نشریه بین المللی مهندسی صنایع و مدیریت تولید (فارسی)(نشریه بین المللی علوم مهندسی)
سال:1387 | دوره:19 | شماره:6 ( ویژه نامه مهندسی معماری و شهر سازی) |تعداد مقالات:11

مطالعات نشان داده اند، طراحان هنگام تفکر در مورد ایده های معماری و همچنین روابط طراحی به ترسیم نمودارها و طرح واره ها دست می زنند. از سوی دیگر مطالعاتی نیز پیرامون قوانین حاکم فرایند بر طراحی از دید طراحان در حال انجام است. این مطالعات در تلاشند تا نشان دهند که چه قوانینی بر طراحی معماران در هنگام طراحی آنان، تاثیرگذار است. تجربیات نشان داده است که طراحان از طرح واره ها و نمودارهای متفاوتی در هنگام فکر کردن به مسایل طراحی بهره می برند. در این مقاله برآنیم تا چگونگی استفاده از نمودارها (که عمدتا با دست آزاد تهیه می شوند) را در طراحی معماری مورد بحث قرار دهیم. محاسن عملکرد این نمودارها در زمینه های مختلف، قابل مشاهده است: کتابهای آموزشی معماری، شناخت درونی و روانی طراحان، مطالعات مربوط به روند طراحی و بررسی های تجربی انواع ترسیم در طراحی معماری که توجه این مقاله بیشتر بر دو مورد آخر خواهد بود. تاکنون مطالعات زیادی در این باب در کشور ما انجام نگرفته اما اساتید طراحی صنعتی، مکانیک و معماری در چندین دانشگاه معتبر دنیا در حال بررسی و تحقیق بر روی انواع نمودارها و طرح واره ها در حوزه طراحی می باشند. نویسندگان این مقاله در تلاشند تا اثبات نمایند که: میزان استفاده طراحان از نمودارها و طرحواره های دست آزاد به خصوص در مراحل اولیه طراحی، تاثیر بسزایی در طی نمودن فرایند صحیح طراحی دارد.

یکی از تکنیک های رایج جهت سنجش ارزش های محیطی، استفاده از روش انتخاب تجربی (CEM) است. این تکنیک به ما این اجازه را می دهد که ارزش های موردنظر درخصوص کالاهای ارزشی مختلف را با استفاده از مدل لوجیک چند انتخابه با لحاظ کردن میزان اهمیتی که ساکنین نواحی سکونتی برای هریک از ارزش ها و کیفیت های محیطی قایل می شوند محاسبه نماییم. رویکرد انتخاب تجربی برای سنجش ارزش محیطی موردنظر ساکنین محله نواب در شهر تهران انجام گرفت. هدف اصلی در این تحقیق سنجش میزان اهمیتی بود که ساکنین برای هریک از ارزش های محیطی قایل می شوند. نحوه کمی کردن این منافع در میان ساکنین محدوده سکونتی نواب با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه رودررو با استفاده از روش انتخاب تجربی (CE) بر روی 201 نمونه انتخاب شده انجام شد. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS و Statgraph مورد تحلیل قرار گرفتند. با توجه به مدل پایه نظری و سنجش روایی مدل 7 ارزش شامل آلودگی محیطی، دسترسی، امنیت، اجتماعی بودن، تسهیلات محله و تسهیلات واحد مسکونی در مدل وارد و مورد سنجش قرار گرفت.نتایج نشان داد که به جز متغیر ارزش تسهیلات واحد مسکونی، سایر متغیرهای ارزشی، رابطه بالایی را در نظر ساکنین برای انتخاب واحد مسکونی و ارزش های محیطی مترتب بر آن نداشته اند. متغیر ارزشی آلودگی هوا بالاترین ارزش اجتماعی را از منظر ساکنین (با عدد 1.56) برای انتخاب واحد مسکونی و پرداخت هزینه بیشتر برای بهبود ارزش های محیطی موثر بر آن داشته و سایر متغیرهای ارزشی به ترتیب شامل اجتماعی بودن محیط سکونت، امنیت، تسهیلات محله، دسترسی و در نهایت تسهیلات واحد مسکونی در شرایط برابری بودند. تحقیق نشان داد که روش انتخاب تجربی (CEM) بدلیل اینکه روشی منعطف و موثر در سنجش اثرات هزینه ای تصمیمات می باشد، بویژه در مواقعی که ارزش های متعدد مورد سنجش و قضاوت قرار می گیرند روشی کارآمد و قابل تعمیم در حوزه مطالعات شهری برای درک ارزش های محیطی حاکم بر تصمیمات می باشد.

توجه به مفهوم قلمرو در طراحی مسکونی، ساماندهی محیط مصنوع را مطابق با نیازهای اساسی اعضای خانواده در پی خواهد داشت. در شرح مقاله به منظور شناخت ویژگی های فرهنگی خانواده و قلمروهای ذهنی به شناخت عملکردهای خاص هر خانواده در انواع مختلف فضاها پرداخته می شود. سپس در پدیده مجاورت دو قلمرو فضایی، تاثیرات حواس بینایی، بویایی و شنوایی انسان در هر قلمرو بر قلمرو دیگر مورد بررسی قرار می گیرد. با شناسایی جایگاه قرارگیری فعالیت های روزانه اعضای خانواده در طیف تشعشعات دریافتی و ارسالی هریک از حواس تاثیرات متقابل هر دو قلمرو فضایی به منظور "انتقال تشعشع" و یا "پذیرش تشعشع" هریک از حواس، تعیین می شود. برای دستیابی به میزان استقلال موردنیاز هر قلمرو، با تعیین میزان تاثیرات مجاز در همجواری دو قلمرو، محدوده مناسب که مبین میزان تعدیل در جهت سازگار سازی همجواری دو قلمرو و تامین استقلال مطلوب است، مشخص می شود. این محدوده که به صورت بازه ای در طیف هریک از حواس تعیین می شود، در تناظری دیگر به طور نسبی بیانگر طیف مفاصل موردنیاز در لایه های مختلف ارزشی است.بنابراین نمودارهای بدست آمده در مورد هریک از حواس بیانگر طیف مفاصل پاسخگو است که در فرآیند سازگارسازی دو قلمرو فضایی همجوار موثرند. با توجه به تعداد طیف های پاسخگو و ارزش جداسازی (فصل) آنها، "ظرفیت همجواری" دو فضا سنجیده می شود. با این روش می توان به طور نسبی طیف مفاصل خطی، سطحی و یا فضایی قابل قبول را در همجواری دو فضا به منظور رسیدن به استقلال مطلوب شناسایی کرد.

معماری از آن دست اسناد و مدارکی است که منابع غنی از گذشتگان را به همراه داشته و یقینا تجزیه و تحلیل این آثار می تواند ما را در دستیابی به اصالت و فرهنگ خود رهنمون ساخته و در جهت استفاده مثبت و هوشمندانه از این گنجینه ارزشمند یاری رساند. در این راستا توجه به ابنیه های تاریخی خصوصا بناهای عام المنفعه همچون گرمابه ها حایز اهمیت فراوان بوده و می تواند نتایج ارزشمندی همچون شناخت هر چه بهتر معماری بومی، آداب، سنن و فرهنگ ایرانی و از طرفی دیگر انطباق فناوری های بومی با دانش امروز را به همراه داشته باشد. از این رو، تحقیق حاضر به بررسی عملکرد سامانه های حرارتی بکار گرفته شده در گرمابه های تاریخی ایران خواهد پرداخت. پژوهش حاضر با انجام مطالعات کیفی و کفی، سیر تحول گرمابه های تاریخی ایران را مورد مطالعه قرار داده و سامانه های حرارتی بکار گرفته شده در آنها را مورد بررسی و مقایسه قرار می دهد. تمرکز اصلی مقاله؛ بررسی معایب احیای نامناسب حرارتی این بناها و نهایتا تخریب تدریجی آنها در اثر عدم انطباق با تجهیزات مکانیکی بکار برده شده در احیای بناهای تاریخی می باشد. در آخر در مقام نتیجه گیری و جمع بندی؛ رویکرد این تحقیق در ارایه راهبردهایی در تداوم پایداری این بناها و انطباق با فناوری های نوین و همچنین تاکید بر لزوم انجام مطالعات وسیع در این خصوص مشخص می گردد.

رنگ یکی از شاخص های بسیار قوی در مبحث زیبایی شناسی می باشد. با توجه به کیفیت بیانی بسیار زیاد رنگ خصوصا در محصولات صنعتی، فهم و درک استفاده از این عامل بصری، بسیار سخت و در عین حال مرحله مهمی در طراحی محسوب می شود بگونه ای که در یک محصول جدید و یا موجود، عامل رنگ می تواند زمینه بروز خلاقیت یک تیم طراحی باشد. بر همین اساس است که شرکت های بزرگ تولیدی جهان، اقدام به راه اندازی مراکز تحقیقاتی تخصصی رنگ نموده اند. از آنجاییکه انتخاب رنگ محصولات طراحی شده، یکی از مباحث مهم در رشته طراحی صنعتی بشمار می آید و در طی تحقیقات توسط طراحان صنعتی مطرح شده و مورد بررسی قرار می گیرد، متخصصان این رشته، از محدود کسانی هستند که به اهمیت عملکرد رنگ و نقش موثر آن در طراحی محصولات مورد استفاده در زندگی انسانها واقفند. لازم به ذکر است که انتخاب رنگ برای یک محصول صنعتی، بر اساس دو محور صورت می گیرد: محور تکنیکی رنگ (شامل شیمی رنگ، نوع سطح رنگ پذیر و غیره) و "محور ارتباطی رنگ که از سوی محیط و انسان مشخص می شود. اگر چه اولین محور ذکر شده فوق، توسط توانایی ها و امکانات فنی سازنده تحت کنترل می باشد، لیکن محور دوم ریشه در نیازهای جامعه دارد. لذا این مقاله سعی دارد تا با نگاهی به تاریخچه و اهمیت رنگ و نقش آن به عنوان پوششی برای محصولات و در نتیجه عامل موثر در ترغیب استفاده کنندگان به خرید، به گوشه ای از ابعاد گسترده و عوامل دخیل در انتخاب رنگ اشاره کند.

طراحان برای تفکر پیرامون ایده های معماری و روابط طراحی به ترسیم نمودارها دست می زنند. از طرفی دانشمندان و مهندسین رایانه هم علاقمند هستند تا رایانه ها را برای تشخیص و تفسیر نمودارها و ترسیمهای معماری، طراحی و برنامه ریزی کنند. این کار در جهت قراردادن ابزارهای مناسب در دست طراحان جهت فعالیت های طراحی است. در این راه بعضی از محققان برای درک اینکه آیا طراحان در هنگام طراحی به تبادل قوانین و اصول طراحی می پردازند یا نه، دست به مطالعات تجربی زده اند. پیشرفتهای سریع تکنولوژی ما را به سمت توسعه محیط های طراحی رایانه ای می برد که حتی می تواند از خلاقیت نیز در طراحی معماری بهره گیرد و نهایتا منجر به معرفی برنامه هایی شود که از نمودارها و طرحواره های دست آزاد بعنوان منابع، جهت طراحی استفاده کند و مراجع بصری رابرای طراحی خلاق بازیابی نماید و موجب تحول در آموزش معماری گردد و این مساله می تواند موضوع بسیاری از تحقیقات معماری در آینده باشد، چنانچه چندی از پژوهشگران درخارج از کشور نیز در حال مطالعه این سیستم ها می باشند.

امروزه توجه به مفهوم امنیت شهروندان و روشهای ارتقای آن، به عنوان یکی از اولویت های اساسی حرفه مندان و تئوری پردازان شهری تبدیل شده است. جدای از اثرات اجتماعی و فرهنگی ناشی از برنامه ریزی و طراحی محیط های امن شهری بر الگوهای رفتار شهروندی و بهبود کیفیت محیطی نواحی سکونتی، تبیین ویژگیها و اثرات مترتب بر نقش کالبدی شهر بر کاهش جرایم شهری و یا کاستن از وقوع جرم، موضوع مستقل و با اهمیتی است که در قالب تئوری های نوین شهرسازی بدان اشاره می شود. در مقاله حاضر پس از ذکر مقدمه ای بر انگیزه ها و ضرورت های نظری در حوزه امنیت عمومی شهری، به نقش کالبدی شهر (برنامه ریزی و طراحی شهری) در کاهش و پیشگیری از جرایم شهری در رویکرد CPTED اشاره می شود و مفاهیم، اصول، پارادایمها و استراتژی های این رویکرد به اختصار مورد اشاره قرار می گیرد. این امر ازآن جهت دارای اهمیت است که امروزه در فرایندهای طراحی فضاهای شهری کمتر به پتانسیل های بالقوه مناطق شهر و ساختمانها در کاهش یا جلوگیری از جرایم توجه می شود. رویکرد حاضر را می توان طراحی کارآمد و بهینه محیط مصنوع در کاهش جرایم شهری قلمداد کرد که در بهبود کیفیت زندگی و افزایش رضایتمندی شهروندی تاثیر بسزایی دارد. روش تحقیق پژوهش حاضر تحلیلی و اسنادی است که به تبیین محتوایی و مکانیسم کارایی این رویکرد در محیط های شهری کنونی ما توجه خواهد کرد. نتایج پژوهش حاضر بر پایه اسناد تحلیلی و تجارب کاربردی، نشان از آن دارد که می توان بر این نکته تاکید کرد که از طریق طراحی شهری از میزان وقوع جرایم شهری کاسته می شود که در مقاله حاضر در قالب راهکارهای اجرایی و راهبردی مورد اشاره قرار گرفته است.

منظر شهری به دلیل ماهیت عینی و ملموس خود توسط حواس انسان قابل ادراک می باشد. مهمترین حس از میان حواس پنج گانه در فهم و ادراک منظر شهری، حس بینایی است. تغییر تدریجی مناظر شهری در بازه های زمانی بر چگونگی و نحوه این ادراک تاثیر می گذارد. علاوه بر آن، میزان و کیفیت تاثیر پذیری از منظر شهری به نوع حرکت اعم از پیاده و یا سواره (انواع وسایط نقلیه)، وابسته است. بنابراین دو عامل زمان و حرکت بر کیفیت ادراک منظر شهری موثرند. این نوشتار لزوم توجه عمیق به شناخت این تاثیرات بر منظر شهری در طراحی و منظرسازی را اکیدا توصیه می نماید. یافته های این نوشتار بر این امر دلالت دارد که از طریق بررسی چگونگی و میزان تاثیرات دو عامل زمان وحرکت بر ادراک منظر شهری، می توان به اصول و استنتاجات کاربردی طراحی در زمینه منظر سازی دست یافت. در این نوشتار در ابتدا برخی مفاهیم منظر شهری و نحوه ادراک آن مورد بررسی قرار می گیرد. در ادامه برخی از مهمترین انگاره های مطرح در این خصوص از سوی متخصصین و صاحبنظران منظر شهری مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد تا در نهایت چک لیستی از اصول مورد توجه درطراحی منظر شهری قابل تبیین باشد.

برنامه ریزی راهبردی شیوه ای است سیستماتیک که بر ایجاد و برقراری پیوستگی بین اقدامات اولویت دار با در نظر داشتن ضعف و قوت (توانایی ها و منابع) و همچنین فرصت ها و تهدیدها (عوامل خارجی و جریانات تاثیر گذار) تکیه دارد. علاوه بر تعریف ارایه شده، برنامه ریزی راهبردی را می توان روشی نظام یافته برای اخذ تصمیمات و اجرای فعالیت ها درخصوص شکل دهی و رهنمود یک سامانه، کارکرد و علل آن دانست. با توجه به تفاوت در شیوه های گزینشی گردآوری اطلاعات، تحلیل هدفمند و تعیین اهداف مشارکت تصمیم سازان اصلی، تبیین و ارزیابی گزینه ها، بررسی تبعات آتی تصمیمات و اعمال آنها و بیش از هر چیز تاکید بر اجرای موفقیت آمیز برنامه ها از سایر گونه های برنامه ریزی متمایز می شود. از آنجا که در برنامه ریزی راهبردی توجه برنامه ریز به آنچه برای جامعه و یک سامانه مهم در آن معطوف می گردد، چارچوبی برای تصمیم گیران در رویارویی با شرایط متغیر و تعیین اولویت ها در تخصیص منابع و فعالیت ها فراهم می سازد.هدف این مقاله تعیین نحوه به کارگیری فرآیند برنامه ریزی راهبردی در برنامه ریزی گردشگری منطقه ای در ایران است. در این مقاله ابتدا مبانی نظری فرآیند برنامه ریزی راهبردی در برنامه ریزی منطقه ای با تکیه بر توسعه گردشگری مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه با تکیه بر فرآیند برنامه ریزی راهبردی و فنون پیشنهادی مرتبط با آن درباره فعالیت های گردشگری شهرستان نیشابور یک مطالعه موردی صورت گرفته است. تعیین راهبردهای توسعه بخش محصول گردشگری از نتایج کاربردی پایانی این تحلیل می باشد.

حضرت رسول اکرم (ص) می فرمایند: "سخنانی که از من می شنوید، ضبط و نگهداری کنید و به نسل های آینده تحویل بدهید". در این فرمایش نورانی برخی اشارات از جمله، پاسداری از ارزش و احترام به گذشته و احترام به آینده استنباط و تحصیل می شوند. جلوه های هویت در آثار گذشته، خصوصا معماری، خود، گونه ای از ارزش است و حفظ این ارزش، احترام به امروز و احترام به گذشته و احترام به آینده است و با عناصر نااندیشیده مانده اش منبعی برای تفکر و تعقل و واسطه ای برای دانستن و آگاهی می باشد. معماری ارزشمند گذشته ایران یا به عبارتی میراث فرهنگی- معماری، این تجلی اندیشه و جلوه های حقیقت می تواند وسعت دامنه آگاهی نظام آموزشی آموزش معماری را افزایش دهد. نظام آموزشی آموزش معماری باید فرصت های بهره برداری از این منظومه های آگاهی را در امر آموزش معماری فراهم نماید. لذا سامانه آموزش معماری باید در جهت تقویت پیوستگی هویت معماری با باور به آگاهی مرکب از میراث فرهنگی- معماری و با توجه به ابعاد مختلف آموزشی آموزش معماری، میراث فرهنگی- معماری را به عنوان «فرازبان معماری معاصر» شناخته و آن را سرلوحه آموزش معماری قرار دهد.

در این مقاله مطالبی در تبیین، رابطه فرهنگ اسلامی (کلیه مکاتب فکری و اعتقادی) با فلسفه هنر و زیبایی و ارزیابی آثار هنری، ارایه شده است. سپس به موضوع شناسی مطالب و تبیین رابطه طولی آنها از کلی ترین مباحث نظری تا ارزیابی آثار هنری پرداخته شده است، در مرحله بعد تفکیک گزاره های نظری و عملی و آثار هنری و اصول هر کدام مورد بحث قرار گرفته است. نکته اساسی در این مقاله تبیین سرچشمه ایده ها و ایده آلهای هنرمندان است، که منشا هنرهای مذموم یا خنثی و یا ممدوح می باشند، مقوله فوق با توجه به حدیثی از حضرت علی (ع) صورت پذیرفته است. نکته اساسی دیگر، بحث پیرامون سبکها و روشهای خلق آثار هنری است و پاسخ به این سوال، که آیا می توان با داشتن ایده های مشترک، از سبکهای متنوع برای خلق آثار هنری بهره برداری نمود. در مراحل بعد ضمن نقد و ارزیابی مکاتب زیبایی شناسی مختلف از منظر زیبایی شناسی اسلامی، روشهای تحقیق کمی و سکولاریستی نیز از منظر فرهنگ اسلامی مورد نقد و ارزیابی قرار می گیرد و در نهایت مطالب جمع بندی می شود.