روانشناسی تحولی
سال:1388 | دوره:6 | شماره:21 |تعداد مقالات:9

بیش از یک قرن است که با پذیرش اصل شفابخشی طرح و بیان مشکلات، مراجعه به روان درمانگران به صورت امری متداول در آمده است. روان درمانگری با تمرکز بر نارساییها گامهای موثری برداشته و بررسیهای دقیق نشان داده اند که اثربخشی آن به طور معنادار بیش از دارونماها بوده است. فنون مختلف روان درمانگری نه تنها توانسته اند به بهبود و درمان اختلالهای خاص دست یابند بلکه تاثیر فرآیندهای ظریف دیگری مانند ارتباط غیرکلامی، اتحاد درمانگری و شخصیت درمانگر را نیز برجسته کرده انداگرچه تمرکز بر آسیب شناسی روانی و کاربرد روشهای مختلف درمانگری به کاهش نشانه های مرضی منجـر مـی شود اما الزاما افزایش خوشبختی را ـ که هنـوز در فرآیند درمان مورد غفلت قرار گرفته ـ در پی ندارد. در حالی که دستیابی به خوشبختی، هدف غایی اغلب مراجعان است.

بیماری مزمن، نه تنها نوجوانان را در معرض خطر اختلالهایی مانند افسردگی قرار می دهد بلکه ممکن است به طردشدگی آنها از سوی همسالان نیز منجر شود. این پژوهش افسردگی و طردشدگی از سوی همسالان را در نوجـوانان دارای بیماری مزمن با نوجوانان سالم مقایسه کرد. نمونـه ای متشکل از 33 نوجوان بیمار مزمن و 33 نوجوان سالم از دبیرستانهای شهر تهران به روش نمونه برداری چند مرحله ای انتخاب شدند و به پرسشنامه طـردشدگی از سوی همسالان (طهماسیان، 1384) و فهرست افسردگی کودک (کوواکس، 1992) پاسخ دادند. نتایج، همبستگی مثبت و معنادار بین افسردگی و طردشدگی از سوی همسالان (r=0.41، P<0.001) را نشان دادند. میانگین نمره های افسردگی و طردشدگی از سوی همسالان در بیماران مزمن بالاتر از دانش آموزان سالم بود (P<0.001) افسردگی پسران و دختران دارای بیماری مزمن، با یکدیگر تفاوت نداشت. در حالی که پسران بیمار مزمن در مقایسه با دختران، طردشدگی بیشتری از سوی همسالان را گزارش کردند.

نمونـه ای از 163 معلول (53 ورزشکار پارالمپیکی، 50 ورزشکار ملی و 60 غیرورزشکار) پرسشنامه هوش هیجانی بار ـ ان (1997) را تکمیـل کـردند. نتایج تحلیل واریانس یک راهه نشان دادند که هر دو گـروه ورزشکـار نسبت به گروه غیرورزشکار دارای هوش هیجانی بالاتـری بودنـد. نتایج تحلیل واریانـس چند متغیری حـاکی از نمره های بـالاتر ورزشکـاران پارالمپیـکی در دو زیر مقیاس خودتحقق دهی و استقـلال نسبت به ورزشکاران ملی بود. ورزشکاران در زیرمقیاسهای خودآگاهی، مسوولیت پذیری اجتماعی، روابـط بین فردی، حل مساله، تحمل تنیدگـی و شادکامی نسبت به غیرورزشکاران نمره های بالاتری کسب کردند.

در ایـن پژوهش رگرسیـون ریـج و گـام به گـام در قلمرو روان شنـاسی صنعتی، که غالبا متغیرهای مستقل با هم همبسته هستند، مقایسه شد. از بیـن کارکنـان مرد صنایع شهر اصفهـان 329 نفر به دو پرسشنامه سبـک رهبری مدیران (گرستنر و دی، 1994) و رضایت شغلی (برایفیلد و روث، 1995) پـاسخ دادند. بر پایـه نتـایج رگرسیون گام به گام تنها عـامل بررسـی و رسیـدگی به شکـایتها، رضایت شغـلی را پیـش بیـنی کرد (b=0.84 و P<0.05). اما نتایج رگرسیون ریج نشان داد که علاوه بر بررسـی و رسیدگی شکایتها، اهمیت یادگیری و عدالت ادراک شده در رفتار سرپرسـت نیز می تواند رضایت شغلی را پیش بینی کند (به ترتیب b=0.6، P<0.05؛ b=0.2، P<0.01). بـا آنکـه واریـانس تبیین شده بر اساس رگرسیون گام به گام (R2=0.7) بیشتر از رگرسیون ریـج (R2=0.6) بود، امـا به نظر می رسـد در این روش بـه دلیل غلبه بر هـم خطی چندگانه، نتایج واقع بینانه تر است.

هشت مـاه پس از زلـزله ویرانگر بم، به منظور بـررسی شیوع اختـلال تنیدگی پس ضربه ای، مقیاس پیامد رویداد (هورویتز و دیگران، 1979) با هدف اندازه گیری دو نوع پاسخهای تسخیر و اجتنـاب، به 129 زن و 45 مرد که به طور تصافی انتخاب شده بودند، ارایه شد. نتایج نشان دادند که به طـور متوسط 93.7 درصد بازماندگان از اختلال شدید تنیدگی پـس ضربه ای رنج می بردند و پاسخهای تسخیر را بیشتر از پاسخهای اجتناب نشـان می دهنـد. بین زنـان و مردان در میزان شیوع نشانگان اختـلال تنـیدگی پس ضربه ای و پاسخهای تسخیر و اجتناب تفاوت معنادار وجـود نداشت. نتایج بر اساس نظریه نگهداری منابع و تفاوتهای فرهنگی تفسیر شدند.

بـا هدف بررسی تفاوت ضرایب همبستگی درونی بین سه مولفه مقابله پیشگیرانه، مسند مهارگری و بازخورد نسبت به جهان، 172 (50 پسر و 122 دختر) دانشجـوی ایرانی و 146 (66 پسر و 80 دختر) دانشجـوی لبنـانی بـه سه مقیـاس ویژگیهای رفتاری صلاحیت روانی ـ اجتماعـی تایلـر (1978)، مقیاس مسند مهارگری درونی و بیرونی راتر (1967) و مقیـاس اعتمـاد (راتر، 1966) پاسخ دادند. نتایج نشان دادند در نمونـه لبنـانی بـا افزایش مسند مهارگری بیرونی و بازخورد مثبت تر نسبت به جهان، مقابله پیشگیرانه کاهش یافت؛ در حالی که در نمونه ایرانی بالا ـ بودن مهارگری بیرونی، با کاهش مقابله پیشگیرانه همراه بود. رابطه مسند مهارگری بیرونی با بازخورد مثبت نسبت به جهان در هر دو گروه غیرمعنـادار بود اما این ضریب در گروه ایرانی به گونه معناداری بزرگتـر از گروه لبنانی به دست آمد. وجود تفاوت بین ساختارهای اجتماعی و سیاسی دو کشور به عنوان یکی از دلایل عمده این یافته ها مورد بحث قرار گرفت.

یک نمونه 120 نفری از دانش آموزان رشته ریاضی سال دوم دبیرستان بـه دو سوال مربوط به مدت زمان انجام تکلیف و درصد تکلیف ریـاضی انجـام شده از پرسشنـامه فرآیند تکلیف مدرسه (کوپر و دیگران، 1999) به عنوان متغیرهـای پیش بین، پاسخ دادند. پیشرفت تحصیلی بر پایـه معـدل دو امتحان پایانی ریاضی اندازه گیری شد. نتایج رگـرسیون سلسله مراتبی نشان دادند کـه جنس دانش آموزان و درصد تکلیف ریاضی انجام شده، تغییرات پیشرفت تحصیلی را تبیین می کنند اما میزان تحصیلات مادر و جنس دانش آموزان در رابطه بین پیشرفت تحصیلی و دو شاخص انجام تکلیف مدرسه نقش تعدیل کننده نداشتند.

هـدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه پنج عامل بزرگ شخصیت و نیاز بـه شناخت بود. بدین منظور 191 دانشجـو (109 دختر و 82 پسر) از دانشگـاههای مختلف شیـراز به پـرسشنامه پنج عامل بزرگ شخصیت (گلـدبرگ، 1999) و مقیاس نیاز به شناخت (کاسیوپا، پتی و کائو، 1984) پـاسخ دادند. نتایج نشان دادند که نیاز به شناخت با گشودگی نسبت به تجربه، وظیفه شناسی و بـرون گردی، ارتباط مثبت، با نورزگرایی ارتباط منفی دارد و با مقبولیت رابطـه ای ندارد. اما فقط گشودگی نسبت به تجربه توانست نیاز به شناخت را پیش بینی کند (r2=0.18). استلزامهای پژوهشی درباره نیاز به شناخت به بحث گذاشته شد.

ارتباط بین فربهی و اختلالهای تغذیه همواره توجه متخصصان را به خود معطوف کرده است. در هر دو مورد وزن، خوردن و تصویر بدنی از مشخصه ‎های اصلی هستند و عوامل اجتماعی و فرهنگی نیز نقش اساسی را ایفا می ‎کنند. این دو اختلال در بسیاری از الگوهای علت ‎شناختی با یکدیگر مرتبط بوده ‎اند. در گذشته، فربهی را یک اختلال روانی می‎ دانستند که بر اساس تمایل نابهنجار به خوردن مشخص می ‎شد. در سالهای اخیر به نقش علت ‎شناختی اختلال بحران پرخوریbinge eating disorder  در فربهی پرداخته ‎اند و بر اساس تحلیل عوامل فرهنگی‎ ـ اجتماعی، آرمانی سازی اجتماعی لاغری را مسوول نارضایتی از اندام خود دانسته ‎اند؛ نارضایتی ‎ای که به نو به خود کوششهای مهار وزن را به راه می ‎اندازد که یا بسیار موثرند (به روان بی ‎اشتهایی یا پرخوری مرضی منجر می ‎شوند) و یا غیرسازنده (افزایش وزن و فربهی را در پی دارند). از دیدگاهی مشابه، برنامه ‎های پیشگیری از فربهی را از عوامل بالقوه ‎ای دانسته ‎اند که خطر گسترش اختلالهای تغذیه را افزایش می ‎دهد.