ترویج گیاه پزشکی (گیاه پزشک و غذا)
سال:1387 | دوره:2 | شماره:2 |تعداد مقالات:9

آفات انباری و به ویژه شپشه های آرد یکی از مهمترین عوامل تخریب کننده کمیت و کیفیت آردهای انبار شده هستند. با هدف بررسی کارایی راهکار غیرشیمیایی برای مهار سوسک Tribolium castaneum، اثر دزهای مختلف پرتو گاما روی آفت مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان دادند که افزایش دز باعث افزایش میزان مرگ و میر و همین طور باعث کوتاه شدن مدت زمان مرگ در حشرات شد. بررسی ها نشان داد که اگر حشرات در مراحل رشدی مختلف (جنینی، لاروی و شفیره گی) در معرض پرتوهای یون ساز قرار گیرند، در آنها گاهی اختلالات فیزیولوژیکی مهمی نیز پدید می آید. قدرت و میزان حرکت در حشرات کامل به طور چشمگیری کاهش یافته و پاها در موقع حرکت فاقد ثبات و قدرت کافی هستند. در آزمایش های انجام شده از چشمه کبالت 60 برای پرتو تابی حشرات استفاده شد.

سوختگی برگ کلزا یا بلایت آلترناریایی که تحت عناوینblack spot و gray leaf spot نیز شناخته شده است یکی از بیماری های مخرب گیاهان خانواده کلم از جمله کلزا بوده و بیماری قابل توجه در هند، چین، شرق کانادا، آلمان و ایران است. چهار گونه از Alternariaدر رابطه با این بیماری شناخته شده اند (A. brassicae, A. brassicicola،A. raphani وA. arborescense ) که از این میانA. brassicae دارای دامنه میزبانی اختصاصی تری نسبت به دیگر گونه ها می باشد. این بیمارگرها همه قسمت های هوایی گیاه (برگ، ساقه، غلاف و دانه) را در تمام مراحل رشد تحت تاثیر قرار می دهند و به عنوان عوامل بیماریزای پس از برداشت نیز قابل توجه هستند. بیماری با آلودگی گیاه به وسیله مایه تلقیح هوازاد یا بذرزاد آغاز می شود و علایم به صورت مرگ گیاهچه، لکه هایی با مرکز خاکستری، قهوه ای یا سیاه با حاشیه زرد ظاهر شده که در نهایت باعث کاهش سطح فتوسنتز، برگ ریزی سریع، چروکیدگی دانه و کاهش محصول می گردد. کلروز و نکروز ایجاد شده به وسیلهA. brassicae در ارتباط با فیتوتوکسین های این قارچ است. جدایه های توکسین زای این بیمارگر قادر به تولید توکسین هایی از قبیل انواع دکستروکسین(destruxin) ، آلترناریول (AOH)، اسیدتنوآزونیک (TA) و آلترناریول متیل اتر (AEM) می باشند.

خمیر ترش از زمان های قدیم استفاده شده و قادر است کیفیت نان را بهبود بخشد و طول عمر نگهداری آن را با کاهش رشد کپک و قارچ افزایش دهد. طی تخمیر خمیر ترش، باکتری مولد اسید لاکتیک (Lactobacillus) مقداری متابولیت تولید نموده که تاثیر مثبتی برروی بافت و بیاتی نان دارد، برای مثال، اسیدهای آلی، اگزوپلی ساکارید (EPS) و آنزیم ها، که  EPS تاثیر مناسبی در جایگزین شدن هیدروکلوئیدهای گران تر برای بهبود نان دارد. اسیدهای آلی بر روی پروتئین و اجزای نشاسته آرد موثرند. افت pH، توام با تولید اسید، سبب افزایش فعالیت پروتئاز و آمیلاز آرد می شود. بنابراین منجر به کاهش بیاتی می شود. در حالی که کیفیت نان افزایش می یابد، در نتیجه سبب ازدیاد مواد معدنی و کاهش مقدار فیتات می شود، و همچنین نان تهیه شده با خمیر ترش از نظر طعم مطلوب بوده و تاثیر بالقوه ای در کاهش اثرات بیماری مزمن روده ای در انسان دارد.

گونه های مختلف قارچ Trichoderma از جمله قارچ هایی هستند که تقریبا در تمام زیستگاه های متنوع وجود دارند موفقیت قابل توجه این قارچ ها در کنترل بیولوژیک بسیاری از قارچ های بیمارگر گیاهی از جمله عوامل بیماریزای پوسیدگی بذر و مرگ گیاهچه Rhizoctonia solani گونه های مختلف قارچ فوزاریم،Sclerotinia rolfsii و گونه های مختلف قارچ پیتیوم و فیتوفترا مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. مطالعه ارتباط متقابل بین میسلیوم قارچT.harzianum و میسلیوم چندین قارچ، به ویژه قارچ های بیمارگر گیاهی موید قدرت بالای پارازیتیسم قارچ تریکودرما می باشد. در این طرح امکان استفاده از قارچT.harzianum ایزوله بومی ایران با پتانسیل کنترل کنندگی قابل توجه روی برخی قارچ های بیمارگر گیاهی در کنترل نماتد مولد گره ریشهMeloiodogyne javanica به عنوان یکی از مهمترین بیمارگرهای گیاهی و گونه غالب نماتد مولد گره ریشه در ایران بررسی شده است.

اکثر عوامل غیرانگلی در اثر نامساعد نبودن شرایط محیطی زندگی گیاه مانند شرایط نامساعد آب و هوایی، آسیب های مکانیکی، شرایط نامساعد خاک و غیره حاصل می شود. حتی در مواقعی که پس از برطرف شدن عامل نامساعد گیاه زنده بماند نیز وقفه قابل ملاحظه ای به رشد و نمو آن وارد می شود. از طرف دیگر این گونه صدمات غیرانگلی شرایط را برای حمله آفات و بیماری ها فراهم نموده و خسارات و صدمات وارده را بیش از پیش افزایش می دهد. سرما و بروز یخبندان های ناگهانی در زمستان سال 1386 خسارات زیادی را به باغ های مرکبات در شمال ایران وارد نمود به طوری که باغدارانی که به منظور کسب درآمد بیشتر اقدام به جمع آوری محصول سردرختی خود ننمودند مجبور به معدوم نمودن کلیه محصول خود و تحمل خسارت زیادی شدند، مضاف بر اینکه باغ های زیادی نیز خشک و یا به درختان آنها آسیب جدی وارد گردید.

پسته با نام علمی Pistacia vera L. گیاهی نیمه گرمسیری از خانواده پسته یا کازو (Anacardiaceae) است. با توجه به اینکه سطح نسبتا وسیعی از کشور در مناطق کویری واقع شده و دارای شرایط نامساعدی مانند شوری آب و خاک و کم آبی می باشد، کشت پسته به عنوان یک گیاه مقاوم بسیار مورد توجه قرار گرفته است. سطح زیر کشت و آمار موجود مربوط به صادرات این محصول نشان می دهد که پسته در میان محصولات باغی از اهمیت اقتصادی زیادی برای ایران برخوردار بوده و این در حالی است که در مراحل مختلف تولید پسته از مزرعه تا انبار میکروارگانیسم های مختلفی از جمله قارچ ها، با فعالیت روی میوه پسته سبب کاهش کیفیت و بالطبع کاهش بازارپسندی این محصول شده اند. نتایج تحقیقات نشان می دهد که فلور قارچ اصلی روی میوه پسته آسپرژیلوس و گونه غالب  Aspergillus nigerاست. اگرچه گونه های آسپرژیلوس جزء کپک های انباری نامیده می شوند، لیکن جدایه های A. niger قادر به تولید پکتیناز و کوتیناز نیز هستند. بنابراین علاوه بر خاصیت ساپروفیتی، اندکی نیز حالت تهاجمی دارند و قادرند در شرایط مناسب مزرعه به دانه های در حال رشد نیز حمله کرده و میکوتوکسین تولید کنند. میکوتوکسین ها گروهی از ترکیبات سمی هستند که توسط گونه های متعددی از قارچ ها از جمله آسپرژیلوس، فوزاریوم و پنی سیلیوم تولید می شوند که سالانه روی 25 درصد از محصولات کشاورزی و مواد غذایی دنیا اثر نامطلوب می گذارند.

بیماری پوسیدگی سفید ساقه، مهمترین بیماری کلزاست که با قارچ  Sclerotinia sclerotiorum به وجود می آید. این بیماری از توانایی خسارت زایی بالایی برخوردار بوده، تحت شرایط مساعد (هوای خنک و مرطوب) می تواند تا بیش از 50 درصد محصول را از بین ببرد. برای کنترل این بیماری می توان از روش های مختلفی استفاده کرد که مهمترین آنها، سمپاشی مزرعه کلزا در مرحله گلدهی و قبل از ریزش گلبرگ هاست. یکی از روش های کاهش مایه آلوده کننده قارچ، تناوب کلزا با گیاهان غیرمیزبان نظیر غلات دانه ریز می باشد.تناوب گندم کلزا، رایج ترین رژیم تناوب برای کلزا در استان گلستان و سایر مناطق تولید کلزا در کشور است که سال هاست در حال اجرا می باشد. با این وجود، مقدار بیماری طی سال های اخیر در کلزا کاهش نیافته و حتی در بعضی مناطق مساعد، بر شدت و گسترش آن افزوده شده است.

در طی بازدیدهای انجام شده در سال 1384 از گلخانه های شهر گرگان علایم لکه برگی سانسوریا Sansevieria trifasciata مشاهده گردید. لکه ها به صورت نکروز، کمی فرو رفته، به صورت حلقه های مدور و به قطر یک تا چند سانتی متر مشاهده شدند که گاهی از اواسط تا کناره های برگ امتداد داشتند. پس از مدتی میسلیوم هایی سفید رنگ قارچ روی برگ مشاهده شدند. جداسازی قارچ عامل بیماری برروی محیط آب اگار انجام شد و پس از خالص سازی جهت شناسایی به محیط های CLA و PDA منتقل گردید. رنگ پرگنه قارچ در روی محیط PDA بنفش روشن تا تیره و از پشت پتری به رنگ بنفش کاملا تیره دیده شد قطر پرگنه ها روی این محیط پس از 4 تا 10 روز نگهداری در دمای 25 درجه سانتی گراد 2.8 و 7.9 سانتی متر بود. ماکروکنیدی ها بدون انحنا و دارای سه تا چهار دیواره عرضی بودند و تنها روی محیط CLA مشاهده شدند. میکروکنیدی ها به فراوانی و طول آن ها 10-8 میکرون که به حالت های زنجیری یا توده ای مشاهده گردیدند. فیالایدها از نوع مونوفیالید ساده که با طولی بلند دیده می شدند، کلامیدوسپور مشاهده نگردید. اثبات بیماری زایی جدایه ها بر اساس اصول کخ روی برگ گیاه با قطعاتی از محیط کشت خالص جدایه ها مایه زنی شد. این اولین گزارش از ایجاد لکه برگی در سانسوریا با Fusarium moniliforme در ایران است.

به منظور بررسی و مطالعه میزان آلودگی مزارع سیر استان زنجان (شهرستان طارم) به کنه پیاز Rhizoglyphus enchinopus (Fumouze & robin) طی سال های 1380 تا 1383 مطالعات و بازدیدهای گسترده ای از مزارع پیاز و سیر انجام گرفت و نمونه های زیادی از مزارع مشکوک به آلودگی مورد بررسی قرار گرفتند. از تعداد 120 مزرعه نمونه برداری شده تعداد 95 مزرعه در شهرستان طارم به این کنه آلوده بودند. خسارت این کنه از طریق نفوذ از بخش های خارجی بافت سیر به داخل می باشد که باعث ورود سایر میکروارگانیسم های مولد پوسیدگی می گردد. این کنه باعث کاهش رشد گیاه و در شدت های بالای خسارت، باعث از بین رفتن سیر می گردد. در آلودگی شدید تعداد 650 عدد کنه بالغ و پوره در هر پیاز سیر مشاهده گردید. این گزارش اولین مورد فعالیت این کنه در زنجان می باشد.