لسان مبین
سال:1394 | دوره:6 (دوره جدید) | شماره:20 |تعداد مقالات:7

نوستالژی به عنوان یک رفتار روانی و ناخودآگاه از روانشناسی وارد ادبیات شده و تبدیل به یک مضمون شعری گشته است. ابوفراس از جمله شاعرانی است که این مضمون در شعرش برجسته به نظر می رسد. پژوهش حاضر بر آن است با روش توصیفی– تحلیلی نمودهای نوستالژی (جمعی و فردی) را در دیوان ابوفراس بررسی نماید. نوستالژی فردی خود دربردارنده مولفه هایی همچون غم و درد پیری، مرگ اندیشی، دوری از وطن و حسرت بر روزگاران گذشته، فقدان نزدیکان و دوری از معشوق است. از این پژوهش برمی آید که نمود نوستالژی فردی در شعر ابوفراس را می توان در وصف وی از وطن خویش و غم دوری از آن مشاهده نمود. همچنین بیشترین نمود نوستالژی جمعی در شعر وی در هیات فخر به نیاکانش ظاهر شده است. ابوفراس این معانی را با صدق عاطفه در شعر خود به تصویر کشیده است.

شاعر پایداری معاصر عربی آگاه و مسوول است، آگاه از آنچه در جهان پیرامون او می گذرد و مسوول در برابر سرنوشت ملت و کشورش. او برای تحقق آزادی، عزت و استقلال برای مردم کشورش از همه ابزارها و سازکارها بهره می گیرد تا شعر در مسیر مقدس مردم سرزمینش به پیش رود. از جمله این سازکارها توجه او به سنت های گذشته است و برای آنکه سخنش هم تاثیرگذار باشد و هم ارزش هنری خویش را حفظ کند، به سراغ شخصیت های گذشته می رود از شخصیت های تاریخی گرفته تا شخصیت های دینی، و با فراخواندن خویش کاری های آن ها ناگفته های خود را از زبان آنان بیان می دارد. این امر گاه در شگرد نقاب رخ می نماید، گاه با بکارگیری اسطوره های ملی و جهانی خود را نشان می دهد و سرانجام با فراخوانی شخصیت ها رسالت خود را به انجام می رساند. این جستار با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی شخصیت مسیح (ع) و کاربرد آن در شعر پایداری معاصرعربی پرداخته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که در شعر پایداری معاصر حضرت مسیح (ع) بیشتر در معنای نمادین خاص بکار رفته است، مانند درد و رنج، زندگی بخشی از رهگذر مرگ، منجی رهایی بخش، امید و امیدواری، جاودانگی، رستاخیز و پیروزی. شاعر معاصر خواسته است با الهام از این شخصیت ها روحیه آزادی خواهی، امید به آینده و مبارزه و فداکاری در راه هدف را در میان مردم ستمدیده خود زنده کند، و آنان را از واقعیت تلخی برهاند که دامنگیرشان شده است تا آینده ای را برای آنان رقم بزند که در سایه عزت و استقلال کشورش ارزش ها حاکمیت یابند، اخلاص و پاکی سرمشق همه گردد و دروغ و ناپاکی از آن رخت بربندد و ایمان و صداقت بر همه جا حکمفرما باشد.

مجموعه نمایشی «من فوق سبع سماوات» باکثیر از جمله نمایشنامه های تاریخی اسلامی است که حضور عنصر شخصیت در آن بسیار پررنگ تر از دیگر عناصر نمایش است. شخصیت در نمایشنامه به انواع گوناگونی از جمله اصلی و فرعی، ایستا و پویا، مقابل و مخالف، نوعی و همه جانبه و... تقسیم بندی می شود. شخصیت پردازی در نمایشنامه معمولا به کمک برخی تکنیک ها همچون گفتگو، عمل، صحنه پردازی و نامگذاری صورت می پذیرد. این مقاله بر آن است از یک سو انواع مختلف شخصیت ها را در این مجموعه بررسی کند و از سوی دیگر تکنیک های شخصیت پردازی باکثیر را تحلیل کند. نتیجه اینکه باکثیر، از تمامی انواع شخصیت بهره جسته است و از همه تکنیک های شخصیت پردازی بجز تکنیک نامگذاری استفاده کرده است، زیرا شخصیت های نمایشنامه، واقعی و تاریخی هستند و خواننده تنها با شنیدن نام آن ها به اسلامی بودن فضای نمایش پی می برد. البته بهره گیری از عنصر گفتگو در شخصیت پردازی نسبت به دیگر عناصر نمایش قوی تر است.

علی رغم دیرینگی ادبیات فارسی و عربی، ادبیات زنان سابقه چندانی در ایران و سرزمین های عربی ندارد و باید اذعان داشت که برخی بسترهای مناسب برای رشد ادبیات بانوان و ارائه سروده های ایشان که به مسائل زنان بپردازد و بیان کننده احساسات زنانه باشد، بعد از انقلاب مشروطه در ایران و نهضت های سیاسی و اجتماعی در کشورهای عربی فراهم آمد. از مهمترین نمایندگان ادبیات زنان در ایران، پروین اعتصامی و در کشور کویت، سعاد الصباح هستند. پژوهش حاضر بر آن است تا با تکیه بر روش توصیفی-تطبیقی، پس از خوانش جداگانه اشعار پروین و سعاد و بازخوانش تطبیقی آن ها بر پایه الگوی «مکتب ادبیات تطبیقی اروپای شرقی»، مهمترین درونمایه های اشعار این دو شاعر را در زمینه های مختلف اجتماعی، فرهنگی و مسائل شخصی و زنان، واکاوی نماید. نتایج پژوهش حاکی از آن است که این دو شاعر علی رغم شباهت بسیار در موضوعاتی چون، زنان، مبارزه با مردسالاری، ظلم ستیزی و انسان دوستی، به علت وجود تفاوت هایی در زندگی اجتماعی و شخصیتی، با نگاهی متفاوت به دو مقوله عاطفه مادری و عشق ورزی نگریسته اند.

دو زبانگی و دو گانگی زبان از جمله مسائلی است که از دیر باز در همه زبان های دنیا دیده شده است و همواره درباره آن نگرانی هایی مطرح بوده است، چرا که به باور برخی، این دو پدیده رفته رفته از رقت و انسجام زبان می کاهد و سبب ضعف و سستی در آن می گردد. دوگانگی زبان و دو زبانگی اگر چه با توجه به شرایط مکانی، زمانی، ﻧﮋادی، مسائل اجتماعی، اوضاع سیاسی و فرهنگی حاکم بر جامعه، متغیر است، اما در هر سطحی که باشد سبب ضعف زبان گردیده و اندک اندک آن را از جایگاه رفیع خود دور می سازد. عصر مملوکی و عثمانی یا دوره انحطاط ادبی در ادبیات عرب، یکی از دوره هایی است که در آن زبان عربی بیشتر از هر زمان دیگر دچار آمیزش زبانی گردید و از آسیب های آن در امان نماند. به گمان می رسد که در این عصر به دلیل حضور حاکمان غیر عرب بویژه حاکمان دارای نژاد ترک و در پی آمیزش نژادی، این پدیده بگونه ای بارزتر و چشم گیر تر نسبت به دیگر دوره های تاریخی در ادبیات عرب، خود را نشان داد. البته بهتر است برای این دوره، به جای دو زبانگی از اصطلاح چند زبانگی بهره بگیریم، زیرا میان زبان های عربی، فارسی، ترکی و گاه زبان های دیگر ملت های ساکن در جهان اسلام آن روز، دستکم نزد ادیبان و سیاست مداران، پیوندی نا گسستنی وجود داشته است. نگارندگان پژوهش پیش رو بر آنند که ضمن آوردن نمونه هایی از این دو پدیده در شعر عربی این دوره، به بررسی چرایی پیدایی و پیامد های منفی و گاه مثبتی بپردازند که برای شعر عربی داشته است.

زمینه ها و عوامل ایجاد نوع ادبی داستان نویسی معاصر در ادبیات عرب و فارسی بسیار نزدیک و شبیه به هم است، بویژه اینکه در هر دو زبان، داستان برگرفته از الگوهای داستان نویسی غرب است، یعنی شباهت ها سبب شده است که بسیاری از محققان، شیوه داستان نویسی یکی از این دو را متاثر از دیگری بدانند، هرچند تاثیر را نمی توان انکار کرد. در این مقاله شباهت ها و احیانا تاثیر و تاثر دو داستان کوتاه رجل سیاسی جمالزاده وحجاب منفلوطی از یکدیگر نشان داده شد. برای نقد و بررسی دقیق تر، عناصر داستانی دو اثر را ابتدا جداگانه تجزیه و تحلیل و معرفی کرده ایم و سپس به مقایسه عناصرداستانی دو نوشته پرداخته ایم. نویسندگان این دو اثر با نگاه انتقادی به جامعه زمان خویش نگریسته اند. از این رو، بررسی این دو داستان خصوصا درونمایه آن ها می تواند به ما در شناخت جامعه و محیط اجتماعی عصر نویسندگان کمک کند.

ادبیات به دلیل ماهیت و حوزه گسترده اش، با سایر رشته های علوم انسانی اشتراک و تناسب موضوعی دارد. از این رو، قابلیت انجام پژوهش های بین رشته ای در آن امکان پذیر است. در این میان رابطه ادبیات و علم روان شناسی از اهمیت و عمق زیادی برخوردار است، بگونه ای که نقد و تحلیل اثر ادبی از منظر روانشناسی برای شناخت شخصیت صاحب اثر، یکی از برجسته ترین روش های نقدی است. اشعار شاعران یکی از آثار ادبی است که بازتاب و انعکاس راستین شخصیت آفریننده آثار در آن نمود پیدا می کند. ابن رومی یک از شاعران برجسته عصر عباسی است که زندگی روی خوشی به وی نشان نداد و همواره غرق در مصیب و بلا بود، و در وجود خود حقارت های جسمانی و اجتماعی را احساس می کرد، در نتیجه اشعار وی عرصه جولان عقده های روانی اوست. این پژوهش در تلاش است تا با روش توصیفی تحلیلی، شخصیت ابن رومی را از رهگذر اشعارش با رویکرد نقد روانشناسی در چارچوب نظریه عقده حقارت آلفرد آدلر بررسی و تحلیل کند. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که حضور احساساتی نظیر حسادت، بدبینی، تنفر، ترس در وجود ابن رومی، نشان از نهادینه بودن عقده حقارت در شخصیت او دارد.