پژوهشنامه اورمزد
سال:1397 | دوره:- | شماره:44 |تعداد مقالات:17

طبیعت و جلوه های آن همواره در دوره های گوناگون زبان و ادب پارسی مورد توجه شاعران مختلف بوده است اولین جلوه پدیده های طبیعت در آثار ادبی سبک خراسانی هویدا گردیده است. انوری یکی از شاعران این سبک است که تجلی طبیعت را در شعر او می توان یافت. جستجوی عناصر طبیعی در آثار گویندگان این عصر نشان می دهد که دید گویندگان این دوره بیشتر دید طبیعی است و نه تنها در وصف های طبیعت بلکه در زمینه های دیگر نیز توجه شاعران به طبیعت نوعی تشخص و امتیاز دارد. انوری یکی از این شاعران است که تجلی طبیعت را در شعر او می توان یافت. طبیعت در دیوان وی و نمونه اشعاری که در آن ها اجزای طبیعت به کار رفته، پرداخته شده است.این مقاله با روش تحلیل محتوا و با ابزار کتابخانه به تحلیل اشعار انوری با موضوع طبیعت می پردازد.

طنز یکی از ابزارهای مهم ادبی به شمار می آید که شاعران و نویسندگان همواره برای بیان مسائل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی از آن بهره می جویند. در پژوهش حاضر ابتدا تعاریف دقیقی از طنز ارائه شده و سبک شناسی طنز و شیوه های زبانی آن در رمان هستی از فرهاد حسن زاده مورد بررسی قرار گرفته است.این پژوهش به روش توصیفی و تحلیل محتوا انجام گرفته و پژوهشگر با استفاده از شیوه کتابخانه ای به گردآوری اطلاعات پرداخته است. یافته ها حاکی از آن است که فرهاد حسن زاده با بهره گیری از مخاطب شناسی و سبک طنز و شیوه های زبانی مختلف آن، به خلق اثری پرداخته تا در این قالب ایدئولوژی خود را به مخاطب منتقل کند.

در باب جایگاه علمی و ادبی غنی، همین بس که شاگرد فیلسوف و حکیم بزرگی هم چون ملامحسن فانی است. مضامین حکمی و فلسفی موجود در شعر او، از چنان غنایی برخوردار است که خواننده را به تایید درک و دانش متعالی شاعر وا می دارد. شعر غنی در کلیت، شعری حکمی و پر از اندرزهای اخلاقی است. از این رو، می توان شعر او را تالی شعر سعدی دانست. شعر غنی، گاه دچار چنان پیچیدگی های مضمون و معنا می شود که حتی شارحین شعر غنی نیز در گشودن دشواری های آن در می مانند. شعر این شاعر مسلمان، بیش از آنکه گواه حالات درونی اش باشد، وصف جهان بیرونی است. بنابراین، سخت است بتوان با شعرش، او را توصیف کرد و شناسنامه ای از او به دست داد. در این پژوهش با مطالعه اشعار غنی به روش توصیفی و تحلیلی، مضامین اخلاقی و اجتماعی موجود در اشعارش را استخراج و به تحلیل آنها پرداختیم.

جانعلی خاوند از شاعران حوزه هلیل، و زاده رودبار جنوب است. او از شاعرانی است که در غزل سرایی، مهارت فراوانی دارد. و از قالب های شعر کلاسیک برای بیان اندیشه های خود بهره برده است. خاوند به جای قالب نو، زبان نو و درونمایه تازه را برای محتوای اشعارش برگزیده و زبان شعرش روان و دلنشین است. و با تمام ظرفیت های شعر و توانایی های خود به بیان اندیشه ها و دغدغه های بشر و مشکلات او می پردازد.روش تحقیق در این پژوهش مبتنی بر ابزار کتابخانه ای است، و یافته ها به شیوه تحلیلی و توصیفی ارائه گردیده است. این پژوهش تلاش دارد با معرفی جانعلی خاوند و تحلیل و بررسی محتوای دو اثر منتشر شده از وی گامی هر چند کوتاه، در زمینه اعتلای آگاهی و آشنایی علاقه مندان و دوستداران شعر و شاعران فراهم نماید. نتیجه به دست آمده دلالت براین دارد که بیشتر مضامین شعر خاوند از نوع مضامین ادبیات غنایی است. مضامین غنایی اشعار خاوند این امکان را دارند که در کنار التذاذ هنری حاصل از آن، همواره مورد باز اندیشی و تامل قرار گیرد تا بدین وسیله بتوان با ژرف اندیشی و غور در ساختار، محتوای درونی و سایر توانایی های هنری نهفته در آن، بهره های معنوی را به دست آورد.

ترانه به عنوان اثری ادبی که قابلیت اجرا همراه موسیقی را دارد در همه زبان ها تولید می شود. ترانه های تولید شده در زبان های مختلف به موضوعاتی متفاوت می پردازند که عشق به خاطر ماهیت احساسی ترانه کلیدی ترین آن هاست بین سروده های نزار قبانی و چند ترانه سرای ایرانی با نام های محمدعلی بهمنی، شهیار قنبری، نیلوفر لاری پور و یغما گلرویی شباهت هایی وجود دارد که به ماهیت عشق برمی گردد و تفاوت هایی که ناشی از نگاه شاعران است به نظر می رسد نگاه شاعران ایرانی به عشق انتزاعی تر از شاعر عرب باشد.

بدون شک فردوسی بزرگترین شاعر حماسه سرای ایران و یکی از بهترین سخن سرایان زبان فارسی است. اثر استوار حکیم توس شاید تاکنون تنها به عنوان اثری حماسی و مجموعه ای از داستان های اساطیری و تاریخی مورد توجه قرار گرفته در حالی که بخش اخلاق محور و تعلیمی آن نیز قابل توجه است. شاهنامه در حالی از مضامین بسیار پر معنی و افکار بلند و اندرزهای سودمند به طور هنرمندانه ای مالامال گشته که فردوسی در بیان آنها به خاطر موضوع اثر که عمدتا تاریخ حماسی ایران است بسیار محدود بوده است. با این حال فردوسی ضمن حفظ اصالت داستانها اثر خود را به شکل حماسه ای عقلایی و اخلاقی درآورده است. سعی ما در این مقاله بر آن است که با بیان مصداق هایی هر چند مختصر به اخلاق و اسلام گرایی در شاهنامه اشاره کنیم. اخلاق و دین که از تمدن بشر سرچشمه می گیرد در داستان های اساطیری که حکیم توس به آنان پرداخته؛ برخاسته از تمدنی کهن در ایران زمین است. امروزه بسیاری از ملت ها در پی بیان تمدن خویش با بیان افسانه هستند. در ایران زمین به خصوص بعد از اسلام اخلاق مداری ارزش تلقی می شد و شاهنامه نیز از آن مستثنی نبوده است.

نهج البلاغه ی امام علی (ع) چشمه ی جوشان و خروشانی است که بعد از قرآن کریم به دو اقیانوس بیکران و ژرف معارف و علم الهی متصل است و مانند قرآن کریم در آسمان علم و ادب و معرفت الهی و انسانی هم چون آفتاب پرتوافشانی می کند. نهج البلاغه کتابی نیست که رسالت هدایت یک نسل و یک قرن را به عهده داشته باشد. بلکه مسوولیت آگاهی، بیداری، رشد، کمال، سعادت و نیکبختی همه ی نسل ها و همه ی عصرها را بر دوش دارد. جاودانگی و زایندگی اش در این است که از ژرفای وجود امام علی (ع) و از دریای مواج فکر او نشات گرفته است. آن حضرت آن چنان به حقایق ثابت ولا یتغیر ناموس آفرینش و هستی راه یافته که سخنش در همیشه ی تاریخ، آب حیات سعادت را در کام تشنگان می ریزد.

اساطیر، گذشته و هویت ملی ملت های جهان هستند که در زمان های دور بین اقوام و ملل مشهور بوده اند و سپس به وسیله ادبیات شفاهی سینه به سینه به شاعران، راویان و حماسه سرایان رسیدند و مدون شدند؛ اساطیر جهان از همسانی و اشتراکات لبریزند و بین اسطوره های شرقی و غربی شباهت های زیادی وجود دارد. دلیل عمده این همسانی آمیختگی اساطیر اقوام مختلف با یکدیگر و تاثیرپذیری آنها از هم است و یا به این دلیل است که آنها از خانواده اساطیر آریایی و هند و اروپایی هستند؛ در این پژوهش سعی بر آن است تا به بررسی برخی اشتراکات اسطوره ای این ملل بپردازیم و نشان دهیم که چگونه در بسیاری موارد اساطیر اقوام هند و اروپایی پس از جدایی اقوام هند و ایرانی از هند به اروپا سیر می کند و در نهایت با تفاوت هایی به یونان می رسد، همچنین با نظریه روانکاوی کارل گوستاو یونگ در پی توجیه همسانی اسطوره های جهانی بر می آییم تا به این نتیجه برسیم که علت همسانی اسطوره ها برخاستن آنها از ضمیر ناخودآگاه جمعی مشترک در نوع انسان است.

فرهنگ و ادب عامه، اعتبار و ارزش یک قوم و میراث ماندگار فرهنگ و ادب آنهاست که آداب و رسوم و ذوق و هنرشان را نمودار می سازد. گردآوری فرهنگ و ادب عامه و پاسبانی از این ارزش های فرهنگی و ادبی موجب تداوم سنت های پسندیده گذشتگان و احترام به رفتار آنان است همچنین گردآوری فرهنگ عامه یک قوم و منطقه را صاحب اصالت فرهنگی می کند و موجب افتخار نسل امروزی می شود. فرهنگ عمومی در انتقال معلومات ارزشها، ویژگی ها و تدبیرهای آموزشی یک نسل به نسل دیگر، نقش و وظیفه مهمی به عهده دارد. فرهنگ عمومی با انتقال این معرفت ها به پایداری و دوام فرهنگ و القای آداب و معیارهای اخلاقی و مشترکات جمعی به افراد جامعه کمک می کند.آنچه در این پژوهش مورد تحقیق قرار گرفته، عبارتند از: زندگی مادی، زندگی معنوی، مذهب عامیانه و زندگی اجتماعی است و از فرهنگ عمومی برای تصدیق و تجویز نهادهای دینی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و معتبر ساختن نقش و وظیفه آنها در جامعه بکار می رود.این جانب برای خدمت به زادگاه و موطن خویش، شهرستان بستک به گردآوری فرهنگ و ادب عامه مردم منطقه تصمیم گرفته شد و در زمینه جمع آوری آثار فرهنگی و ادبی و آداب و رسوم مردم و واژگان و اصطلاحات به تدوین نهایی مجموعه پرداخته شد.

همان طور که ترجمه از زبانی به زبان دیگر تابع شرایط و مناسبات هر دو زبان است، محتوا و موضوع ترجمه و اطلاعات مترجم از زوایای زبان مبدأ و مقصد نیز از عوامل مهم و موثر در ارائه یک ترجمه جان دار و مخاطب پسند است.افزون بر عوامل فوق ساختار و نوع اثر مترجم، این که به نظم باشد و به نظم ترجمه شود یا منظوم باشد به نثر برگردان شود یا به نثر باشد و به نظم ترجمه گردد، خود از دیگر عوامل بسیار تاثیرگذار در کار مترجم است.شاهنامه فردوسی به عنوان اثری منظوم به لحاظ ساختار و حماسی و هنری به لحاظ نوع ادبی خود در اصل ترجمه ای است از نثر به نثر که فردوسی آن را به نظم درآورده است و در قرن هفتم برای نخستین بار به دست فتح علی بنداری اصفهانی به نثر عربی ترجمه شده است.این پژوهش به شیوه تحلیل محتوا و توصیفی در نظر دارد ترجمه بنداری را به لحاظ شگردهای ترجمه به بوته نقد و تحلیل بگذارد و هنر این مترجم را در برگردان انواع کلمه (اسم، صفت، قید) و شیوه برابر نهاده های او را بررسی نماید.

در مکتب تصوف اسلامی که مسلما ایرانیان در پایه گذاری و توسعه آن سهمی بسزا داشته اند نوابغی برخاسته اند که در پیشرفت افکار بشر در این زمینه کمک های شایانی نموده اند.شیخ فریدالدین محمدعطار نیشابوری یکی از جمله نوابغی است که با صدق و اخلاص کم نظیری در تکامل این مکتب عظیم و بسط و توسعه آن قدم های بلندی برداشته است.عطارذهنی خلاق و نوآور داشت و در سایه همین قوه خلاق و ابداع کم نظیر، در آثار ایشان شاهد نوآوری هایی در حوزه عرفان و تصوف می باشیم. در مقاله حاضر ابتدا نوآوری هایی که عطار در زمینه تعالیم عرفانی داشته است مورد بحث و کنکاش قرار گرفته است و در بخش دوم ابزار عطار برای بیان اندیشه های عرفانی آورده شده است. نتیجه گویای آن است که عطار هم در زمینه تعالیم عرفانی و هم در زمینه استفاده از ابزار برای بیان اندیشه های عرفانی خود خلاقانه عمل نموده است به طوری که هیچ یک از اسلاف عطار و در مواردی حتی اخلاف وی وارد این حوزه ها نشده اند.

شکنجه از قدیمی ترین پدیده های زندگی اجتماعی و سیاسی بشر است. تاریخ ملل مملو از اعمال شنیع و ننگین انسان ها است که غالبا به مرگ دردناک هم نوع می انجامیده؛ شقاوت هایی همچون مثله کردن، سوزانیدن، پوست باز کردن، شکنجه نه مرگ، و جز آنها. یافته ها نشان می دهد به گواهی شاهنامه، در ایران پیش از اسلام، انواع شکنجه به انگیزه های مختلف اِعمال شده بر روی مجرمان جنبه ی سلیقه ای داشته و از هیچ اصولی پیروی نمی کرده است و در اکثر موارد از سوی شاهان و بزرگان بر ایشان می شده است و به نوعی برای حفظ حکومت و ترساندن مردم و جلوگیری از شورش و نشان دادن قدرت در برابر مخالفان این راه را برگزیده اند. حکیم فردوسی با تمام دلبستگی به فرهنگ ایران، از بیان این نقاط تاریک تاریخ ایران فروگذار نکرده است و در شاهنامه نیکی و بدی را از سوی هر کس که بوده، بیان داشته است. در این پژوهش به ارائه برخی از انواع مجازات و شکنجه در اثر ارزشمند شاهنامه پرداخته شده است. هدف این نوشتار بررسی شکنجه و آزار تن در شاهنامه می باشد که به روش تحلیلی - توصیفی و با استناد به منابع کتابخانه ای و اینترنتی صورت پذیرفته است.

قرن پنجم و ششم دوران آشفتگی و نابسامانی است و باعث همه این آشفتگی ها، بی شک، شاهان و حاکمان بی لیاقت این دوره بودند. شاعران این دوره معمولا در دربارها به مدح و ستایش شاهان و اربابان زور و زر که با غلو و اغراق همراه بود، مشغول بودند، شاعرانی که همیشه ملازم درگاه سلاطین بودند و زندگیشان از دریافت صله تامین می شد. سنایی غزنوی، از شاعران و عارفان بزرگ این عصر به شمار می رود که سعی نموده است اوضاع نابسامان روزگار خویش را مورد نقد قرار دهد. این مقاله به دیدگاه های انتقادی سنایی درباره ی شعر و شاعران روزگارش به کمک دو اثر بزرگ وی، دیوان اشعار و حدیقه الحقیقه، پرداخته است. حکیم سنایی، شاعران عصر خویش را به سبب تظاهر به شاعری، کم سوادی، نداشتن فکر باریک، عدم ژرف نگری، مدح و ستایش گری مورد انتقاد قرار داده است.

تعلیم و تربیت انسان ها مهمترین و با ارزش ترین وظیفه ی آد می است؛ برای این امر مهم راهکارها و روش های متعددی وجود دارد که هر کدام ویژگی خاص خود را دارد. یکی از این راه ها استفاده از داستان و قصه گویی است. همان طور که خداوند در قرآن برای هدایت و تربیت انسان ها از قصه گویی و داستان استفاده کرده؛ ما نیز می توانیم به شیوه ی جذاب و مورد علاقه ی کودکان و نوجوانان از این راه که روشی غیر مستقیم در مقوله ی تربیت است استفاده کنیم.نامانوس بودن آموزش مفاهیم دینی با ذهن کودکان و نوجوانان، کمرنگ بودن ارائه و الگوهای دینی به کودکان و نوجوانان، تهذیب اخلاق و عبرتاموزی و... ما را برآن داشت تا در این مقاله به بررسی داستان نویسی در تربیت دینی در کودکان و نوجوانان بپردازیم.در پژوهش حاضر سعی برآن بوده تا سه اثر از کلر ژوبرت، از جنبه مخاطب شناسی و شیوه راویتگری بر اساس نظریه روایتگری گریماس مورد بررسی قرار گیرد.این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی محتوا انجام شده و یافته ها حاکی از آن است که چنانچه نویسنده ابتدا امر مخاطب شناسی را در نظر بگیرد و داستان ها به نحو مقتضی با توجه به سن کودک ونوجوان بیان شود، موجب علاقه مندی نسل جدید به مسائل دینی خواهد شد. چراکه در دل داستان و قصه های دینی برشی از زندگی واقعی انسان در لحظه های خاص تاریخ نقش بسته است. بنابراین مساله شناخت داستان و قصه در آموزش تربیت دینی در کودکان و نوجوانان حائز اهمیت است.

آرکائیسم نوعی هنجار گریزی و انحراف از زبان معمول و به کار بردن واژگان و ساختاری است که در گذشته، متداول بوده؛ اما در اشعار شاعران امروزی و معاصر، رواج چندانی ندارد. آرکائیسم از راه های برجسته کردن و تشخص بخشیدن به زبان است. این شگرد یکی از شیوه های آشنازدایی با عناصر کهن (آرکائیک) زبان است. بهره گیری بجا و مناسب از این شگرد زبانی علاوه بر تعالی بخشیدن و اصالت دهی به شعر، باعث اعجاب و التذاذ مخاطب نیز می شود. در مقاله حاضر، باستان گرایی در اشعار نیمایی حسین پناهی در دو حوزه واژگانی و نحوی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که حسین پناهی از این شگرد زبانی به نحو چشمگیری استفاده نموده و علاوه بر زیبایی، زبان شعر خود را نیز تشخص بخشیده است. گفتنی است این نوع آشنا زدایی مخصوصاباستان گرایی واژگانی در اشعار حسین پناهی کاربرد بالایی دارد و می توان آن را یکی از ویژگی های سبکی وی به شمار آورد.

عناصر چهارگانه آب، باد، خاک و آتش به دلیل جایگاه و نقش ویژه ای که در استمرار زندگی اجتماعی جوامع بشری داشته و از روزگاران کهن نزد جوامع گوناگون قداست خاصی داشته است. عنصری یکی از شاعران سبک خراسانی است که البته در شعرش، نسبت به طبیعت توجه و احساس عمیقی ندارد و مستقیما به وصف طبیعت نمی پردازد وی به جای خلق تصاویر طبیعی به بازآفرینی آن می پردازد اما در مورد عناصر اربعه توصیفات و تشبیهاتی دارد که این مقاله با استفاده از ابزار کتابخانه و به روش تحلیل محتوا می کوشد تا این عناصر را در شعر وی نشان دهد.

یکی از جلوه های هنری و شگفت انگیزدر شعر، کاربرد زبان تناقض و بیان پارادوکس است. متناقض نمایی در بسیاری از آثار عرفانی منظوم و منثور شعر فارسی بسامد زیادی داشته و شناختن این شگرد زیبایی، ما را یاری می دهد تا آثار ادبی - عرفانی را هم از حیث بلاغت، سبک شناسی، تفکر و نقد ادبی بهتر بشناسیم. حافظ شاعر یگانه زبان فارسی است و دیوان غزلیات او در زمره یکی از آثار ماندگار و ارزشمندی است که دیاری تاکنون نتوانسته است نظیر عالمی را که او به نیروی کلمات آفریده است بیافریند. در طی شش قرن، هزاران هزار تن شعرهای او را خوانده اند، سر تکان داده و به فکر فرو رفته اند، انبساط و آرامش یافته اند، او را لسان الغیب و کلامش را سحر حلال نامیده اند اما، هنوز که هنوز است نتوانسته اند از راز او پرده برگیرند. زیرا، موسیقی معنوی شعر حافظ، در جهت پارادوکس و گره زدن متناقضات حرکت می کند و این امر بازتابی است از جهان بینی خاص او که برخاسته از اراده معطوف به آزادی است. حافظ در آن می کوشد که انسان را درنقطه کمال آزادی قرار دهد. جایی که نه تنها در فضای هنر او و پهنه دیوان شعر وی احساس دسترسی به هردو سوی مفاهیم متناقض احساس گردد، بلکه غلبه اسلوب به ایهام در شعر وی، جلوه های میل به آزادی است و اینها همگی برگی است از هزاران نغمه شورانگیز و شمئه ای از عطر دلاویزاین بوستان رنگارنگ، که همچنان در جهان ادب پارسی ایران خودنمائی می کند. در این مجال اندک تلاش نگارنده برآن است تا ابتداچرایی گرایش حافظ به پارادوکس رابررسی نماید و سپس به تشریح واژه های پارادوکسی که بسامد بیشتری در دیوان خواجه داشته و حافظ ازآن برای بیان مقاصد خود حداکثر استفاده را نموده بپردازد.