زمین شناسی ایران
سال:1396 | دوره:11 | شماره:43 |تعداد مقالات:9

چشمه های کارستی سبزآب و بی بی تلخون از جمله چشمه های پرآب استان خوزستان هستند که به ترتیب از آهک های آسماری تاقدیس های کمارون و پابده تخلیه می شوند. سطح بیرون زده آهک های آسماری هر دو تاقدیس متناسب با حجم آب تخلیه شده از این چشمه ها نمی باشد. بر اساس بررسی های بیلان اجمالی و هیدروگراف تخلیه چشمه ها، منابع آب مهمی در منطقه مورد مطالعه وجود دارد (از جمله مخزن سد شهید عباسپور و همچنین تاقدیس شیرگون) که می توانند در امر تغذیه چشمه های یاد شده دخالت داشته باشند. بنابراین، جهت ارزیابی این موضوع، محتوی ایزوتوپ های پایدار 18O و 2H تمامی منابع آب موجود در منطقه هدف (تخلیه) و در منطقه تغذیه برای دو دوره تر (بهمن 91) و خشک (تیر 92) تعیین شد. سپس، با استفاده از این نتایج ایزوتوپی و خط آب جوی محلی، به بررسی منشا تغذیه چشمه های منطقه هدف پرداخته شد و ارتفاع منطقه تغذیه و سهم تغذیه احتمالی این چشمه ها از منابع آب موجود در منطقه تعیین گردید. نتایج نشان داد که ارتفاع منطقه تغذیه چشمه های منطقه هدف با ارتفاع آنها در تاقدیس کارستی شیرگون مطابقت دارد. همچنین، مشخص شد که دریاچه سد شهید عباسپور در تغذیه چشمه سبزآب مشارکت دارد. با این حال، سهم آب دریافتی چشمه سبزآب از منبع یاد شده در مقایسه با آب دریافتی از تاقدیس شیرگون، چندان قابل ملاحظه نمی باشد.

منطقه اکتشافی رامند بخشی از نوار ماگمایی ارومیه-دختر است که به دلیل قرار گرفتن در ناحیه اثر گسل های متقاطع و رخنمون میزبان های ریولیتی و ریوداسیتی پالئوژن، تحت تاثیر سیالات ماگمایی قرار گرفته و نشانه های بارز کانه زایی هیدروترمال در آن مشاهده می شود. گوناگونی کانی های رسی، کانی های خانواده سیلیس و دگرسانی ناشی از اکسیدها و هیدروکسیدهای آهن، از مظاهر فعالیت های پساماگمایی در منطقه رامند می باشند که در نواحی خرد شده، موجب توسعه رگه های معدنی شده است. تمرکز اغلب هاله های دگرسانی در اطراف توده های آتشفشانی بوده و در رگه های کوارتز کلسدونی، ناحیه بندی بافتی متنوعی به تبعیت از الگوی بافتی ذخایر اپی ترمال مشاهده می شود. روش ارائه شده در این تحقیق مبتنی بر مطالعه تحولات بافتی در رگه های کوارتز-پیرتی منطقه رامند است که با استفاده از تایع فرکتال عیار-مساحت، امکان شناسایی مناطق امیدبخش معدنی و ارائه نقشه پیش داوری با اولویت اکتشاف طلا را فراهم کرده است. به صورت یک قاعده کلی، در رگه های سیلیسی با بافت های خودساماندهی شده (مانند کوارتز نواری)، محتوای فلزات گرانبها بیشتر از رگه هایی است که بافت شیشه ای دارند (ویتروفیریک). علت آن، مزیت غنی شدگی گام به گام در محیط های درونزاد منسوب به ذخایر اپی ترمال است. نمونه برداری لیتوژئوشیمیایی منطقه پیش از بررسی تحولات بافتی آن انجام شده و از روش های آنالیز دستگاهی و میکروگرافی رگه ها به منظور بررسی تغییرات عیار طلا و تحولات بافتی کانی های سیلیس استفاده گردیده است. بر اساس نتایج این تحقیق، توزیع غیرخطی سیلیس (SiO2) و تحولات بافتی آن در رخساره کوارتز هماتیت نواری (با عیار طلای820 میلی گرم بر تن) مشاهده می شود، که رخنمون های اصلی آن در غرب منطقه رامند قرار داشته و جهت ادامه فعالیت های اکتشافی فاز تفصیلی معرفی شده اند.

معدن مس گل چشمه در شمال شرق ایران (جنوب شهر نیشابور) در حاشیه زون ساختاری سبزوار واقع شده است. بر اساس مطالعات صحرایی و آزمایشگاهی، رخنمون های سنگی این منطقه شامل سنگ های آتشفشانی منسوب به ائوسن و یا جوان تر با ترکیب آندزیت تا بازالت به همراه واحدهای رسوبی، سنگ-آهک و میان لایه هایی از توف و برش می باشد. زون های دگرسانی مرتبط با لایه های آندزیتی - بازالتی شامل کربناتی شدن، پروپلیتیکی، اندکی سیلیسی، آرژیلیکی و سرسیتی می باشد و کربناتی شدن مهم ترین دگرسانی منطقه می باشد. کانه زایی به طور گسترده درمیان واحدهای آتشفشانی منسوب به ائوسن و یا جوان تر رخ داده و از نظر بافتی به صورت رگه رگچه، پرکننده حفرات و فضاهای خالی (آمیگدالوئید)، دانه پراکنده، آغشتگی در پلاژیوکلازها و جانشینی صورت گرفته است. بر پایه مطالعات کانه نگاری صورت گرفته، کانه های اصلی حاوی مس به دو فاز اکسیدی و سولفیدی قابل تفکیک هستند که کانه زایی به طور عمده شامل فاز اکسیدی است و به صورت آغشتگی در سطوح شکستگی ها و خلل و فرج و یا پرکننده فضاهای خالی در سنگ میزبان مشاهده می شود. کانه های اکسیدی به صورت کانه های کربناتی و سیلیکاتی مس شامل مالاکیت، آزوریت و کریزوکلا بوده و کانه های سولفیدی مس شامل کالکوسیت، کوولیت، به مقدار جزئی کالکوپیریت، بورنیت، دیژنیت، تتراهدریت و همچنین مس خالص بوده که در این بین، کالکوسیت ها بیشترین فراوانی کانه های سولفیدی را دارا می باشند. کانه اصلی سولفیدی مس در این محدوده کالکوسیت می باشد که احتمالا شاهد دو نسل از آن هستیم. نسل اول که به صورت اولیه و پراکنده در اکثر نقاط تشکیل شده است و نسل دوم کالکوسیت که از تبدیل بورنیت و کالکوپیریت به صورت جانشینی و در شرایط سوپرژن ایجاد شده است. مطالعات ژئوشیمیایی حاصل از این پژوهش نشان دهنده این است که سنگ های آتشفشانی موجود در منطقه ماهیت بازالت های کالک آلکالن با گرایش شوشونیتی را داشته و از نظر جایگاه زمین ساختی احتمالا شاخص ماگماتیسم کمان قاره ای مرتبط با زون فرورانش می باشد. علاوه بر این، بر پایه نتایج حاصل از آنالیز عناصر کمیاب و نادر خاکی مقدار بالای Nb (بیش از 16 گرم در تن)، غنی شدگی Rb و نسبت (Zr/Nb)N (کمتر از 2 و بین 0.7 تا 0.46) می تواند نشان دهنده آغشتگی ماگما با پوسته قاره ای باشد. عدم وجود آنومالی مشخص از عنصر Eu نشان دهنده شرایط ذوب در حالت اکسیدان می باشد. با توجه به مطالعات صورت گرفته و با تاکید بر شواهد مختلف از قبیل محیط زمین ساختی، کانی شناسی و نوع سنگ دربرگیرنده، ساخت و بافت ماده معدنی، پاراژنز کانه نگاری، شکل ماده معدنی و عناصر همراه، این منطقه معدنی با ذخایر مس نوع مانتو واقع در شیلی مقایسه گردیده است و علیرغم پاره ای از تفاوت ها، می توان منطقه گل چشمه را در رده کانسارهای تیپ مس نوع مانتو طبقه بندی کرد.

ارزیابی کمی اشکال و عوارض سطح زمین و محاسبه شاخص های ریخت سنجی رودخانه ها و مجرای رودها و پیشانی کوهستان ها از بهترین روش های بررسی زمین ساخت فعال می باشد. گستره مورد مطالعه در پهنه فروبار دزفول، در کمربند ساده زاگرس چین خورده قرار گرفته است. در این پژوهش با بهره گیری از مدل رقومی ارتفاع، زمین ساخت و ریخت زمین ساخت منطقه لالی - گتوند تفسیر شده است در این تحقیق برای تعیین فعالیت های زمین ساختی، با توجه به زمین ساخت کلی زاگرس ساده چین خورده و فروبار دزفول، سه شاخص پیچ وخم پیشانی کوهستان، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن و شاخص طول شیب رودخانه در منطقه لالی - گتوند در شمال خاوری خوزستان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. پس از محاسبه شاخص های مذکور و تلفیق لایه های اطلاعاتی آن ها، نقشه پهنه بندی فعالیت نوزمین ساختی به صورت کمی در چهار رده خیلی فعال، فعال، نسبتا فعال و غیرفعال تفکیک گردید. با توجه به نتایج به دست آمده به ترتیب شاخص طول شیب رودخانه حداکثر فعالیت زمین ساختی را در شمال خاوری، شاخص نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن حداکثر فعالیت را در خاور، شمال خاوری و شمال باختری و شاخص پیچ وخم پیشانی کوهستان بیشترین فعالیت را در شمال خاوری، جنوب خاوری و مرکز نشان می دهد. نقشه پهنه بندی نوزمین ساختی نشان می دهد بیشترین میزان فعالیت زمین ساختی در شمال، شمال خاوری و مرکز و کمترین فعالیت در جنوب است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

منطقه مورد مطالعه در 35 کیلومتری شمال غرب تبریز واقع شده است. بر اساس شواهد چینه ای سنگ های آتشفشانی منطقه منور، سنی از میو- پلیوسن تا پلیو- کواترنری داشته و از نظر زمین شناسی ساختاری بخشی از زون البرز باختری – آذربایجان به شمار می روند. سنگ های آتشفشانی بیشتر از نوع داسیت، ریوداسیت، آندزیت، آندزیت بازالت و تراکی آندزیت می باشند. در نمودارهای عنکبوتی، این سنگ ها غنی شدگی از عناصر LREE و LILE نسبت به HREE وHFSE ، تهی شدگی و آنومالی منفی Ti، Nb و Ta (TNT) و نسبت های بالای Ba/Nb و Ba/Ta را نمایان می سازند که نشانگر شکل گیری آنها در قوس های قاره ای و قوس های بعد از تصادم هستند. مقادیر بالای SiO2 برابر با 55 تا 66 درصد وزنی و پایین بودن مقادیرMgO ، Y و Yb و نسبت های بالای Sr/Y و La/Yb بیانگر شکل گیری آنها از یک ماگمای آداکایتی پرسیلیس در منطقه است. با وجود این شواهد و بررسی الگوهای پراکندگی عناصر نادر خاکی نشان دهنده تشکیل ماگما از ذوب بخشی پوسته ضخیم شده پس از برخورد است.

ورقه 1:50000 منجیل در محدوده 49o15’ تا 49o30’ طول جغرافیائی و 36o30’ تا 36o45’ عرض جغرافیائی واقع شده است. این منطقه از نظر ساختمانی، در زون البرز قرار دارد. در این محدوده سنگ هایی از دوران پالئوزوییک، مزوزوییک و سنوزوییک رخنمون دارند. سنگ های آتشفشانی با ترکیب بازیک تا متوسط که به شدت دگرسان شده اند، قدیمی ترین سنگ های منطقه را تشکیل می دهند. از کانی سازی های این محدوده می توان به کانی سازی های مرتبط با ولکانیک های حدواسط تا اسیدی و کانی سازی های مرتبط با توده های نفوذی فلسیک اشاره کرد. نتایج پردازش نمونه ها نشان داد که برگه مورد مطالعه منجیل از پتانسیل بالائی برخوردار است و بر این اساس چندین محدوده امیدبخش جهت کنترل صحرائی آنومالی ها معرفی شد. عمده این آنومالی ها را Zn، Au، Cu، Mn، Pb و Fe تشکیل داده اند.

ناودیس حاتم آباد در 40 کیلومتری شمال قاین واقع شده است و گستردگی آن 190 کیلومتر مربع است. تحلیل هندسی و جنبشی این ناودیس برای بررسی پیوند ساختاری آن با گسل فعال دشت بیاض موضوع این نوشتار است. قرار گرفتن ناودیس حاتم آباد در محل گسست قطعات گسلی دشت بیاض و شکل S مانند این ناودیس، که حاکی از تاثیرپذیری از یک حرکت راستالغز چپگرد است، سوالات زیادی را در مورد احتمال تاثیر گسل چپگرد دشت بیاض بر آن مطرح کرده است. تحلیل هندسی مقاطع ساختاری، راستای کرنش بیشینه 221 یا 41 درجه را برای ناودیس حاتم آباد ارائه می کند که با راستای تنش مربوط به گسل دشت بیاض تطابق خوبی نشان می دهد. سازوکار گسل محمدآباد علم به همراه راستای تنش 217 یا 37 درجه که به روش دووجهی عمود برهم، به دست آمده است، نیز شکل S مانند ناودیس حاتم آباد را توجیه می کند. بنا به آنچه ذکر شد ناودیس حاتم آباد در اثر قرار گرفتن در یک زون ترافشارشی چپگرد، بین گسل چپگرد با مولفه معکوس دشت بیاض و گسل محمدآباد علم با سازوکار معکوس و مولفه امتدادلغز چپگرد دچار تغییر شکل شده است.

در جنوب شهرستان محلات، مجموعه سنگ های دگرگونی، رسوبی و ماگمایی به سن پرکامبرین تا عهد حاضر رخنمون دارند. سنگ های دگرگونی این ناحیه، بخش باختری مجموعه دگرگونی موته-گلپایگان، در بخش مرکزی پهنه سنندج-سیرجان را تشکیل می دهند. این مجموعه دگرگونی توسط گسل های عادی از سنگ های رسوبی جوان تر جدا شده است. سنگ شناسی غالب این مجموعه از شیست، مرمر، گنایس و آمفیبولیت تشکیل شده که سه مرحله متوالی دگرریختی پیشرونده 1d، D2،D3 و سه مرحله دگرگونی را تحمل کرده اند. مرحله اول دگرریختی (d1) با ایجاد چین های یال موازی و بین برگوارگی، بودین های کششی نوع اول و برگوارگی تفریقی در رخساره آمفیبولیت تا شیست سبز عمل کرده است. مرحله دوم دگرریختی (d2) با محو آثار دگرریختی اول و ایجاد چین های فشرده تا برگشته نسل دوم و ایجاد برگوارگی میلونیتی و ایجاد نسل دوم بودین ها در رخساره شیست سبز ادامه یافته است. سرانجام دگرریختی مرحله سوم (d3) در شرایط شکنا- شکل پذیر رخ داده و با کاهش شدت دگرریختی در سنگ های منطقه همراه است. دگرگونی مجاورتی منطقه، نتیجه تزریق توده های نفوذی متعددی است که ایجاد هاله های دگرگونی، تشکیل هورنفلس و یا اسکارن و در مقیاس میکروسکوپی تشکیل کانی های جدید و یا تبلور و به هم ریختگی و محو آثار و ساختارهای قبلی را به دنبال داشته است.