مطالعات فقه تربیتی
سال:1397 | دوره:5 | شماره:10 |تعداد مقالات:6

دست یابی به حکم فقهی آموزش حفظ قرآن در مهدکودک ها بر مبنای روش استنادی و تحلیلی با تأکید بر روش استنباط فقهی، موضوع این نوشتار است. آموزش حفظ قرآن یعنی واداشتن کودک پیش دبستانی به حفظ قرآن درحالی که شرعاً مرفوع القلم است و حکم تکلیفی بر او بار نمی شود، استنباط حکم فقهی را با چالش مواجه می سازد. اما با تتبع در ادله رفع قلم، به دست می آید که این ادله انصراف به افراد بالغ داشته و موضوعاً شامل نابالغ نمی شود، اما شمول و عدم شمول این ادله در مرتبه احکام الزامی است. ازاین رو استنباط حکم استحبابی حفظ قرآن برای متربیان پیس دبستانی بی اشکال است. با توجه به عدم تعیین سن خاص برای شروع آموزش حفظ قرآن در روایات و نیز گرایش ذاتی کودک به معنویت و قدرت حافظه او دست کم به لحاظ عقلی و عرفی مانعی از آموزش حفظ قرآن برای کودکان پیش دبستانی وجود ندارد. همچنین با تنقیح مناط از دلالت روایاتی که آموزش قرآن را حق فرزند بر والدین معرفی کرده، می توان دست کم استحباب آموزش حفظ قرآن را استنباط نمود. ازاین رو اجبار و الزام آنها به فراگیری قرآن جایز نیست و چنانچه این امر موجب تنفر از قرآن شود یا اسباب انحراف کودک در آینده را فراهم آورد، حرام است.

در تعلیم و تربیت ارزش های عبادی، مربیان با اصول و روش های مختلفی می توانند ارزش ها را انتقال داده و نهادینه نمایند. یکی از مسائل مهم در این عرصه، مدارا و رفتار نرم و ملایم از سوی والدین است. اهمیت این مسئله زمانی دوچندان خواهد شد که والدین به جهت مسئولیت وجوبی خویش در امور عبادی فرزندان، به تربیت آنها همت گمارند. بررسی روش مدارا در تعلیم و تربیت ارزش های عبادی و تعیین مرزهای کاربست آن، می تواند با نگاه های روان شناسانه، جامعه شناسانه، فلسفی و. . . و نیز رویکرد اسلامی بررسی شود. پژوهش پیش رو به این موضوع از منظر فقه اسلامی پرداخته است. بررسی ها نشان می دهد که تکلیف تعلیم و تربیت ارزش های عبادی، برای والدین واجب بوده و نیز کاربست روش الزام و اجبار در این باره جایز است، ولی با توجه به تفاوت های فردی فرزندان و آسیب های احتمالی در آموزش و پرورش، رفق و مدارا از رجحان مؤکدی برخوردار است. البته مدارا در مقاطعی از تربیت ارزش ها، ممنوع بوده یا حداقل مطلوبیت ندارد و در مقابل، مؤاخذه و توبیخ متربیان واجب می باشد؛ چنان که تنبیه نیز در مواردی جایز می باشد.

دین اسلام برای نجات بشر از گمراهی، از ظلمت و جهالت آمده است. اساس این دین بر تربیت بشر و هدایت او به سوی سعادت و کمال است. پرورش استعدادهای مادی و معنوی انسان و خارج کردن آنها از حالت بالقوه و استعداد به فعلیت، تربیت نام دارد. با تأمل در مضامین بلند آیات و روایات معصومین^ در تمام موضوعات، احکام و معارف آن، می بینیم که در تمام ساحات تربیتی نه تنها بیان و سخن دارد بلکه راهکارهای متعددی ارائه داده است. فقها باید با ارائه تحلیل تربیتی از احکام و مباحث فقهی و تبیین و توصیف جنبه های تربیتی فقه، پویایی آن را به رخ بکشند. با نگاه تربیتی به باب قضا و شهادات و حدود و تعزیرات، به دستور العمل هایی از سوی شارع مقدس در صفات و شرایط قاضی، کیفیت حکم دادن، اجرای شهادت شهود و. . . دست یافتیم؛ که نیاز به بازخوانی مجدد فقه در این ابواب را با رویکرد فقه تربیتی و نقش آفرینی آنها در تحصیل سعادت انسان در زندگی فردی، اجتماعی و دنیوی و اخروی روشن می کند.

مطالعه، پایش و ارزیابی ایده های تازه ضروری است و «فقه تربیتی» با هویتی میان رشته ای و به عنوان شاخه ای از علم فقه و قلمروی جدید در «تربیت پژوهی» مراحل رشد و تکامل خود را طی می کند و لازم است مورد نقد و نظر قرار گیرد. نوشتار حاضر تلاش کرده تا مجموعه اشکالات و نقدهای وارد بر فقه تربیتی را گردآوری، صورت بندی و ارزیابی نماید. برای این منظور مجموعه اشکالات (روبنایی) ناظر به فقه تربیتی در سه محور کلان طبقه بندی شد که عبارت اند از: 1. بی فایده بودن «فقه تربیتی»؛ 2. آسیب زا بودن «فقه تربیتی»؛ 3. عدم اولویت «فقه تربیتی». در ادامه، مؤلف تلاش کرده تا ابتدا تقریرهای گوناگونی در هر محور ارائه نموده و سپس به ارزیابی و پاسخ به آنها بپردازد. در پایان نیز از منظر «آسیب شناسی» و «آینده شناسی» نکاتی ارائه شده است.

تربیت جسمانی به مفهوم فراهم کردن زمینه های رشد جسمی و تأمین نیازهای طبیعی و مادی کودکان، از ساحت های مهم تربیتی به شمار می آید. یکی از اقداماتی که زمینه رشد و سلامت بدنی کودک را فراهم می کند، بهداشت جسمی است که به مثابه یکی از اقدامات تربیتی والدین در راستای استیفای حق سلامت کودک، انجام می شود. در این نوشتار کودکان پیش از تولد، در دو مبحث گزینش همسر و بهداشت دوران بارداری، با استناد به ادله فقهی (روایات و دلیل عقل )، بررسی شده است. در فرضی که همسر آینده دارای بیماری های ژنتیکی باشد برای پیش گیری از بیماری ها و ضعف جسمی فرزندان آینده، ازدواج اغترابی (ازدواج با غیرخویشاند) رجحان استحبابی دارد. چنان که برای پیش گیری از به دنیا آمدن فرزندان کم توان ذهنی، ازدواج با افرادی که دارای این ویژگی، مکروه تلقی می شود.

در تاریخ فقه، قواعد فقهیه به عنوان عام فوق در استنباط احکام شرعی به ویژه مسائل مستحدثه، نقش بی بدیلی دارند. فقه تربیتی نیز به عنوان فقه نوین نیازمند برخورداری از پشتوانه ی قواعد فقهی متناسب با خود است. این مهم هنگامی ضرورت می یابد که در بسیاری از مسائل تعلیم و تعلم ادله ی مصرحی وجود ندارد. قاعده ی فقهی علم نافع در تعلیم و تعلم، قابلیت تطبیق بر بسیاری از مسائل تعلیم و تعلم را دارد. مؤلف به شیوه ی اجتهاد جواهری که سنت پذیرفته شده حوزه های علمیه است وفادار بوده و با روش تحلیلی-توصیفی و انتقادی، ادله ی قول مشهور در رجحان تعلیم و تعلم علم نافع و مرجوحیت تعلیم و تعلم علم غیر نافع را از منظر فقهی بررسی کرده است. اولویت تعلیم و تعلم، علم دینی و علم نافع اخروی نسبت به علوم دیگر، استحباب تعلیم و تعلم علم نافع، مرجوحیت تعلم علم غیر نافع و اباحه تعلیم علم غیر نافع صرف نظر از عناوین ثانویه، از نتایجی است که این تحقیق به آن دست یافته است.