فضای جغرافیایی
سال:1396 | دوره:17 | شماره:59 |تعداد مقالات:16

زیست پذیری ازجمله مفاهیم و رویکردهای است که در پی کاهش مشکلات زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی شهرها و جوامع بر مبنای نیازها و ظرفیت های آن است. این مفهوم عام تنوعی از معانی در زمینه های کالبدی، اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی از لحاظ ذهنی و عینی را در بردارد؛ بنابراین تامین استانداردهای زیست پذیری در بافت فرسوده شهر از اهمیت و ضرورت قابل توجهی برخوردار است. ضعف در برنامه ریزی ها و مدیریت شهری و نارسایی استراتژی های زیست پذیری شهر بالاخص زیست محیطی بافت فرسوده شهرها چالش های متعددی را در نظام فضایی شهری به وجود آورده است. از این رو هدف این تحقیق، شناسایی و تحلیل عوامل موثر بر زیست پذیری بافت های فرسوده شهر زنجان است. روش تجزیه و تحلیل داده ها از روش های استنباطی؛ آزمون T تک نمونه ای؛ تحلیل واریانس (ANOVA)؛ آزمون تعقیبی شفه و تحلیل عاملی و نرم افزارهای SPSS و GIS استفاده شده است. با روش نمونه گیری احتمالی تعداد 381 نفر از ساکنان بافت به صورت تصادفی ساده مورد ارزیابی قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که زیست پذیری بافت فرسوده شهر زنجان با میانگین 2.77 و آماره 4.819 t در حد متوسط است. همچنین طبق نتایج آزمون تحلیل واریانس (ANOVA) با رد فرضیه صفر (H0¹P<0.05)، شرایط زیست پذیری در بافت شمالی، جنوبی و بازار یکسان نیست. در این زمینه، نتایج آزمون شفه نشان می دهد که شرایط زیست پذیری در بافت شمالی، نسبت به بافت جنوبی و بافت بازار بهتر است. همچنین شاخص مدیریتی در هر سه بافت ضعیف است. علاوه بر این، نتایج تحلیل عاملی نشان داد که مهم ترین عامل در تبیین زیست پذیری بافت فرسوده شهر زنجان، عامل زیست محیطی (5.537) با سهم واریانس 43.38 می باشد و این عامل بیش ترین ارتباط و همبستگی را با شاخص مدیریتی (0.717) و کالبدی (0.674) دارد؛ در نتیجه برای رسیدن به یک زندگی مطلوب در بافت فرسوده شهر زنجان باید مسائل فضای زیست محیطی؛ مدیریتی و کالبدی را در سیاست گذاری های شهری و برنامه های اجرایی و عملیاتی مورد تاکید بیش تر قرار گیرد.

شهر تبریز به عنوان بزرگ ترین کلان شهر شمال غرب کشور در سه دهه ی اخیر تغییرات و رشد قابل توجهی را به خود دیده است. پژوهش حاضر به آشکار سازی تغییرات کاربری اراضی شهری این کلان شهر با استفاده از تصاویر ماهواره ای در دسترس و با قدرت تفکیک مکانی متوسط ( IRS LISS IIIو  (ETM+پرداخته است. روش شبکه عصبی مصنوعی جهت تهیه نقشه های کاربری اراضی از تصاویر مذکور استفاده و طبقات کاربری های اصلی شهری، پوشش گیاهی، اراضی ساخته شده، زمین های بایر، راه های ارتباطی و پهنه های آبی استخراج گردید. بدین منظور ابتدا با استفاده از الگوریتم پس انتشار خطا، شبکه عصبی طراحی و بر روی تصاویر قرار گرفت. سپس تصاویر طبقه بندی شد و در نهایت تصاویر با تکنیک PCC مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج حاکی از آن است که اراضی ساخته شده در بازه زمانی 20 ساله از میزان 4707 به 8322 هکتار و همچنین راه های ارتباطی از 1416 به 3128 هکتار افزایش و پوشش گیاهی حدود 937 و زمین های بایر به میزان 4379 هکتار کاهش داشته است. همچنین نتایج حاصل از عملکرد شبکه عصبی پس انتشار خطا نشان می دهد که استخراج تغییرات در کاربری های زمین های بایر، اراضی ساخته شده و راه های ارتباطی از دقت بالاتری برخوردار بوده است.

شناخت اقلیم و بررسی نیازهای اقلیم شناختی گیاهان زراعی از مهم ترین عوامل موثر در تولید است. با بررسی های هواشناسی کشاورزی می توان امکانات بالقوه اقلیمی را در مناطق مختلف مشخص و از آن ها حداکثر بهره برداری را نمود. در این تحقیق برای به دست آوردن نقشه پتانسیل اقلیمی استان زنجان از داده های اقلیمی مربوط به ایستگاه های کلیماتولوژی و سینوپتیک واقع در محدوده استان زنجان طی دوره آماری (2010-1986) استفاده گردید. بعد از به دست آوردن تاریخ آغاز بارش های پاییزی در سطح استان، برای هر منطقه از استان تاریخ کاشتی مشخص گردید. در ادامه از عنصر بارش، نقشه های هم ارزش اقلیمی بارش سالانه، بارش در دوره جوانه زنی، بارش در دوره گل دهی و بارش پر شدن دانه استخراج گردید. همچنین با توجه به عنصر دما نیز نقشه های هم ارزش اقلیمی دمای مناسب جوانه زنی، تنش های دمایی در طول دوره گل دهی و پر شدن دانه در سطح استان تهیه شد. در نهایت با تلفیق این نقشه ها در محیط GIS نقشه پهنه بندی اقلیمی کشت گندم دیم استخراج گردید. نقشه به دست آمده شامل چهار پهنه بسیار مناسب، مناسب، متوسط و ضعیف می باشد. نتایج حاصل نشان داد که عمده مناطق مناسب برای کشت گندم دیم در استان در ناحیه جنوبی و مرکزی استان قرار داشته و شامل نواحی جنوبی شهرستان زنجان، نواحی غربی شهرستان ابهر و بیش تر قسمت های شهرستان های خرمدره و خدابنده می باشند. در مقابل مناطق واقع در شمال استان در محدوده استان های طارم و ماهنشان و مناطق مرتفع و پرشیب رشته کوه های البرز دارای وضعیت متوسط و ضعیف از لحاظ کشت گندم می باشند.

سیلاب از اصلی ترین بلایای طبیعی جهان هست. با افزایش شدت و فراوانی رخدادهای سیل، نگرانی های جهانی در خصوص افزایش مرگ ومیر و ضررهای اقتصادی ناشی از آن افزایش یافته است. در این مطالعه با هدف تعیین پهنه های سیل خیز، حوضه رودخانه آجر لو چای با استفاده از رویکرد نوین سیستم های تصمیم گیری چند شاخصه و مدل فازی پهنه بندی شده است. در این زمینه از هشت پارامتر طبیعی و انسانی شامل: بارش، کاربری زمین، خصوصیات مورفولوژیک دامنه ها مثل شیب دامنه ها، ارتفاع، شاخص پوشش گیاهی، فاصله از رودخانه های اصلی، تراکم شبکه زهکشی و سنگ شناسی برای اجرای مدل استفاده شده است. پس از تولید لایه های عوامل از بازدید میدانی و تصاویر ماهواره ای به منظور اصلاحات مورد نیاز لایه های تهیه شده استفاده شد. سپس، از طریق توزیع پرسشنامه و جمع آوری نظریه های کارشناسی با استفاده از روش AHP، به هر یک از معیارها و زیرمعیارها وزنی اختصاص یافت، سپس از طریق همپوشانی لایه ها در محیط GIS و با استفاده از عملگرهای فازی نقشه خطر سیل خیزی تهیه گردید. با توجه به نقشه پهنه بندی سیل خیزی، پهنه های با خطر بسیار زیاد در بالادست حوضه واقع گردیده اند، این سطوح اغلب شیب بالای 40 درصد، پوشش گیاهی کم تراکم، دامنه های واگرا با پروفیل محدب را تشکیل می دهند. در نقشه پهنه بندی خطر سیل گیری، پهنه های با خطر بسیار زیاد در پایین دست حوضه قرار دارند. این مناطق اغلب نواحی کم شیب، سطوح همگرا با پروفیل مقعر، نواحی پست و حاشیه رودخانه ها را تشکیل می دهند.

امروزه استفاده از مجموعه های فازی به دلیل در نظر گرفتن محدوده ای از احتمالات به جای اعداد، نداشتن محدودیت روش های کمی و برخورداری از دقت به مراتب بیش تری در پیش بینی وقوع ناپایداری دامنه ای، مورد توجه ژئومورفولوگ ها واقع شده است. این پژوهش با هدف مشخص کردن مناطق با پتانسیل بالای وقوع مخاطرات دامنه ای در حوضه آبریز رودخانه مهاباد به روش فازی انجام شده است. به این منظور، ابتدا متغیرهای موثر در وقوع حرکات دامنه ای شناسایی، سپس با استفاده از تصویر ماهواره ای سنجنده ETM+، نقشه های توپوگرافی 1.50000، نقش زمین شناسی 1.100000 مهاباد و انجام عملیات میدانی، لایه های مورد نیاز تهیه شد. در مرحله بعد لایه ها، ابتدا با استفاده از مدل فازی، استاندارد و فازی شده و در قالب رستر به صورت ارزشی از صفر تا یک در آمده اند. سپس تابع های جمع و ضرب جبری فازی روی لایه ها انجام گرفته و با هم همپوشانی شده اند. در نهایت با در نظر گرفتن بهترین توان گاما، نقشه نهایی پتانسیل وقوع حرکات دامنه ای حوضه سد مهاباد با استفاده از تابع Gamma0.7 تهیه شده است. نتایج نشان داد که در حدود 254.64 کیلومترمربع معادل 33.8 درصد از کل مساحت حوضه سد مهاباد، دارای احتمال وقوع حرکات دامنه ای خیلی زیاد و زیاد می باشد. مقایسه نقشه نهایی با نقشه های متغیرهای موثر در ناپایداری دامنه ای نشان می دهد که نواحی با احتمال وقوع "خیلی زیاد و زیاد" منطبق بر نواحی با شیب توپوگرافی بالای 20 درصد، ارتفاعات بالای 2300 متر، نواحی با تراکم بالای گسل ها و همچنین تراس های پرشیب رودخانه ای می باشد.

در این پژوهش مهم ترین الگوهای همدیدی موثر بر بارش برف با رویکرد محیطی به گردشی در ایستگاه کرمانشاه در غرب کشور مورد بررسی قرار گرفته است. به این منظور ابتدا داده های روزانه ایستگاه برف سنجی کرمانشاه از تاریخ ژانویه 1951 تا تاریخ دسامبر 2004 از سازمان هواشناسی کشور اخذ گردید. همچنین برای شناسایی الگوهای جوی، داده های میانگین روزانه فشار و دمای تراز دریا و داده های میانگین روزانه فشار و دمای سطح 500 هکتوپاسکال از سری داده های بازکاوی شده ی مرکز پیش بینی های محیطی ایالات متحده آمریکا NCEP/NCAR در همان تاریخ برداشت گردید و با تحلیل خوشه ای بر روی داده های فشار و دما، الگوهای جوی طبقه بندی گردیدند. سپس با تحلیل نقشه های کل روزها تعداد خوشه ها تعیین گردید، به طوری که 3 خوشه به بهترین نحو الگوهای بارش برف را در منطقه توجیه کرد. در نهایت برای شناسایی مهم ترین سامانه ها، الگوهای ترکیبی فشار و دمای تراز دریا و ارتفاع و دمای تراز 500 هر خوشه ترسیم گردید و مبنای واکاوی این پژوهش واقع گردید. نتایج نشان داد که بارش برف در غرب ایران در اثر ورود سامانه های مختلف دور و نزدیک به این منطقه شکل می گیرد، که عبارتند از؛ 1- شکل گیری و تقویت پرفشار اروپایی در شمال غربی ایران 2- قرارگیری منطقه در زیر ناوه مدیترانه 3- گسترش تاوه قطبی به سمت عرض های جنوبی 4- تقویت و گسترش پرفشار سیبری و تبت به طرف شمال شرق و شرق ایران 5- گسترش و نفوذ زبانه های کم فشار سودان به سمت نواحی غربی ایران.به طوری که بارش های برف ناشی از این الگوها را می توان در 3 خوشه؛ 1- بارش برف کم 2- بارش برف متوسط 3- بارش برف سنگین قرار داد. زمانی که این سامانه ها از شدت و گسترش کم تری برخوردار هستند شاهد بارش برف کم و پراکنده و زمانی که تقویت می شوند شاهد بارش برف متوسط و زمانی که در اوج فعالیت خود باشند بارش های برف سنگین در منطقه مورد مطالعه رخ می دهد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر پروژه های آبخیزداری بر کیفیت زندگی در نواحی روستایی شهرستان بابل انجام گرفته است. جامعه آماری تحقیق را 5225 نفر از سرپرستان خانوار در 8 روستای هدف پروژه های آبخیزداری در شهرستان بابل تشکیل دادند که از طریق فرمول کوکران 300 نفر به عنوان نمونه های این تحقیق انتخاب گردید. نمونه ها از طریق انتساب متناسب در بین سه گروه روستا با اقدامات پیشرفته، متوسط و ضعیف آبخیزداری انتخاب شدند. نمونه گیری درون روستاها به شیوه تصادفی ساده بود. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه بود که روایی صوری و محتوایی آن بر اساس نظر کارشناسان محلی و اساتید دانشگاهی تایید شد و پایایی آن از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ برای سازه های مختلف تحقیق بین 0.68 تا 0.96 مورد تایید قرار گرفت. نتایج آزمون t تک نمونه ای نشان داد که در گروه روستاهای با اقدامات آبخیزداری پیشرفته و متوسط سطح کیفیت زندگی کم تر از حد متوسط است. در حالی که در گروه روستاهای با اقدامات آبخیزداری ضعیف سطح کیفیت زندگی بیش تر از حد متوسط است. مولفه های چهارگانه کیفیت زندگی از طریق آزمون F مستقل بین سه گروه روستاها مقایسه شد. نتایج نشان داد که وضعیت مولفه اقتصادی، فیزیکی- کالبدی و محیطی- حفاظتی در روستاهای با اقدامات آبخیزداری ضعیف بهتر از دو گروه دیگر است. در حالی که نتایج ارزیابی مولفه اجتماعی نشان داد که وضعیت در روستاهای با اقدامات آبخیزداری پیشرفته بهتر از دو گروه دیگر است. نتایج این تحقیق بیانگر عدم تاثیر اجرای پروژه های بزرگ آبخیزداری با تاثیر بلندمدت بر کیفیت زندگی در نواحی روستایی است. به علاوه پروژه های کوچک بیولوژیکی که تاثیر عینی و محسوسی بر فعالیت های معیشیتی دارند بیش تر بر سطح کیفیت زندگی روستاییان تاثیر داشته است.

فرسودگی واقعیتی است که تاکنون بیش تر شهرهای باسابقه و تاریخی را متاثر ساخته است. آنچه مسلم است در این گونه شهرها این مساله، رشد بافت شهری را مختل کرده و آن را به پیرامون سوق می دهد. بنابراین افزون بر نابودی بافت های درونی و باسابقه ی شهری، هزینه های هنگفتی را با ایجاد بافت های نوظهور بر گرده ی شهر تحمیل می کند. هدف این تحقیق اولویت بندی مناطق مختلف قلمرو پژوهش به منظور اعمال بهسازی و نوسازی است. برای دستیابی به هدف مذکور از 5 متغیر اصلی در بافت فرسوده شامل قدمت، قیمت، نوع مصالح، مساحت و وضعیت دسترسی به بافت استفاده شده است. جهت تجزیه وتحلیل داده های پژوهش از عملگرهای فازی (Sum، Gama، Product) در محیط GIS و همچنین با وزن گذاری معیارهای منتخب، از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP)، به منظور مقایسه استفاده شده است. در نهایت جهت شناسایی بهترین مکان ها برای بهسازی و نوسازی بافت فرسوده، نتایج به-دست آمده از عملگرهای فازی و AHP فازی، باهم مقایسه شده اند. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که مطابق توابع و مدل به کار رفته در پژوهش قسمت های بیرونی بافت (با مساحت 236103 متر یعنی 0.65 درصد از کل سهم بافت) به علت نزدیکی به خیابان های اصلی و ساخت وساز نسبتا بهتر نسبت به قسمت های درونی بافت (با مساحت 100754 متر یعنی 0.28 درصد از کل سهم بافت)، از اولویت پایین تری برای نوسازی برخوردار است. همچنین مدل FAHP، مساحتی بالغ بر 47569 متر یعنی 0.13 درصد از کل مناطق بافت را برای امر بهسازی پیشنهاد می کند. البته این امر در عملگر Gama fuzzy با دقت و جزئیات بیش تری نسبت به دیگر توابع و مدل AHP فازی نشان داده شده است.

حدود 24 درصد از اراضی قابل سکونت زمین تحت تاثیر فعالیت های انسانی است که کاهش حاصل خیزی خاک را به دنبال دارند. یکی از مهمترین اثرات فرسایش بادی، از بین رفتن تنوعات زیستی و از بین رفتن ظرفیت تولید زمین تحت عنوان بیابانزایی است. بیابانزایی به طور دائم و البته نه انحصاری در مناطق خشک اتفاق میافتد. دهستان ماژان شهرستان بیرجند با کاربری کشاورزی و دامداری از جمله مناطق تحت تاثیر فعالیت شدید فرسایش بادی در استان خراسان جنوبی است. متوسط بارندگی سالانه در این دهستان طی یک دوره 20 ساله برابر با 154 میلیمتر بوده و به طور کلی اقلیم آن از نوع خشک و بیابانی است. هدف از این مطالعه، تخمین نرخ تغییرات پهنه های فرسایش بادی طی دوره زمانی مشخص با استفاده از تصایر ماهواره لندست است. برای مطالعات فرسایش باد از مدلهای فرسایش با اهداف مختلف شامل: تخمین متوالی فرسایش و طراحی ابزارهای کنترل فرسایش، استفاده شده است. موضوع مهم در مدلسازی فرسایش باد، ارائه تعریفی واضح جهت تشخیص موضوع و نیز بررسی داده های مورد نیاز و موجود برای اجرای مدل است. در این مقاله اطلاعات حاصل از دو مدل شامل: مدل پهنه بندی فرسایش باد IRIFR و مدل استخراج طبقات کاربری اراضی و پوشش زمین از تصاویر ماهوارهای، تلفیق شده است. در نهایت به کمک روش آماری چند متغیره، تغییرات زمانی و مکانی پهنههای فرسایش باد مورد بررسی قرارگرفته است. نتایج نشانگر وقوع بیش ترین نرخ تغییرات در پهنه های فرسایش بادی با شدت متوسط بر روی لند فرم های مخروط افکنه است. همچنین اولین مولفه اصلی که در بردارنده 89/98 درصد تغییرات پهنههای فرسایش بادی است، بهترین نماینده وضعیت تغییرات در پهنه های فرسایش بادی طی دوره مورد بررسی است.

باد در روی زمین عامل مهمی برای تبادل گرما، رطوبت و انتقال ذرات ذره بینی و غیرذره بینی از نقطه ای به نقطه دیگر است؛ بنابراین نقشی حائز اهمیت در کاهش آلاینده های وارد شده به فضاهای شهری دارد. عناصر کالبدی بافت های شهری، از جمله جهت گیری خیابان ها و پراکنش بناهای بلند مرتبه نیز نقشی مهم در الگودهی ثانویه به جریان باد دارند. با توجه به این که محله الهیه یکی از متراکم ترین بافت های شهری در شمال شهر تهران است برای اثبات هر چه بیش تر نقش این بافت در تشدید آلودگی های جوی، ویژگی های باد در این منطقه مورد ارزیابی قرار گرفت. در همین راستا از داده های ساعتی جهت و سرعت وزش باد ایستگاه هواشناسی تهران شمال (اقدسیه) طی دوره (1988-2009) بهره گرفته شد. تغییرات سرعت باد در بافت محله الهیه با توجه به ویژگی های متفاوت بافت در اطراف ایستگاه سینوپتیک اقدسیه، در ارتفاع 10 متر و ارتفاع 2 متر محاسبه گردید. سرعت باد آستانه برای حذف اثر جزیره گرمایی محاسبه شد، پس از آن به بررسی جهات غالب باد و فراوانی آن ها پرداخته شد. بر همین اساس بافت محله با استفاده از بخش Arc Scene نرم افزار ArcGIS شبیه سازی شد. همچنین تاثیراتی که قرارگیری بناهای بلندمرتبه بر الگوی جریان باد دارند با استفاده از قانون رینولد برای ساختمان های نمونه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاکی از کاهش چشمگیر سرعت باد در بافت منطقه الهیه نسبت به بافت ایستگاه هواشناسی (اقدسیه) ناشی از بلند مرتبه سازی در این منطقه می باشد. فراوانی سالانه و فصلی سرعت باد نشان داد که در بیش تر از 60 درصد مواقع، منطقه از لحاظ وزش باد آرام بوده و جهات باد غالب نیز عموما شمال غربی- جنوب شرقی و جنوبی- شمالی بوده است. شبیه سازی بافت محله نیز نشان داد که حجیم ترین بناها درست در همین مسیرها و بر مسیر بادهای غالب ساخته شده اند که به علت ممانعت از جریان باد باعث تشدید آلودگی و ایجاد جزایر گرمایی در منطقه می گردد. مقدار باد آستانه در سه دوره آماری نشان داد که سرعت باد آستانه کم تر از آن است که بتواند منجر به تهویه مناسب در منطقه گردد. محاسبات معادله رینولد در چند نمونه ساختمانی در منطقه نیز نشان داد عدد رینولد بیش از 200000 بوده که نشانه دهنده ظاهر شدن گردبادهای تصادفی در منطقه دنباله استوانه است.

توسعه یک مدل پیش بینی هیدرولوژیکی بر اساس اطلاعات ثبت شده ی گذشته، به منظور مدیریت و برنامه ریزی موثر مخازن آبی، وابسته به پیش بینی و درک صحیح از سری های زمانی تاثیرگذار در منابع آب است. در سال های اخیر یکی از موضوعات رو به رشد در این زمینه، استفاده از روش های هوش مصنوعی در مدل سازی، پیش بینی و بازیابی اطلاعات هیدرولوژیکی است. در این مقاله به مقایسه چند روش هوش مصنوعی در پیش بینی و بازیابی سری های زمانی روزانه ی دمای حداقل و حداکثر و بارش در ایستگاه سد تنگاب پرداخته شده است. در این مطالعه هم از خود سری ها (استفاده از تاخیر در سری ها) و هم از ایستگاه های مجاور، به منظور بازیابی و پیش بینی اطلاعات، استفاده شده است. روش های MLP (پرسپترون چندلایه)، RBF (توابع شعاعی پایه)، SVM (ماشین های بردار پشتیبان)، روش منطق فازی (FIS) و روش ANFIS (سیستم استنتاج عصبی- فازی)، مورد بررسی قرار گرفته اند. به منظور ارزیابی و سنجش عملکرد این مدل ها از میانگین توان دوم خطا (MSE)، ضریب همبستگی (R)، واریانس و انحراف معیار داده های حاصل و همچنین نمودارهای گرافیکی استفاده شده است. نتایج نشان دهنده عدم کارایی مدل ها در پیش بینی بارش است ولی به منظور بازیابی بارش و پیش بینی دما می توان از این روش ها استفاده کرد.

یکی از گام های اصلی در برنامه ریزی منطقه ای، شناخت نابرابری های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و دیگر ابعاد توسعه در نواحی مختلف می باشد. هدف این پژوهش بررسی و تحلیل روند توسعه شهرستان های استان آذربایجان شرقی به لحاظ برخورداری از شاخص های توسعه در قلمرو زمانی (1390-1375) می باشد. روش تحقیق، توصیفی و روش جمع آوری داده ها، اسنادی می باشد. از تکنیک تاکسونومی عددی موزون و تحلیل خوشه ای جهت سطح بندی و از شاخص انحراف معیار برای تحلیل روند توسعه استان آذربایجان شرقی، استفاده گردید. متوسط امتیاز تاکسونومی عددی شهرستان های استان در این دوره حاکی از آن است که امکانات و فعالیت ها متناسب با جمعیت در مناطق مختلف استان توسعه نیافته است. همچنین طی این دوره انحراف معیار امتیازات تاکسونومی عددی از 0.136 به 0.083 رسیده است که بیانگر کاهش شکاف توسعه و کاهش نابرابری ها در بین شهرستان ها می باشد. نتایج نشان داد که در این دوره، شهرستان های تبریز و مراغه، توسعه یافته ترین و شهرستان های خداآفرین و چاراویماق، محروم ترین شهرستان های استان می باشند و به طور کلی شهرستان های نیمه غربی استان در مقایسه با نیمه شرقی توسعه یافته تر می باشند. با توجه به کاهش سطح توسعه یافتگی در بین شهرستان های استان آذربایجان شرقی از سال (1375 تا 1390) از یک سو و همچنین کاهش سطح نابرابری ها در استان از سوی دیگر، می توان این طور استنباط کرد که کاهش نابرابری ها بین شهرستان ها به بهای کاهش سطح توسعه یافتگی در گستره ی جغرافیای استان حاصل شده است. ادامه این روند حاکی از تشدید بحران محرومیت در فضای توسعه استان برای آینده می باشد.

هندسه فرکتال کاربردهای بسیاری در قلمرو علوم در دهه های اخیر پیدا کرده است. استفاده از مدل های فرکتالی در بررسی پدیده های ژئومورفولوژیکی طی سال های اخیر گسترش یافته است. یکی از پرکاربردترین روش ها در مطالعه این پدیده ها، بعد فرکتالی است. در این مطالعه، تجزیه و تحلیل فرکتال برای حوضه رودخانه زرینه رود واقع در شمال-غرب ایران با استفاده از روش شمارش جعبه ای انجام گرفت. برای دستیابی به این هدف، مطابق روش رودریگز و رینالدو، با استفاده از تصاویر ماهواره ای و نقشه های توپوگرافی، تعداد سلول های پوشش دهنده تمامی طول رودخانه زرینه رود به همراه انشعابات فرعی آن در هفت مقیاس مختلف (25، 50، 100، 200، 400، 800 و 1600 متر) محاسبه و شبکه های رودخانه ای به کمک نرم افزار Arc GIS استخراج گردید. بعد فرکتالی محاسبه شده (1.04) به مقدار اقلیدسی نزدیک است. این بدان معنی است که بعد فرکتالی مشخصه الگوی پیچ وخم این رودخانه را نشان می دهد. در نتیجه، بعد فرکتالی پایین رودخانه زرینه رود می تواند وجود فرآیندهای کنترلی تکتونیک روی تکامل الگوی زهکشی مورد مطالعه را نشان دهد. بنابر این دلایل می توان نتیجه گرفت رودخانه مذکور از نوع خودالحاقی هست و شکل رودخانه به طور یکسان در تمام جهات منتشر نشده است و در سیمای کنونی شبکه زهکشی، شاخه های جانبی مراتب کم تر، مستقیما به شاخه اصلی با بالاترین مرتبه ریخته می شوند.

در سال های اخیر، نوسان و بالا رفتن سطح آب زیرزمینی در دشت پارس آباد مغان منجر به بروز مشکلاتی نظیر زه دار شدن و شور شدن زمین های کشاورزی و نیز تخریب پی ساختمان های شهری و روستایی و نشست جاده ها و بناها در این مناطق گردیده است. در این تحقیق با در نظر گرفتن عوارض جغرافیایی و نحوه تاثیر آن بر نوسان سطح آب زیرزمینی از طریق سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) ، روند آن مدل سازی شده که با تغییر در نحوه سیستم آبیاری در منطقه می توان تاثیر این فرآیند را به حداقل رساند. برای پایش نوسان سطح آب زیرزمینی از آمار 30 حلقه چاه مشاهده ای به صورت برداشت های ماهانه، داده های زمین شناسی، توپوگرافی، خاک و منابع ارضی و داده های اقلیمی منطقه مورد مطالعه استفاده شده است. با استفاده از این داده ها که متعلق به دوره آماری 92-81 می باشند، روند نوسان سطح آب زیرزمینی و هیدروگراف تراز رسم گردید. سپس ارتباط بین عوامل مختلف جغرافیایی و نوسان سطح آب زیرزمینی بررسی شده است. در این راستا همبستگی پیرسون و مدل رگرسیون چند متغیره بین عوامل موثر در نوسان آب زیرزمینی و تراز آب زیرزمینی به دست آمد که معیارهای عملکرد (R2=0.97 و  (RMSE=0.07در دوره آزمون نیز حاکی از کارایی این مدل می باشند. نتایج به دست آمده نشان دهنده افزایش روند سطح آب زیرزمینی در این دشت می باشد که جریان آب زیرزمینی از جنوب به سمت شمال و خصوصا شمال شرقی می باشد. در این میان عوامل ارتفاع، شیب، جنس زمین (تخلخل و قابلیت انتقال) با تاثیرگذاری بیش تر و نفوذپذیری، بارش و تبخیر با تاثیرگذاری کم تر و عمق آب زیرزمینی نیز بی تاثیر در نوسان آب زیرزمینی شناسایی شده اند. با اعمال زهکشی های مداوم در اکثر نقاط دشت و تغییر سیستم آبیاری از سنتی به مکانیزه می توان از شور شدن خاک های مزروعی و نشست برخی منازل جلوگیری نمود.

تغییرات بلندمدت و پیش بینی بارش وابسته به تغییرات سیگنال های اقلیمی جوی-اقیانوسی است. با توجه به این موضوع، بررسی ارتباط بارش ایستگاه های غرب کشور و نوسان مدیترانه شرقی مهم ترین هدف این مطالعه می باشد. هاتزاکی و فلوکاس با استفاده از روش های تحلیل همبستگی و تحلیل مولفه های اصلی(PCA) ، الگویی را که دو هسته ی آن در شرق مدیترانه و شمال شرق اقیانوس اطلس و در ترازهای 300 و 500 هکتوپاسکال قرار دارد شناسایی نمودند که الگوی مدیترانه شرقی (EMO) نام گذاری گردید. برای شناسایی رابطه میان بارش غرب ایران و نوسان مدیترانه شرقی، مقادیر این شاخص با داده های نرمال شده بارش ایستگاه های غرب کشور با استفاده از تحلیل همبستگی پیرسون، روند خطی و پلی نومیال، مقایسه و مورد بررسی قرار گرفت. نتایج مطالعه نشان می دهد که بارش در ایستگاه های نیمه جنوبی منطقه مورد مطالعه در فاز مثبت از 5 تا 41 میلی متر افزایش و در فاز منفی از 4 تا 20 میلی متر کاهش داشته است. همچنین نیمه شمالی برعکس نیمه جنوبی در فاز مثبت با کاهش بارش و در فاز منفی با افزایش بارش تا حداکثر 8 میلی متر روبرو بوده است. همچنین تاثیر الگوی مدیترانه شرقی بر بارش غرب ایران در فصل بهار ضعیف تر از فصل زمستان بوده است. تاثیر الگو بر بارش در تراز 500 هکتوپاسکال قوی تر بوده است.

آلودگی آب های زیرزمینی در ارتباط با فعالیت های کشاورزی و توسعه شهری، یکی از مسائل مهم در مدیریت این منابع با ارزش می باشد. روش های زمین آمار و GIS می تواند ابزاری قوی در تولید اطلاعات مکانی و تعیین راهکارهای مدیریتی مناسب باشد. در این مطالعه با مقایسه روش های زمین آمار سری کریجینگ و کوکریجینگ، مناسب ترین روش تهیه نقشه تغییرات مکانی میزان نیترات و فسفات آب های زیرزمینی با تاکید بر مصارف آشامیدنی تعیین گردید. منطقه مورد مطالعه در این پژوهش، حوضه آبخیز قرهسو واقع در غرب استان گلستان میباشد. ارزیابی صحت نتایج حاصله و تعیین مناسبترین روش درون یابی نیز، با استفاده از معیار اعتبارسنجی متقابل و با استفاده از معیارهای خطاگیری ریشه مربعات میانگین خطا(RMSE) ، انحراف استاندارد عمومی (GSD) و شاخص میانگین خطای مطلق (MAE) انجام پذیرفت. مقایسه روش ها، بیانگر بالا بودن توان روش کوکریجینگ با استفاده از متغیر کمکی در درون یابی میزان نیترات و فسفات می باشد. در مرحله بعد با استفاده از رگرسیون چندگانه خطی، عوامل موثر بر کاهش کیفیت آب شناسایی گردیدند. بر اساس نتایج مدل سازی با رگرسیون چندگانه خطی، متغیرهای مستقل ارتفاع، خاک، فاصله از زمین های کشاورزی، زمین شناسی، کاربری اراضی، تراکم جمعیت و میزان مصرف کود ازته در سطح 99 درصد تاثیر معنی دار داشتند. فاصله از مناطق مسکونی، سطح آب زیرزمینی و فاصله از جاده در سطح 95 درصد نیز رابطه معنی دار با پراکنش نیترات داشته اند. در مورد فسفات، متغیرهای مستقل فاصله از جنگل، زمین شناسی و تراکم جمعیت در سطح 99 درصد و متغیر مستقل رابطه بین تراکم سطح زیرکشت و میزان مصرف کود فسفاته در سطح 95 درصد، رابطه معنی دار با پراکنش فسفات در حوزه آبخیز قره سو داشته اند. نتایج آنالیز حساسیت مدل با استفاده از ضریب تبیین نیز موید همین مطالب است. تهیه نقشه تغییرات مکانی پارامترهای کیفیت آب می تواند در برنامهریزی و تصمیم گیری های آینده مدیران مفید واقع شود.