مجله علوم انسانی
سال:1389 | دوره:17 | شماره:4 |تعداد مقالات:8

چکیده عربی:یتضمن الکتاب الثامن والعشرون من رسائل «نهج البلاغة» علی نقاط بلاغیة هامة یکشف النقاب عنها فی هذاالبحث و یقارن بکتاب معاویة تبیینا لبلاغة کتاب الإمام علی (ع) و کی یکون مثالا یقتدی به و یحتذی حذوه فی إنشاء الرسائل و خاصة الرسائل الجوابیة و کذلک یبین هذا البحث تطابق بلاغة الکتابین المشتملة علی صور المعانی والبیان والبدیع والأغراض الأخلاقیة والسیاسیة للکاتبین: بفرض معاویة کالمبدأ البادئ للمکاتبة و الإمام علی (ع) المجیب علی الرسالة، و بالتالی یتبین أن الأخلاق التی هی أمرمعنوی تتولی الجمالیات الروحیة و البلاغة کظاهرة لسانیة تتعهد جمالیات اللغة و بینهما علاقة وثیقة.   چکیده فارسی:نامه 28 نهج البلاغه، مشتمل بر نکات بلاغی مهمی است که در این مقاله به آن پرداخته شده و به منظور تبیین بلاغت نامه امام علی (ع) مقایسه ای از جهت اخلاقی و بلاغی با نامه معاویه گردیده است در این راستا از نامه امام علیه السلام می توان به عنوان الگویی در نامه نگاری به خصوص نامه های جوابیه بهره برد، از طرف دیگر این تحقیق همخوانی بلاغت دو کاتب با اهداف اخلاقی، سیاسی آنان را بیان می دارد و بر این اساس مشخص می گردد: اخلاق به عنوان امری معنوی عهده دار زیبایی های روحی و شخصیتی انسان است، و بلاغت به عنوان یک پدیده زبانی متولی زیبایی های زبان می باشد و بین آن دو ارتباطی پایدار برقرار است.

چکیده عربی:فی طلیعة العلماء الأفذاذ الذین بذلوا جهودا مضنیة للمحافظة علی التراث النحوی الثمین، یلمع اسم العلامة المشهور، ابن هشام الأنصاری الذی عاش حیاة علمیة حافلة بالمصنفات العدیدة، من أشهرها کتاب «مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب».و لنعترف أن الکتاب رغم قیمته و جلالة قدر مؤلفه جدیر بالدراسة و النقد من جهات عدیدة.و المقالة التی بین أیدیکم دراسة و نقد للکتاب المذکور تقوم علی أساس استقصاء آراء مؤلفه و مقارنة بعضها ببعض وکذا بآراء النحاة الآخرین ثم تحلیلها و مناقشتها، متناولة المواضیع التالیة حسب ما یقتضیه المجال. 1 – موجز عن حیاة ابن هشام.2 – التعریف بکتاب مغنی اللبیب. 4 – منهج ابن هشام فی النحو.5 – نقد مغنی اللبیب من أربع جهات و هی:أ. التناقض و الاضطراب فی بیان الوجوه الإعرابیة.ب. المعاملة الإزدواجیة فی التمسک برسم المصحف الشریف.ج. الأخذ عن آراء النحاة بلا عزوها إلیهم.د. الخطأ فی عزو الآراء النحویة إلی أصحابها.   چکیده فارسی:نام علامه بزرگ ابن هشام انصاری، پیشاپیش دانشمندان برجسته ای که در راه حفظ میراث گرانبهای نحو متحمل رنج های طاقت فرسایی شده اند می درخشد. حیات این دانشمند بزرگ، حیاتی علمی و می باشد. «مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب» سرشار از تالیفات مهم است که مشهور ترین آنها کتاب باید اذعان نمود که این کتاب علی رغم ارزشمندی و جایگاه رفیع مولف آن از جهات مختلفی قابل بررسی و نقد است.مقاله ای که در برابر شماست تحقیقی است پیرامون بررسی و نقد این کتاب که بر اساس استقصاء آراء مولف و مقایسه آنها با یکدیگر و نیز با آراء دیگر نحویان و سپس تحلیل موارد استقصاء شده، صورت گرفته است.این مقاله با توجه به اقتضای مجال به موضوعات زیر پرداخته است.1 - مختصری از زندگی ابن هشام.2 - معرفی کتاب مغنی اللبیب.3 - روش ابن هشام در نحو.4 - نقد مغنی اللبیب از چهار جهت زیر:الف - تناقض و لغزش دربیان وجوه اعرابی.ب - برخورد دو گانه در تمسک به رسم الخط مصحف شریف.ج - استفاده از آراء نحویان بدون اسناد آن به صاحبانش.د - خطا در نسبت آراء نحوی به صاحبانش.

چکیده عربی:حکومه بهوبال المسلمة هی إحدی الحکومات المسلمة التی بنیت علی أنقاض الإمبراطوریة المغولیة للهند فی أوائل القرن الثامن عشرالمیلادی. تأسست هذة الحکومة سنة 1723 میلادیة علی ید دوست محمد خان الأمیر الأفغانی لإمبراطوریة المغول و کانت فی بدایة حکمها تابعة للنظم الإسلامیة الحاکمة فی حیدرآباد من منطقة دکن إلا أنها اضطرت - و ذلک تحت ضغوط الهنود خاصة قوم ماراتا الذی یقصد الإتاحة بها - اضطرت بعد مدة حسب اتفاقیة، إلی قبول حمایة شرکة الهند الشرقیة التجاریة التی مثلث استعمار الإنجلیز فی الهند و کان ذلک سنه 1818 میلادیة و ما بعثها علی هذه التبعیة هو الضغوط التی مارستها الهندوس ضدها و خاصة ما کانت تعانیه من قوم مارتا الذی سعی إلی إبادتها و انقراضها. بعد وفاة نظر محمد خان حاکم بهوبال التی حدثت بعید انعقاد الإتفاقیة الآنفة الذکر، وصلت زوجته قدسیه بیغم بالنیابة عن سکندر بنتها الصغیرة إلی الحکم و هکذا بدأت حکومة النساء المسلمات التی استمرت قرنا و نصف قرن علی بهوبال، وصلت هؤلاء البیغمات أو الملکات المسلمات بفضل صمودهن و ذکائهن إلی السلطة برغم مخالفة الإنجلیز الشدیدة لحکم النساء و حافظن علیها و مهما یکن فإن حکم هؤلاء الملکات المسلمات الذی بدأ علی ید قدسیة بیغم استمر بسعی سکندر و شاه جهان بیغم و انتهی بوفاة سلطان جهان الملکة المسلمة الأخیرة علی بهوبال سنة 1926 میلادیة.   چکیده فارسی:حکومت مسلمان بهوپال یکی از چند حکومت مسلمانی است که بر ویرانه های امپراتوری مغول در نیمه اول سده هجدهم میلادی در هند شکل گرفت. این حکومت که توسط دوست محمدخان از امرای افغان امپراتوری مغول درسال 1723 م تاسیس شد ابتدا تحت سلطه نظام های مسلمان حیدرآباد دکن و سپس تحت فشار هندوها بویزه قوم ماراتا که قصد نابودی اش را داشتند در سال 1818 طی قراردادی، تحت الحمایگی کمپانی هندشرقی نماینده استعمار انگلستان درهند را پذیرفت.بعد از مرگ نظر محمدخان حاکم بهوپال که اندکی بعد از انعقاد معاهده مذکور روی داد، همسرش قدسیه بیگم به نیابت از دخترش خردسالش سکندر قدرت را به دست گرفت و به این ترتیب یک قرن حاکمیت زنان مسلمان بر قلمرو بهوپال آغاز گردید. بگم ها یا ملکه های مسلمان به رغم مخالفت شدید انگلیسی ها با حکومت زنان، با سماجت و زیرکی قدرت را به دست گرفته و از آن حراست کردند. حکومت آنها که با قدسیه بیگم آغاز شد توسط سکندر بیگم و شاه جهان بیگم تداوم یافت و با مرگ سلطان جهان بیگم اخرین ملکه مسلمان بهوپال در سال 1926 م به پایان آمد.

چکیده عربی:إن أسالیب التعلم تلعب دورا حاسما فی عملیة التعلم، و وفقا ل فیلدر (1996)، أن هناک عوامل یعود إلیها مدی تعلم الطلاب فی الصف جزئیا و هی: قدرات الطلاب، و إعدادهم المسبق، و أسالیبهم فی التعلم، و کذلک أسالیب الأساتذة فی التدریس. فلا ینبغی للأساتذة إذن، إهمال أهمیة اختیار طریقة التدریس المناسبة والمنسجمة لأسالیب الطلاب التعلمیة. و بما أن فی العدید من المعاهد والمؤسسات التعلیمیة یتم تخصیص القلیل من الإهتمام لنوعیة تعلم الطلاب، فهذا البحث یحاول تحدید أسالیب الطلاب الإیرانیین القائمین بتعلم اللغة العربیة، و من ضمنها یقوم بتحدید و تحلیل ما فی أسالیبهم من إختلافات، و ذلک إستنادا إلی عوامل دیموغرافیة هی: الجنس والإختصاص.تم جمع البیانات عن أسالیب التعلم من 522 طالبا باستخدام استبیان وینتر کرست، و دیکابیوا (2002) لـ «أسالیب التعلم المفضلة» (LSI). أظهرت النتائج أن الأسلوب الجماعی هو الأسلوب السائد علی تعلم اللغة العربیة لدی الطلاب الإیرانیین. بینما لم تظهر النتائج إلا القلیل من الرغبة لدیهم بالنسبة لأسلوب التعلم الفردی. کما أظهرت أن الطالبات أکثر تطبیقا للأسالیب السمعیة والحرکیة من الطلاب. وبالإضافة إلی ذلک، لم یکن هناک فرق کبیر بین الجنسین فی استخدام الأسلوب البصری.   چکیده فارسی:سبک های یادگیری نقش مهم و اساسی در فرایند یادگیری دارند. فلدر (1996) بر این عقیده است که، میزان یادگیری دانشجویان در کلاس عمدتا به توانایی ها و آمادگی قبلی دانشجویان و سبک یادگیری شان، همچنین به نحوه تدریس اساتید بستگی دارد. اساتید نباید اهمیت انتخاب روش تدریس مناسب و سازگار با سبک های یادگیری دانشجویان را نادیده بگیرند. از آنجایی که در بسیاری از موسسات و تشکیلات آموزشی، نحوه یادگیری فراگیران و نحوه تدریس اساتید چندان مورد توجه قرار نمی گیرد، این تحقیق سعی دارد ضمن شناسایی سبک های یادگیری دانشجویان ایرانی در یادگیری زبان عربی، تفاوت سبک های یادگیریشان را بر اساس جنسیت و رشته تحصیلی تعیین نماید. داده های تحقیق از بین دانشجویان و با استفاده از پرسشنامه «ترجیحات سبک های یادگیری» (LSI) وینتر گرست، و دیکاپیوا (2000) جمع آوری شده اند. نتایج نشان دادند که سبک های یادگیری متمایز و برجسته دانشجویان ایرانی فراگیر زبان عربی، سبک گروهی بود. درحالی که آن ها علاقه اندکی به سبک یادگیری فردی نشان دادند. زنان از سبک های شنیداری و حرکتی بیش از مردان استفاده می کردند در حالی که اختلافی بین دو جنس در استفاده از سبک دیداری مشاهده نشد.

چکیده عربی:لایجدر بنا أن نحسب التاریخ مجرد حوادث وقعت لیدون فی کتاب ما للقراءة و التسلیة و التفرج، بل هو جزء من شخصیة الفرد الجماعیة أو ذاکرة الأمة التی تعد أحد مکونات شخصیة الإنسان الأساسیة، و التی تجعل الفرد یفتخر بماضیه المجید و یتحسر علی ما وقع من حوادث مؤلمة فیما مضی من الزمان. بناء علی هذا، فلیس التاریخ صورة جامدة ثابتة لأیة فترة من الماضی بل إنها قابلة للتجدد و صالحة للتکرار فعلی الشاعر أن یعرض التاریخ عرضا فنیا لیحوله بطریقة غریبة إلی لون من ألوان الفن، هذا ما نجده عند البحتری الشاعر العباسی الکبیر. إن موقفه الواعی و المتحضر فی تلقیه للحضارة الساسانیة و شخصیاتها التاریخیة یدهش القارئ لأنه لم یکن شاعرا فارسی الأصل بل اشتهر بأنه عربی محافظ لتقالید شعر العرب القدیم، لکن دیوانه ملیء بما ینم عن حبه لحضارة الفرس الراقیة، و شخصیاتها البناءة. إنه استدعی الملوک الساسانیین فی شعره و نظر إلیهم نظرة إعجاب فمجدهم و وصفهم وصفا کأنهم من آبائه من العرب. ممن فتن البحتری بهم من هذه الشخصیات التاریخیة: شخصیة «أردشیر» و «کسری أنوشروان» و «کسری أبرویز» و «بهرام جور» و «بهرام شوبین» و «قباذ» و «یزدجرد» و «هرمز». لیس ذکر هذه الشخصیات التاریخیة فی شعر البحتری مجرد أسماء تاریخیة فحسب بل هی استدعاءات تاریخیة لشخصیات أصبحت رموزا لحضارة راقیة لقوم ذوی مجد، ساعدوا أجداد الشاعر العربی فی حرب «أریاط»، بل أکثر من ذلک أنهم قوم نبلاء و علی الإنسان أن یحبهم مهما کان جنسهم.   چکیده فارسی:نباید تاریخ را تنها سلسله حوادث رخ داده ای دانست که در کتاب هایی گردآوری شده تا خوانندگان را سرگرم کند، بلکه حوادث و شخصیت های تاریخی، نقش اصلی را در آفرینش شخصیت اجتماعی هر فرد دارد. شاعران توانمند با بهره گیری از تاریخ، شعر خود را با عاطفه و ذهنیت تاریخی خوانندگان گره زده، و با فراخوانی شخصیت های تاریخی که ویژگی های بارزی دارند، در شعر خود پلی می سازند تا امروز مردمان را به گذشته باشکوهشان پیوند دهند، و ذهنیت و شخصیت تاریخی آنان را بازآفرینی و توانمند کنند. بحتری شاعر دوره عباسی شیفتگی شگفت انگیزی به مظاهر تمدن ساسانی نشان داده است، با آنکه شاعری است با ریشه عربی و طرفدار سنت های شعری گذشته عرب، اما را در شعرش نام سران و بزرگان تمدن ساسانی را به وفور آورده است، تا ملت عرب را به مجد و بزرگی آنان فراخواند. وی نام «اردشیر»، «بهرام گور»، «انوشیروان»، «خسروپرویز»، «قباد»، «هرمز» و «یزدگرد» را در شعرش ذکر کرده و آنان را مایه فخر و مباهات دانسته تا آنجا که خود را از ملت فارس می داند و عزت آنان را برتر می شمارد. وی این شخصیت ها را رمز تمدن ملتی می داند که در روزگار سخت جنگ «اریاط»، اجداد عرب شاعر را کمک کرده اند، بلکه بالاتر اینکه از نظر بحتری انسان باید مردمان شریف را از هر جنس و ریشه ای که هستند، دوست داشته باشد. به همین دلیل ملت فارس برای این شاعر عرب دوست داشتنی بوده است.

چکیده عربی:حازت أسباب النزول علی مکانة خاصة فی التفاسیر الروائیة، حیث یمکن تناول رؤی المفسرین فیها من زوایا مختلفة، و یدل حجم الإعتماد علی تلک الروایات و درجة الرکون إلیها علی وجهات نظرالمفسر فی هذا الشأن.و یعد (تفسیر الصافی) للفیض الکاشانی من جملة التفاسیر الروائیة التی تتمتع بخصوصیات فریدة: منها بیان مورد النزول فی شخص واحد أو أشخاص، و بیان شأن الأئمة (ع) والفرائض والأحکام، و مناخ نزول الآیات، و غیر ذلک من الخصوصیات التی تنم عن الدور المهم الذی تلعبه تلک الروایات فی التفسیر.کما أن کیفیة تعامله مع الروایات المتعارضة ترتکز - حینما یتصدی للتوفیق بینها - علی الأسس التی یتبناها فی الفقه الحدیثی، فهو لم یتبع المنهج المتداول لدی الأصولیین فی التمسک بقاعدة التعادل والترجیح حین تعارض الأخبار سعیا وراء الظفر بالأخبار الموثقة وإسقاط ما عداها عن الإعتبار بل اتبع منهجا خاصا فی الروایات التفسیریة یتلخص فی البحث عن مخرج من أجل إزالة التعارض بینها، وانطلاقا من ذلک فقد حمل بعض الروایات علی التنزیل وبعضها الآخر علی التأویل کما مضی فی العمل بالجری والتطبیق ونظائرها لنیل ذلک الهدف.و قد کتب هذا البحث بهدف بیان معالم هذا المنهج فی أصناف مختلفة من روایات أسباب النزول فی تفسیر الفیض الکاشانی.   چکیده فارسی:اسباب نزول در تفاسیر روایی جایگاه ویژه ای دارد. نگرش مفسران در این تفاسیر از زوایای مختلفی قابل بررسی است. بهره گیری آن ها از روایات در این زمینه و همچنین میزان اعتماد آن ها به این قبیل روایات می تواند بیانگر دیدگاه های مفسر در ارتباط با اسباب نزول باشد. تفسیر گران سنگ فیض کاشانی (تفسیر صافی) در حلقه تفاسیر روایی، دارای ویژگی هایی از این جهت است. بهره گیری از روایات تفسیری در ابعاد گسترده و زوایای گوناگونی چون: بیان سبب نزول در مورد فرد یا افراد، در بیان فرایض و احکام، در شان ائمه (ع)، در بیان فضای نزول آیات، در بیان تدریجی احکام، در تبیین سوال مردم، در دفع توهم از مدلول ظاهری آیات و مانند آن از گستردگی و دامنه استفاده از این قبیل روایات در تفسیر یاد شده حکایت دارد. از سوی دیگر نحوه تعامل این مفسر با روایات به ظاهر متعارض در این باب برخاسته از مبنای فقه الحدیثی اوست که در این گونه موارد معمولا به جمع وتوفیق بین این روایات روی می آورد. بنابراین، وی نه به شیوه متداول اصولیان که در رویارویی با تعارض اخبار بر اساس قاعده تعادل و تراجیح به دنبال اخبار مورد وثوق می گردند و جز آنچه را که پذیرفتند از اعتبار ساقط می دانند، بلکه بر اساس شیوه خاص خود در روایات تفسیری همواره در جستجوی محملی است، تا به شکلی این گونه تعارض ها را از میان بردارد. بر این اساس وی با حمل برخی روایات بر تنزیل و برخی دیگر بر تاویل و همچنین به شیوه جری و تطبیق و مانند آن در صدد است به این هدف دست یابد. این پژوهش برای تبیین این شیوه در گونه های مختلف روایات اسباب النزول در تفسیر فیض کاشانی است.

چکیده عربی:لقد ذهب الدکتور شوقی ضیف فی بعض آثاره، إلی أن نهج البلاغة من عمل الشریف الرضی و صنعه، لا من وضع الإمام علی (علیه السلام) و هو یعتمد فی هذه العقیده المتذبذبة علی أدلة من داخل نهج البلاغة و من خارجه لإثبات مدعاه، بل شبهاته.النکتة الهامة التی یستنتجها المؤلف و یصرح بها تصریحا، هی أن أکثر خطب نهج البلاغة موضوع و محمول علی الإمام (علیه السلام) و لهذا فإنه لایری الإعتماد علی هذا الکتاب أمرا صحیحا بل یعتقد بالرجوع إلی المصادر الأولی.إن الکاتب لهذا المقال حاول أن یدخل فی صمیم آراء شوقی ضیف و صلبها، لیرسم تصویرا واضحا من حقیقتة نهج البلاغة و آراء الدکتور شوقی. الطریق الذی سلکه ضیف فی ضوء المنهج الدیکارتی المعروف، یمتاز بالشک و التناقض و الحیرة و التشاؤم و سوءالظن والخصومة والعصبیة بلا حجج معتمدة.   چکیده فارسی:دکتر شوقی ضیف در برخی از آثارش بر این دیدگاه است که کتاب نهج البلاغه از آثار و نوشته های شریف رضی می باشد نه حضرت علی (علیه السلام). ایشان در این نظریه سست برای اثبات برهان های خود و به عبارتی برای اثبات شبهات خویش، به ذکر دلایلی درون متنی و بیرون متنی روی آورده است. نکته مهمی که آن نویسنده در نوشته هایش به روشنی بر آن تاکید ورزیده است این است که نهج البلاغه نوشته شریف رضی بوده، اما ایشان آن را به حضرت علی (علیه السلام) اسناد داده است. بنابراین، او با قاطعیت بر این عقیده است که جز با تکیه بر منابع نخستین، نمی توان به سخنان نقل شده از آن حضرت در نهج البلاغه موجود، اعتماد نمود. این پژوهشگر در این گفتار بر آن است تا در ژرفای اندیشه های دکتر شوقی ضیف به جستجو پرداخته و تصویر روشنی از حقیقت و درستی نهج البلاغه و باطل بودن اندیشه های آن مولف، ارائه دهد. حقیقتی که دکتر شوقی ضیف آن را در پرتو روش معروف «دکارت» وارونه تفسیر نموده است، از ویژگی های بارزی همچون، تردید، تناقض، سرگردانی، پراکنده گویی، دشمنی، عصبیت و نداشتن برهان و استدلال، برخوردار است.

چکیده عربی:وردت الحکمة فی الذکر الحکیم فی عشرین آیة من آیاته الکریمة مشارا الیها بانها فضل الله و منته یؤتیها من یشاء من عباده ... و ما أعظم الحکمة حین تخرج من الشاعر الذی یجمع بین ملکة الشعر و بین نعمة الإیمان فحینئذ لشعره أثر السحر.و الحکمة کما قال الرسول (صلی الله علیه و آله و سلم) ضالة المؤمن، أما دراستنا هذه حول «الحکمة فی الأدب الجاهلی» تدور حول ما جادت به قریحة الشعراء من الأشعار فی مضمارالحکمة و فضائل أهل الجاهلیة و مثلهم العلیا، کما اعترفنا فیها بمثالب العصرالجاهلی و بما اتصف به أهل الجاهلیة من السفه والغلظة والإنقیاد وراء الأهواء و مشیرین إلی أن الحکمة آنذاک کانت ولیدة التجربة المفیدة و البصیرة المستنیرة و الخیال الصافی و الصورة المنتزعة بما یحیط بالشعراء مع سهولة المعنی و جزالة اللفظ و متانة السبک.   چکیده فارسی:واژه «حکمت» در 20 مورد از آیات قرآن وارد شده و بیانگر یکی از الطاف خداوند نسبت به بندگان است. از این روست که وقتی جنبه هایی از «حکمت» نزد یک شاعر پدیدار می گردد، کلام را قدرت تاثیر و نفوذ می بخشد. حضرت رسول اکرم (ص) فرموده اند که: «حکمت گمشده مومن است» پس مومن در جستجوی اوست. نگارندگان در این پژوهش، پیرامون حکمت در شعر جاهلی به بحث پرداخته و پاره ای از این گونه شعر را که برخوردار از مضامین حکمی بوده و بیانگر فضایل مردان آن روزگار است، بررسی نموده اند. حکمت در شعر جاهلی حاصل تجربه شخصی و بر گرفته از رویدادها و تعاملات محیطی پیرامون شاعر است. این گونه شعرها معمولا دارای معانی ساده، روانی الفاظ و متانت سبک اند.