نظریه کنش کلام یکی از مهم ترین نظریاتی است که بر دو حوزه فلسفه زبان و زبان دین تاثیر گذاشته است، این نظریه در تکوین، تکامل، تحلیل کلام و به تبع آن نقش های فعل و پیرو آن جمله ها، نقش به سزایی دارد، به این صورت که فعل در موارد بسیاری تنها تبادل اطلاعات نمی کند، بلکه معادل خود عمل است. این جستار با روش توصیفی تحلیلی، منظورشناختی کنش های کلامی انشایی و اخباری فرازهایی از چند خطبه و نامه نهج البلاغه امام علی (ع) را بر اساس نظریه «کنش گفتار» آستین و الگوی کنشی «پنج گانه » سرل مورد مطالعه قرار داده و تاثیر قدرت معنایی منظوری کلام امام (ع) را در مخاطب تبیین می کند. برخی نتایج به دست آمده نشان دهنده آن است که در خطبه ها و نامه های بررسی شده، پاره گفتارهای دارای کنش اظهاری وجه غالب آن بوده و کاربرد کنش ترغیبی بیش از کنش عاطفی و کنش های اعلامی و تعهدی در مرحله پایین تری قرار دارند. دلیل کاربرد زیاد کنش های اظهاری و ترغیبی را می توان در شرایط سیاسی و اجتماعی روزگار ولایت امیرمومنان (ع) جستجو کرد.