کاربری و کلمه عبور از دیگر مسایل ذکر شده بودند. استفاده از دانش متخصصان اطلاع رسانی مرکز منطقه ای نیز دلیلی بر مراجعه مجدد آنها به مرکز، با وجود داشتن رمز کاربری و کلمه عبور بود. رضایت کاربران از پایگاه های برخط مرکز منطقه ای نشان دهنده عملکرد مثبت این مرکز در ارایه خدمات به کاربران راه دور است.

در این مقاله با بهره گیری از شیوه کتابسنجی به مطالعه وضعیت جاری، رشد و توسعه تولیدات علمی متخصصان ایرانی در حوزه علوم کتابداری و اطلاع رسانی از نخستین شماره مجلات مرتبط در پایگاه اطلاعاتی امرالد، تا ژوئن سال 2007 پرداخته شده است. یافته ها نشان می دهد که مجموعه ای مشتمل بر 39 مدرک از 28 مولف ایرانی در مجلات یاد شده به چاپ رسیده اند. نتایج پژوهش همچنین نشان می دهد که گروه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شهید چمران اهواز با 12 مدرک در صدر قرار دارد. مردان مشارکتی 80 درصدی در تولید علم داشته اند و زنان تنها سهمی 20 درصدی را به خود اختصاص دادند. همچنین سال های اوج تولید علم متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی ایرانی در محدوده سال های 2004 الی 2006 می باشد. پراکندگی جغرافیایی نشان می دهد که متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی در استان تهران با مشارکت در تولید 16 مدرک، بیشترین فعالیت را در تولید علم داشته اند.

روش پژوهش پیمایشی ـ توصیفی است. جمع آوری داده ها با استفاده از پرسشنامه و با مراجعه حضوری پژوهشگر به مسوولان بخش سفارش و اطلاع رسانی 15 دانشگاه دولتی شهر تهران انجام گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که کل جامعه مورد پژوهش از خدمات و مجموعه پایگاه ها و نشریات الکترونیکی شرکت رزسیستم و نسیم ایمان بهره می برند و همگی در خرید کنسرسیومی، مشترک می باشند. در مجموع میانگین کلی 1.78 در ارزیابی خدمات شرکت رزسیستم و به طور متوسط 1.77 برای خدمات شرکت نسیم ایمان، رضایت نسبی جامعه پژوهش از خدمات هر دو شرکت را نشان می دهد. از علل اصلی نارضایتی دانشگاه ها از شرکت رزسیستم و نسیم ایمان، افزایش بی رویه هزینه اشتراک منابع الکترونیکی به صورت سالانه و عدم تعهد کامل به قراردادهای میان شرکت و دانشگاه ها عنوان شده است. برای رفع این مشکلات لازم است در مرحله نخست شرکت ها خط مشی مناسبی برای ارایه خدمات متناسب با نیاز دانشگاه ها تهیه نمایند. ارایه این خدمات، باید در جهت رسیدگی و برطرف کردن نیاز آنها به شرط عرضه خدمات با تعرفه های مناسب باشد. در مرحله دوم مسوولان مربوط می بایست شرایط حضور کارگزاران دیگری را در عرصه رقابت فراهم نمایند، یا زمینه را برای برقراری ارتباط مستقیم دانشگاه ها در قالب خرید کنسرسیومی با ناشرین خارجی فراهم کنند.

نیاز کاربران در عصر کنونی تنها دسترسی به اطلاعات نیست، بلکه سرعت و سهولت دسترسی به اطلاعات یکی از دلایلی است که امروزه، کاربرد فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی را افزایش داده است، و نیاز روزافزون به آن را آشکار می سازد. امروزه نه تنها مجلات بی شماری در قالب الکترونیکی در کنار نسخه چاپی خود منتشر می شوند، بلکه کتاب های بسیاری در موضوع های گوناگون به قالب الکترونیکی در آمده اند.کتابخانه های دانشگاهی نیز، جهت خدمت رسانی به کاربران خود می باید در کنار منابع چاپی، به فراهم آوری کتاب های الکترونیکی بپردازند. فراهم آوری انواع گوناگون کتاب های الکترونیکی در کتابخانه های دانشگاهی و ارایه تسهیلاتی در زمینه نحوه دسترس پذیری این کتاب ها، می باید از سوی مدیران کتابخانه های دانشگاهی مورد توجه قرار گیرد. لذا این مقاله ضمن بیان تعاریف مطرح شده در زمینه کتاب الکترونیکی، کارگاه های بین المللی برگزار شده در این خصوص، مطالعات انجام شده در کتابخانه های دانشگاهی و انواع اطلاعات موجود در کتاب های الکترونیکی (در قالب دسته بندی های گوناگون) به بررسی انواع کتاب های الکترونیکی موجود در کتابخانه های دانشگاهی شهر تهران پرداخته و نحوه دسترس پذیری و امکان مطالعه کتاب های الکترونیکی را برای دانشجویان و کاربران مربوطه شرح می دهد. روش پژوهش پیمایشی و ابزار گردآوری داده ها مصاحبه می باشد.

با توجه به اهمیت دسترسی به اطلاعات در برابر جمع آوری صرف آن، در تحقیق حاضر ده تارنمای (وب سایت) مهم خدمات تحویل مدرک در دنیا، که دارای بیشترین بسامد استنادی در راهنماهای درون خطی و منابع چاپی می باشند، شناسایی و مورد بررسی قرار گرفتند تا ضمن ارزیابی، بر اساس شاخص ها و سیاست های پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران انتخاب و معرفی شوند. این مراکز بر اساس شاخص های مهمی مانند تنوع مدرک، حوزه موضوعی، شیوه های درخواست مدرک، شیوه های تحویل مدرک، زمان پاسخگویی، امکانات پرداخت، هزینه و حق مولف مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. نتایج با استفاده از جدول ها و نمودارها به روش آماری استخراج شده است. مهم ترین نتایج به دست آمده عبارتند از: بر اساس تنوع مدرک مراکز LHL, BL و Doc Deliver در مرتبه اول قرار دارند. بر اساس جامعیت موضوعی مراکز UMI, ISI, Ingenta, Infotrieve ,CISTI, BL, Doc Deliver در یک سطح قرار گرفته اند. هر ده تارنما موضوع علوم پایه را تحت پوشش قرار می دهند. بر اساس تنوع شیوه تحویل مدرک، تنوع هزینه پرداختی، تنوع در زمان پاسخگویی، BL تنوع شیوه درخواست، ISI تنوع در امکانات پرداخت Ingenta مناسب ترین انتخاب ها هستند. همچنین بر اساس نوع خاص مدارک مرکز NTIS برای گزارش های فنی، UMI برای کتاب های کمیاب و پایان نامه ها جزو مهم ترین مراکز قرار دارند.

هدف از طراحی هر نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات، بازیابی اطلاعات مرتبط است و ربط، زیربنای طراحی و ارزیابی این نظام ها است. هرچند ربط امری نسبی به نظر می ر سد تلاش برای افزایش آن، یعنی تطابق بین کاربر و پاسخ نظام های بازیابی همچنان ادامه دارد. با وجود اهمیت مفهوم ربط هنوز هم تعریف، ماهیت و ابعاد آن از سوی صاحب نظران به گونه های متفاوتی تفسیر و تاویل می گردد و دلیل آن است که ربط از اساس دارای ماهیتی پویا، پیچیده و چند بعدی است. مقاله حاضر بر آن است که مفهوم ربط را در نظام های بازیابی اطلاعات شرح دهد و ویژگی های عام آن را باز نمایاند.

در این مقاله، نقش بازاریابی خدمات کتابخانه در جذب نسل جدید کاربران بررسی می شود. بررسی مروری متون و منابعی که به کاربردپذیری خدمات کتابخانه ها پرداخته اند، حاکی از این است که هرچند کتابخانه ها دیگر امتیاز انحصار منابع اطلاعاتی را در اختیار ندارند، با این همه باید به ارایه خدمات ارزش افزوده خود بپردازند. بنابراین می توانند اصول کلاسیک بازاریابی را برای جذب نسل های جدید کاربران و ارایه خدمات بهتر به آنها به کار گیرند. این مقاله، سپس با درک کاربران و «بافت های» آنها، راهبردهای ارزشی را برای بازاریابی کتابداران و منابع کتابخانه ای پیشنهاد می دهد.