پژوهشهای نهج البلاغه
سال:1396 | دوره:16 | شماره:55 |تعداد مقالات:7

درباره احوال عرفانی در مغرب زمین آثار زیادی به نگارش درآمده که برخی از آنها به فارسی نیز برگردان شده اند. در مجموعه این نظرها با سه دسته نظریه مواجه ایم: ساخت گرایی، حکمت خالده و نظریه تلفیقی. در این میان برخی بر این باورند که در این احوال معرفتی غیرالتفاتی هم حاصل می شود اما تاکنون چنین نظریه پردازی معطوف به متون دینی به ویژه نهج البلاغه صورت نگرفته، ازاین رو مقاله حاضر درصدد بررسی وضعیت احوال/ تجارب دینی/ عرفانی در کتاب یادشده است و چگونگی ماهیت این احوال در نهج البلاغه و نسبت آن با نگرش های حکمت خالده و ساخت گرایی به عرفان است. نتایج این جستار نشانگر آن است که در نهج البلاغه اصناف متنوعی از احوال/ تجارب دینی/ عرفانی وجود دارد. آن دسته از این احوال که به موجودات عینی ربط دارند با نظریه حکمت خالده انطباق دارند، ولی آن دسته از این احوال که بیان کننده احوال نفسانی تجربه گر هستند یا بیشتر جنبه معرفت شناختی دارند با نظریه ساخت گرایی قابل ارزیابی اند. با وجود این نظریه نهج البلاغه تاییدکننده کثرت گرایی نیست هرچند که از کثرت احوال سخن گفته است. این تجارب گاهی معطوف به موضوعی است، یعنی از حیث التفاتی برخوردارند و گاهی نیز به وجود خدا بازگشت دارند و احوال ناظر به شهود خداوند است که در این صورت فاقد حیث التفاتی شمرده می شوند.

توجه به اخلاق در عرصه های مختلف زندگی رو به افزایش است. ریشه یابی و درمان اختلال های اخلاقی ازجمله الزامات این عصر است و بدون شک یکی از علل رفتارهای انسان در حوزه معرفتی او نهفته است که نشان از پیوند انکار ناپذیر معرفت و عمل دارد. آنچه در این مقاله دنبال می شود، تاثیر اندیشهها و معارف حکمی به عالم در رفتار انسان است. پس از ارائه تعریف دقیقی از معرفت حکمی، اثرگذاری معارف حکمی بر اصلاح اخلاق عملی اثبات شده و سپس مصادیق مختلف معرفت حکمی از نهج البلاغه استخراج گردیده و به ثمرات اصلاحی که حضرت علی (ع) از آنها در عرصه رفتار نتیجه گیری نموده، پرداخته شده است. هدف این نوشتار بررسی و اثبات تاثیر سازنده معارف نظری در عرصه رفتار است. ازجمله نتایج این نوشتار آن است که انسان جهت اصلاح اخلاق خود در کنار دیگر عوامل سازنده، نیازمند نظام فکری و نظری دقیق مبتنی بر دلائل برهانی، در مورد ابتدا و انتهای هستی و انسان است و بدون آن رسیدن به زیست اخلاقی مشکل است.

اقتصاد مقاومتی آرمان ملی و شعاری فراگیر است که نخستین بار توسط مقام معظم رهبری مطرح گردید. با توجه به وجود فشار اقتصادی و اعمال تحریم بر کشور، زمان آن فرارسیده که این آرمان از مرحله شعار بیرون رفته و جامه اقدام و عمل به تن کند. اجرایی شدن این آرمان نیازمند همکاری «همه افراد جامعه است. ارائه راهکارهای عملی و اجرایی در این راستا، کمک مناسبی برای محقق شدن این شعار ملی است. یکی از مهم ترین و کاربردی ترین راهکارها شناخت وظایف دولت در جهت تحقق این آرمان است. در این مقاله وظایف عملی دولت از دیدگاه امیرمومنان (ع) در نهج البلاغه برشمرده می شود. از بررسی مجموع خطبه ها، نامه ها و حکمت های نهج البلاغه می توان این گونه استنباط نمود که مهم ترین وظایف عملی دولت شامل: اجرای عدالت اقتصادی، حمایت از فعالان اقتصادی، ایجاد امنیت اقتصادی، ایجاد رفاه معیشتی و اقتصادی برای عموم مردم و بازیابی جایگاه زهد در ساختار اقتصاد است.

فساد، تبعیض، نابرابری محصول نامیمون عدم شفافیت و عدم دسترسی آزاد مردم به اطلاعات است. حکومت بدون توجه به اصل شفافیت و دسترسی آزاد مردم به اطلاعات نمی تواند به عدالت اقتصادی و نتایج آن دست یابد. شفافیت و دسترسی آزاد به اطلاعات، معیار و سازوکاری مناسب و زمینه ساز برای تحقق عدالت اقتصادی است. سلامت روابط و مناسبات اقتصادی، پیشرفت اقتصادی، دستیابی به اهداف اقتصادی مبتنی بر عدالت، در گرو شفافیت روابط اقتصادی است. برای تحقق عدالت اقتصادی، رفاه و تامین اجتماعی زمینه ها و بسترهایی وجود دارد، ازجمله: حذف دیوانسالاری، وضع قوانین متقن و ضمانت اجرایی آن، قانون گرایی، پرهیز از انحصارطلبی، وجود فضای نقد در جامعه، صداقت بیان، پاسخگویی و گزارش دهی مسوولان، نفی احتجاب مسوولان، این مقاله در تلاش است با رویکرد نوین، این زمینه ها و بسترها را از دیدگاه امام علی (ع) از منابع روایی و تاریخی، به ویژه نهج البلاغه مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. نتایج پژوهش بیانگر آن است که ایجاد شفافیت و دسترسی مردم به اطلاعات از طرف حکومت، شرط اساسی اصلاح نظام اقتصادی و تحقق عدالت اقتصادی است. هراندازه شفافیت بیشتر و بهتر شود، گستره عدالت بیشتر می شود.

حکومت کوتاه امام علی (ع) دستاوردهای علمی و عملی فراوانی را برای اداره جوامع و برخورد با اقشار، اصناف و گروه های مختلف مذهبی و عقیدتی به ارمغان آورده است. این مقاله در صدد است تا سبک و سیره امام علی (ع) با اقلیت های مذهبی را به عنوان یک نظام وظیفه گرا، متکی بر عقل و تکیه بر شرع بررسی نماید. بررسی زوایای زندگی امام علی (ع) و سخنان ایشان، نشان می دهد اصول و مبنای رفتاری آن حضرت با غیرمسلمانان، بر اساس هدایت، صلح و دوستی، حفظ عزت مسلمین و بر پایه قوانین اسلامی است. بنابر مبنای امام (ع) اقلیت ها باید در حوزه تعاملات اجتماعی به قوانین جامعه اسلامی پایبند باشند و به فکر هیچ گونه تحرک و تسلطی بر مسلمانان نباشند تا بتوانند آزادانه در سرزمین های اسلامی زندگی کنند، مسلمانان نیز باید بنابر قوانین اسلامی با آنان معاشرت و دادوستد داشته باشند، همچنان که حکومت اسلامی نیز وظیفه دارد امنیت آنان را حفظ و به وظایف خود در قبال آنان عمل کند. سبک زندگی و نوع گفتار آن حضرت به خوبی نشانگر عزتمندی مسلمانان همراه با عدالت و عزت مداری در برابر غیرمسلمان است، چنانکه آن حضرت در نامه 53 می فرماید: «اما اخ لک فی الدین او نظیر لک فی الخلق».

ازجمله خطبه های بلیغ و فصیح امام علی (ع) در نهج البلاغه، خطبه 28 معروف به خطبه جهاد است. این خطبه تاکنون از ابعاد مختلف مورد بررسی پژوهشگران قرار گرفته است. با توجه به اینکه این خطبه با هدف واداشتن مردم به جهاد در راه خدا ایراد شده است، یکی از ابعاد مورد توجه در آن، عناصری است که حضرت در راستای ایجاد شور در مردم برای ترغیب آنها به شرکت در جهاد به کار برده است. کیفیت حرکت آفرینی و ترغیب مردم به جهادگری در کلام امام (ع) و چگونگی استفاده ایشان از ابزارهای مناسب، اقتضا می کند که ابعاد شورانگیزی در کلام امام علی (ع) مورد بررسی قرار گیرد. نوشتار حاضر با هدف بررسی این بعد از کلام حضرت، تلاش می کند اصول و موازین شورانگیزی و کیفیت کاربرد آن ها را در خطبه، مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. برآیند پژوهش حاضر نشان می دهد که شورانگیزی در خطبه جهاد، به کمک ابزارهای حسی و استفاده از ظرفیت های ادبی متن، انجام شده که البته این شور، هم زمان با شعور نیز همراه است.

پس از رحلت پیامبراکرم (ص) هدایت جامعه از مسیر اصلی خویش خارج شد و زمامدارانی یکی پس از دیگری زمام حکومت را با شیوه های مختلف در دست گرفتند. مردم در سال 35ق در برابر زمامدار وقت به علت نابسامانی های مختلف شورش نمودند. شورش بر عثمان و در نتیجه قتل وی ازجمله مناقشه های نامبارک پس از رحلت پیامبر خاتم (ص) است که بر اثر خودکامگی عثمان، نارضایتی مردم، بی تابی مخالفان و فتنه گری فرصت طلبان رخ داد. امیرمومنان (ع) در این مناقشه به میانجی گری میان عثمان و شورش کنندگان پرداخت، اما بدعهدی های عثمان و شتاب مخالفان و فتنه افروزی فتنه گران سبب قتل وی گردید. مردم به خلاف روش های انتخاب زمامداران پیشین، خود سراسیمه به سوی علی (ع) شتافتد و زمام حکومت را به دست ایشان سپاردند. نااهلان با انتساب قتل عثمان به امام علی (ع) شورش بزرگی را تدارک دیدند. این مقاله در صدد است تا به چرایی برجستگی این قتل و انتساب آن به حضرت علی (ع) پاسخ دهد. نتایج به دست آمده از این تحقیق بیانگر آن است که فرار از مجازات، ریاست طلبی، عدالت گریزی و کینه ورزی برخی شورشیان و فتنه گران سبب برجستگی این قتل و انتساب آن به امیر مومنان (ع) شده است.